Η αρχαιολόγος Λιάνα Σταρίδα, ένα πρόσωπο – σύμβολο για την πόλη, και εκπρόσωπος μιας ξεχωριστής γενιάς ανθρώπων που έδωσαν τις μάχες τους ´φυλώντας Θερμοπύλες, μιλά, μεταξύ άλλων, ´για το πώς το Ηράκλειο έχασε την πολυπολιτισμικότητά του, για την ´αυτοκτονία των ετοιμόρροπων και γιατί ο κόλπος Δερματά δεν μπορεί να γίνει ούτε Μαρίνα ούτε πλαζ.
– Καταρχήν, θα ήθελα ένα σχόλιό σας για το πώς θα περιγράφατε τη σχέση της πόλης με τα μνημεία της, και αν είναι αυτή είναι αντάξια της ιστορικής ύπαρξης και της σπουδαιότητάς τους.
Μονολεκτικά θα απαντούσα με ένα τεράστιο ΟΧΙ στο αν είναι αντάξια αυτή η πόλη της ιστορικότητας και της σπουδαιότητάς της.
Και βέβαια δεν φταίει η πόλη.
Φταίνε τόσα πολλά και τόσοι πολλοί που δεν φτάνει μια ζωή για να γραφτούν.
Φανταστείτε σήμερα το Ηράκλειο του 1900, ένα Ηράκλειο όμως με όλα του τα μνημεία, τις γειτονιές, την ατμόσφαιρα εκείνη που μαρτυρούσε το χαριτωμένο και γραφικό χάος του πολυποίκιλου πληθυσμού της.
Φανταστείτε μια σύγχρονη αποκατάσταση με διατήρηση και ανάδειξη όλων των μνημείων, τις φιλόξενες γειτονιές με τα χαμηλά σπιτάκια και την ταξική αντίφαση των νεοκλασικών της 25ης Αυγούστου και των διάσπαρτων αρχοντικών σε όλη την πόλη μέσα στα τείχη της.
Το Ηράκλειο του 1950, παρά τις πληγές του, κρατούσε ακόμα. Ξεκινώντας όμως από το 1900, το μεγαλύτερο έγκλημα, οι μαζικές κατεδαφίσεις των οθωμανικών κτισμάτων (θρησκευτικών και κοσμικών) στο όνομα του εκσυγχρονισμού της πόλης, ήταν μόνο η αρχή.
Το ιστορικό κέντρο του Ηρακλείου, όλο και περισσότερο μετατρέπεται σε ένα άχαρο, γυμνό, χωρίς ταυτότητα αστικό τοπίο
Και αναρωτιέμαι, κανείς δεν σκέφτηκε ότι γκρεμίζοντας τα τζαμιά, τα λουτρά, τους τεκέδες, τα μετζίτια, τις κατοικίες των Οθωμανών, εξαφάνιζε και όσα καθολικά και ορθόδοξα εκκλησιαστικά μνημεία, δημόσια και κοσμικά κτήρια της β’ βυζαντινής περιόδου και της περιόδου της ενετικής κυριαρχίας;
Τόση ήταν η μανία τους να εξαφανίσουν κάθε ίχνος της Τουρκοκρατίας και να φτιάξουν ένα Ηράκλειο ανάλογο της οικονομικής τους επιφάνειας (ευρωπαϊκή μεγαλούπολη αν είναι δυνατόν!), ώστε οι άρχοντες της πόλης δεν λογάριασαν τίποτα.
Ακολούθησαν οι δυο καταστροφικοί σεισμοί του 1926 και του 1930, η ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923 και μέσα σ’ όλα αυτά, το ατυχέστατο σχέδιο πόλης του 1936 και ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος.
Μεταπολεμικά ξεκίνησε η δεύτερη «εκστρατεία» καταστροφών, κατεδαφίσεων, ισοπέδωσης μνημείων, αλλοιώσεων των οικιστικών παλιών πυρήνων και η εφαρμογή του απαράδεκτου σχεδίου του 1936, που με τους ψηλούς συντελεστές δόμησης διέλυσε τη συνέχεια των δρομίσκων στις ιστορικές συνοικίες και συντέλεσε στο να υψωθούν 5όροφα και 6όροφα κτήρια σε σοκάκια πλάτους ακόμα και μόλις δύο μέτρων!
Παράλληλα, η εμπορική ανάπτυξη και η οικονομική ευρωστία σε τομείς που άπτονταν άμεσα με τα προϊόντα που παρήγαγε η ύπαιθρος, οδήγησε σε ένα κύμα μαζικής εσωτερικής μετανάστευσης πληθυσμού που εγκατέλειπε σταδιακά τα χωριά για να μείνει στη «Χώρα» και που δεν είχε την παραμικρή ιδέα για την σπουδαία ιστορική πόλη του Ηρακλείου.
