«Εργασία ενός μόλις μήνα μας έδωσε πληροφορίες για περίοδο 17 αιώνων, δικαίωσε τις προσδοκίες για τη σημασία της αρχαιολογικής έρευνας στη θέση αυτή και δίνει βάσιμες ελπίδες για το μέλλον». Το παραπάνω τονίζει, σε συνέντευξή του στην «Π» ο κ. Άγγελος Χανιώτης, από το Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών του Πρίνστον, εκ των διευθυντών της ανασκαφής που ολοκληρώθηκε, σε πρώτο στάδιο, στην περιοχή, όπου δέσποζε η Λύττος ή Λύκτος.
Μιλά για τα σημαντικά ευρήματα, με κυριότερο το ακέφαλο μαρμάρινο άγαλμα του Αδριανού, αρχικού ύψους άνω των 2 μέτρων, που σε αυτή τη φάση καθαρίζεται και συντηρείται.
«Στις επόμενες κινήσεις μας συγκαταλέγονται η συντήρηση και μελέτη των ευρημάτων, η δημιουργία υποδομής για τη μελλοντική έρευνα και η φύλαξη, προστασία και ανάδειξη του χώρου», εξηγεί ο ερευνητής.
Σημειώνεται πως το περασμένο Σάββατο, το Αρχαιολογικό Πρόγραμμα Λύκτου, που πραγματοποιεί τις αρχαιολογικές ανασκαφές στον χώρο της αρχαίας Λύκτου/Λύττου, με αφορμή την ολοκλήρωση της πρώτης ανασκαφικής περιόδου, οργάνωσε εκδήλωση με θέμα «Λύκτος: τέσσερεις εποχές και δεκατέσσερεις αιώνες».
Η εκδήλωση έγινε στον υπαίθριο χώρο της Πλατείας του Καστελλίου/Πολιτιστικό Κέντρο «Μιχάλης Σάλλας». Ενημερώθηκε το κοινό για την πρόοδο των ανασκαφών και την αρχαιολογική και περιβαλλοντολογική σημασία της περιοχής.
Το κείμενο της συνέντευξης που παραχώρησε στην «Π» ο κ. Χανιώτης έχει ως εξής:
Επί έναν μήνα παραμείνατε στην Κρήτη για τις ανάγκες της ανασκαφής στην αρχαία Λύκτο/Λύττο. Θα θέλαμε έναν απολογισμό για τα ευρήματά σας.
«Η ανασκαφή της Αρχαιολογικής Εταιρείας στη Λύκτο ήταν η πρώτη συστηματική ανασκαφή στη σημαντική αυτή πόλη εδώ και 40 χρόνια. Δεδομένου ότι η πόλη των ιστορικών χρόνων είχε τεράστια έκταση (πάνω απὸ 1000 στρέμματα) οφείλαμε να περιοριστούμε σε τρία κρίσιμα σημεία στην περιοχή της ακρόπολης όπου βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου.
Ο κ. Αντώνης Κοτσώνας διερεύνησε μια περιοχή όπου υπήρχαν ενδείξεις για ένα κτήριο της αρχαϊκής ή κλασικής περιόδου. Το σημαντικό αποτέλεσμα δεν είναι ότι εντοπίσθηκε τοίχος κτηρίου που θα διερευνηθεί στο μέλλον, αλλά η εύρεση πολύ μεγάλης ποσότητας κεραμικής εξαιρετικής ποιότητας, εισηγμένη από την Αθήνα, τη Σπάρτη και την Κόρινθο.
Γνωρίζουμε πλέον ότι η Λύκτος κατοικείτο τουλάχιστον δύο αιώνες πριν από τη μνεία της στον Όμηρο και τον Ησίοδο (δηλαδή περίπου από το 900 π.Χ.), επιβεβαιώνεται η στενή της σχέση με τη Σπάρτη – σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς η Λύκτος ήταν αποικία της Σπάρτης – και φαίνεται ο εξαιρετικός πλούτος της πόλης κατά την αρχαϊκή εποχή (περ. 650-500 π.Χ.).
Σε δεύτερο τομέα, εγώ διερεύνησα τον χώρο του «Βουλευτηρίου» που είχε ανασκάψει τη δεκαετία του ᾿80 ο Γιώργος Ρεθεμιωτάκης. Οι ανασκαφές έδειξαν ότι αυτή η αίθουσα συνεδριάσεων αποτελεί δωμάτιο ενός πολύ μεγάλου κτηριακού συγκροτήματος που εκτείνεται δυτικά και ανατολικά, σε μήκος άνω των 30 μέτρων. Αποκαλύφθηκε μέρος της πρόσοψης που σώζεται σε ύψος άνω των 3 μέτρων. Το κτήριο ήταν πλούσια διακοσμημένο, μεταξύ άλλων με τοιχογραφίες και πλάκες από πολύχρωμα εισηγμένα μάρμαρα.
