Μία από τις μεγαλύτερες γιορτές της Ορθοδοξίας,το μικρό Πάσχα του καλοκαιριού, όπως το λένε, γιορτάζει αύριο με κατανυξη ολόκληρη η Ελλάδα
Χιλιάδες πιστοί προσέρχονται στις εκκλησίες και στις μονές για να υμνήσουν την Κοίμηση, την ταφή, την ανάσταση και τη μετάσταση της Παναγίας στους ουρανούς.
Αμέτρητοι ναοί και μονές έχουν κτισθεί προς τιμήν της Κοιμήσεώς της, θαυμάσιες τοιχογραφίες παριστάνουν την ιερά της κηδεία, και εξαιρετικοί έμπνευσης εκκλησιαστικοί ύμνοι έχουν «στολίσει» την ακολουθία της.
Το μεγαλύτερο προσκύνημα κάθε χρόνο γίνεται στην Τήνο με τους πιστούς γονυπετείς να φτάνουν στον Ναό της Ευαγγελίστριας για να εκπληρώσουν το τάμα τους στην εικόνα της Παναγίας.
Και η κοσμοπολίτικη Πάρος αλλάζει πρόσωπο ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου, με πρωταγωνιστή μία από τις εντυπωσιακότερες εκκλησίες του Αιγαίου, τον παλαιοχριστιανικό ναό της Εκατονταπυλιανής στο λιμάνι της Παροικιάς.
Στη βόρεια Ελλάδα πιστοί κατακλύζουν την Παναγία Σουμελά, στις πλαγιές του Βερμίου, κοντά στο χωριό Καστανιά, για την πανηγυρική γιορτή του Δεκαπενταύγουστου. Η εκκλησία κτίστηκε το 1951 από τους πρόσφυγες του Πόντου, στη μνήμη της ιστορικής ομώνυμης μονής, τα ερείπια της οποίας βρίσκονται στο όρος Μελά, κοντά στην Τραπεζούντα του Πόντου.
Σ’ ολόκληρη την Κρήτη δεκάδες εκκλησίες και μοναστήρια είναι αφιερωμένα στη χάρη Της.
Στον νομό Ηρακλείου οι Μονές Καλυβιανής, Παλιανής, Αγκαράθου, Οδηγήτριας, Κουδουμά και Αγία Μονή Βιάνου αναμένεται να συγκεντρώσουν και φέτος πλήθος πιστών κατά την εορτή του Δεκαπενταύγουστου. Στο Ηράκλειο, οι κυριότεροι ναοί της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που γιορτάζουν, είναι η «Παναγίτσα» στο Μασταμπά, η «Βουτιανή» και η Παναγία Καμαριανή στη Ν. Αλικαρνασσό.
Στον νομό Ηρακλείου
Οι κυριότερες μονές στον νομό Ηρακλείου είναι:
Mονή Aγκαράθου
Η ανδρική Μονή Αγκαράθου είναι ανάμεσα στα χωριά Σγουροκεφάλι και Σαμπάς, σε απόσταση 23 χλμ. νοτιοανατολικά από το Ηράκλειο. Χρονολογείται από τον 15ο αιώνα, εποχή κατά την οποία ήταν ιδιοκτησία της οικογένειας Καλλέργη, ενώ από τα μέσα του 16ου αιώνα η εκτέλεση οχυρωματικών έργων τής δίνει φρουριακή μορφή, στοιχεία της οποίας σώζονται μέχρι σήμερα.
Το όνομα της Μονής λέγεται ότι προέρχεται από την αγκαραθιά, τοπική ονομασία του φασκόμηλου, καθώς σύμφωνα με την παράδοση η εικόνα της Παναγίας, στην οποία είναι αφιερωμένος ο ναός της μονής, βρέθηκε στο σημείο αυτό κάτω από μια φασκομηλιά. Κατά την Ενετοκρατία υπήρξε φυτώριο παιδείας σπουδαίων εκκλησιαστικών ανδρών. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, τίποτα δεν θύμιζε το παλιό κέντρο παιδείας και πολιτισμού και το 1821 οι Τούρκοι έσφαξαν τους μοναχούς και έβαλαν φωτιά στα κτήρια.
Ο ναός ανοικοδομήθηκε το 1894 και με το τέλος της Τουρκοκρατίας ξαναβρήκε την παλιά του αίγλη.
Mονή Κουδουμά
Είναι μία από τις παλαιότερες Μονές στις νότιες ακτές της κεντρικής Κρήτης. Η θέση της είναι στα νότια της κορυφής Κόφινας (1.231μ.), κοντά σε όρμο, δυτικά από το ακρωτήριο Μάρτσελο.