Πέρασε πάνω από ένας αιώνας από τις ημέρες εκείνες που η πόλη και το νησί όλο πανηγύριζαν για την αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων.
Στο διάστημα αυτό υπηρέτησαν το Ηράκλειο πολλές δημοτικές αρχές με επικεφαλής δημάρχους αιρετούς ή και διορισμένους. Εκτός ελαχίστων φωτεινών παραδειγμάτων, όλοι σχεδόν κάθισαν στον δημαρχιακό θώκο στηριζόμενοι στους «μεγαλουσάνους» κατά που λέει ο Μ. Δερμιτζάκης, στο χρήμα και στην προσωπική τους φιλοδοξία και ματαιοδοξία.
-Το σημερινό λοιπόν Ηράκλειο μέσα στα τείχη δεν έχει πλέον καμιά τύχη. Έχει χάσει για πάντα την πολυπολιτισμική ταυτότητά του.
Το ιστορικό του κέντρο, όλο και περισσότερο μετατρέπεται σε ένα άχαρο, γυμνό, χωρίς ταυτότητα αστικό τοπίο που πλέον μόνο σκωπτικά μπορούμε να αποκαλούμε «ιστορικό κέντρο της παλιάς πόλης Ηρακλείου».
Όσο για τις ιστορικές γειτονιές, υποφέρουν από την τραγική αδιαφορία των αρχόντων που ασχολούνται, δεκαετίες τώρα μόνο με το «ράβε-ξήλωνε» του «σταυρού της πόλης» και των γύρω από αυτόν προνομιούχων περιοχών.
-Πώς βλέπετε το γεγονός ότι προχωρά η παραχώρηση της χρήσης των ενετικών τειχών που αποτελεί ένα διαχρονικό αίτημα του Δήμου Ηρακλείου;
Σαφώς το αντιμετωπίζω θετικά. Για πολλά χρόνια, πριν πάρω σύνταξη το 2011, συμμετείχα στην Επιστημονική Επιτροπή της Προγραμματικής Σύμβασης για την αποκατάσταση των ενετικών τειχών και την ανάπλαση της παλιάς πόλης.
Επίσης, με συνεχείς αναθέσεις από την Υπηρεσία μου ήμουν υπεύθυνη για τα τείχη από το 1981. Έχω λοιπόν μια πλήρη εικόνα της κατάστασης που επικρατεί σε όλο τον οχυρωματικό περίβολο.
Η ΕΦΑΗ, ακόμα και πριν την αλλαγή της διάρθρωσης των αρχαιολογικών υπηρεσιών του Υπουργείου Πολιτισμού, δηλαδή ως 13η Ε.Β.Α., δεν ήταν και δεν είναι σε θέση να αναλάβει ένα τόσο τεράστιο έργο και λόγω έλλειψης προσωπικού και λόγω οικονομικής δυστοκίας.
Δεν είναι τυχαίο ότι το τότε Ταμείο Αρχ/κών Πόρων, που σύμφωνα με τους όρους της Προγραμματικής όφειλε να συμμετέχει οικονομικά στις δαπάνες των εργασιών αποκατάστασης, δεν έδωσε ποτέ ούτε μια δεκάρα!
Επιβάλλεται να προχωρήσει γρήγορα η παραχώρηση των τειχών και να γίνει σαφές ότι η παραχώρηση αφορά στις εργασίες και στη χρήση και όχι στην κυριότητα, αφού το σύνολο του οχυρωματικού περιβόλου ανήκει στο Ελληνικό Δημόσιο.
Τα τείχη χρειάζονται διαρκή μέριμνα και φροντίδα, συνεχή έλεγχο στατικότητας και βέβαια συνέχιση και ολοκλήρωση των εργασιών που είχαν σταματήσει με τη λήξη της προηγούμενης Σύμβασης.
Επίσης επιβάλλεται να συνταχθεί επιτέλους η οριστική μελέτη χρήσεων. Έχουμε πικρή πείρα από αυθαίρετες παρεμβάσεις, ακατάλληλες εγκαταστάσεις, παράνομες κατασκευές κλπ. από προηγούμενες δημοτικές αρχές.
Κι ένα πάρα πολύ σοβαρό πρόβλημα που χρειάζεται άμεσα και συνεχή μέτρα είναι η προστασία του αστικού εξοπλισμού (παγκάκια, φωτιστικά, καλάθια αχρήστων κλπ.) από παιδαρέλια ή ενήλικες βάνδαλους που σπάνε αδιακρίτως ό,τι βρουν μπροστά τους.
