Η πρόσφατη βράβευση της εφ. “ΠΑΤΡΙΣ”, στις 20 Μαΐου, από το Ίδρυμα Μπότση, με την παρουσία της Προέδρου της Δημοκρατίας κυρίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου, έλαβε χώρα στο Ζάππειο Μέγαρο και το βραβείο παρέλαβε ο νέος ιδιοκτήτης κ. Κώστας Ξυλούρης. Η βράβευση αυτή έχει σχέση και συμπίπτει με τα σχεδόν ογδόντα χρόνια, από την ίδρυσή της, το 1946. Μεγάλη τιμή για την εφημερίδα.
Συμμετέχοντες, λοιπόν, στον εορτασμό του σημερινού ιωβηλαίου της εφημερίδας, στη βράβευσή της, όπως και της δημοσιογράφου της κυρίας Ευαγγελίας Καρεκλάκη, χαίροντες μετά χαιρόντων, συνήχθημεν επί το αυτό. Και είναι θετικό, ειδικά στην εποχή κρίσης των ιδεών και αξιών, να γνωρίσουμε τους γενικούς σκοπούς που υπηρέτησε, πριν να έρθουμε στους ειδικούς, αλλά και τοπικούς της έντυπης εφημερίδας και δημοσιογραφίας. Ο κλήρος αυτός σήμερα έλαχε στον ομιλούντα.
Η καθημερινή ή περιπτωσιακή κυκλοφορία του εντύπου, αφού ξεκίνησε, γενικώς, από απλά ενημερωτικά φυλλάδια, δημιούργησε μια αμφίδρομη σχέση ανάμεσα στους δημοσιογράφους της εφημερίδας και τους αναγνώστες, με αποτέλεσμα το αναγνωστικό κοινό να τους εμπιστεύεται, σ’ ένα διάλογο ανταλλαγής ιδεών, γνωμών και προτάσεων.
Ο διάλογος αυτός των εφημερίδων, όπως και της εφ. “ΠΑΤΡΙΣ”, είχε και έχει σκοπό, αφ’ ενός μεν την αυτογνωσία του αναγνώστη, αφ’ ετέρου την πρόοδο της κοινωνίας. Από την αρχική τοπική ενημέρωση, η δημοσιογραφία μεταπήδησε, με την πάροδο του χρόνου, και στη νέα πραγματικότητα, τα διεθνή γεγονότα, δίδοντας μια δημόσια εικόνα ότι αναζητά την αλήθεια. Οι δημοσιογράφοι, δοκιμιογράφοι, χρονογράφοι και συνεργάτες διαδραματίζουν, διαχρονικά, σπουδαίο ρόλο.
Ενημερώνουν, δηλαδή, εμπλουτίζουν τις γνώσεις των αναγνωστών, κάνουν διάχυση και πλαταίνουν τον ορίζοντά τους. Διά μέσου, επίσης, της ελευθεροτυπίας προβάλλουν την ισότητα έναντι του νόμου, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των πολιτών. Καλλιεργούν, πολιτισμικά, το κοινό και είναι “δεξαμενές διανόησης”. Ο τρόπος αυτός της επικοινωνίας ήταν και είναι κατοχυρωμένος ως συνιστώσα παράμετρος της δημοκρατίας, βασικός της θεσμός και η 4η εξουσία ελέγχου των τριών άλλων, της Νομοθετικής, Εκτελεστικής και Δικαστικής.
Πριν να έρθουμε στη νέα μορφή κυκλοφορίας, την ηλεκτρονική, θεωρούμε δέον να αναφερθούμε, εν συντομία, στη διαδρομή της εφ. “ΠΑΤΡΙΣ”, κατά τα ογδόντα, σχεδόν, χρόνια λειτουργίας της, στα πλαίσια της ελευθεροτυπίας και της συμμετοχής της στο δημόσιο διάλογο.