Απέχει 40 μέτρα από τη θάλασσα. Το όνομα Κουδουμάς είναι πιθανότατα επώνυμο. Η σημερινή Μονή χτίστηκε από τους Κρητικούς μοναχούς Παρθένιο και Ευμένιο Χαριτάκη, αδέρφια μετά το 1870. Παλαιότερα, η μονή είχε καταστραφεί, πιθανότατα από κουρσάρους, και ήταν εγκαταλελειμμένη. Αυτές τις μέρες πλήθος κόσμου κατεβαίνει στο μοναστήρι,κυρίως από την προηγούμενη μέρα και διανυκτερεύει στους ξενώνες και στην παραλία.
Μονή Παλιανής
Η Μονή είναι γυναικεία και θεωρείται από τις πιο παλιές μονές της Κρήτης.
Στους βυζαντινούς χρόνους η Μονή ήταν πατριαρχική και αυτοκρατορική, είχε μεγάλη δύναμη τεράστια περιουσία και πολλά μετόχια. Περισσότερα γνωρίζουμε για τη Μονή από το 1217, όπου και κατέλαβαν την Κρήτη οι Ενετοί, από ένα πλήθος εγγράφων που υπάρχουν στο αρχείο της Βενετίας. Επί Τουρκοκρατίας ο μοναχισμός πλήρωσε βαρύ τίμημα και ιδιαίτερα οι γυναικείες Μονές. Όταν ο Μιχαήλ Κόρακας φόνευσε τον Αλήκο και πήρε τα άρματά του, κατέφυγε στη Μονή Παλιανής.
Το 1866 κάηκε ξανά από τους Τούρκους και καταστράφηκαν οι εικόνες της ή τις πούλησαν. Προφορικές παραδόσεις αναφέρουν ότι η εικόνα της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας βρέθηκε σε ρίζα μιας μεγάλης μυρτιάς, η οποία υπάρχει και σήμερα στα νοτιοανατολικά του ναού. Εκεί καίει το «ακοίμητο καντήλι» και εορτάζει στις 24 Σεπτεμβρίου.
Αγία Μονή Βιάννου
Η Αγία Μονή βρίσκεται στην έξοδο του φαραγγιού του Αφρατιού. Σύμφωνα με την παράδοση χτίστηκε από τρεις Κύπριες μοναχές, οι οποίες αρχικά έχτισαν την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου στον Κερατόκαμπο. Το μοναστήρι λειτούργησε κανονικά έως το 1842, αλλά από το 1842 έως το 1865 ερημώθηκε.
Το Δεκαπενταύγουστο, στη γιορτή του μοναστηριού, γίνεται μεγάλο πανηγύρι με πολλούς προσκυνητές από τα γύρω χωριά.
Μονή Παναγίας της Κεραλιμενιώτισσας
Στο βάθος της κοιλάδας του Φαφλάκου, στη Βιάννο, σε υψόμετρο 200μ. βρίσκεται το μοναστήρι της Παναγίας της Κεραλιμενιώτισσας που είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου.
Mονή Oδηγητρίας
Η Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Οδηγήτριας βρίσκεται πάνω στον ορεινό όγκο των Αστερουσίων Ορέων στα νότια του νομού Ηρακλείου, που αποτελούν το «Αγιον Όρος» της Κρήτης. Ιδρύθηκε τον 14ο αιώνα και σχετίζεται με την οικογένεια των Καλλέργηδων στους οποίους ανήκε.
Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας η Μονή υπήρξε έδρα και καταφύγιο των επαναστατών και η ιστορία της συνδέθηκε με τον ήρωα Ξωπατέρα, έναν δυναμικό καλόγερο που πολέμησε μόνος του με ολόκληρη στρατιά Οθωμανών.
Στην Οδηγήτρια ζουν σήμερα δύο καλόγεροι που διατηρούν την παράδοση των μοναχών και των παλιών ασκητών των Αστερουσίων.
Το μοναστήρι επίσης διαθέτει ένα μικρό μουσείο με παλιό λιοτρίβι, πέτρινο φούρνο, παλιά αγροτικά εργαλεία, πατητήρι και άλλα ενδιαφέροντα αντικείμενα άλλων εποχών.
Μονή Καλυβιανής
Η παλαιότερη ιστορία της Μονής δεν είναι γνωστή. Πιθανότατα όμως λειτουργούσε εκεί Μονή προς τιμήν της Θεοτόκου, η οποία καταστράφηκε κατά την τουρκική επίθεση κατά της Κρήτης και τότε έμεινε μόνο ο Ναός που λειτουργούσε ως το 1821.