Εκτός από αίθουσα συνεδριάσεων υπήρχε χώρος για την ανάθεση αγαλμάτων των αυτοκρατόρων και χώρος λατρείας του Ρωμαίου αυτοκράτορα. Το σημαντικότερο εύρημα ήταν ακέφαλο μαρμάρινο άγαλμα του Αδριανού, αρχικού ύψους άνω των 2 μέτρων, που σε αυτή τη φάση καθαρίζεται και συντηρείται.
Τέλος, στον τρίτο τομέα, η κ. Βάσω Συθιακάκη εντόπισε μεγάλη πρωτοβυζαντινή τρίκλιτη βασιλική, μήκους άνω των 20 μέτρων, η οποία σώζεται σε αρκετό ύψος. Πρόκειται ίσως για την έδρα του επισκόπου. Είναι ένα εύρημα εξαιρετικής σπουδαιότητας, γιατί ανήκει σε μια περίοδο (μάλλον στον 8ο αιώνα) για την οποία και στην Κρήτη και γενικά διαθέτουμε λιγοστές πληροφορίες. Η φετινή ανασκαφή αποκάλυψε ένα πρόσκτισμα και το περίγραμμα του κτηρίου· η σημαντική αυτή εκκλησία θα ανασκαφεί τα επόμενα χρόνια.
Όπως βλέπετε, εργασία ενός μόλις μήνα μας έδωσε πληροφορίες για περίοδο 17 αιώνων, δικαίωσε τις προσδοκίες για τη σημασία της αρχαιολογικής έρευνας στη θέση αυτή και δίνει βάσιμες ελπίδες για το μέλλον.
Δικαιώνεται η εκτίμηση πως η Λύττος μπορεί να «κονταροχτυπηθεί» με την Κνωσό όσο αφορά στην ισχύ της; Αλλάζει, τελικά, ο τρόπος που βλέπουμε τον πολιτισμό της Κρήτης;
«Η Κνωσός και η Λύττος ήταν αντίπαλοι επί αιώνες στην ελληνιστική εποχή και δεν υπάρχει λόγος να συνεχίζουμε αυτή την αντιπαλότητα και τον 21ο αιώνα. Οι δύο πόλεις δεσπόζουν σε διαφορετικές περιόδους. Τίποτα δεν μπορεί να επισκιάσει τη λάμψη της μινωικής Κνωσού. Περίπου από το 350 ως το 110 π.Χ. η Κνωσός και η Λύττος ενεπλάκησαν επανειλημμένα σε πολεμικές συγκρούσεις και μαζί με τη Γόρτυνα ήταν οι τρεις ισχυρότερες πόλεις της Κρήτης. Μετά την κατάκτηση του νησιού από τους Ρωμαίους και οι τρεις συνεχίζουν να ακμάζουν, αλλά για διαφορετικούς λόγους:
η Γόρτυνα ως πρωτεύουσα της επαρχίας, η Κνωσός ως ρωμαϊκή αποικία με προνόμια, η Λύττος ως η πόλη με τη μεγαλύτερη ίσως εδαφική επικράτεια στην Κρήτη και εξαιρετικό πλούτο που οφείλεται στην εξαγωγή κρασιού και λαδιού στην Ιταλία. Οι ενδείξεις που έχουμε από συγκεκριμένες περιόδους (αρχαϊκή εποχή και εποχή της ρωμαιοκρατίας) δείχνουν ότι η Λύττος, μαζί και με το λιμάνι της Χερσονήσου, ήταν εφάμιλλη σε ισχύ και πλούτο με την Κνωσό. Το τι συμβαίνει σε άλλες περιόδους θα το μάθουμε στο μέλλον.»
Ποιες είναι οι επόμενες κινήσεις σας; Μας είχατε πει για ένα πενταετές πρόγραμμα, τι θα ακολουθήσει;
«Η ανασκαφική έρευνα θα συνεχισθεί για άλλα τέσσερα χρόνια, με την προοπτική βέβαια να υπάρξει και άλλο πενταετές πρόγραμμα αργότερα. Η φετινή ανασκαφή επιβεβαίωσε ότι έχουμε επιλέξει κατάλληλα σημεία και εκεί θα επικεντρωθεί η έρευνα και την επόμενη χρονιά.
Το αν θα επεκταθεί η έρευνα και σε άλλα σημεία θα εξαρτηθεί από την εξασφάλιση πρόσθετης χρηματοδότησης. Φέτος, η ανασκαφή χρηματοδοτήθηκε αποκλειστικά από τα ερευνητικά κονδύλια του κ. Κοτσώνα (Παν. Νέας Υόρκης) και τα δικά μου (Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών).
Στις επόμενες κινήσεις μας συγκαταλέγονται η συντήρηση και μελέτη των ευρημάτων, η δημιουργία υποδομής για τη μελλοντική έρευνα και η φύλαξη, προστασία και ανάδειξη του χώρου. Στις προσπάθειες αυτές έχουμε αρωγούς και την τοπική κοινωνία και την τοπική αυτοδιοίκηση, αλλά και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου».