Αναμφισβήτητα στα 18 χωριά του οροπεδίου Λασιθίου οι Λασιθιώτες είχαν φτιάξει την πρώτη πενηνταετία του περασμένου αιώνα πάνω από δέκα χιλιάδες πανέμορφους σιδερένιους ανεμόμυλους που με αιολική ενέργεια πότιζαν τα περβόλια τους.
Από εκείνα τα χρόνια αυτοί οι λασιθιώτικοι ανεμόμυλοι μαζί με τους πετρόχτιστους αλευρόμυλους έχουν χαρακτηριστεί ως το μεγαλύτερο παραδοσιακό και πανέμορφο αιολικό πάρκο του κόσμου.
Τα χρόνια εκείνα φτιάχνοντας οι Λασιθιώτες μαστόροι αυτούς τους σιδερένιους ανεμόμυλους, μετέφεραν διάφοροι χαρκιάδες αυτή τη χειροποίητη πρωτόγονη τέχνη των μύλων στη βόρεια Επαρχία Πεδιάδος, στον Καρτερό, στου Κοκκίνη το Χάνι, στις Γούρνες, στις Γούβες, στον Ανισαρά και στα Μάλια.
Είναι βέβαιο ότι σε αυτά τα πεδιαδίτικα περβολοχώρια δεν φτιάχτηκαν δέκα χιλιάδες μύλοι σαν το Λασίθι, αλλά εκατοντάδες. Συγκεκριμένα, τους περισσότερους μύλους είχαν φτιάξει στα Μάλια, που κατά τη γνώμη μου ήταν περίπου πεντακόσιοι.
Στις Γούβες είχαν φτιάξει πάνω από 100 μύλους και στον Ανισαρά, στις Γούρνες, στου Κοκκίνη Χάνι και στον Καρτερό είχαν φτιάξει λιγότερους.
Έτσι πρέπει η παραλιακή ενότητα των περβολοχωριών της Επαρχίας Πεδιάδος και του Δήμου Χερσονήσου να χαρακτηριστούν ως το δεύτερο αιολικό πάρκο μετά το Λασίθι. Παρόμοιους ανεμόμυλους όπως του Λασιθίου είχαν στο Καστέλλι Πεδιάδος, στις Λίμνες του Μεραμπέλου και στην περιοχή της Ζάκρου.
Πέρασαν και περνούν τα χρόνια και αυτοί οι όμορφοι μύλοι έχουν σχεδόν αφανιστεί από τον Καρτερό μέχρι τα Μάλια και κανενός δεν ιδρώνει τ’ αυτί του. Στο οροπέδιο Λασιθίου όμως συμβαίνει το αντίθετο. Ο Δήμος Οροπεδίου Λασιθίου και οι Λασιθιώτες ασταμάτητα συζητούν και αγωνίζονται και πληθαίνουν τους μύλους στα χωριά τους κάθε μέρα που περνάει.
Γι’ αυτό εμείς οι δημότες των βόρειων χωριών του ζάπλουτου δήμου Χερσονήσου πρέπει να κάνουμε ό,τι κάνουν και οι Λασιθιώτες.
Να αναπαλαιώσουμε τους παλιούς μας μύλους και να φτιάχνουμε καινούργιους. Έτσι σε λίγα χρόνια η βόρεια ενότητα των χωριών της Επαρχίας Πεδιάδας και του Δήμου Χερσονήσου θα γίνουμε συναγωνιστές με τους αξιοσέβαστους και αξιέπαινους Λασιθιώτες που αγωνίζονται γι’ αυτή την πολιτιστική τους κληρονομιά.
*Ο Βαγγέλης Μπαριτάκης είναι ιδρυτής του Λαογραφικού Μουσείου Γουβών