Κι ας θυμηθούν οι αρμόδιοι τα τείχη στη Ρόδο, στην Κύπρο, στη Μάλτα, σε οχυρωμένες μεσαιωνικές πόλεις της Ευρώπης, που είναι κυριολεκτικά παράδεισοι για τον κόσμο που τα επισκέπτεται και δεν σκουντουφλάνε σε σκουπίδια, μπάζα, παρατημένα σπασμένα ξύλα και ό,τι άλλο μπορεί κανείς να φανταστεί.
-Για το θέμα της αξιοποίησης και ανάδειξης των Νεωρίων αλλά και του παραθαλάσσιου τμήματος του ενετικού τείχους έχουν δοθεί μέχρι σήμερα υποσχέσεις και έχουν γίνει ανακοινώσεις… Έργα δε βλέπουμε… Επίσης για την αξιοποίηση του κόλπου του Δερματά, που έχει περάσει κυριολεκτικά από χίλια κύματα, η άποψή σας ποιά είναι;
Το μικρό μας λιμάνι διαδραμάτισε, δίχως αμφιβολία, έναν ιδιαίτερο ρόλο στη ζωή της πόλης και ολόκληρου του νησιού. Στην είσοδό του δεσπόζει το επιβλητικό θαλάσσιο φρούριο, ο Κούλες, ενώ στα νότια και στα ανατολικά κτίζονται τα νεώρια.
Η σύνδεση του λιμανιού με την πόλη διεξαγόταν κυρίως από δύο πύλες, καμιά από τις οποίες δεν σώζεται σήμερα, την πύλη του μόλου και την πύλη των νεωρίων.
Τα νεώρια αποτελούνται από μεγάλους επιμήκεις θολοσκεπείς χώρους που μπορούσαν να στεγάσουν γαλέρες προκειμένου να επισκευασθούν ή ακόμη και να κατασκευασθούν εξαρχής.
Σήμερα από τα τρία συγκροτήματα των νεωρίων (Arsenali Antichi, Arsenali Vecchi, Arsenali Nuovi και Nuovissimi) σώζονται μόνο κάποια τμήματά τους, η αποθήκη άλατος, η δυτική αποθήκη του ναυστάθμου και η μεγάλη δεξαμενή νερού του Zane που βρίσκεται δίπλα στο τρίτο συγκρότημα των νεωρίων.
Η μελέτη που είχε υποβληθεί το 2011 απορρίφθηκε.
Απ’ όσο γνωρίζω εκπονείται νέα μελέτη στατικής αποκατάστασης, ανάδειξης και συμβατής χρήσης με τα σωζόμενα μνημεία.
Η μελέτη πρέπει να ολοκληρωθεί σύντομα για τα τμήματα του ναυστάθμου που δεν είναι σταθερά. Ήδη η δυτική αποθήκη είναι έτοιμη να καταρρεύσει, ενώ η κλείδα της αποθήκης άλατος έχει παρουσιάσει μικρή ρηγμάτωση. Το ενετικό λιμάνι δεν θέλει άλλες καταστροφές. Μέσα στον 20ό αι. έχει υποστεί τα πάνδεινα!
Το παράκτιο τείχος και τα μεγάλα διαχρονικά προβλήματά του ήδη από την περίοδο των Βενετών αποτελεί ένα μεγάλο πονοκέφαλο για τον Ο.Λ.Η. και τον Δήμο Ηρακλείου! Μέχρι σήμερα έχουν γίνει προσπάθειες και έχουν παρθεί ημίμετρα με μπαλώματα σε όλο το μήκος του για να μην καταρρεύσει από την ορμή των κυμάτων.
Οι διαβρώσεις και οι σπηλαιώσεις δυστυχώς χειροτερεύουν, ενώ καμιά μελέτη μέχρι σήμερα δεν κρίθηκε τόσο ικανοποιητική ώστε να λυθεί οριστικά το πρόβλημα της στατικότητας του παράκτιου τείχους.
Απαιτείται άμεσα η προστασία του από την ιχθυόσκαλα μέχρι τον Καράβολα προτού καταρρεύσει. Ένα ειδικό πρόβλημα είναι το λιμενικό περίπτερο που έχει κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο, αλλά το υποκείμενο τείχος παρουσιάζει τις μεγαλύτερες και βαθύτερες σπηλαιώσεις.