Εκ προοιμίου να ειπωθεί ότι διαχρονικά η εφημερίδα άφηνε και αφήνει και σήμερα, στα πλαίσια των δυνατοτήτων της, ως επαρχιακή εφημερίδα, ένα ισχυρό αποτύπωμα στην ιστορία όχι μόνο του Ηρακλείου αλλά και ευρύτερα. Ιδρυτής της ήταν ο Αθηναγόρας Μυκωνιάτης, μια προσωπικότητα του μείζονος ελληνισμού και της προσφυγιάς. Γεννημένος το 1899 στη Σμύρνη, σπούδασε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Πολυπράγμων, όπως ήταν, μετέβη το 1920 στο Παρίσι για σπουδές, πολέμησε στη Μικρά Ασία, κατά των Τούρκων, συνελήφθη αιχμάλωτος, δραπέτευσε και έφθασε στην Αθήνα.
Στο Ηράκλειο ήρθε το 1924 και καταρχάς εργάσθηκε στη “Νέα Εφημερίδα” του Γιάννη Μουρέλου. Ο ίδιος κυκλοφόρησε δύο εφημερίδες, την “Προσφυγική” και τη “Μικρασιατική Ηχώ”, ενώ, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, αντιτάχθηκε στον κατοχικό Νομάρχη Ηρακλείου Εμμανουήλ Ξανθάκη, για θέματα λειτουργίας της Νομαρχίας. Ένα χρόνο μετά την Κατοχή, εξέδωσε την εφ. “Νέα Χρονικά” (20-8-1945).
Όντας ιδεολογικά προσκείμενος στον Ελευθέριο Βενιζέλο και στον φιλελεύθερο χώρο, αρχομένου του εμφυλίου, με Κυβέρνηση των Λαϊκών, το Βενιζελικό Κόμμα ήταν διασπασμένο και αδύναμο. Ο Αθηναγόρας, σε συνεργασία με την ηγεσία του Κόμματος, στα πλαίσια της ενημέρωσης αλλά και της προβολής των φιλελεύθερων δημοκρατικών αξιών, στις 24-6-1946, κυκλοφόρησε ως εκδότης την εφ. “ΠΑΤΡΙΣ”. Στο πρώτο φύλλο του Ιουνίου η εφημερίδα είχε ως έμβλημά της το πορτραίτο του Ελευθερίου Βενιζέλου και, κάτω από τον τίτλο, τη λεζάντα: “Καθημερινή Εφημερίς του Κόμματος των Φιλελευθέρων”.
Κυκλοφόρησε, μάλιστα, στον αντίποδα των αντιμαχόμενων πλευρών. Έτσι, η δημοκρατική παράταξη, την εποχή του αιματηρού Εμφυλίου Πολέμου, ενισχύθηκε και η εφημερίδα κατέστη προπύργιο του Φιλελεύθερου Δημοκρατικού χώρου και στήριγμα των κατατρεγμένων πολιτών, μια εφημερίδα με αρχές. Ήδη από το πρώτο φύλλο τής 24-6-1946, στηρίχθηκε σε εννέα “Γενικές κατευθύνσεις” που συνέκλιναν “προς το γενικόν καλόν”. Και ανάμεσά τους, περίοπτη θέση είχαν στη λειτουργία της εφημερίδας αξίες όπως η αλήθεια, η ειλικρίνεια, η αντικειμενικότητα και η ηθική.
Αρχές που κράτησε η εφημερίδα του Αθηναγόρα Μυκωνιάτη και στους μετεμφυλιακούς πολιτικούς, κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς αγώνες, του 1-1-4 για τη δημοκρατία κατά το 1961-63, τον εκπαιδευτικό αγώνα του 15% και τον Ανένδοτο αγώνα του Γεωργίου Παπανδρέου, του οποίου υπήρξε προσωπικός φίλος, όπως και του Σοφοκλή Βενιζέλου. Επί των ημερών του, η εφημερίδα διατήρησε την ταυτότητά της στον προοδευτικό χώρο, τον φιλελεύθερο, τον πλουραλισμό και την αντικειμενικότητα στην ενημέρωση, τη μετριοπάθεια, τη χαλάρωση των πολιτικών παθών και την άμβλυνσή τους.
