«Αν μ’ ένα λόγο πρέπει να πω τι με οδηγεί όταν γράφω, είναι οι αδυσώπητες σκιές που πλανώνται πίσω από τα γεγονότα- αυτές ζητώ να καθαρίσω, να σβήσω ώστε μέσα από αυτές να ανασύρω τα ίδια γεγονότα». Το παραπάνω αναφέρει σε συνέντευξή του στην «Π» ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης Τηλέμαχος Μουδατσάκις, με αφορμή την κυκλοφορία του νέου του βιβλίου «ΤΑΝΑΪΣ Το πλοίο του πικρού χωρισμού».
Το κείμενο της συνέντευξης έχει ως εξής:
Ένα κίνητρο- πάντα- για να διαβάσει κανείς ένα βιβλίο σας είναι να απολαύσει την καθηλωτική γραφή σας. Εσείς τι θέλατε να προσθέσετε στην ιστορία του ατμόπλοιου Ταναϊς;
«Ευχαριστώ που χαρακτηρίζετε τη γραφή μου ‘καθηλωτική’. Είναι αλήθεια ότι αναζητώ νέους τρόπους έκφρασης, είτε όταν αφηγούμαι, είτε όταν διευθύνω ένα έργο στη σκηνή. Και στο ένα και στο άλλο ζητώ μια πυκνή, μιαν ιδεογραφική γραφή. Το πρόβλημα δεν είναι τόσο τι θα πω, αλλά πώς θα το πω. Ορισμένα πράγματα επιβάλλεται να τα πεις ως έχουν, άλλα όμως πρέπει να τα υπαινιχθείς, που σημαίνει να τα αφήσεις να κυματίσουν, να παρασυρθεί ο αναγνώστης να ονειρευτεί.
Και εδώ προκύπτει το μέγα στοίχημα με τη γλώσσα -σύνταξη, λεξιλόγιο. Μόλις δω ότι μια φράση, ένα εδάφιο, έστω μακροσκελές φθείρεται στη β’ ή στη γ’ ανάγνωση, το επαναλαμβάνω, αλλάζοντας τη διατύπωση. Ασφαλώς χρειάζονται ορισμένα στασίδια- ανάσες, ώστε ο αναγνώστης- θεατής να μπορεί να επανεπισκέπτεται τον μύθο, την ιστορία, να μην πελαγώνει στα γεγονότα.
Αν μ’ ένα λόγο πρέπει να πω τι με οδηγεί όταν γράφω, είναι οι αδυσώπητες σκιές που πλανώνται πίσω από τα γεγονότα- αυτές ζητώ να καθαρίσω, να σβήσω ώστε μέσα από αυτές να ανασύρω τα ίδια γεγονότα. Ζητώ να μαγέψω τις σκιές, να συμφιλιωθώ μαζί τους, να τις καθηλώσω. Κάποτε γι’ αυτό απαιτείται ολονύχτιος σπαραγμός- συνενοχή με την ”μεταφορά”, ώστε το γεγονός να αποβεί ποιητικό, ειδυλλιακό.
Ένα γεγονός, όπως ο τορπιλισμός και το ναυάγιο του ΤΑΝΑΪΣ, μόνο με αρχές οικονομίας της Αρχαίας τραγωδίας θα μπορούσε να επανέλθει στη λογοτεχνία, το προπεμπτικό όνειρο(τον χρησμό),την περιπέτεια, την κορύφωση του πόνου, την αποδόμηση του εγκλήματος με την κάθοδο της Νεμέσεως. Εν τούτοις όλα τα ποσοτικά- αριθμητικά στοιχεία στο έργο μου είναι πραγματικά! Επιμένω στην κινηματογράφηση του τορπιλισμού και του ναυαγίου, την αγωνία των αιχμαλώτων, όταν κλεισμένοι στα αμπάρια ζουν το κάθε λεπτό ως ατέρμονο αιώνα.