Ο κόλπος του Δερματά αποκλείεται να γίνει Μαρίνα. Θα είναι τεράστιο πρόβλημα το αναγκαστικό μπάζωμα του ιστορικού κόλπου και πολλαπλή η καταστροφή του μόνο και μόνο για να παρκάρουν σκάφη και να δημιουργηθεί άλλο ένα τουριστικό παζάρι στην όμορφη αυτή περιοχή.
Αποκλείεται να γίνει και πλαζ, έτσι όπως είναι σήμερα. Αυτή η μανία των εκάστοτε δημάρχων να τα βάζουν με ένα μνημείο ή μια περιοχή, να τους αλλάζουν τα φώτα και να αγνοούν εντελώς τα μύρια προβλήματα των πιο απομακρυσμένων από το κέντρο της πόλης συνοικιών, πρέπει κάποτε να σταματήσει.
Το φυσικό αυτό λιμάνι χρησιμοποιήθηκε κατά την περίοδο της ενετικής κυριαρχίας ως καρνάγιο για πρόχειρες επισκευές μικρών πλοίων και καϊκιών, ενώ κατά την περίοδο της πολιορκίας χρησιμοποιήθηκε για την τροφοδοσία της αποκλεισμένης από τους Οθωμανούς πόλης και τη μεταφορά στρατιωτικών δυνάμεων που εισέρχονταν στην πόλη από την πύλη Δερματά.
Η μνημειώδης πρόσοψη της πύλης Δερματά και όλο το νότιο τμήμα της κατεδαφίστηκε για τη διάνοιξη της οδού Σκορδυλών. Η κεντρική στοά της πύλης επεκτάθηκε προς βορρά με την προσθήκη αγωγού από οπλισμένο σκυρόδεμα.
Έτσι η πύλη διαμορφώθηκε σε αποχετευτικό αγωγό για την απορροή των ομβρίων υδάτων όλης της περιοχής. Ωστόσο, στην παραλία του κόλπου, Ηρακλειώτες έκαναν τα μπάνια τους το καλοκαίρι μέχρι και τη δεκαετία του ’70.
Όταν φτιάχτηκε ο κεντρικός αγωγός που διοχετεύει τα λύματα στον βιολογικό σταθμό, απομακρύνθηκε ο παλιός τσιμεντένιος από την πύλη Δερματά και αποκαταστάθηκε ό,τι είχε απομείνει μετά την μερική κατεδάφιση της πύλης.
Από φωτογραφικό υλικό και ανασκαφικά ευρήματα έχω διαμορφώσει προσωπική άποψη για τον τρόπο διαμόρφωσης παραλίας κατάλληλης για κολύμβηση, την οποία προτίθεμαι να καταθέσω στον δήμαρχο.
– Πρόσφατα είδα μια οργισμένη ανάρτησή σας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με αφορμή το βανδαλισμό του μνημείου των Λιονταριών μετά το τέλος ποδοσφαιρικού αγώνα και εκφράσατε μεταξύ άλλων τη δυσφορία σας για αυτή την περίεργη σιωπή που ακολουθεί αυτή τη βαρβαρότητα, που δείχνει να μην προκαλεί αντιδράσεις ούτε για την τιμή των όπλων… Ποιές είναι οι σκέψεις σας σήμερα για το θέμα αυτό;
Όσο το σκέφτομαι και όποτε βλέπω τις σχετικές φωτογραφίες τόσο πιο έξαλλη γίνομαι. Και καλά, περασμένα μεσάνυχτα, τρελαμένοι νεαροί, εξαγριωμένοι «φίλαθλοι» ποιοι θα τα έβαζαν μαζί τους;
Η δημοτική αστυνομία που είναι στοιχειωμένη και δεν τη βλέπει ανθρώπου μάτι; Η αστυνομία που παραλίγο να σκαρφαλώσει κι αυτή στα δύσμοιρα λιοντάρια; Στο κάτω κάτω κι αυτοί ενθουσιασμένοι με τη νίκη θα ήταν.
Σκέφτηκε κανείς από τους αρμόδιους (για να μην ξαναλέω άρχοντες και άρχοντες και ψηλώνει κι άλλο το «ανάστημα») ότι ένα τόσο δα μικρό παραπάτημα θα μπορούσε να παρασύρει κάποιο κομμάτι από τα γλυπτά και μαζί του και κάποιον τρελαμένο νεαρό;
Και καλά να σπάσει κάποιο πόδι αλλά αν έσπαγε το κεφάλι του τι θα γινόταν; Ξέρουμε όλοι τι θα γινόταν: Άλλος ένας άδικος θάνατος, θρήνος κι οδυρμός και ευθύνες πινγκ-πονγκ και μια ακόμα μεγάλη δαπάνη για την αποκατάσταση της κρήνης.
