Εξατομικευμένα εμφυτεύσιμα εμβόλια: τρεις λέξεις που ίσως αποτελέσουν το μέλλον των εμβολίων, με το Πανεπιστήμιο Κρήτης να έχει δείξει τον δρόμο!Η συγκεκριμένη τεχνολογία αναπτύσσεται από την ImmunoRec, μία νέα spin-off εταιρεία του Ιδρύματος.
«Ο εμβολιασμός μέσω της τεχνολογίας των «εξατομικευμένων εμφυτεύσιμων εμβολίων» όντως έχει σαν στόχο την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια. Ο σχεδιασμός τους έχει γίνει με τρόπο που αποτρέπει τα μειονεκτήματα των εμβολίων που κυκλοφορούν», αναφέρει, σε συνέντευξή της στην «Π» η καθηγήτρια του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και μια εκ των τριών ιδρυτών της εταιρείας, κα. Ειρήνη Αθανασάκη.
Το κείμενο της συνέντευξης έχει ως εξής:
Τι εννοείτε όταν μιλάτε για «εξατομικευμένα εμφυτεύσιμα εμβόλια»;
«Η ιδέα των «εξατομικευμένων εμφυτεύσιμων εμβολίων» γεννήθηκε σε μια από αυτές τις συναντήσεις των επιστημονικών αναζητήσεων, το 2009, όπου οι άνθρωποι του εργαστηρίου Ανοσολογίας κατέθεταν τους προβληματισμούς τους για την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των εμβολίων, ενώ οι άνθρωποι του εργαστηρίου Μικρο- νανο-δόμησης υλικών εξηγώντας τις δυνατότητές τους, αναζητούσαν κάποια εφαρμογή των βιομιμητικών υλικών που δημιουργούσαν.
Με τον όρο «εξατομικευμένα εμφυτεύσιμα εμβόλια» νοήθηκε η δημιουργία ασφαλών για τον οργανισμό υποστρωμάτων που θα μπορούσαν να υποστηρίξουν την προσκόλληση και ενεργοποίηση των κυττάρων του κάθε οργανισμού (εξ’ ου το εξατομικευμένο) εκτός του οργανισμού-σε καλλιέργεια- και τα οποία θα μπορούσαν όταν εμφυτευτούν να ενεργοποιήσουν ολόκληρο τον οργανισμό ανάλογα με το ερέθισμα που είχε αρχικά δοθεί στα κύτταρα στην καλλιέργεια.
Και αυτό ακριβώς καταφέραμε να κάνουμε. Η «ενεργοποίηση» έχει επιτυχώς επιτευχθεί με κοινά πρωτεϊνικά αντιγόνα, με παθογόνους οργανισμούς, με καρκινικά κύτταρα, με τον SARS-CoV-2, ενώ συνεχιζόμενες μελέτες δείχνουν ότι με αυτήν πλέον τη τεχνολογία μπορούμε να ρυθμίσουμε γενικότερα το ανοσοποιητικό σύστημα ενός οργανισμού, εφόσον πρόσφατα καταφέραμε να αναστρέψουμε το φαινότυπο της σήψης σε πειραματικά μοντέλα.»
Υπάρχει ακόμα κόσμος που διστάζει να εμβολιαστεί. Στόχος σας είναι τα προκύψουν εμβόλια με μηδενικές παρενέργειες;
«Όπως προκύπτει και από αυτά ανέφερα μέχρι τώρα, όρος “εμβόλιο” στην ανοσολογία είναι ευρύτερος από αυτό που καταλαβαίνουμε στην καθημερινή μας ζωή. Στην ανοσολογία ο όρος “εμβόλιο” υπονοεί την ενεργοποίηση του οργανισμού με κάποιο ερέθισμα που μπορεί να οδηγήσει το ανοσοποιητικό σύστημα σε διάφορες αντιδράσεις.
Η ενεργοποίηση του οργανισμού με κάποιο παθογόνο είναι αυτό που ο κόσμος ονομάζει εμβόλιο. Και όντως ακόμη η ανάπτυξη πλήρως αποτελεσματικών και χωρίς παρενέργειες εμβολίων εξακολουθεί να αποτελεί μείζον ερευνητικό θέμα. Τα εμβόλια πρώτης και δεύτερης γενιάς που χρησιμοποιούνται σήμερα αποτελούνται από αδρανοποιημένους ολόκληρους μικροοργανισμούς ή πρωτεϊνικές υπομονάδες μικροοργανισμών, οι οποίες στα εμβόλια τρίτης γενιάς δίνονται υπό μορφή νουκλεϊκών οξέων, DNA ή mRNA σε διάφορους φορείς με στόχο την παραγωγή των αντίστοιχων πρωτεϊνικών υπομονάδων από τον ίδιο τον οργανισμό. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις υπάρχουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα.