Από το 1821 μέχρι το 1865 έμεινε εγκαταλειμμένη και χρησιμοποιούνταν ως στάβλος από τους Τούρκους γενίτσαρους των Καλυβίων (χωριό που βρίσκεται δίπλα). Η εύρεση της θαυματουργού εικόνας της Παναγίας και τα πολλά θαύματα έκαναν προσκύνημα την Καλυβιανή, αλλά με πολλές περιπέτειες εξαιτίας της αγριότητος των Τούρκων.
Το 1911 άρχισε να κτίζεται ο μεγάλος Ναός που είναι το σημερινό καθολικό της Μονής. Είχε ήδη εγκατασταθεί ιερομόναχος και λειτουργούσε ως Μονή αλλά άτυπη. Το 1956 με την εγκατάσταση του Μητροπολίτου Τιμοθέου Παπουτσάκη αρχίζει μια νέα περίοδος πνευματικής αναγέννησης. Έγινε γυναικεία Μονή το 1961 και παράλληλα κτίστηκαν από τον τότε Μητροπολίτη Γορτύνης και Αρκαδίας Τιμόθεο, πολλά ιδρύματα για την ανακούφιση του ανθρώπινου πόνου.
Στην υπόλοιπη Κρήτη
Στην υπόλοιπη Κρήτη ονομαστά μονατήρια που είναι αφιερωμενα στην Κοιμηση της Θεοτόκου είναι:
Μονή Χρυσοσκαλίτισσας
Βρίσκεται 76 χλμ νοτιοδυτικά των Χανίων, κοντά στο Ελαφονήσι, χτισμένη πάνω σε ψηλό βράχο, γεγονός που καλεί τους πιστούς να ανηφορίσουν για το κερί της πίστης και της προσευχής. Με το τελευταίο της σκαλί να ήταν κάποτε χρυσό, η ιστορία λέει ότι για αυτό πήρε το όνομα της αλλά και διότι χρυσή είναι η εικόνα που χαρίζει απλόχερα ο ορίζοντας σε κάθε επισκέπτη όταν φτάσει στο μοναστήρι και δει το Λιβυκό Πέλαγος κατά το δειλινό την ημέρα της Παναγιάς.
Η Ιερά Μονή Φανερωμένης
45 χλμ δυτικά της Σητείας και 24 χλμ ανατολικά από τον Άγιο Νικόλαο, βρίσκεται από τη Β’ Βυζαντινή Περίοδο 961-1204 χτισμένη σε μια χαράδρα με το καθολικό της ενσωματωμένο εντός σπηλαίου με χιλιάδες ιστορίες για τη δύναμη που αποπνέει ο χώρος αλλά και τη μαρτυρικότητά της λόγω των καταστροφών από τους Τούρκους.
Η Μονή Οδηγήτριας Γωνιάς Κολυμβαρίου
Το σημαντικότερο ίσως προσκύνημα για τον Δεκαπεντάυγουστο στα Χανιά, με χιλιάδες κόσμου και από την υπόλοιπη Κρήτη να βρίσκονται στο μοναστήρι για να προσευχηθούν και να αιτηθούν χάρες από τη Μητέρα του Χριστού.
Η Παναγιά η Χαρακιανή
Μία από τις γιορτές που ξεχωρίζει, είναι αυτή της Παναγιάς του Χάρακα, στην πεδινή πλευρά του Μυλοποτάμου στο Ρέθυμνο στην τοποθεσία Μπαλί, 38 χιλιόμετρα από την πόλη, η οποία ανήκει στη Μονή του Αγίου Ιωάννη. Έχει καθιερωθεί ως το παγκρήτιο προσκύνημα, με την ευλάβεια των χριστιανών να είναι ολοφάνερη προς τη θαυματουργή κατά πολλούς εικόνα της Παναγίας της Xαρακιανής.
Το μοναστήρι υποδέχεται πιστούς και ολόκληρες οικογένειες που φτάνουν με τα πόδια από χιλιόμετρα μακριά για να φτιάξουν πρόχειρες καλύβες ώστε να περάσουν μέρες μέχρι τη μεγάλη γιορτή. Είναι όλοι όσοι ακολουθούν το έθιμο των Δεκαπενταριστών το οποίο μπορεί τα τελευταία χρόνια να έχει εξασθενήσει όμως διατηρείται και εντυπωσιάζει.