Και αυτό που με εξοργίζει ακόμα πιο πολύ είναι η άκρα του τάφου σιωπή όλων, μα όλων των αρμοδίων, έστω και την επόμενη μέρα. Μα να μην έχει προβεί ο δήμαρχος και ο αρμόδιος αντιδήμαρχος σε μια αυστηρή δήλωση για όσα έγιναν;
Μα τίποτα; Θα μου πεις ψήφοι είναι αυτοί, αλλά έλεος ρε παιδιά, πάρτε μέτρα, ξυπνήστε τη στοιχειωμένη ΔΑ ειδικά σε περιπτώσεις που γνωρίζετε εκ των προτέρων ότι η πιθανότητα να χαθεί ο έλεγχος από άμυαλα νεαρούδια είναι μεγάλος.
– Υπάρχει εδώ και χρόνια η απόλυτη εγκατάλειψη του εμβληματικού σχεδιασμού που ξεκίνησε στα τέλη της 10ετίας του ΄90 και αφορά στην ανάπλαση της παλιάς πόλης του Ηρακλείου. Θα ήθελα το σχόλιό σας για την εξέλιξη αυτή και κόστος που έχει επιφέρει.
Η μελέτη είχε ανατεθεί επί δημαρχίας Κ. Ασλάνη, ολοκληρώθηκε ταχύτατα και έκτοτε βρίσκεται σε κάποιο συρτάρι του Υπουργείου. Πιστεύω ότι η μείωση των συντελεστών δόμησης και η μη συνένωση μικρών οικοπέδων για ανέγερση πολυκατοικιών που προβλέπονταν στη μελέτη, έπαιξαν τον ρόλο τους στην «εξαφάνισή» της.
Από τότε, τέλη της δεκαετίας του ’90 μέχρι σήμερα έχουν αλλάξει τόσα πολλά στην εντός των τειχών πόλη που η μελέτη ανάπλασης χρειάζεται επικαιροποίηση.
Η διατήρηση του χαρακτήρα κάποιων συνοικιών που αποτελούσαν κατά τη μελέτη τμήματα πολιτιστικών διαδρομών είναι πλέον αδύνατη.
Για παράδειγμα, η συνοικία του Λάκκου έχει αλλάξει δραματικά με την κατεδάφιση όλης της νότιας πλευράς της οδού Σπιναλόγκας και της δυτικής πλευράς απέναντι από το τεράστιο ΠΣΚΗ, με τη κατεδάφιση του παλιού υγειονομικού και την ανέγερση από την Περιφέρεια άλλου τερατώδους κτηρίου πλάι-πλάι με τα λιγοστά χαμηλά σπιτάκια που έχουν απομείνει.
Η συνοικία της Αγίας Τριάδας έχει γίνει ένα επίγειο «γεφύρι της Άρτας». Από την εποχή του Urban φτιάχνεται και όλο χαλάει! Κτήρια ετοιμόρροπα και «ετοιμόρροπα» έχουν χαθεί και στη θέση τους έχουν υψωθεί καινούρια και ψηλότερα με αποτέλεσμα να χάνει η ιστορική αυτή συνοικία την ατμόσφαιρα και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της.
Θα μπορούσα να μιλάω ώρες για τις άλλες συνοικίες γύρω από την Πεδιάδος, γύρω από το 1ο Δημοτικό Σχολείο, στον Άγιο Δημήτριο, στους Επτά Μπαλτάδες αλλά απλά θα επαναλαμβάνομαι.
Σ’ αυτά λοιπόν τα σχεδόν 30 χρόνια ποια υπάρχουσα μελέτη θα αναδείκνυε όμορφα και αποτελεσματικά τα σοκάκια, τα μεμονωμένα αρχοντόσπιτα που καταρρέουν αβοήθητα, τα εγκαταλελειμμένα χαμόσπιτα με τις κάποτε ολάνθιστες αυλές τους;
Αν θέλουμε να μιλάμε για ανάπλαση της παλιάς πόλης του Ηρακλείου πρέπει να ανατεθεί ΧΘΕΣ ο έλεγχος και η επικαιροποίηση της εγκεκριμένης μελέτης ή να ανατεθεί επειγόντως μια νέα με τα νέα δεδομένα.