Εδώ θα έπρεπε οι λέξεις να γίνουν χρωστήρες ή ακόμη νότες -δυσοίωνη μουσική.. για να αποδώσουν τις κραυγές, το πάθος των ”ναυαγών”. Επέμεινα στη διάσωση τους, με τη συνδρομή του πλωτού νοσοκομείου ΑΓΙΑ ΣΚΕΠΗ, αλλά και την ημαρτημένη σύμπλευση του πειρατικού- λαθρεμπορικού ΕΛΕΙΣΤΡΑ. Ό,τι συμβαίνει εδώ αναδείχνει το τραγικό, ως αναπόφευκτο κλήρο του επί γης διαβιούντος ανθρώπου. Ναι, η ασταθής θάλασσα, ακόμη και ήρεμη είναι χάος, καταποτήρας, υγρός τύμβος, αλλά και λίκνο σωτηρίας.
Οι ήρωές μου είναι νέοι, ατίθασα, ελεύθερα και βαθειά ερωτικά πλάσματα. Και αυτό απέναντι σ’ έναν προδότη, έναν διεστραμμένο Γερμανό αξιωματικό και μιαν πράκτορα της Γκεστάπο μου ως ”γιατρός” δολοφονεί με το πρόσχημα της θεραπείας. Μέσα στον πυρετό της αιχμαλωσίας ένα νέο παιδί αναζητά τη μάνα του, ενώ ένα άλλο την βλέπει να σπαράζει, χωρίς να μπορεί να την σώσει…»
Ένα σφίξιμο στο στομάχι, οργή, αγανάκτηση για όσα συνέβαιναν τότε και ίσως εξακολουθούν να συμβαίνουν- με άλλη μορφή- και σήμερα. Τα αισθήματα που γεννιούνται, εκτός των άλλων, μέσα από τις σελίδες των βιβλίων σας θέλουν να αφυπνίσουν συνειδήσεις;
«Ποτέ η ιστορία τα τελευταία 100 χρόνια δεν σε έκανε τόσο να αγανακτήσεις, όσο η Γερμανική Κατοχή! Ο προδότης Ευδαίμων Φαγητάκης στο έργο μου, οδηγημένος από ένα καταχθόνιο αίσθημα, καταστρέφει τον ”συνάνθρωπο”και δη μιαν οικογένεια, στέλνοντας ένα αθώο νέο στο στρατόπεδο μαζικής εξόντωσης στο Άουσβιτς. Ο διεστραμμένος αξιωματικός Τζάιν, που καταληστεύει την ύπαιθρο, μετατρέποντας σε ναπολεόντειες λίρες τα τιμαλφή των χωρικών,είναι η μικρογραφία της λεηλασίας, με τη μορφή δανείου, που επιχείρησε η Γερμανία στην Κατοχή!
Τόσο ο ένας όσο και ο άλλος θα ευτυχίσουν με την δυστυχία του άλλου, θα ζήσουν τον απόλυτο θρίαμβο του κακού -το κακό στην μεγαλειώδη ευτέλειά του, ως ότου σπεύσει η Νέμεσις. Όσο περισσότερο η οργή, ο θυμός ακμάζει, όσο το έγκλημα ευημερεί, τόσο, όμως, γρηγορότερα έρχεται και η εκδίκηση. Αυτή δεν χρειάζεται να την προτρέψεις, έρχεται μόνη της. Είναι θέμα οικονομίας των πραγμάτων στοίχημα φυσικής, θεϊκής οικονομίας.
Στο ΤΑΝΑΪΣ το κακό θριαμβεύει εφόσον εκτρέφεται, όμως η δύναμή του εκπίπτει και η έκπτωση αυτή είναι οδυνηρή, ισόβαρη με την οδύνη που προκάλεσε. Αντιπαραθέτω, έτσι, τις δυνάμεις του καλού και του κακού, με συνεχείς ανατροπές. Ο πόνος να μετριάζεται για να αποβεί προάγγελος μιας ευτυχίας, που όσο σκυθρωπή και αν είναι, θα είναι ευτυχία.
Δυστυχώς ό,τι συνέβαινε τότε συμβαίνει και σήμερα. Ο άνθρωπος παραμένει λύκος του ανθρώπου. Οι προδότες, οι δωσίλογοι,οι εκμεταλλευτές της ανέχειας της πείνας,όπως ο Σωσίπατρος, ο πλοίαρχος του ΕΛΕΙΣΤΡΑ , που κάνει λαθρεμπόριο στο Αιγαίο, ανταλλάσσοντας ένα κουτί γάλα, για το παιδί που λιμοκτονεί, με μιαν περιουσία ή ο Αμφίων Λυδάκης στα ”Άμφια Εταίρας” ή ο Γύπας στον ”Χειροτέχνη του Αίματος” που πλαστογραφούν συναλλαγματικές, εγκλωβίζοντας τον κόσμο που βρέθηκε στην ανάγκη, υπάρχουν και σήμερα ζουν και δυστυχώς ευημερούν ανάμεσά μας ασύλληπτοι γιατί ο νόμος είναι τυφλός.
