Ο καφενές είναι η Βουλή του χωριού. Τόπος κοινωνικής συνάθροισης γεμάτος χαρές και γέλια αλλά και στις δύσκολες στιγμές τόπος κοινωνικής αλληλεγγύης. Το κοινωνικό πολιτιστικό κέντρο.ª
Ο Κωστής Μουδάτσος μας μεταφέρει την ατμόσφαιρα των κρητικών καφενείων με την εύθυμη φασαρία τους. Τα γέλια και τα πειράγματα, τα γεμάτα ρακοπότηρα, τα τσουγκρίσματα, τους θεσπέσιους μεζέδες που ποικίλουν ανάλογα με την εποχή.
´Λιτά επιπλωμένα και με τους τοίχους ασβεστωμένους. Το τεζιάκι με το μικρό χώρο πίσω του για την προετοιμασία είναι ιδιαίτερος χώρος κυρίως για τους βιαστικούς. Το καφενείο είναι μεράκι και οι θεριακλήδες της ρακής μπορούν να το νοιώσουν πιο όμορφα από πολλούς άλλους. Σαν μπαίνει ο Μανώλης, ο καφετζής τον ρωτάει εάν θέλει να τον κεράσει μια ρακή κι εκείνος απαντάει στοχαστικά: «Δεν είναι περιττή!» και κατευθύνεται στο τεζιάκι. Στο καφενείο δεν υπάρχει ανάγκη μουσικής γιατί οι παρέες το ρίχνουν στο κουβεντολόι με καλαμπούρια και πειράγματα.
Σαν μπαίνει ο πελάτης στο δουκιάνι του βοσκού, που στα γεράματα έγινε καφετζής και του ζητά ένα καφέ ναι και όχι, εκείνος του απαντάει με κάθε επισημότητα ότι το βαπόρι που έφερνε το καϊβέ πνίγηκε. Τον προτρέπει να πιάσει το μπουκάλι με τη ρακή από το τεζιάκι και ας πιεί όσο θέλει! Οι χωριανοί αγαπούν τα καφενεία. Καφέδες, μνημόσυνα, προεκλογικές συγκεντρώσεις, κοινωνικές συναθροίσεις και πολιτιστικές εκδηλώσεις και ό,τι φανταστεί ο νους του ανθρώπου. Η τηλεόραση έχει το σκοπό της. Με ησυχία θα ακούσουν ειδήσεις και τον καιρό. Με φασαρία εύθυμη ή στενάχωρη παρακολουθούν τα ματς.
Οι εραστές της ρακής αγαπούν τα καφενεία με παθιασμένο τρόπο γιατί απολαμβάνουν στιγμές μαγευτικές. Οι μεζέδες της ρακής είναι θεσπέσιοι σαν ο καφετζής κι η καφετζίνα είναι μερακλήδες. Το λεπτό χιούμορ και ο διακριτικός έλεγχος της κατάστασης είναι μεγάλο προνόμιο.
Οι μεζέδες της ρακής
Τα μεζεκλίκια της ρακής σερβίρονται σε μικρά πιατάκια. Οφτές πατάτες στο φούρνο, ελιές, ντάκο με λάδι, σταμναγκάθι ή καλίτσες πασπαλισμένες με αλάτι και με λεμόνι, μπουμπουριστούς χοχλιούς, χλωροκούκια, αγκινάρες, ντολμαδάκια με ανθούς κολοκυθιάς, αθότυρο, κεφαλοτύρι, λουμπούνια, λάχανο, ντομάτες, αγγούρι. Πολλά μεζεδάκια, εξαρτώνται από την εποχή.
Τα εκατοπενηνταράκια καρφάκια πληρώνονται, ενώ τα πιατάκια συνοδεύουν τη ρακή. Κάθε παραγγελία συνοδεύεται από διάφορα πιατάκια. Τα μικρά γυάλινα ποτηράκια αποτελούν το σήμα κατατεθέν, γιατί τίποτα μεγάλο δεν ταιριάζει στο τραπέζι της ρακής.