– Εδώ και δεκαετίες έχει ανοίξει μια μεγάλη συζήτηση για τα ετοιμόρροπα κτίσματα που έχει καταλήξει να είναι εντελώς αδιέξοδη. Η δική σας άποψη ποιά είναι;
Το έγκλημα που συντελείται στην πόλη εδώ και έναν ολόκληρο αιώνα συνεχίζεται ακόμα, μεταλλαγμένο με τη μορφή του ετοιμόρροπου και επικίνδυνου κτηρίου. Οι κατεδαφίσεις για διανοίξεις δρόμων ή για ανεγέρσεις νέων οικοδομών βασίζονται ακόμα στο σχέδιο του 1936-1958 και αναπόφευκτα διαλύουν ό,τι έχει απομείνει.
Τα πρωτόκολλα για κατεδαφίσεις «επικινδύνως ετοιμόρροπων» κτηρίων που αφορούν στα κτίσματα που έχουν απομείνει μέσα στις παλιές γειτονιές εκδίδονται αδιάκοπα.
Περιδιαβαίνοντας τις γειτονιές και μπαίνοντας στα ακατοίκητα, έτοιμα για κατεδάφιση, κτήρια αντικρίζεις μνήμες ανθρώπων, απομεινάρια ζωών που χάθηκαν, νοσταλγικά αντικείμενα και πολύτιμα μικροπράγματα και νοιώθεις τη θλίψη της απώλειας και της αναπόφευκτης λησμονιάς.
Ο κατάλογος είναι ατέλειωτος και δυστυχώς όλο και μεγαλώνει. Κι από πού ν’ αρχίσω! Όλο το παλιό Μεγάλο Κάστρο θα μπορούσε να είχε διασωθεί και σήμερα να ήταν το Ηράκλειο μια από τις ομορφότερες και πιο γραφικές πόλεις της Μεσογείου. Δυστυχώς κουβαλάει πολύ βαριά κατάρα!
Όσο πιο παλιό είναι ένα κτήριο, τόσο πιο πολλές είναι, συνήθως, οι αλλοιώσεις και οι καταστροφές που εμφανίζει με το πέρασμα του χρόνου, ιδίως όταν παύει να χρησιμοποιείται. Και οι άνθρωποι μπορούν να επιταχύνουν και να κάνουν μεγαλύτερη τη φθορά και την καταστροφή τους.
Δυστυχώς το Ηράκλειο κουβαλάει πολύ βαριά κατάρα!
Η αιτία καταστροφής είναι η εγκατάλειψη. Ομολογουμένως, η συντήρηση ενός κτηρίου είναι ιδιαίτερα δαπανηρή γι’ αυτό εγκαταλείπεται, οπότε η καταστροφή είναι αναπόφευκτη. Σημαντικό αίτιο αποτελούν και οι ανάγκες οικιστικής ανάπτυξης, ειδικά στα μεγάλα αστικά κέντρα όπως το Ηράκλειο.
Σύμφωνα με τον Νόμο, εφόσον υπάρχει η βούληση της δημοτικής Αρχής, τα ιδιωτικά κτήρια αποκαθίστανται πλήρως με δαπάνες του και αποπληρώνονται σε βάθος χρόνου από τους ιδιοκτήτες τους.
Κι αν όλα τα παραπάνω ισχύουν για τα ιδιωτικά κτήρια, τι να πω για εκείνα που ανήκουν στον Δήμο Ηρακλείου και αφήνονται επί δεκαετίες να καταρρέουν;
– Ένα κλασικό σχόλιο που αναπαράγεται από τον μέσο Ηρακλειώτη είναι το γεγονός ότι ασφυκτιά στη μαρμαρόπληκτη πόλη που ζούμε, που άλλαξε το προφίλ της στο όνομα της ανάπλασης. Θα ήθελα το σχόλιό σας σε αυτό το θέμα εστιάζοντας κυρίως στην κεντρική αγορά του Ηρακλείου.
Για τη μαρμαρόπληκτη πόλη μας απλά θα παραθέσω την παρατήρηση του Γάλλου συγγραφέα και ελληνιστή Ντένις Κολέρ σε αποκλειστική συνέντευξή του στην εφημερίδα ΤΟΛΜΗ το 1987:
«Το Ηράκλειο είναι για μένα, κι ας με συγχωρήσουν οι κάτοικοι του Κάστρου, κάτι το απελπιστικό. Είναι ένα μακελειό, έχεις την εντύπωση ότι ήταν ένα πεδίο μάχης και είναι όλο μπετόν, ατέλειωτο μπετόν, μια προσβολή για τον άνθρωπο».
Για την κεντρική αγορά, που αποτελεί βασικό τμήμα της μαρμαρόπληκτης πόλης μας, θα πρότεινα να μετονομαστεί σε τουριστικό παζάρι, μια και η κεντρική αγορά έχει πεθάνει οριστικά και αμετάκλητα.
