Η πρώτη μελέτη σε ολόκληρη τη χώρα με την οποία ανοίγει ο δρόμος για την προστασία του υπόγειου υδροφορέα μέσα από τη χωροθέτηση ζωνών προστασίας του νερού, βρίσκεται σε εξέλιξη με ευθύνη της Διεύθυνσης Υδάτων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης.
Μέσα από τη μελέτη αυτή αναμένεται να διαμορφωθεί ένας νέος χάρτης χρήσεων γης που πρόκειται να βάλει κανόνες και πλαίσιο σε σχέση με την ανεξέλεγκτη δραστηριότητα που αναπτύσσεται στην Κρήτη, η οποία μπορεί να επηρεάσει τους υπόγειους υδροφορείς. Στόχος είναι να μην προσεγγίσουν τα υπόγεια νερά μας που είναι η πηγή ζωής ολόκληρου του νησιού, ρύποι σε συγκεντρώσεις τέτοιες που να υπερβαίνουν τα προβλεπόμενα από το θεσμικό πλαίσιο όρια.
Στο πλαίσιο της μελέτης σε πρώτη φάση γίνεται ακριβής προσδιορισμός των σημείων υδροληψίας και απόληψης πόσιμου νερού και σε δεύτερη φάση θα προσδιοριστούν τα μέτρα που είναι αναγκαίο να ληφθούν ώστε τα υπόγεια νερά μας να μην επηρεαστούν από ρυπογόνες δραστηριότητες που είτε αφορούν τη χρήση φυτοφαρμάκων λιπασμάτων, και βιοτεχνικές και βιομηχανικές δραστηριότητες εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων, ελαιοτριβεία τυροκομεία, ξενοδοχειακές μονάδες κ.ά…
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεύθυνσης Υδάτων, αλλά και την επικαιροποίησή τους στο πλαίσιο της μελέτης που βρίσκεται σε εξέλιξη, τα υδροληπτικά σημεία το νερό των οποίων προορίζεται για ανθρώπινη κατανάλωση και είναι προς προστασία ανέρχονται σε περίπου 1.100, εκ των οποίων περίπου 100 εκτιμάται ότι έχουν παροχές πάνω από 500.000 μ3/έτος.
Η μελέτη
Όπως εξηγεί η Προϊσταμένη της Διεύθυνσης Υδάτων της Αποκεντρωμένης Διεύθυνσης Κρήτης Αγγελική Μαρτίνου «με στόχο τον λεπτομερή καθορισμό των ζωνών προστασίας σε όλα τα σημεία υδροληψίας από τα οποία γίνεται απόληψη νερού ανθρώπινης κατανάλωσης (για τις περιπτώσεις που η απόληψη ξεπερνά τα 10 m3 ημερησίως, κατά μέσο όρο το έτος, ή εξυπηρετούνται περισσότερα από 50 άτομα) η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Κρήτης πραγματοποίησε ανοιχτή διαγωνιστική διαδικασία, και προχώρησε στη σύναψη σύμβασης για την υλοποίηση της Δράσης του θέματος. Η Διεύθυνση Υδάτων (δια του Τμήματος Παρακολούθησης και Προστασίας των Υδατικών Πόρων) είναι η αρμόδια Υπηρεσία που θα παρακολουθήσει την υλοποίηση της Δράσης, η οποία χρηματοδοτείται από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ΚΡΗΤΗ 2014-2020, και πρόκειται να ολοκληρωθεί στα τέλη του 2024.
Η μελέτη αυτή είναι ουσιαστικά η πρώτη που εκπονείται στην Ελλάδα σε εφαρμογή των σχετικών Μέτρων (Μ13Β0401 και Μ13Β0402, τα οποία ισχύουν καθολικά και πρέπει να εφαρμοστούν σε όλα τα Υδατικά Διαμερίσματα της χώρας), με αντικείμενο που καλύπτει μια ολόκληρη γεωγραφική περιφέρεια, όπως η Κρήτη. Πέραν όμως αυτού που σχετίζεται με τον όγκο του αντικειμένου, στην Κρήτη συναντώνται όλοι οι τύποι υδροφορέων σε ένα ιδιαίτερα πολύπλοκης συγκρότησης υδρογεωλογικό περιβάλλον, γεγονός που καθιστά περαιτέρω σύνθετη την όλη εργασία.
Στο μικροσκόπιο της μελέτης
Προκειμένου να υλοποιηθεί το αντικείμενο της μελέτης όπως εξηγεί η κ. Μαρτίνου, θα πρέπει να διερευνηθούν τα γεωμορφολογικά, τεκτονικά και λιθοστρωματογραφικά χαρακτηριστικά, τα κλιματολογικά δεδομένα και οι υδρογεωλογικές σχέσεις των εμπλεκόμενων σχηματισμών των περιοχών μελέτης, να προσδιοριστούν οι υδρογεωλογικές λεκάνες και υπολεκάνες, το υδρολογικό ισοζύγιο των υπόγειων νερών και οι ισοπιεζομετρικοί χάρτες υγρής και ξηρής περιόδου, τα χημικά χαρακτηριστικά των υπόγειων νερών καθώς και οι ρυπογόνες δραστηριότητες που αναπτύσσονται στις περιοχές μελέτης.
Με βάση τα ανωτέρω θα παραχθούν μεταξύ άλλων χάρτες τρωτότητας και θα προσδιοριστούν οι ζώνες περιμετρικής προστασίας των υδροληψιών που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση σε όλους τους υπόγειους υδροφορείς όπως αυτοί έχουν προσδιοριστεί στο ΣΔΛΑΠ Κρήτης.
