Στα εργαστήρια δουλεύει σκληρά και ανοίγει δρόμους δίνοντας μάχη με τους παράξενους κόσμους της φυσικής. Όταν όμως θέλει να αποφορτιστεί δημιουργεί ψηφιδωτά αντιγράφοντας καλλιτέχνες της αρχαιότητας και γράφει χιουμοριστικές ιστορίες και μαντινάδες που παραπέμπουν στην Κρητική καταγωγή του.
Συγκεκριμένα ό,τι έζησε στα παιδικά του χρόνια και στα νεανικά του χρόνια στα Πηγαϊδάκια.
Ο λόγος για τον καθηγητή του Πανεπιστημίου του Ρόστοκ της Γερμανίας Λευτέρη Γουλιελμάκη. Ο καθηγητής που ξεκίνησε από την Κρήτη διανύοντας μία λαμπρή και μεγάλη πορεία στον χώρο της επιστήμης και έγινε διάσημος πριν από αρκετά χρόνια και σε νεανική ηλικία με ένα τόλμημα, συνθέτοντας τα κύματα του φωτός, ανοίγει με τη σημερινή του συνέντευξη τα χαρτιά του σε σχέση με όσα σήμερα έκανε και όσα προγραμματίζει για το μέλλον.
Για τον ίδιο η Κρήτη αποτελεί τη βάση του και η επιστήμη το στόχο του, ωστόσο επισημαίνει ότι οι επιστήμονες εργάζονται άοκνα και σκληρά, γνωρίζοντας ότι μπορεί ποτέ να μη φτάσουν το στόχο τους και να μην αναγνωριστεί η εργασία τους.
Στον ίδιο δεν συνέβη αυτό καθώς υπήρξε στενός συνεργάτης του περσινού νομπελίστα Ferenc Krausz.
Ο αγώνας συνεχίζεται αυτή τη φορά με στόχο, όπως λέει, να ενώσουν στην ομάδα του δύο κόσμους: τη μικροσκοπία που επιτρέπει να τραβήξουν φωτογραφίες ατόμων σε μικροσκοπική κλίμακα και τη φυσική των υπερταχέων παλμών που βραβεύτηκε πρόσφατα με το βραβείο Νόμπελ.
Όπως λέει, ο συνδυασμός αυτός είναι τώρα απαραίτητος για να γίνουν σημαντικά βήματα στην κατανόηση ύλης που θα ωφελήσει άλλες επιστήμες όπως η επιστήμη των υλικών και βιολογία. Το παράδειγμα της ακτινογραφίας, της απλούστερης διαδικασίας που σήμερα γνωρίζουμε, είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πόσο η φυσική μπορεί να προσφέρει στον σημερινό άνθρωπο.
Προτρέπει τους νέους να ακολουθήσουν τα όνειρά τους και την επιστήμη, αν βρίσκουν αξία σε αυτή, και καταλήγει ότι μόνο αν αγαπάς αυτό που κάνεις αξίζει τον κόπο. Σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση θα μοιάζει με μία πολύ δύσκολη δουλειά, που δεν ανταμείβεται αρκετά. Όσον αφορά στην παρουσία του στα κοινωνικά δίκτυα με μαντινάδες, εικόνες και αυτοσαρκαστικά σχόλια, επισημαίνει ότι αν πρόκειται να γελάσουμε λίγο αξίζει τον κόπο. Επισημαίνει πάντως ότι τα κοινωνικά δίκτυα δεν είναι πια χώροι διάδοσης ιδεών και προβληματισμών.
Ο τυπικός, μακρύς και επίπονος δρόμος της επιστήμης
-Από την Κρήτη διευθυντής της ομάδας ακραίας φωτονικής στο Ινστιτούτο Φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Ρόστοκ της Γερμανίας. Αλήθεια πόσο μακρύς ήταν αυτός ο δρόμος;
«Μακρύς αλλά αρκετά τυπικός θα έλεγα για αυτούς που περπατάνε στα μονοπάτια της επιστήμης. Η επιστήμη είναι παγκόσμια, δεν έχει ιδιαίτερη πατρίδα. Και αυτοί που βρίσκονται στο μονοπάτι της οφείλουν να κινούνται αναλόγως και να ελίσσονται όσο χρειάζεται. Πάντα αναζητούν τις ιδανικές συνθήκες για να πετύχουν τους επιστημονικούς τους στόχους. Καμιά φορά αυτό έχει τίμημα στην προσωπική ζωή. Ο μόνος τρόπος για να ανταπεξέλθεις είναι να αγαπάς πραγματικά αυτό που κάνεις».
