Σοκαριστικά περιστατικά παιδικής κακοποίησης γίνονται συχνά θέματα στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων, τα στοιχεία δεν αφήνουν περιθώρια εφησυχασμού: τουλάχιστον ένα στα πέντε παιδιά βιώνει κάποιας μορφής βία, όπως λέει, σε συνέντευξή της στην «Π» η ψυχολόγος από το Κέντρο Άμεσης Κοινωνικής και Ιατρικής Επέμβασης στην Κρήτη από «Το Χαμόγελο του Παιδιού», κ. Φωτεινή Παπαδάτου.
Τονίζει πως πρέπει να σπάσουμε τα ταμπού για να ανοίξουν τα στόματα των παιδιών μας, «βασικές διαστάσεις για την πρόληψη της κακοποίησης είναι οι διαστάσεις της ενοχής, του φόβου, του θυμού ή της ντροπής που νιώθουν τα παιδιά απέναντι σε τέτοιες καταστάσεις», αναφέρει.
Το κείμενο της συνέντευξης έχει ως εξής:
Το τελευταίο διάστημα υπάρχει η αίσθηση ότι τα περιστατικά παιδικής κακοποίησης έχουν αυξηθεί. Υπάρχουν στοιχεία που να το επιβεβαιώνουν;
«Λαμβάνοντας υπόψη ότι δεν υπάρχει ένα εθνικό και ενιαίο, συστηματικό εργαλείο καταγραφής, αποτύπωσης ή διερεύνησης – τόσο σε ποσοτικό όσο και σε ποιοτικό επίπεδο – των περιστατικών παιδικής κακοποίησης, είναι δύσκολο να εξαγάγουμε απολύτως ασφαλή και αξιόπιστα συμπεράσματα. Από τα δεδομένα του Οργανισμού «Το Χαμόγελο του Παιδιού» παρατηρείται μια αυξητική τάση στην αναζήτηση βοήθειας-υποστήριξης , αλλά και στις αναφορές τέτοιων περιστατικών, το οποίο όμως μπορεί να οφείλεται είτε σε αύξηση, είτε σε ευαισθητοποίηση των πολιτών (ή και στα δυο). Αναμφισβήτητα όμως, από ερευνητικά δεδομένα έγκυρων διεθνών οργανισμών, γνωρίζουμε ότι τουλάχιστον ένα στα πέντε παιδιά βιώνει κάποιας μορφής βίας
(βλ. https://human-rights-channel.coe.int/stop-child-sexual-abuse-in-sport-el.html kai https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/child-maltreatment )».
Είναι αφελές συμπέρασμα να πούμε ότι η πανδημία έχει παίξει κάποιο ρόλο σε αυτό;
«Η πανδημία και τα περιοριστικά μέτρα επιδρούν σίγουρα ως στρεσογόνοι παράγοντες, οι οποίοι μπορούν να εντείνουν προβλήματα ψυχικής και σωματικής υγείας, να λειτουργήσουν επιβαρυντικά σε ήδη δυσλειτουργικές σχέσεις και πλαίσια, ειδικά όταν δεν υπάρχει ένα συμπαγές και εξειδικευμένο υποστηρικτικό δίκτυο υπηρεσιών. Οι ήδη ευάλωτες ομάδες αποδυναμώνονται περαιτέρω σε πολλαπλά επίπεδα και πιθανά θα δούμε περαιτέρω επιπτώσεις αυτών που έχουμε βιώσει μέσα στον χρόνο».
Πώς μπορούμε οι γονείς να θωρακίσουμε τα παιδιά μας και από ποια ηλικία; Είναι διαφορετική η αντιμετώπιση που πρέπει να έχουμε απέναντι σε ένα κορίτσι και σε ένα αγόρι;
«Αρχικά ως γονείς να βάζουμε σε προτεραιότητα την δική μας αυτό-φροντίδα, τη μέριμνα για την ψυχική και σωματική μας υγεία, προκειμένου να εξασφαλίσουμε στα παιδιά ένα ήρεμο και υγιές οικογενειακό πλαίσιο. Έπειτα, η ενημέρωσή μας και η ενημέρωση των παιδιών για κάθε μορφή βίας, η οποία πολλές φορές προέρχεται από αγαπημένα και οικεία τους άτομα, ώστε κάθε παιδί να αισθάνεται την δύναμη να προστατέψει τον εαυτό του/της και να αναζητήσει την βοήθεια στους γονείς του».