Ευτυχώς κυκλοφορούν όμορφες καρτ-ποστάλ που δείχνουν πώς ήταν κάποτε η αγορά μας και υπάρχουν και οι τυχεροί (μεταξύ τους κι εγώ) που την έζησαν και δυστυχώς τη διασχίζω αναγκαστικά και τώρα.
Αναρωτιέμαι πολλές φορές αν προβληματίζονται οι αρμόδιοι (άιντε, οι άρχοντες ήθελα να πω, πλειοψηφούντες και μειοψηφούντες) που δεν είναι δα και έφηβοι και άρα έχουν ζήσει τη μεταλλαγή, για το απερίγραπτο χάλι της οδού 1866 και το ανέκδοτο πια όνομα «κεντρική αγορά».
Εγώ εξαρχής ήμουν εντελώς αντίθετη με το αεροδρόμιο στο Καστέλλι
– Έχετε μιλήσει πολλές φορές για τη συγκλονιστική ιστορία της μαρτυρικής Μεσκινιάς, όπως αυτή σώζεται μέσα από τις ερειπωμένες σπηλιές της στις οποίες φιλοξενήθηκαν οι λεπροί της Κρήτης. Μπορεί κατά την άποψή σας αυτός ο χώρος να αναδειχτεί σαν ζωντανό κομμάτι της ιστορίας του Ηρακλείου;
Η Μεσκινιά, η συνοικία με τα στενά σοκάκια και τα σπίτια τα χτισμένα στις πλαγιές και στις σπηλιές φιλοξένησε για 187 χρόνια τους λεπρούς της Κρήτης. Εκατοντάδες άνθρωποι στέγασαν τον πόνο αλλά και τα όνειρά τους σε σπίτια χωμένα μέσα στη γη και έζησαν εκεί μέχρι το 1904, όταν πήραν τον δρόμο για τη Σπιναλόγκα.
Για τις σπηλιές της Μεσκινιάς δεν έχουμε σαφή στοιχεία. Θα μπορούσε να ήταν φυσικές σπηλαιώσεις μέσα στην αργιλώδη μάργα που διευρύνθηκαν και διαμορφώθηκαν από τους λεπρούς για να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες.
Ωστόσο, σύμφωνα με τουρκικά έγγραφα, οι σπηλιές λαξεύτηκαν την περίοδο της πολιορκίας του Χάνδακα από τους Τούρκους στρατιώτες για να χρησιμοποιηθούν ως καταλύματα, ενώ μια τρίτη εκδοχή, που αγγίζει τα όρια του θρύλου, οι σπηλιές του Μαρουλά λαξεύτηκαν από τους στρατιώτες του Νικ. Φωκά κατά την πολιορκία του αραβικού Χάνδακα.
Σε τουρκικό έγγραφο διαβάζουμε ότι ο αριθμός των μαγαράδων (όπως ονομάζονταν οι σπηλιές) ανερχόταν σε 165. Ίσως την περίοδο που άρχισε να δημιουργείται το λεπροχώρι να ζούσαν και κάποιοι άλλοι απόκληροι εκεί, αφού με το όνομα ´Μεσκινιά με το οποίο μετονομάσθηκε ο Μαρουλάς από το ´Μισκιν που στα τουρκικά σημαίνει λεπρός, είχε και την έννοια του φτωχού, του άθλιου, του εγκαταλελειμμένου.
Για 187 χρόνια, από τα 1717 έως το 1904, το κολαστήριο της Μεσκινιάς έπρεπε να πάρει τη μορφή μιας συγκροτημένης κοινωνίας για να καλύπτονται οι στοιχειώδεις συνθήκες διαβίωσης. Στο κέντρο του οικισμού τους, έχτισαν την εκκλησία της Παναγίας της Χρυσοπηγής μέσα σε σπηλιά, στη θέση όπου σήμερα βρίσκεται ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής.
Το 1904, μετά τη μεταφορά των λεπρών στη Σπιναλόγκα, οι μαγαράδες της Μεσκινιάς συνέχισαν να κατοικούνται από φτωχικές οικογένειες και τρωγλοδύτες, Χριστιανούς και Οθωμανούς, μέχρι τη Μικρασιατική καταστροφή και την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1924, που έφυγαν οι Τούρκοι και τη θέση τους πήραν Έλληνες πρόσφυγες.
Ένα χρόνο μετά την εγκατάσταση των προσφύγων, πρόβαλε το ζήτημα της αλλαγής του ονόματος από Μεσκινιά σε Χρυσοπηγή.
