Σε δικά της οφέλη απέβλεπε η Υψηλή Πύλη όταν προχώρησε στην αναδιοργάνωση της διοίκησης των Βιλαετίων της το 1864. Κυρίως την ενδιέφερε να περιορίσει στο ελάχιστο τις υποχρεώσεις της απέναντι στους πολίτες που βρίσκονταν εντός των ορίων της επικράτειάς της με στόχο την αύξηση των εσόδων της Στην προσπάθεια αυτή εντάσσεται και ο «νόμος περί βιλαετίων» του Μιχδάτ Πασά, που περιελάμβανε και τη συγκρότηση των πρώτων δήμων στις έδρες των πέντε διοικήσεων της Κρήτης, οι οποίοι ιδρύθηκαν τρία χρόνια αργότερα και ονομάζονταν «ναχιγιέδες».
Οι αρμοδιότητές τους ήταν αρκετά περιορισμένες, αν και μέχρι σήμερα αποτελούν τη ραχοκοκαλιά τους, αναλαμβάνοντας την επιμέλεια της καθαριότητας, της επισκευής των δρόμων, του σχεδίου πόλης, την εποπτεία της αγοράς και των νοσοκομείων.
Ο δήμαρχος ήταν ανώτερος υπάλληλος τον οποίο διόριζε η διοίκηση όπως και τους υπόλοιπους που είχαν υπαλληλική σχέση.
Την σχέση αυτή ανέτρεψαν οι Κρήτες επαναστάτες, μόλις 11 χρόνια αργότερα, με την υπογραφή της Σύμβασης της Χαλέπας. Η ιστορική σύμβαση επικυρώθηκε στις 20 Νοεμβρίου του 1878 με «Υψηλόν αυτοκρατορικόν φιρμάνιον» το άρθρο 4 του οποίου αναφέρει:
«Η Γεν. Συνέλευσις θέλει έχει το δικαίωμα να προβή αμέσως εις συμπλήρωσιν της εν ισχύι Οθωμανικής Νομοθεσίας, συντάσσουσα την ελλείπουσαν ήδη πολιτικήν και ποινικήν δικονομίαν, τον δημοτικόν Νόμον και υποβάλη τους Νόμους τούτους εις την έγκρισιν της Υψ. Πύλης, ήτις θέλει επίκυροι αυτούς, εάν δεν προσβάλλωσι τα δικαιώματα του Κράτους και δεν αντιβαίνωσιν εις τας βάσεις της καθόλου νομοθεσίας….».
Ο δημοτικός αυτός νόμος που ψήφισε η γενική συνέλευση των Κρητών καθιέρωνε την εκλογή δημάρχων και των άλλων του Δημοτικού Συμβουλίου από τους κατοίκους.
Τότε διαιρέθηκε το νησί σε 88 δήμους, με 21 στην διοίκηση Ηρακλείου, 20 στη διοίκηση Λασιθίου, 16 στη διοίκηση Ρεθύμνου, 17 στη διοίκηση Χανίων και 14 στη διοίκηση Σφακίων.
![Η διαδρομή του Δήμου Ηρακλείου στην πορεία του χρόνου!]()
Τροποποίηση
Μόλις δυο χρόνια μετά θα γίνει και η πρώτη τροποποίηση του δημοτικού νόμου. Στην «Κρήτη», εφημερίδα της Γενικής Διοίκησης του Νησιού, στο φύλλο 598 με ημερομηνία 30 Μαΐου 1881, ο διοικητής Ι. Φωτιάδης υπογράφει το σχετικό « διάταγμα περί εκτελέσεως των εις τον Δημοτικόν Νόμον επενεχθεισών τροποποιήσεων». Το 1890 συντάσσεται νέος δημοτικός νόμος ο οποίος έχει ως βάση τον πρώτο.
Σύμφωνα με το νόμο αυτό όμως σε κάθε δήμο πλέον εκλέγονται εκτός του δημάρχου και πάρεδροι, οι θέσεις των οποίων καταργήθηκαν το 1881. Οι πειραματισμοί, ανάλογα με τα συμφέροντα της διοίκησης, είναι εμφανείς και σε αυτό το στάδιο.
Ο ειδικός αυτός πάρεδρος « υπόκειται εις τον δήμαρχον, ο δε δήμαρχος και το παρ’ αυτώ δημοτικόν συμβούλιον, υπόκεινται εις τον οικείον διοικητής ή έπαρχον και το παρ’ αυτώ συμβούλιον».
Οι εκλογές των δημοτικών αρχόντων, πλην των παρέδρων, διαρκούν 3 ημέρες, με πρώτη την Παρασκευή και τρίτη την Κυριακή, με βάση τους εκλογικούς καταλόγους, στους οποίους βρίσκονται οι συμπληρώσαντες το 21ο έτος της ηλικίας.
Οι Δήμαρχοι: Οι προϋποθέσεις για να εκλεγεί κάποιος στο Δημοτικό Συμβούλιο ήταν, μεταξύ των άλλων, να είναι Κρητικός, και δημότης του οικείου Δήμου και να έχει συμπληρώσει το 30ο έτος της ηλικίας του.
Ιδιαίτερα οι δήμαρχοι πρέπει:
- Να γνωρίζουν ανάγνωση και γραφή
- Να έχουν περιουσία 50.000 γροσίων και
- Να δηλώσουν την υποψηφιότητα τους 2 μήνες πριν την εκλογή.