Ασφαλώς ο έσχατος στόχος μου είναι η αφύπνιση, γιατί η αδιαφορία προκύπτει εύκολα από την κόπωση και η κόπωση ενισχύεται από την αναμονή, αναμονή ενός ευεργετήματος που δεν προέκυψε από τις προσπάθειές μας για την βελτίωση της ζωής.ª
Ολοκληρώνετε μία τριλογία με αυτό το βιβλίο, τι να περιμένουμε από την πένα σας;
´Ναι, έκλεισε η Τριλογία. Στα ΑΜΦΙΑ ΕΤΑΙΡΑΣ,η Μεγάλη Μαχλάς,που έδρασε ως απαγχονιστής νέων ανθρώπων, ήταν ο προάγγελος του φασισμού στην Ευρώπη, όπως τον εξέφρασε ο Χίτλερ. Άρχισε με την περιπετειώδη αυθάδεια και εκφυλίστηκε σε ποιητικό οδυνηρό θάνατο. Στο β΄’έργο της Τριλογίας στον ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΑΙΜΑΤΟΣ, ο προαγγελθείς φασισμός έχει κατακλύσει τη χώρα, είναι η ώρα του Γύπα, που δρα ως δαίμονας μέσα στην Κατοχή, πλουτίζει, οικειοποιείται το βιός του άλλου, πλαστογραφεί την αλήθεια, ατιμάζει για να τον βρει μια ευγνώμων ακαριαία σφαίρα.
Στο γ’ έργο της Τριλογίας στο ΤΑΝΑΪΣ -Το πλοίο του πικρού χωρισμού, η δράση φεύγει από την Κρήτη, τα Χανιά και το Ηράκλειο και περνά στο campus του Άουσβιτς, όπου δεν συμβαίνει τίποτα από όσα γνωρίζει ο κόσμος. Εδώ η πλοκή είναι σχεδόν αστυνομική.
Υφαίνω, γι’ αυτο, το έγκλημα από τη μέσα ραφή του, την λίμπιντο, την λαγνεία, αλλά και την διάφανη αγάπη που διστάζει! Ο ήρωάς μου ο Μάξιμος, που ερωτεύεται την Μαζάλ,την αιχμάλωτη Εβραιοπούλα και που την αποχωρίζεται στο ναυάγιο, θα δικαιωθεί με νόμισμα αντάξιο του αγωνιστικού του οίστρου, όμως θα δυσκολευτεί να αντισταθμίσει τον πικρό χωρισμό.
Ο Θοδ, το εξώγαμο παιδί ενός τότε νέου Γερμανού, που περιόδευε στην Κρήτη το ’23 και βίασε τη δεκαεφτάχρονη μητέρα του, η τιτανίδα μοίρα θα τον φέρει αιχμάλωτο στο Άουσβιτς εμπρός στον μέγα αδικητή και ανεπίγνωστο πατέρα του. Ο Μωής, το Εβραιόπουλο,,πριν τη σύλληψη του στα Χανιά θα προφητεύσει, σε μιαν έκθεση του στο σχολείο, την υπαγωγή του στο κύτος του ΤΑΝΑΙΣ και τον τορπιλισμό!
Η Μεγάλη Μαχλάς, θα ξανασυναντηθεί(από το α’ στο γ’ μυθιστόρημα) με την κολασμένη πράκτορά της Γκεστάπο Τελεσσυλα Μπίλιου, ενώ ο Γύπας (από το β’ στο γ’ μυθιστόρημα)θα συναντήσει τον διαπρεπή καταδότη Ευδαίμονα Φαγητάκη.