–Υπήρξατε στενός συνεργάτης του περσινού νομπελίστα Ferenc Krausz και συνεχίζετε να εργάζεστε στην Aστροφυσική. Πώς μπορούν τα αποτελέσματα των ερευνών των δικών σας και των συναδέλφων σας, να επηρεάζουν τη ζωή των καθημερινών ανθρώπων και πώς μπορούν οι άνθρωποι να κατανοήσουν αυτό που κάνετε;
«Η έρευνά μας ασχολείται με την μελέτη ταχέως εξελισσόμενων φαινόμενων σε μικροσκοπικό επίπεδο. Με άλλα λόγια με φυσικές διεργασίες στο εσωτερικό των υλικών στις οποίες τα άτομα και τα ηλεκτρόνιά τους έχουν κεντρικό ρόλο. Αυτές οι διεργασίες δεν είναι ορατές στο γυμνό μάτι. Ταυτόχρονα είναι τόσο σύντομες που καμιά φωτογραφική μηχανή δεν είναι αρκετά γρήγορη να τις φωτογραφίσει.
Σκοπός μας είναι να αναπτύξουμε τα εργαλεία που θα κάνουν αυτές τις διαδικασίες ορατές και κυρίως κατανοητές. Αυτό μπορεί, σε κάποιον που δεν έχει το απαιτούμενο υπόβαθρο, να ακούγεται αρκετά αφηρημένο και ξένο όπως συμβαίνει συχνά όταν συζητάμε για την λεγόμενη βασική έρευνα. Γιατί; Γιατί, η βασική έρευνα στοχεύει στο να θέσει τα θεμέλια για τις τεχνολογίες του μέλλοντος και όχι του παρόντος.
Δεν λύνει τεχνικά προβλήματα του παρόντος. Για παράδειγμα αν θέλουμε στο μέλλον να αναπτύξουμε ταχύτερες και πιο αποδοτικές ηλεκτρονικές συσκευές, υπολογιστές, κινητά τηλέφωνα, νέες τεχνολογίες στον τομέα της υγείας, της ενέργειας και για την προστασία του περιβάλλοντος, είναι απαραίτητο να κατασκευάσουμε ολοένα και μικρότερα εξαρτήματα μέσα σε αυτές τις συσκευές.
Αναπόφευκτα κάποια στιγμή θα φτάσουμε στα μικροσκοπικά άτομα. Και τότε δεν θα έχουμε άλλη λύση παρά μετατρέψουμε τα ίδια τα άτομα σε μονάδες που επεξεργάζονται πληροφορία. Ο μόνο τρόπος για να γίνει αυτό είναι να έχουμε βαθιά κατανόηση για τον τρόπο λειτουργίας του κόσμου σε μικροσκοπική κλίμακα. Μην σας φαίνεται παράξενο που η μοντέρνα φυσική σήμερα χτίζει την τεχνολογία του μέλλοντος, γιατί κατά βάθος, αυτό έκανε πάντα.
Η τεχνολογία από την οποία επωφελούμαστε καθημερινά, στηρίζεται σε ιδέες που ήταν αντικείμενο της βασικής έρευνας στην φυσική, πολλές δεκαετίες πριν. Τότε, κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί το εύρος των εφαρμογών που θα είχαν οι ιδέες της φυσικής – ούτε οι καν οι ίδιοι οι επιστήμονες. Κάθε ένας από μας που έχει βγάλει έστω μια φορά στην ζωή του μια ακτινογραφία, επωφελήθηκε από την εφεύρεση που έγινε το 1895 από τον Βίλχελμ Ρέντγκεν και για την οποία πήρε και το πρώτο βραβείο Νόμπελ φυσικής – τις λεγόμενες ακτίνες Χ.
Και όταν οι δημοσιογράφοι της εποχής τον ρώτησαν, τι εφαρμογές θα έχει η εφεύρεσή σας στην καθημερινή ζωή ο Ρέντγκεν απάντησε, «δεν νομίζω να έχουν καμιά». Και ο ίδιος, λέγεται ότι παραξενεύτηκε όταν διαπίστωσε ότι φορητές συσκευές ακτινών-Χ χρησιμοποιήθηκαν στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο για τον άμεσο εντοπισμό της θέσης μια σφαίρας στο σώμα των τραυματιών».
