Τη φωτορεαλιστική αποτύπωση της αναθεωρημένης όψης της πλατείας Ελευθερίας με την προοπτική του μέλλοντος, απεικονίζει η μελέτη του πρώτου βραβείου του Πανελλήνιου Αρχιτεκτονικού Διαγωνισμού, που παρεμβαίνει στο νευραλγικό πυρήνα κεντρικών οδών στην καρδιάς του Ηρακλείου, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης ανάπλασης που δίνει νέα προοπτική στην ανάδειξη του ιστορικού ιστού.
Ειδικότερα η περιοχή της μελέτης επικεντρώνεται στην αναμόρφωση της πλατείας Ελευθερίας και στη σύνδεση της με τις πλατείες Δασκαλογιάννη, Αρχαιολογικού Μουσείου και Νίκου Καζαντζάκη, καθώς επίσης και την ανάπλαση των οδών Δουκός Μποφώρ, τμήμα της λεωφόρου Δημοκρατίας και της λεωφόρου Ικάρου, δρόμοι που οριοθετούν την ευρύτερη περιοχή της ανατολικής εισόδου στο ιστορικό κέντρο της πόλης.
Ο πανελλήνιος αρχιτεκτονικός διαγωνισμός που προκηρύχτηκε στις 28/05/2021 σηματοδοτεί το εναρκτήριο λάκτισμα της εκ βάθρων ανάπλασης μιας ευρείας έκτασης του ανατολικού τμήματος του Ηρακλείου που αφορά σε μια έκταση 53.000,00 m2.
Το επόμενο ερώτημα το οποίο καλείται να απαντήσει η δημοτική Αρχή είναι πώς θα βρει τα αναγκαία κονδύλια της γενναίας χρηματοδότησης που απαιτείται για να προχωρήσει ο μεγαλεπήβολος αυτός σχεδιασμός. Το πρώτο βραβείο απέσπασε η αρχιτεκτονική μελέτη του αρχιτέκτονα Μηχανικού ΕΜΠ ∙ Εικαστικού ΑΣΚΤ Γιάννη Γιαννούτσου, που πρόκειται να παρουσιαστεί και επισήμως μαζί με τις άλλες δύο προκριθείσες μελέτες απόψε στις 7.00 βράδυ, στο ΤΕΕ ΤΑΚ, στο πλαίσιο εκδήλωσης που οργανώνει ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων νομού Ηρακλείου.
Συμβολισμοί και προοπτικές
Η κεντρική ιδέα της πρότασης περιγράφεται εύστοχα από την επιτροπή που την αξιολόγησε, που διαπιστώνει ότι «με αφετηρία την εικαστικής μεγαλοπρέπειας περιβολή της ‘Θεάς των Όφεων’ που εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, η μελέτη χρησιμοποιεί ένα ενιαίο και συνεπές λεξιλόγιο υψηλής αισθητικής για να δομήσει μία επιδερμίδα που θα εφαρμοστεί σε όλη την έκταση του χώρου παρέμβασης στοχεύοντας στην ενοποίηση και την αμεσότητα του κοινωνικού και χωρικού γίγνεσθαι.
Με την πρωτότυπη δημιουργία μιας χρωματικής παλέτας από την φορεσιά του ειδωλίου και τη χρήση ενός γεωμετρικού εμβάτη ανασχεδιάζει τον χώρο και τον καθιστά τη βάση λειτουργίας και ανάδειξης όλων των περιμετρικών κτισμάτων ανατρέποντας τα στερεότυπα της αστικής πλατείας».
Τι αλλάζει στο κέντρο της πόλης
Με γνώμονα την προσβασιμότητα, τη βιοκλιματική συμπεριφορά και την ανάδειξη των ιστορικών ιχνών δημιουργούνται πολλαπλοί αμφιθεατρικοί χώροι γύρω από μια χωρική σκηνή. Η πόλη συνδέεται σε όλες της τις διευθύνσεις με πυρήνα το δίκτυο πλατειών και τη ζώνη του Ενετικού Τείχους. Η δαπεδόστρωση ενοποιεί το σύνολο της περιοχής μελέτης, τις πλατείες Ελευθερίας, Καζαντζάκη, Δασκαλογιάννη, Αρχαιολογικού Μουσείου, τη ζώνη περιμετρικά των τειχών, καθώς και τις λεωφόρους Ικάρου – Μποφώρ – Δημοκρατίας.
Αξιοποιούνται ύλες από τον τόπο της Κρήτης συγγενικές μεταξύ τους που όταν πλησιάζουν ιστορικά ίχνη, παραλλάσσονται ώστε να σημάνουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα τους -λειτουργούν ως χωρικά σινιάλα. Επαναχρησιμοποιούνται τα μάρμαρα της υφιστάμενης πλατείας – υφιστάμενα υλικά δαπεδόστρωσης και τα επεξεργάζονταν ώστε να εξοικονομηθούν πόροι.
Η κατεργασία τους προκειμένου να χαθεί η ολισθηρότητα – θάμβωση, κρίνεται αναγκαία, όπως και η επανατοποθέτησή τους στα κατάλληλα σημεία. Τα υφιστάμενα φωτιστικά της πλατείας (σχεδιασμός υφιστάμενης πλατείας Ελευθερίας και φωτιστικών ιστών: Νίκος Σκουτέλης – Φλάβιο Ζανόν), επισκευάζονται και χωροθετούνται περί των Ενετικών Τειχών (στο ύψος της πλ. Ελευθερίας), για να τονίσουν την κεντρική περιοχή στάσης.
Σημειώνεται πως διευκολύνεται η ΑμεΑ, η διέλευση και η πρόσβαση των πεζών στο σύνολο της πρότασης αποτέλεσε επίσης προτεραιότητα κατά τον σχεδιασμό.
Φυτεύσεις
Η ιδέα για την δενδροφύτευση είναι η πλήρης διατήρηση και εμπλουτισμός της υφιστάμενης φύτευσης της πλατείας Ελευθερίας ώστε να δημιουργηθεί ένα δίκτυο πρασίνου που τείνει να ενοποιηθεί με το γειτονικό πάρκο Γεωργιάδη. Δημιουργείται έτσι μια ενιαία περιπατητική διαδρομή που συνδέει την πόλη σε όλες τις διευθύνσεις με πυρήνα την πλατεία και τη ζώνη του ενετικού τείχους. Οι οικογένειες δενδροφυτεύσεων οργανώνονται σύμφωνα με τις ειδικές χωρικές και λειτουργικές απαιτήσεις της κάθε υποπεριοχής αλλά και σύμφωνα με τη βαθύτερη εννοιολογική τους σημασία και λειτουργία.
Κυκλοφοριακές ρυθμίσεις
Οι κυκλοφοριακές ρυθμίσεις γίνονται προς την κατεύθυνση της ήπιας κινητικότητας. H προοδευτική υλοποίηση σε δύο φάσεις διασφαλίζει την ήπια προσαρμογή των κατοίκων στις νέες συνθήκες και τη δυνατότητα τυχόν αναπροσαρμογών του αρχικού σχεδιασμού με βάση τη χρήση που κάνουν οι κάτοικοι. Οι κυκλοφοριακές ρυθμίσεις ήπιας κινητικότητας και η ανασύνθεση του εδάφους δίνουν την εντύπωση της συνέχειας του δημόσιου χώρου και συνεισφέρουν στην προσβασιμότητα των πεζών (δομική και οπτική ένωση).
Μηδενικό ενεργειακό αποτύπωμα
Οι ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις που προτείνονται, για να ικανοποιήσουν πλήρως τους βιοκλιματικούς στόχους που θέτει ο διαγωνισμός. Στηρίζονται ενεργειακά σε δύο κυρίως πυλώνες: α) στο μηδενικό ενεργειακό αποτύπωμα της πλατείας με χρήση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), και β) σε έξυπνες λύσεις φωτισμού κοινόχρηστων χώρων, χωρίς εκπτώσεις όμως στην καλαισθησία, και διαδραστικές προσεγγίσεις ενημέρωσης των δημοτών.
Χωρική – λειτουργική οργάνωση
Δημιουργείται ένας ζωτικός δυναμικός χώρος που μπολιάζεται από ιστορικά ίχνη και συγκεντρώνει τη ζωή του τόπου. Ο σχεδιασμός στοχεύει τόσο στην ευρεία κλίμακα της πόλης όπου ο κάτοικος αντιλαμβάνεται τον δημόσιο χώρο ως ενιαία οντότητα, όσο και στην κλίμακα της άμεσης περιοχής όπου βιώνει τον ειδικό δομικό – χωρικό – λειτουργικό χαρακτήρα των επιμέρους τόπων. Η “καρδιά” του Ηρακλείου συνδέεται άρρηκτα με την υπόλοιπη πόλη ενώ ταυτόχρονα οι επιμέρους τόποι-λειτουργίες γίνονται τοπόσημα που φιλοξενούν τον κάτοικο.
Καθιστικό – περατζάδα
Η ζώνη που δημιουργείται περί των Τειχών τονίζεται με κατάλληλη δενδροφύτευση, δομή, ύλη και φωτισμό για να δηλωθεί ότι εκεί είναι το σήμαντρο της περιοχής που λειτουργεί ως υπαίθριο καθιστικό και ως περατζάδα. Το κερκιδωτό “καθιστικό πόλης” περί των Ενετικών Τειχών γίνεται τοπόσημο τονίζοντας τη θέαση προς το σύνολο της περιοχής και προς το λιμάνι.
Σημειώνεται ως στόχος και η οπτική – λειτουργική σύνδεση του Αρχαιολογικού Μουσείου, της λ. Μποφώρ και του ημιπρομαχώνα Αγ. Φραγκίσκου στον κόμβο όπου συναντώνται.
Πώς ενώνονται οι πλατείες
Οι πλατείες Καζαντζάκη, Δασκαλογιάννη, Ελευθερίας και Αρχαιολογικού Μουσείου συγκοινωνούν δυναμικά ως δίκτυο ορίζοντας μια ολότητα χώρου, διατηρώντας όμως τα ειδικά χωρικά, δομικά και λειτουργικά τους χαρακτηριστικά. Στον πυρήνα της πλατείας Ελευθερίας δημιουργείται ένας ελεύθερος δυναμικός χώρος δράσης. Τα ξέφωτα – μικρότοποι που δημιουργούνται εντός της πλατείας λειτουργούν ως χώροι συνάθροισης και συνοδεύονται από κατάλληλη δενδροφύτευση, φωτισμό, στοιχεία στάσης (πέργκολες – καθίσματα στη βάση των δένδρων).
Ζώνη αναψυχής
Εκεί όπου οι πλατείες συναντούν τα κτήρια της πόλης προτείνεται ένας ξύλινος φορέας – κατασκευή που δημιουργεί έναν σκιασμένο χώρο στάσης όπου φιλοξενούνται οι ισόγειες εμπορικές λειτουργίες / χώροι αναψυχής. Η κατασκευή αυτή διατρέχει ως συνδετικό νήμα και τις τέσσερις πλατείες διασφαλίζοντας μια ημιυπαίθρια πορεία υπό αυτής και ένα ενιαίο ύφος για τις λειτουργικές ανάγκες των χώρων. Τα σκέλη της ελαφριάς αυτής ευμετάβλητης κατασκευής ανάλογα με τα καιρικά φαινόμενα παρέχουν σκίαση ή ηλιασμό.