Τα εμβόλια πρώτης γενιάς που χρησιμοποιούν αδρανοποιημένους μικροοργανισμούς είναι τα πλέον αποτελεσματικά για όλο τον πληθυσμό, Προάγουν τόσο την κυτταρική όσο και την χυμική ανοσία (δηλαδή ανάπτυξη ειδικών κυτταροτοξικών κυττάρων για τη θανάτωση του μολυσμένου στο-απόκριση κυρίως σε ιικές μολύνσεις, ή παραγωγή ειδικών αντισωμάτων για τη θανάτωση του στόχου-απόκριση κυρίως σε βακτηριακές μολύνσεις) αλλά ενέχουν κίνδυνο μολυσματικότητας.
Τα δεύτερης γενιάς εμβόλια, τα οποία αποτελούνται από καθορισμένα αντιγονικά πεπτίδια ή ανασυνδυασμένες πρωτεϊνικές υπομονάδες, επάγουν μόνο χυμική και όχι κυτταρική ανοσία, απαιτούν τη χρήση ανοσοενισχυτικών για τη μη ειδική ενεργοποίηση του ανοσολογικού συστήματος του οργανισμού, τα οποία όμως έχουν παρενέργειες που δεν ελέγχονται αποτελεσματικά στις μέρες μας και εξασφαλίζουν την αποτελεσματικότητα σε όλο τον πληθυσμό λόγω διαφορετικής ιστοσυμβατότητας των ατόμων.
Το πλεονέκτημα όμως είναι ότι δεν ενέχουν κίνδυνο μολυσματικότητας. Από τα εμβόλια τρίτης γενιάς, τα εμβόλια DNA βασίζονται σε πλασμιδικό DNA που κωδικοποιεί την πρωτεΐνη ενδιαφέροντος πακεταρισμένη συνήθως σε ιικούς φορείς, ενώ στα εμβόλια mRNA που εφαρμόστηκαν πρόσφατα, η γενετική πληροφορία για το αντιγόνο παρέχεται υπό μορφή mRNA που εσωκλείεται σε νανοσωματίδια. Τα εμβόλια τρίτης γενιάς δεν είναι ακόμη καλά μελετημένα και τώρα εν όψει της COVID-19 καταγράφονται τα στοιχεία της αποτελεσματικότητας και ασφάλειάς τους.
Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι ο δισταγμός κάποιων ατόμων στο να εμβολιαστούν έχει κάποια βάση. Αλλά το πιο σημαντικό είναι η έλλειψη γνώσεων. Ξέρουμε ότι δεν υπάρχει παρέμβαση στον οργανισμό μας χωρίς κόστος. Ακόμη και το πιο «αθώο» φάρμακο μπορεί να μας δημιουργήσει κάποιο πρόβλημα.
Γι’ αυτό κάθε φορά που παίρνουμε ένα φάρμακο, ζυγίζουμε τα οφέλη σε σχέση με τις παρενέργειες για τη δική μας παθολογική κατάσταση και αποφασίζουμε τη λήψη του ή όχι (αυτό συνήθως το αποφασίζει ο θεράπων ιατρός). Η περίπτωση των εμβολίων, όπως το εννοεί ο κόσμος, είναι αρκετά ιδιαίτερη, διότι το άτομο στο οποίο χορηγείται το εμβόλιο είναι υγιές και συνεπώς είναι πολύ σημαντικό να προσπαθούμε να μη του δημιουργήσουμε πρόβλημα. Η πρόληψη, από την άλλη μεριά είναι σημαντική παράμετρος, και γι’ αυτό γίνονται τόσες προσπάθειες ανάπτυξης αποτελεσματικών και ασφαλών εμβολίων.
Όπως αναφέρθηκε, τα εμβόλια που κυκλοφορούν σήμερα έχουν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους, παρόλα αυτά στις περισσότερες περιπτώσεις οδηγούν σε ανοσία τον οργανισμό. Σε ένα καλά μελετημένο εμβόλιο έχουν καταγραφεί όλα τα πλεονεκτήματα καθώς και οι παρενέργειες, οπότε από βιοηθικής άποψης το κάθε άτομο θα έπρεπε να ενημερώνεται και να αποδέχεται τις πιθανές παρενέργειες προς όφελος της πρόληψης.
Ο εμβολιασμός μέσω της τεχνολογίας των «εξατομικευμένων εμφυτεύσιμων εμβολίων» όντως έχει σαν στόχο στην αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια. Ο σχεδιασμός τους έχει γίνει με τρόπο που αποτρέπει τα μειονεκτήματα των εμβολίων που κυκλοφορούν. Η αποτελεσματικότητα εξασφαλίζεται από το ότι επιλέγονται τα βέλτιστα αντιγονικά επίτοπα για τον κάθε τύπο ΗLA (ιστοσυμβατότητα), καθώς και η βέλτιστη δόση αντιγόνου για το κάθε άτομο. Η ασφάλεια εξασφαλίζεται με την αποφυγή μολυσματικότητας λόγω της εκτός οργανισμού ενεργοποίησης, καθώς και την αποφυγή χρήσης ανοσοενισχυτικού.»
Πόσο έχει προχωρήσει το εμβόλιο κατά του καρκίνου;
«Μετά την ολοκλήρωση των προ-κλινικών μελετών, η εφαρμογή της τεχνολογίας την ανοσοθεραπεία του καρκίνου κατατέθηκε στον Οργανισμό Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (ΟΒΙ) και έλαβε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, το οποίο αποτιμήθηκε και απετέλεσε το βασικό κεφάλαιο της spin-off εταιρείας ImmunoRec που ιδρύθηκε για την αξιοποίηση της τεχνολογίας των εξατομικευμένων εμφυτεύσιμων εμβολίων. Ταυτόχρονα το σχέδιο εφαρμογής της τεχνολογίας αυτής στον άνθρωπο κατετέθη στον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων (ΕΟΦ) για κατηγοριοποίηση και ένταξή της σε ένα τύπο κλινικής μελέτης.
Η εφαρμογή της τεχνολογίας στον καρκίνο χαρακτηρίστηκε από τον ΕΟΦ ως «ανοσοθεραπεία κατά του καρκίνου με δραστική ουσία αυτόλογα μακροφάγα, προενεργοποιημένα έναντι αυτόλογων καρκινικών αντιγόνων, προσροφημένα σε επιφάνεια πυριτίου» και κατετάγη στα συνδυασμένα φάρμακα προηγμένης θεραπείας (combined Advanced Therapy Medicinal Product-combined ATMP).
Με χρηματοδότηση της εταιρείας ImmunoRec υπεγράφη συμφωνητικό με γραφείο κλινικών μελετών. Η συγγραφή της κλινικής μελέτης φάσης Ι έχει σχεδόν ολοκληρωθεί, έχει βρεθεί η κλινική που θα αναλάβει τους ασθενείς, καθώς και ο εργαστηριακός χώρος/χειρουργείο που θα πραγματοποιηθεί η παρασκευή και τοποθέτηση του εμφυτεύματος. Έχει ενημερωθεί η Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής για τη πρόθεσή της δραστηριοποίησής μας σε κέντρο εξωσωματικής γονιμοποίησης και εκκρεμεί η επέκταση άδειας της δραστηριότητας του εν λόγω κέντρου.»
Ο κοροναϊός έχει μπει στην έρευνά σας;
«Πριν από δυο χρόνια δεν σκεφτόμαστε την εφαρμογή αυτής της τεχνολογίας σε συμβατικά εμβόλια, διότι είναι πολύπλοκη και εξατομικευμένη και σίγουρα δεν θέλαμε να ανταγωνιστούμε μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες.
Ενόψει της πανδημίας, η τεχνολογία των «εξατομικευμένων εμφυτεύσιμων εμβολίων» ήταν η μόνη άμεσα διαθέσιμη, που θα μπορούσε εύκολα να ελεγχθεί και να εφαρμοστεί. Παρόλο που στην αρχή της πανδημίας ενημερώθηκαν οι αρχές, δεν καταφέραμε να λάβουμε κεντρική υποστήριξη για τη μελέτη της εφαρμογής της προτεινόμενης τεχνολογίας στον SARS-CoV-2. Παρόλα αυτά με χρηματοδότηση από ιδιώτες, καταφέραμε να ολοκληρώσουμε αυτές τις μελέτες, και να καταθέσουμε φάκελο στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων/Επιτροπή Προηγμένων Θεραπειών (European Medicinal Agency/Committee for Advanced Therapies, EMA/CAT) για κατηγοριοποίηση της επερχόμενης κλινικής μελέτης.