Ο δήμαρχος στην περίπτωση που εκλεγεί ασχολείται σχεδόν με όλα:
«Εξασκεί την τοπικήν αστυνομίαν, ήτις περιλαμβάνει την τήρησιν της δημόσιας υγείας και ηθικής και επί της επισκευής και καθαριότητος των οδών και υδραγωγείων, την επιτήρησιν επί των πωλουμένων τροφίμων, την εξέλεγξιν της ακρίβειας των μετρων και σταθμών και την προφύλαξιν των αγροτικών κτημάτων από ζημιών…».
Τα Δημοτικά Συμβούλια την περίοδο αυτή είναι περιορισμένης εμβέλειας, αν και ο ρόλος τους χρόνο με το χρόνο γίνεται ολοένα και πιο αποφασιστικός. Στην πρώτη τους συνεδρίαση εκλέγουν τον πρόεδρο και τον αντιπρόεδρο αλλά το κυρίαρχο πρόσωπο είναι ο δήμαρχος του οποίου οι αποφάσεις ποτέ δεν αμφισβητούνται, οι δε εισηγήσεις του σπάνια απορρίπτονται.
Η Κρητική Πολιτεία:
Το σκηνικό αλλάζει στην Κρήτη με την επέμβαση των προστάτιδων δυνάμεων και την ανακήρυξη του νησιού σε αυτόνομη Κρητική Πολιτεία το 1898. Η Κρήτη γίνεται ανεξάρτητο κράτος και αποκτά του δικούς της νόμους, που μέχρι σήμερα παραμένουν μνημειώδεις. Στο δημοτικό νόμο όμως που δημοσιεύεται στην επίσημη Εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας στις 11 Φεβρουαρίου 1900 γίνεται ένα βήμα προς τα πίσω παρά τις κάποιες εκσυγχρονιστικές διατάξεις.
Ο Ύπατος Αρμοστής Κρήτης, Πρίγκιπας Γεώργιος της Ελλάδας, «αποφασίζει και διατάσσει» το διάταγμα περί του Δημοτικού Νόμου (υπογράφεται από τους: Κ. Μ. Φούμη, Ε. Βενιζέλο, Ν. Γιαμαλάκη και Χουσεϊν Γενιτσαράκη), σύμφωνα με το οποίο δήμαρχοι και πάρεδροι διορίζονται «δι’ Ηγεμονικού Διατάγματος» και μόνο τα Δημοτικά Συμβούλια είναι αιρετά.
Στα κεφάλαια του νόμου αυτού ξεκαθαρίζουν οι αρμοδιότητες των δημάρχων, των πάρεδρων και των Δημοτικών Συμβουλίων, που αποκτούν σιγά σιγά την αίγλη τους.
Το Δημοτικό Συμβούλιο Ηρακλείου, όπως και των Χανιών, Ρεθύμνου, συνέρχεται σε δύο τακτικές συνόδους, το καλοκαίρι και τον χειμώνα, οι οποίες δεν ξεπερνούν σε διάρκεια τις 15 ημέρες. Στη διάρκεια της θερινής Συνόδου τα Δημοτικά Συμβούλια ψηφίζουν τον προϋπολογισμό του Δήμου. Οι συνεδριάσεις τους είναι μυστικές και οι αποφάσεις που λαμβάνονται είναι από την ήμισυ του συνόλου. Τα Δημοτικά Συμβούλια ασχολούνται με θέματα που σχετίζονται με:
- Τη συγκοινωνία
- Τα κοινωφελή έργα
- Τα δημοτικά καταστήματα
- Τη διαχείριση δημοτικής περιουσίας
- Την εξεύρεση των πόρων
- Τη σύναψη δανείων
- Τον προσδιορισμό της προσωπικής εργασίας
- Τον κανονισμό της μισθοδοσίας
- Τη μισθοδοσία των δημοτικών υπαλλήλων,
- Την έκδοση αδειών οικοδομών
- Την διατήρηση των υποχρεώσεων και δικαιωμάτων των αμαξών
- την σύνταξη καταλόγου άπορων δημοτών
- την διατήρηση τροφίμων κ.ά.
Το 1906 το Ηράκλειο απέκτησε δήμαρχο με τις ψήφους των κατοίκων του. Ήταν λίγο μετά την επανάσταση του Θερίσου, όπου φούντωσε πάλι το επαναστατικό κλίμα. Οι νόμοι της Κρητικής Πολιτείας εφαρμόστηκαν ως και την περίοδο της τυπικής Ένωσης με την Ελλάδα το 1913 αν και για μερικά χρόνια ακόμη διατηρήθηκαν κάποιες ιδιαιτερότητες.
Τα « ναχιγιέ » της Κάντια όπως έλεγαν οι Τούρκοι πέρασαν αλώβητα στο χρόνο και εξελίχθηκαν σε συγκροτημένο και σύγχρονο Δήμο.
Ποιοι ήταν όμως οι άρχοντες τούτης της πόλης από το 1890 και μετά;
Μια μικρή ιστορική αναδρομή θα κάνουμε τις επόμενες μέρες σε εικόνες παλιές και ιστορικά σημειώματα με αναφορά στα πιο σημαντικά πρόσωπα και γεγονότα που ασχολήθηκαν με τα κοινά της πόλης και την καλύτερη διοίκησή της.
ΠΗΓΕΣ:
Η ύδρευση του Ηρακλείου
Εφημερίδα Τόλμη, Κώστας Μπογδανίδης,1990
*Η έρευνα είχε δημοσιευθεί πριν 29 χρόνια πρώτη φορά στην “ΤΟΛΜΗ”