Τι μπορούμε να κάνουμε και να τους πούμε για να προστατεύσουν τους εαυτούς τους αλλά και να μη γίνουν οι ίδιοι θύτες;
«Είναι βασικό να διαμορφωθεί μια κουλτούρα μέσα στην οικογένεια, μια κουλτούρα που να ευννοεί και επιτρέπει στα παιδιά να μιλούν ελεύθερα για οτιδήποτε τα απασχολεί και τα προβληματίζει, χωρίς να φοβούνται οτι θα τιμωρηθούν ή θα τους γίνει κριτική. Βασικές διαστάσεις για την πρόληψη της κακοποίησης είναι οι διαστάσεις της ενοχής, του φόβου, του θυμού ή της ντροπής που νοιώθουν τα παιδιά απέναντι σε τέτοιες καταστάσεις. Μερικές φράσεις που μπορεί να ειπωθούν είναι:
-«Δεν υπάρχει κανένα μυστικό που να με κάνει να ντρέπομαι, να φοβάμαι και να μην μπορώ να κοιμηθώ τα βράδια»
-«Έχω κάθε δικαίωμα να αρνηθώ κάτι που με κάνει να νοιώθω άβολα»
-«Συζητάμε με τα παιδιά, εναλλακτικές φράσεις που μπορούν να φωνάξουν σε περίπτωση που κάποιος αποπειραθεί να τα κακοποιήσει».
-«Δεν έχει κανένας δικαίωμα να σε αγγίξει με τρόπο που σε κάνει να νιώθεις άβολα, σε κάνει να φοβάσαι ή να ντρέπεσαι. Αν σου ζητήσουν να μείνει μυστικό ή σε απειλούν ότι θα σε βλάψουν ή θα βλάψουν κάποιον/α που αγαπάς, πρέπει να μιλήσεις στους γονείς ή στους δασκάλους»
-«Μπορεί και ένα πρόσωπο που γνωρίζω, εμπιστεύομαι και νοιάζομαι να με φέρει σε δύσκολη θέση, δεν είναι μόνο οι άγνωστοι. Μπορώ να πω ΟΧΙ και να μιλήσω σε έναν ενήλικα που εμπιστεύομαι»
-«Δεν υπάρχει κανένα μυστικό από τη μαμά, τον μπαμπά ή το δάσκαλο μου, τη δασκάλα μου».
Υπάρχει το εξής ταμπού: «στο κορίτσι θα μιλήσω εγώ που είμαι μαμά και στο αγόρι εσύ, ως πατέρας». Πόσο λάθος είναι αυτή η προσέγγιση; Υπάρχουν «απαγορευμένες συζητήσεις» ακόμα και σήμερα;
«Χρειάζεται να προσπαθήσουμε να ξεπεράσουμε τα ταμπού προκειμένου να καταφέρουμε να προστατέψουμε όλα τα παιδιά, κάθε ηλικίας! Μπορεί κάποιες συζητήσεις να είναι πιο εύκολες, ίσως κι ανάλογα με το φύλο, όμως η ουσία παραμένει να βρισκόμαστε και οι δυο γονείς κοντά στα παιδιά, με ανοιχτό διάλογο και να προλαμβάνουμε πιθανές δυσκολίες ή παγίδες με τις οποίες σίγουρα θα έρθουν αντιμέτωπα τα παιδιά. Αν αναφέρεστε πιο συγκεκριμένα στην σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, δε θα πρέπει να ξεχνάμε ότι διδάσκει στα παιδιά με ένα θετικό, μη-απειλητικό και πρακτικό τρόπο, πληροφορίες σχετικά με την κακοποίηση.
Ενισχύει στα παιδιά την πεποίθηση ότι το σώμα τους, τους ανήκει. Διδάσκει στα παιδιά πώς να λένε «όχι». Βοηθάει τα παιδιά να αναγνωρίσουν τους ανθρώπους στους οποίους μπορούν να απευθυνθούν για βοήθεια. Μαθαίνει στα παιδιά να εμπιστεύονται το ένστικτό τους όταν νιώθουν άβολα και να θέτουν ερωτήσεις όταν κάτι τα μπερδεύει ή τα κάνει να νιώθουν περίεργα. Διαβεβαιώνει στα παιδιά το γεγονός ότι για τη σεξουαλική (ή και οποιαδήποτε άλλη μορφή) κακοποίηση δε φταίει ΠΟΤΕ το παιδί. Ενδυναμώνει τα παιδιά ώστε να προασπίζονται τα δικαιώματά τους. Ξεκαθαρίζει στα παιδιά ότι απαγορεύεται να κάνουν κακό σε άλλα παιδιά».