Μετά το θάνατό του, στις 22 Οκτωβρίου 1964, τον διαδέχθηκε στην ιδιοκτησία και λειτουργία της εφημερίδας, ο γιος του Αλέκος. Υπήρξε κι εκείνος, όπως και ο πατέρας του, βαθιά δημοκρατικός. Υπηρέτησε τις αρχές της δημοσιογραφίας, παρέχοντας πλήρη ελευθερία στους δημοσιογράφους στην τέλεση των δημοσιογραφικών καθηκόντων τους, με την προτροπή: “το νου σας να μην αδικήσουμε κανένα”. Ο ίδιος, για όσους τον γνώρισαν, εκ του σύνεγγυς, αλλά και για όσους τον γνωρίσαμε ως συνεργάτες, τότε, σε άλλες εφημερίδες του Ηρακλείου, “Αλλαγή”, “Τόλμη” ή επί πολύ στην εφ. ΤΑ ΝΕΑ της Αθήνας, ο Μυκωνιάτης υπήρξε ευαίσθητος, με αξιακές αρχές που μετέδιδε στους συνεργάτες του: “να κοιτάζουν κάθε μέρα τον αναγνώστη στα μάτια χωρίς ντροπή”.
Ήταν φιλεύσπλαχνος και επί των ημερών του η εφημερίδα ανέπτυξε πλατιά κυκλοφορία στον προοδευτικό χώρο, με αντικειμενικότητα και πλουραλισμό, φίλος του Ανδρέα Παπανδρέου. Με το θάνατό του, στις 11-1-2007, τον διαδέχθηκε στην ιδιοκτησία και λειτουργία της εφημερίδας ο γιος του Αθηναγόρας, ως τον Αύγουστο του 2023, οπότε και παραιτήθηκε, λόγω της επελθούσης οικονομικής κρίσης στη χώρα και, κατά συνέπεια, τη μείωση της κυκλοφορίας όλων των εφημερίδων, τη μείωση των πωλήσεων και ως εκ τούτου και των εσόδων, με αποτέλεσμα να υπάρξει πρόβλημα βιωσιμότητας.
Είναι προς τιμήν των αξιόλογων στελεχών δημοσιογράφων της εφημερίδας ότι με κόστος προσωπικό και θυσίες κράτησαν την κυκλοφορία της, μέχρι πρόσφατα που ανέλαβε τη Διεύθυνσή της ο κ. Κώστας Ξυλούρης, με σκοπό την ανασυγκρότηση και συνέχιση της λειτουργίας της. Ήδη, όμως, έχουν προκύψει οι εξελίξεις στην τεχνολογία που δημιουργούν ένα νέο πρόβλημα, μαζί με τα Μ.Μ.Ε. και τη μιντιακή ενημέρωση. Ως εκ τούτου, οι νέες γενιές προτιμούν να ενημερώνονται πιο άμεσα από το Διαδίκτυο και τα γρηγορότερα αλλά και πιο εύκολα ηλεκτρονικά μέσα, από το να αναζητούν τα παραδοσιακά έντυπα που κυκλοφορούν, στο περίπτερο της γειτονιάς.
Σ’ αυτό το “μιντιακό περιβάλλον”, η έντυπη δημοσιογραφία δυσκολεύεται να ανταποκριθεί και να συμβαδίσει με τις τεχνολογικές εξελίξεις. Ο αγώνας φαίνεται να είναι άνισος, με τη μείωση των πωλήσεων, την απώλεια εσόδων και θέσεων εργασίας, με αποτέλεσμα να μη δύνανται οι εφημερίδες να ανταποκριθούν στην ταχύτητα, αμεσότητα, τους γρήγορους ρυθμούς της ελεύθερης μιντιακής έκφρασης, που έχει τη δυνατότητα του συνεχούς εμπλουτισμού του κοινωνικού περιεχομένου και της ενημέρωσης.