Γιατί οι ζώνες είναι το κατάλληλο εργαλείο
Για την προστασία του υπόγειου υδροφορέα, οριοθετούνται τρεις ζώνες προστασίας, με σκοπό να υπάρχει ο ασφαλής έλεγχος στην είσοδο ρυπαντικών ουσιών που μπορεί να αποβεί μοιραία με τη διείσδυση μολυσματικών ή ρυπογόνων παραγόντων.
Η Προϊσταμένη της Διεύθυνσης Υδάτων της Αποκεντρωμένης Διεύθυνσης Κρήτης Αγγελική Μαρτίνου σημειώνει ότι «οι «ζώνες προστασίας» είναι συγκεκριμένες περιοχές μέσα στις οποίες μπορεί να επιτρέπεται ή να μην επιτρέπεται η ανάπτυξη συγκεκριμένων δραστηριοτήτων. Η θέσπιση «ζωνών προστασίας» έχει αποδειχθεί κατάλληλο εργαλείο και στηρίζεται σε βαθμίδες αναστολής των επικίνδυνων δραστηριοτήτων. Επειδή οι κανονισμοί στις ζώνες προστασίας «περιορίζουν» ή και «αποκλείουν» ανταγωνιστικές χρήσεις γης η σωστή διαστασιολόγησή τους είναι ένα απαιτητικό έργο».
Τι ισχύει στη χώρα μας;
Σύμφωνα με την κ. Μαρτίνου, «η αναγνώριση της σημασίας και της προστασίας των υπόγειων νερών έχει οδηγήσει αρκετές χώρες στην έρευνα-σχεδιασμό και ανάπτυξη ενός νομοθετικού πλαισίου προστασίας τους. Στη χώρα μας με τον νόμο 1739/87 θεσπίστηκαν διατάξεις για την προστασία των υδάτων και σήμερα ισχύουν οι διατάξεις του ν. 3199/2003, ο οποίος είναι σε εναρμόνιση με την Οδηγία Πλαίσιο για τα νερά 2000/60/ΕΚ. Σε εφαρμογή της νομοθεσίας στο Σχέδιο Διαχείρισης Υδάτων (ΣΔΛΑΠ- Σχέδιο διαχείρισης των Λεκανών Απορροής Ποταμών του Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης, ΦΕΚ 4666/Β΄/2017) έχουν τεθεί συγκεκριμένα μέτρα προστασίας των υπογείων υδάτων στα οποία ορίζονται οι λεγόμενες «ζώνες προστασίας».
Αναλυτικότερα, σύμφωνα με τα μέχρι στιγμής ισχύοντα, οριοθετούνται τρεις γενικές ζώνες προστασίας:
Η πρώτη ζώνη αφορά στην απειλή από την άμεση εισαγωγή ρυπαντικών ουσιών στην υδροληψία λόγω επιφανειακών απορροών, διαρροών, ατυχημάτων κ.λπ.. Προκειμένου να προστατευτεί ένα έργο υδροληψίας από ρύπανση ορίζεται στο άμεσο περιβάλλον του, η Ζώνη απόλυτης Προστασίας Ι, ως η ζώνη πλήρους απαγόρευσης κάθε δραστηριότητας στην περιοχή αυτή. Σύμφωνα με το μέτρο Μ13Β0401 η Ζώνη απόλυτης προστασίας Ι ορίζεται σε 10 μέτρα περιμετρικά του έργου υδροληψίας.
Η δεύτερη ζώνη αφορά στην απειλή κυρίως από μικροβιακούς παράγοντες (βακτήρια και ιοί) αλλά και ρύπους που προέρχονται από ανθρώπινες δραστηριότητες ή έργα που είναι επικίνδυνα λόγω γειτνίασης με την υδροληψία. Η ακτίνα επίδρασης των μολυσματικών παραγόντων και των ρύπων αφορά σε μια ζώνη επίδρασης, μεγαλύτερη σε σχέση με τη Ζώνη απόλυτης προστασίας Ι. Η ζώνη αυτή ονομάζεται Ζώνη προστασίας ΙΙ – ελεγχόμενη και έχει κατ΄ αρχήν οριστεί σε 1.000 μέτρα περιμετρικά του έργου υδροληψίας.
Η τρίτη ζώνη αφορά την απειλή από ένα ευρύ φάσμα χημικών ρύπων συμπεριλαμβανομένων ανόργανων και οργανικών χημικών ουσιών καθώς και ραδιενεργών αποβλήτων που μπορεί να εισέλθουν στο υπόγειο νερό, δεδομένου ότι είναι αδύνατο να εξουδετερωθούν από την αυτοκαθαριστική ικανότητα του εδάφους. Προκειμένου ένα υδροληπτικό έργο να προστατευτεί από τους ανωτέρω ρύπους, ορίζεται η Ζώνη Προστασίας ΙΙΙ που περιλαμβάνει την Ι και ΙΙ ζώνη. Με δεδομένο ότι η επίδραση των ρύπων μπορεί να εκτείνεται σε όση απόσταση φθάνει η λεκάνη τροφοδοσίας μιας υπόγειας υδροφορίας από την οποία αντλεί ένα υδροληπτικό έργο, η ζώνη ΙΙΙ μπορεί να εκτείνεται σε όλη τη λεκάνη τροφοδοσίας του συγκεκριμένου σημείου υδροληψίας.