Τώρα, θεού θέλοντος και δυνάμεως ούσης ακμαίας, θα περάσω στην σημερινή εποχή. Αν!ª
Η επαφή σας με τους φοιτητές μέσα από το Πανεπιστήμιο Κρήτης σας γεννά αισιοδοξία για το μέλλον ή δεν είστε τόσο σίγουρος ότι η νέα γενιά βαδίζει στο «σωστό» δρόμο;
«Εδώ και λίγο καιρό έχω μόνο μεταπτυχιακές υποχρεώσεις. Οι επιδόσεις των φοιτητών έχουν ασφαλώς επηρεασθεί, λόγω covid, από την έλλειψη της δια ζώσης οδού επικοινωνίας .Η γνώση και δη η κριτική γνώση, όμως, δομείται στην συναλοιφή του δασκάλου με τον μαθητή- η τηλεκπαίδευση την υποσκάπτει. Όλοι ευχόμαστε το αυτονόητο, να εμποδίσουμε την διαφυγή των κατεξοχήν προικισμένων παιδιών στο
εξωτερικό. Στη διαφυγή αυτή έχουν μερίδιο ευθύνης και οι δημοσιογράφοι με τα πρότυπα που ευνοούν κυρίως μέσα από την ΤV. Οι νέοι επιστήμονες βλέπουν ότι σε μια τέτοια ”κοινωνία” δεν έχουν θέση και φεύγουν, για να αξιοποιήσουν τον συσσωρευμένο μόχθο τους, έξω. Θέλω να πιστεύω ότι θα υπερισχύσουμε.ª
…Μοιρασμένος στη θεατρική σκηνοθεσία και τη λογοτεχνία
Υπάρχουν στιγμές που νιώθω ότι το Ηράκλειο, η Ελλάδα, δε σας… χωράνε καλλιτεχνικά. Αισθάνεστε ότι έχετε προσφέρει όσα θέλατε; Έχετε νιώσει περιορισμένος;
«Ευχαριστώ και πάλι για τον τρόπο που επικροτείτε το έργο μου. Αυτό που ζητώ, ιδίως τα τελευταία 10-15 χρόνια είναι να ”χωρέσω” το Ηράκλειο, την Κρήτη, την Ελλάδα στον κόσμο. Το καλλιτεχνικό -πολιτιστικό έργο που παράγεται στην Κρήτη είναι, επί του παρόντος ελάχιστα γνωστό στην Ευρώπη (με εξαίρεση την λογοτεχνία, Καζαντζάκης και οι Επίγονοι, που είναι αρκετοί)αντίθετα με τον τουριστικό πανθεϊσμό και ασφαλώς τα μοναδικά προϊόντα της Μεγαλονήσου.
Ζητώ έτσι να πείσω τους άρχοντες μας(οι περισσότεροι είναι φίλοι μου)ότι χρειάζεται εξωστρέφεια, επαφή με το διεθνές κοινό, ευρωπαϊκή παρουσία και μάλιστα επίμονη, κόντρα στις αντιξοότητες, που δεν είναι μόνον οικονομικές. Σκεφθείτε ότι τα τελευταία 10-15 χρόνια είμαι ο μόνος Έλληνας(με ελάχιστες εξαιρέσεις, κυρίως από μεγάλους πολιτιστικούς οργανισμούς)που συμμετέχω, με νέο κάθε χρόνο έργο, στο Φεστιβάλ της Αβινιόν, το μεγαλύτερο forum για το Θέατρο και τον πολιτισμό στον κόσμο.
Θεωρώ ότι έχω δώσει το στίγμα μου, συνεχώς αναθεωρώ τη στάση μου, υστέρησα, έκανα λάθη μοιρασμένος στην θεατρική σκηνοθεσία και τη λογοτεχνία, δούλευα διπλά γι’ αυτό, δούλευα με αυταπάρνηση.Τώρα που φθάνω στο τέλος, επιταχύνω, ως θα το όφειλε ένας δρομέας μεγάλων αποστάσεων για να κερδίσω τον αγώνα, και αυτό όχι για μένα, για την Κρήτη και την Ελλάδα!
Όμως, όπως επισημαίνω και στο «ΤΑΝΑΪΣ-το πλοίο του πικρού χωρισμού» οι ήρωες μου νιώθουν να ασφυκτιούν -ελεύθεροι στον αενάως ανοιχτό χώρο, το απεριόριστο κάποτε σε περιορίζει, σαν να σου ζητά να το αμφισβητήσεις.»