Μιας ενημέρωσης, όμως, επιφανειακής και επιπόλαιης από το Διαδίκτυο που ξεπερνά τον χώρο και τον χρόνο. Πολύ περισσότερο, με την επικείμενη επέλαση της τεχνητής νοημοσύνης και τον αληθοφανή, φανταστικό και εικονικό κόσμο που δημιουργεί. Συνεπώς, η διάχυση της αντικειμενικής ενημέρωσης έχει εισέλθει σε μια νέα εποχή. Ως εκ τούτου, οι εφημερίδες στράφηκαν στην ταυτόχρονη ηλεκτρονική έκδοσή τους, που φαίνεται να είναι “μια κάποια λύση”, κατά τον ποιητή. Η εφ. “ΠΑΤΡΙΣ” πρόσφατα έχει επιλέξει και εκείνη τη διπλή ενημέρωση, την έντυπη και ηλεκτρονική. Ως patris.gr ζητά να διανύσει τον δικό της δρόμο, της ηλεκτρονικής εφημερίδας.
Είναι μια πρωτοπορία προσαρμογής στον ελληνικό διαδικτυακό χώρο, με την ιστοσελίδα της, που εξακολουθεί να μεταφέρει τις αξίες, την εγκυρότητα, με σύγχρονο και ταχύτατο τρόπο. Διατηρεί την ανεξαρτησία και το κύρος της, καθώς και την αξιοπρέπειά της, σε αντίθεση με ορισμένα αθηνοκεντρικά μέσα, ιδίως ηλεκτρονικά, που εξαρτώνται οικονομικά από την εκάστοτε εξουσία, εκπίπτουν στον λαϊκισμό και στην, ας επιτραπεί η έκφραση, “γκλαμουριά”.
Η εφ. “ΠΑΤΡΙΣ”, με τη διπλή της μορφή, συνεχίζει να εκφράζει τις φιλελεύθερες, προοδευτικές και δημοκρατικές ιδέες, με τη νέα ηγεσία και το άξιο δημοσιογραφικό προσωπικό και εξωτερικούς συνεργάτες, που με πολλές θυσίες και μεράκι αγωνίζονται για την αλήθεια, την αντικειμενικότητα στην ενημέρωση και την πρόοδο, “προς το γενικόν καλόν”, που έθεσε η εφημερίδα ως αρχή, ήδη από το πρώτο φύλλο κυκλοφορίας της, στις 24-6-1946, και διαχρονικά.
Οι δημοσιογράφοι της, το προσωπικό ολόκληρο, αφήνουν, μάλιστα, παρακαταθήκη σε νέους συναδέλφους τους το αγωνιστικό και έντιμο δημοσιογραφικό τους παράδειγμα, στηριγμένο στις “9 Γενικές Κατευθύνσεις” και τη δική τους εντιμότητα, φιλότιμο, ήθος, και ανεξαρτησία. Όπως, δηλαδή, τους γνωρίζει το αναγνωστικό κοινό, τους γνωρίζουμε και οι εξωτερικοί συνεργάτες.
Και είναι βέβαιο ότι θα συνεχίσουν να επιτελούν το λειτούργημά τους στην εφ. “ΠΑΤΡΙΣ” και στην ηλεκτρονική patris.gr, ως παράγοντες της ελευθεροτυπίας και ρυθμιστές της Δημοκρατίας. Ευχόμεθα, λοιπόν, στην αναβαθμισμένη ηλεκτρονική εφ. patris.gr να είναι καλοτάξιδη μέσα στο ηλεκτρονικό πέλαγος των media και στην εφ. “ΠΑΤΡΙΣ” καλή συνέχιση της κυκλοφορίας και μακροημέρευση, με νέες βραβεύσεις. Επίσης, στον νέο Διευθυντή κ. Κώστα Ξυλούρη και στους φίλους δημοσιογράφους δύναμη και αντοχή στο έργο τους, με νέες δημοσιογραφικές επιτυχίες.
*Ο Αντώνης Σανουδάκης-Σανούδος είναι καθηγητής Ιστορίας – συγγραφέας. Έκανε τη βασική ομιλία στην εκδήλωση «ΠΑΤΡΙΣ» ΧΘΕΣ- ΣΗΜΕΡΑ- ΑΥΡΙΟ.