Η εφαρμογή της τεχνολογίας στον εμβολιασμό ενάντια στον SARS-CoV-2 χαρακτηρίστηκε από την ΕΜΑ/CAT ως «Αυτόλογα αντιγονοπαρουσιαστικά κύτταρα ενεργοποιημένα in vitro με αδρανοποιημένα/λύματα SARS-CoV-2 που έχουν προσροφηθεί σε ένα τρισδιάστατο υπόστρωμα πυριτίου» («Autologous antigen presenting cells activated in vitro with inactivated/lysate of SARS-CoV-2 seeded on a 3D silicon matrix») και κατετάγη στα φαρμακευτικά προϊόντα θεραπείας σωματικών κυττάρων (Somatic cell therapy medicinal product) και συνδυασμένα φάρμακα προηγμένης θεραπείας (combined Advanced Therapy Medicinal Product-combined ATMP).
Τα αποτελέσματα των προ-κλινικών μελετών έχουν κατατεθεί στον ΟΒΙ για έκδοση διπλώματος ευρεσιτεχνίας, μετά τη χορήγηση του οποίου θα είμαστε σε θέση να σχεδιάσουμε την κλινική μελέτη φάσης Ι».
“You can cure yourself”
Μιλήστε μας για την ImmunoRec, ποιοι συμμετέχετε στην εταιρεία;
«Η ImmunoRec είναι μια spin-off εταιρεία του Πανεπιστημίου Κρήτης που ιδρύθηκε με τη μορφή Ιδιωτικής Κεφαλαιουχικής Εταιρείας και δημιουργήθηκε για να γίνει εφικτή η εφαρμογή της τεχνολογίας των «εξατομικευμένων εμφυτεύσιμων εμβολίων». Όλες οι πληροφορίες για την εταιρεία μπορούν να βρεθούν στη σελίδα https://www.imunorec.gr/.
Εκτός από τα τρία βασικά άτομα που ήταν και οι κάτοχοι της πατέντας για την εφαρμογή της τεχνολογίας εξατομικευμένων εμβολίων στην ανοσοθεραπεία του καρκίνου, η υλοποίηση του έργου χρειαζόταν χρηματοδότηση, ιδιαίτερα για την κατάθεση της κλινικής μελέτης φάσης Ι, για την οποία είχαμε ήδη κάνει την έρευνα αγοράς και ξέραμε τι θα χρειαστούμε. Με βάση λοιπόν το κόστος της κλινικής μελέτης, βρέθηκαν επιστήμονες που πίστεψαν σε μας και θέλησαν να συμμετέχουν στην εταιρεία με κεφαλαιακά μερίδια».
Θα υπάρξει συνεργασία με φαρμακευτική εταιρεία;
«Ήδη υπάρχει συνεργασία με φαρμακευτική εταιρεία στο πλαίσιο επικείμενης χρηματοδότησης για την υλοποίηση του έργου μας. Όπως γίνεται κατανοητό μέχρι τώρα, η ImmunoRec είναι μια εταιρεία παροχής υπηρεσιών στην υγεία και βελτιστοποίησης της ζωής με γνώμονα το “You can cure yourself”. Προάγει την εξατομικευμένη θεραπεία, δεν χρησιμοποιεί φάρμακα με ανεξέλεγκτες παρενέργειες και δεν προσπαθεί να ανταγωνιστεί τη παγκόσμια βιομηχανία. Προάγει το ανθρώπινο επιστημονικό εργαστηριακό προσωπικό, δίνοντας διέξοδο επαγγελματικής αποκατάστασης σε επιστημονικές ειδικότητες.
Η προτεινόμενη τεχνολογία είναι παγκοσμίως πρωτοποριακή και υπάρχει το όραμα της δημιουργίας Κέντρων Εξωσωματικής Ανοσοποίησης-ΚΕΑ σε κάθε πόλη για την εξυπηρέτηση του πληθυσμού. Εγχείρημα δύσκολο, αλλά όχι ακατόρθωτο. Με τα θετικά αποτελέσματα των πρώτων προσπαθειών, η αξία της προτεινόμενης τεχνολογίας θα πολλαπλασιαστεί, κερδίζοντας έτσι τη διεθνή αναγνώριση».