-Αυτήν την εποχή πού στρέφεται η έρευνα της ομάδας σας;
«Ο νέος μεγάλος στόχος στις επιστήμες του μικρόκοσμου είναι να ενώσουμε δύο σημαντικά πεδία της φυσικής, την μικροσκοπία -που μας επιτρέπει να τραβήξουμε φωτογραφίες ατόμων σε μικροσκοπική κλίμακα- και την φυσική των υπερταχέων παλμών που βραβεύτηκε πρόσφατα με το βραβείο Νόμπελ. Αυτός ο συνδυασμός είναι τώρα απαραίτητος για να κάνουμε ακόμα πιο σημαντικά βήματα στην κατανόηση της ύλης και θα ωφελήσει άλλους τομείς ανάπτυξης όπως την επιστήμη των υλικών και τη βιολογία».
Η σύνθεση των κυμάτων του φωτός που τον έκαναν διάσημο
-Γίνατε γνωστός στην επιστημονική κοινότητα πολύ νωρίς και οι πρώτοι τίτλοι που κυκλοφόρησαν για εσάς ήταν: «ο Έλληνας φυσικός που συνθέτει τα κύματα του φωτός». Ποιο ήταν αυτό το επίτευγμα και πώς νιώσατε όταν ήρθε η αναγνώριση, προφανώς μετά από σκληρή δουλειά;
«Το επίτευγμα αυτό αφορούσε τη σύνθεση φωτεινών κυμάτων για τη δημιουργία εξαιρετικά σύντομων παλμών φωτός, που μας επιτρέπουν να εξερευνήσουμε τα φαινόμενα σε ατομικό επίπεδο, με άνευ προηγουμένου χρονική ανάλυση. Ήταν ένα εγχείρημα με αρκετό ρίσκο στην αρχή της ακαδημαϊκής μου καριέρας, δεδομένου ότι αρκετές προσπάθειες από άλλους επιστήμονες δεν είχαν τα αναμενόμενα αποτελέσματα.
Αλλά οι προσπάθειες απέδωσαν μετά από αρκετά χρόνια δουλειάς και έτσι σήμερα έχουμε στη διάθεσή μας εργαλεία τα οποία δεν μπορούσαμε καν να φανταστούμε πριν από είκοσι χρόνια. Η αναγνώριση της δουλειάς μας είναι φυσικά κάτι πολύ ευχάριστο, αλλά οι επιστήμονες είναι προετοιμασμένοι ότι αυτό μπορεί να μην συμβεί ποτέ.
Ειδικά στη βασική έρευνα, που όπως ανέφερα και πιο πριν μπορεί να πάρει πάρα πολλά χρόνια μέχρι να γίνουν τα αποτελέσματά της «ορατά» στην καθημερινή ζωή».
-Η φυσική πότε μπήκε στη ζωή σας και με ποιο τρόπο κάνατε την επιλογή;
«Όταν ήμουν παιδί και κάνεις με ρωτούσε την δεύτερη πιο βαρετή ερώτηση που ρωτάνε οι μεγάλοι τα παιδιά, Τι θα γίνεις άμα μεγαλώσεις; Είχα δυο απαντήσεις μια δημόσια και μια εσωτερική. Η δημόσια ήταν «Λυράρης-αρχαιολόγος» και η εσωτερική «Λυράρης-αρχαιολόγος και πλεϊμομπιλιστής».
Φυσικά επάγγελμα «Πλεϊμομπιλιστής» δεν υπήρχε και το ήξερα. Τελικά έγινα μόνο πλεϊμομπιλιστής μια και το αντικείμενο είναι κατά βάθος το ίδιο, να περιπλανιέσαι σε παράξενους κόσμους. Και η φυσική είναι μια συλλογή από παράξενους κόσμους μέσα από τους οποίους μπορεί κάνεις να αναζητήσει νοήματα και αξία».
-Υπάρχουν άνθρωποι που «σημάδεψαν» την πορεία σας ως επιστήμονα και ως άνθρωπο;
«Πολλοί άνθρωποι έχουν αφήσει το αποτύπωμά τους στην πορεία μου αλλά δεν θέλω να αδικήσω κανένα ονοματίζοντας τους. Περισσότερο με επηρέασαν πάντως άνθρωποι που δούλευαν με επιμονή χωρίς να χάνουν το στόχο στην πορεία. Αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο στην ζωή γενικότερα». Τα ψηφιδωτά από την αρχαιότητα και οι χιουμοριστικές ιστορίες από τα Πηγαϊδάκια.