Στο μικρό ποτήρι δείχνει πολύτιμη η ρακή αλλά και στα μικρά πιατάκια τα μεζεδάκια.
Οι νέοι τα λένε σφηνοπότηρα ή σφηνάκια. Μικρά πηρουνάκια και οδοντογλυφίδες βοηθούν να τσιμπήσεις απολαυστικά τα μεζεδάκια. Όλα είναι ιεροτελεστία.
´Στην υγεία μαςª ή ´στην υγειά σαςª είναι το όμορφο άκουσμα που συνοδεύει το ζωηρό τσούγκρισμα των ποτηριών. Το χτύπημα στο τραπέζι αποτελεί μια καλή, παλιά συνήθεια.
Σπάνια κάποιος θα καθίσει μόνος του να πιεί ρακές. Από δυο και πάνω είναι το σύνηθες. Αν κάποιος μερακλής καθίσει μόνος του, παραγγέλνει δυο ποτηράκια. Έτσι πίνει στην υγεία του εαυτού του, πότε αναφωνώντας το όνομα και την επομένη το παρατσούκλι του. Βέβαια έχει το νου του εάν περάσει κάποιος να τον προσκαλέσει, για να τον κεράσει μια ρακή.
Οι περισσότεροι στη παρέα είναι επίγειος παράδεισος. Η συναναστροφή, η ηδονή στα πρόσωπα των άλλων σαν πίνουν, είναι ευλογία. Ευλογία ακόμη είναι να κερνάς τη διπλανή παρέα και να ακούς να τσουγκρίζουν τα ποτήρια φωνάζοντας ζωηρά «Στην υγειά σου!ª
Με νηφαλιότητα η εύθυμη κατάσταση οδηγείται σιγά – σιγά σε μαγικές εκρήξεις. Με δυο τρεις ρακές η επικοινωνία εξελίσσεται με χιούμορ, αναντρανιστά και χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες. Μετά από λίγες ακόμα λέγονται πολλά και δεν υπάρχει τίποτα που δεν μπορείς να ακούσεις. Κυριαρχεί η ουσιαστική και ψυχική επικοινωνία. Πότε ο ένας, πότε ο άλλος, πότε ο παραπέρα, απογειώνει την παρέα.
Με τις υγείες κα τα τσουγκρίσματα, τα γέλια και τα πειράγματα ανάβει ακόμη περισσότερο η ρακοκατάνυξη! Τα τραπέζια γεμίζουν φλούδια, τσίκουδα, πιατάκια το ένα πάνω στο άλλο… ένα βουναλάκι σωρεύεται και τα άδεια καρφάκια μπερδεύονται με τα γεμάτα. Το κουβεντολόι της ρακοποσίας έχει τη δικιά του τελετουργία. Οι πολύ σοβαρές κουβέντες δεν ωφελούνε. Τα σπουδαία αφήνονται για άλλες στιγμές. Κυριαρχεί η ευθυμία, τα πειράγματα, οι γαργαλιστικές ιστορίες και η αμπελοφιλοσοφία.
Ο καφετζής φροντίζει να έρχονται τα καραφάκια με τα μεζεδάκια, με χιούμορ και εύθυμη διάθεση.
Κρυφοψυχολόγος και θυμόσοφος που ξέρει να διαχειρίζεται με κέφι το χάος που δημιουργούν οι ρακοφονιάδες. Κι άιντε βίβα μου κι εμένα κι άιντε εβίβα σας κι εσάς κι απίκρατοι, χαρούμενοι και καλοκαρδισμένοι!
Με καλαμπούρι και καλοκυβέρνητο νου, δεν υπάρχουν παρεξηγήσεις. Η ηδονή της ρακής και η σαγήνη των μεζεκλικίων, δημιουργούν τις πιο όμορφες συμπεριφορές. Είναι η τελετουργία του καφενείου, του δημόσιου χώρου στο χωριό, είναι η χαρά που μοιράζεσαι».ª
(Αφιερωμένο στα καφενεία του Μέσα Λασιθίου, εκεί που ζήσαμε και μεγαλώσαμε).