Σήμερα η Χρυσοπηγή έχει αλλάξει όψη ριζικά. Σύγχρονα σπίτια, μαγαζιά, ύδρευση, φωτισμός, τίποτα με δύο λόγια δεν έχει μείνει πάνω της που να θυμίζει τις άδοξες εποχές, εκτός από τις σπηλιές, πολλές από τις οποίες είναι ορατές από την οδό Μαραθωνομάχων και άλλες, οι περισσότερες, έχουν ενσωματωθεί στα υπόγεια των σύγχρονων οικοδομών.
Η αμφιθεατρική διαμόρφωση του εδάφους διατηρείται αναλλοίωτη, ενώ κάποια δημοτική αρχή κάποτε προσπάθησε να διατηρήσει και να αναδείξει με κουρασάνι και άτσαλα τοποθετημένες πέτρες τους αγωγούς και τις γούρνες συλλογής νερού για τις ανάγκες των λεπρών. Εκείνοι που το έφτιαξαν, παρά τις ατέλειες και τις κακοτεχνίες είναι άξιοι συγχαρητηρίων.
Έκτοτε ουδείς ασχολήθηκε με τον ιστορικό και κυρίως μαρτυρικό πυρήνα της Μεσκινιάς.
Είναι εφικτή και απαραίτητη η ανάδειξη και η αξιοποίηση των σπηλιών και η προβολή της ιστορίας τους. Αυτό αποτελεί ευθύνη του Δήμου Ηρακλείου.
– Ποιές είναι οι σκέψεις σας για το λιμάνι του Ηρακλείου, ένα εμβληματικό σημείο αναφοράς στην ιστορία της πόλης;
Ίσως εννοείτε την πώληση του λιμανιού. Θέλω να πιστεύω ότι το γεγονός αυτό δεν θα θίξει την ιστορικότητα του ενετικού λιμανιού και των μνημείων του, των όσων βέβαια έχουν απομείνει, όπως έχουν απομείνει.
Υπενθυμίζω ότι το υπέροχο ενετικό λιμάνι μας των αρχών του 20ού αι., που φαντάζομαι όλοι έχουμε δει σε παλιές φωτογραφίες που κυκλοφορούν στα ΜΚΔ καταστράφηκε σταδιακά στο όνομα του χρήματος και της ευμάρειας των μεγαλεμπόρων και των μεγαλοβιομηχάνων και απόμεινε ανάπηρο και ακρωτηριασμένο.
Στον 4ο τόμο που γράφω τώρα αναλύω λεπτομερέστατα όλες τις καταστροφές και τις προσθήκες και τις ασχήμιες που άλλαξαν την πανέμορφη εικόνα του ενετικού λιμανιού μας.
Δεν θα ήθελα το ”Νίκος Καζαντζάκης” να έχει την τύχη του χώρου της πρώην αμερικανικής βάσης στις Γούρνες.
– Αντίστοιχα θα ήθελα την άποψή σας και για το χώρο που θα απελευθερωθεί μετά την απομάκρυνση του αεροδρομίου «Νίκος Καζαντζάκης»… Ποιά είναι κατά τη γνώμη σας η διεκδίκηση του Δήμου Ηρακλείου;
Απ’ όσο γνωρίζω, ένα μέρος του χώρου του σημερινού αεροδρομίου «Νίκος Καζαντζάκης» ανήκει στην Αλικαρνασσό. Αν αποδεσμευτεί ο χώρος αυτός από το Δημόσιο, δεν είμαι η πλέον κατάλληλη για να υποδείξω τις χρήσεις που θα μπορούσαν να εγκατασταθούν, αλλά σίγουρα δεν θα ήθελα ο χώρος αυτός να έχει την τύχη του χώρου της πρώην αμερικανικής βάσης στις Γούρνες. Αυτό δεν θα ήθελα να ζω για να το δω!
Έχω επίσης την εντύπωση ότι ο προβληματισμός αυτός παρέλκει διότι δεν νομίζω ότι θα πάψει να λειτουργεί το αεροδρόμιο για λόγους λειτουργίας της αεροπλοΐας και άλλωστε το αεροδρόμιο έχει και στρατιωτική χρήση. Ίδωμεν!
Πάντως εγώ εξαρχής ήμουν εντελώς αντίθετη με το αεροδρόμιο στο Καστέλλι.
Η καταστροφή του περιβάλλοντος, της γεωργικής οικονομίας της περιοχής, της ατμόσφαιρας είναι απίστευτα, χώρια οι δαπάνες κατασκευής.