-Εκτός από την κλίση σας στην επιστήμη, φτιάχνετε καταπληκτικά ψηφιδωτά και έχετε έναν εξαιρετικό τρόπο να διηγείστε τα πάντα με χιούμορ και ευαισθησία, από επιστημονικά γεγονότα μέχρι και αναμνήσεις που ανασύρετε από τα παιδικά σας χρόνια. Επίσης γράφετε στιχάκια και μαντινάδες, τα οποία μοιράζεστε με φίλους στα κοινωνικά δίκτυα. Είναι αυτά μια ανάπαυλα, μια διέξοδος κι ένα αντίβαρο στη σκληρή δουλειά του εργαστηρίου;
«Σε αντίθεση με τις επιστημονικές μου αναζητήσεις, που εκεί με ενθουσιάζει να τρέχω σε άγνωστα, κατά το δυνατόν απάτητα μονοπάτια, στα καλλιτεχνικά με ενθουσιάζει να κάνω αναπαραγωγές έργων από την αρχαιότητα, έστω και εντελώς ερασιτεχνικά.
Μου αρέσει η ιδέα να αιχμαλωτίζω το μυαλό μου, έστω και για λίγο, στο ίδιο μονοπάτι σκέψης με έναν καλλιτέχνη που έζησε χιλιάδες χρόνια πριν. Οι μικρές ιστορίες που αναρτώ στα κοινωνικά δίκτυα καμιά φορά είναι κυρίως βιωματικές, με αρκετή δόση υπερβολής που αντανακλά την Πηγαϊδακιανή μου καταγωγή.
Πιστεύω ότι, όσο και να το θέλαμε να είναι αλλιώς, τα κοινωνικά δίκτυα δεν είναι πια χώροι διάδοσης ιδεών και προβληματισμών, αφού το τυπικό ακροατήριο δεν ξεπερνά τα πενήντα άτομα για τον καθένα από μας. Οπότε αν μπορέσουμε να γελάσουμε λίγο, είναι κάτι νομίζω».
-Τι θα λέγατε σε νέα παιδιά που θα ήθελαν να ασχοληθούν με την επιστήμη και να πάνε ένα σκαλί παραπάνω; Αξίζει τον κόπο τελικά;
«Θα πρότεινα στους νέους να δοκιμάζουν πολλά πράγματα, στις τέχνες, στις επιστήμες, στον αθλητισμό, όχι για να δουν πού έχουν κλίση αλλά για να δουν τι είναι αυτό που τους γεμίζει τελικά. Να αναγνωρίσουν τις δικές τους αξίες, που θα είναι οι πραγματικά δικές τους και όχι αυτές που νομίζουν άλλοι.
Αν βρίσκουν αξία στην επιστήμη τότε ναι, να ακολουθήσουν το μονοπάτι αυτό, αλλά μόνο τότε! Γιατί ο δρόμος είναι αρκετά δύσκολος και μένει κανείς σε πολλά άλλα πράγματα πίσω στη ζωή. Μόνο αν αγαπάς αυτό που κάνεις αξίζει τον κόπο, σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση θα μοιάζει με μια πολύ δύσκολη δουλειά που δεν ανταμείβεται αρκετά».
Από την Πόμπια ως το Ρόστοκ μια λαμπρή πορεία
Ο Ελευθέριος Γουλιελμάκης γεννήθηκε το 1975 στο Ηράκλειο Κρήτης. Κατάγεται από τα Πηγαϊδάκια του δήμου Φαιστού και έζησε στις Μοίρες και στην Πόμπια. Αποφοίτησε από το ιστορικό λύκειο Πόμπιας. Σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήμιο Κρήτης από όπου πήρε το πτυχίο του το 2000 και τον μεταπτυχιακό τίτλο το 2002. Μετά από σπουδές σε Αυστρία και Γερμανία απέκτησε το διδακτορικό δίπλωμά του στη Φυσική από το Πανεπιστήμιο του Μονάχου.
Από το 2005 εργάστηκε ως ερευνητής και κατόπιν ως διευθυντής της ερευνητικής ομάδας «Αστροηλεκτρονικής» του Ινστιτούτου Κβαντικής Οπτικής Max Planck. Το 2012, τιμήθηκε με το βραβείο Gustav Hertz της Γερμανικής Φυσικής Εταιρείας (DPG) για τη συμβολή του στον τομέα της αστροφυσικής, ενώ αργότερα (2015) το βραβείο Ρέντγκεν από το πανεπιστήμιο του Γκίσεν.
Από το 2018 έως σήμερα, διδάσκει και διευθύνει το εργαστήριο Ακραίας Φωτονικής στο πανεπιστήμιο του Ρόστοκ ενώ παράλληλα (2023-σήμερα) υπηρετεί και ως μέλος του συμβουλίου διοίκησης του Πανεπιστημίου των Ιωαννίνων.