Τι συνεργασία έχει το Χαμόγελο του Παιδιού με τα σχολεία; Σας πλησιάζουν εκπαιδευτικοί, οι οποίοι προβληματίζονται από συμπεριφορές παιδιών; Τι πρέπει να προσέχει ένας δάσκαλος και τι μπορεί να κάνει για να προστατεύσει ένα παιδί που τυχόν κινδυνεύει;
“Το Χαμόγελο του Παιδιού”, αναγνωρίζοντας τον καθοριστικό ρόλο της σχολικής κοινότητας στην πρόληψη, διατηρεί συστηματική συνεργασία με τη σχολική κοινότητα. «Το Χαμόγελο του Παιδιού» έχει τη δυνατότητα να πραγματοποιεί δράσεις που απευθύνονται στους μαθητές και στις μαθήτριες, στους εκπαιδευτικούς, στους γονείς και κηδεμόνες τόσο με τη φυσική παρουσία των επιστημόνων, όσο και διαδικτυακά με τη μορφή σύγχρονης εκπαίδευσης. Οι παρεμβάσεις γίνονται από εξειδικευμένη ομάδα Ψυχολόγων του Οργανισμού, σε όλες τις ηλικιακές βαθμίδες, δωρεάν και σε πανελλαδικό επίπεδο.
Η δράση υλοποιείται από «Το Χαμόγελο του Παιδιού» στο πλαίσιο Συμφώνου Συνεργασίας με το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων από το 2009 και σε συνεργασία με τους Συντονιστές και Συντονίστριες Εκπαιδευτικού Έργου, τους Υπεύθυνους Αγωγής Υγείας, τις Περιφέρειες και τους Δήμους και ευρύτερα με την κοινότητα και τις δομές υποστήριξης των σχολείων, που βρίσκονται υπό την αιγίδα του Υπουργείου.
Σε κάθε επίσκεψη στα σχολεία για δράσεις με μαθητές και μαθήτριες, συχνά οι εκπαιδευτικοί μοιράζονται μαζί μας προβληματισμούς αναφορικά με συμπεριφορές παιδιών και ενδείξεις κακοποίησης/παραμέλησης που μπορεί να παρατηρούν. Το κλειδί για την προστασία κάθε παιδιού εντοπίζεται στην αυθεντική και ειλικρινήςσχέση με τον/την εκπαιδευτικό, την ασφάλεια και την φροντίδα που θα προσφέρουν στα παιδιά. Μέσα από αυτή την σχέση τα παιδιά μπορούν να βρουν την υποστήριξη που χρειάζονται ή να αποκαλύψουν δυσμενή τους βιώματα.
Αν ένα παιδί αποκαλύψει σε εκπαιδευτικό του κάποια μορφή κακοποίησης, «Το Χαμόγελο του Παιδιού» μπορεί να βρεθεί δίπλα τους όλο το 24ωρο, ανώνυμα και δωρεάν μέσω της Εθνικής Τηλεφωνικής Γραμμής SOS 1056 που λειτουργεί, προσφέροντας τις απαραίτητες κατευθύνσεις, εξατομικευμένα για κάθε περιστατικό».
Σε περιστατικά που πρόσφατα απασχόλησαν την κοινή γνώμη, τι συμμετοχή είχε το Χαμόγελο του Παιδιού;
“Το Χαμόγελο του Παιδιού” βρίσκεται καθημερινά δίπλα σε κάθε παιδί θύμα βίας, την οικογένειά του, το σχολείο του και μπορεί να συμβάλει τόσο σε επίπεδο πρόληψης, παρέμβασης και θεραπείας. Για κάθε περιστατικό που απαιτείται να ενημερωθεί η κοινή γνώμη, κοινοποιείται από τα μέσα ενημέρωσης του Οργανισμού αντίστοιχο Δελτίο Τύπου ενθαρρύνοντας τους πολίτες όλης της χώρας να συμβάλλουν στην παιδική προστασία και την διάσωση ενός παιδιού από οποιοδήποτε κίνδυνο μπορεί να αντιμετωπίζει, ενημερώνοντας τον Οργανισμό για τυχόν περιστατικά που γνωρίζουν.
Είναι σημαντικό ωστόσο ο κόσμος να γνωρίζει οτι η καθημερινότητα των παιδιών που βιώνει βία ή γενικότερα παραβίαση των δικαιωμάτων τους, δεν αποτυπώνεται στην δημοσιογραφική επικαιρότητα. Τα περισσότερα απο τα προβλήματα που έχουμε κληθεί να χειριστούμε δεν έχουν λάβει δημοσιογραφικές διαστάσεις.
Η ενημέρωση του κόσμου είναι σημαντική αλλά κάθε παιδί, κάθε οικογένεια, κάθε δυσκολία αντιμετωπίζεται με σεβασμό και διακριτικότητα. Είμαστε δίπλα σε κάθε παιδί, σε κάθε μητέρα, σε κάθε πατέρα, σε οποιονδήποτε θέλει να βοηθήσει ένα παιδί. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να γνωρίζει ο κόσμος οτι έχει στην διάθεση του την Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά S.O.S. 1056, η οποία λειτουργεί δωρεάν, 24 ώρες την ημέρα και 7 ημέρες την εβδομάδα. Μαζί θα βρούμε την λύση για τα παιδιά που χρειάζονται την βοήθεια μας».