Η νέα προεδρία Τράμπ έχει αρχίσει να διαμορφώνεται με την Αμερική να περνάει μέσα από συνθήκες κρίσεων, με τις οποίες δεν έχει βρεθεί αντιμέτωπη ποτέ. Τα όσα βρίσκονται σε εξέλιξη έρχονται σε μια περίοδο που η αμερικανική administration καθορίζεται σε ένα περιβάλλον μιας ιδιότυπης κρίσης, μέσα σε συνθήκες καθολικών μεταβολών που προβάλλει η προεδρία του. Μεταβολές που αφορούν τόσο την εσωτερική σκηνή, όσο και το διεθνές περιβάλλον. Μεταβολές από τις οποίες ανακύπτουν προβληματισμοί, ανατροπές, θέτοντας υπό απειλή και αμφισβήτηση την αρχιτεκτονική που οικοδομήθηκε μέσα από προεδρίες Δημοκρατικών και Ρεπουμπλικάνων.
Το νέο περιβάλλον στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, χαρακτηρίζεται από μια αποδρομή της σταθερότητας, δημιουργώντας ιδιόρρυθμες καταστάσεις, την ώρα που το διεθνές περιβάλλον εξακολουθεί να κυριαρχείται από την αστάθεια, τις πολεμικές συγκρούσεις στην Ουκρανία και στην Μέση Ανατολή. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, η νέα αμερικανική διοίκηση προβάλλει ένα σχέδιο στενά εθνικού προσδιορισμού, που δημιουργεί διαιρέσεις με αντιπάλους αλλά και συμμάχους. Οι δημοσιοποιήσεις της επιβολής πολιτικής δασμών προς τα προϊόντα της Κίνας, του Καναδά, του Μεξικού, αλλά και οι απαιτήσεις του ως προς την Γροιλανδία, εναρμονίζονται με τους αυτοσχεδιασμούς αυτούς, που δεν έχουν καμία σχέση με την μεταπολεμική άσκηση πολιτικής και οικονομικής διοίκησης που ακολουθήθηκε από Ρεπουμπλικάνους και Δημοκρατικούς Προέδρους.
Από το καλοκαίρι του 2024, είχε διαφανεί ότι το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών του Νοεμβρίου, δεν οριοθετούσε απλά την προεδρική μεταβολή από τον Τζο Μπάϊντεν στον Ντόναλντ Τράμπ. Το αποτέλεσμα τους τροφοδοτούσε μια σειρά σαρωτικών αλλαγών, μετατοπίσεων που ξεπερνούσαν μια παγιωμένη άσκηση Διοίκησης από τους Ρεπουμπλικάνους και τους Δημοκρατικούς, καθ’ όλη την μεταπολεμική περίοδο.
Σε αυτήν την πολιτική λογική και σκέψη κυριαρχούν άλλες αντιλήψεις ως προς τις διακρατικές σχέσεις, το διεθνές δίκαιο, ακόμα και στο πως θα λήξει ο πόλεμος στην Ουκρανία που προκλήθηκε από την εισβολή της Ρωσίας, στην επίλυση του Μεσανατολικού. Όλα αυτά θέτουν στο προσκήνιο μια ιδιότυπη αναταραχή, εντός της οποίας κινούνται αυταρχικές ηγεσίες, επικίνδυνοι αναθεωρητισμοί, που κατευθύνονται απειλητικά. Στο άρθρο του «Αναταράξεις» στις 21.7.2024, ο έγκυρος Κώστας Ιορδανίδης, προβλέποντας ότι η ανθρωπότητα έχει εισέλθει σε μια πορεία απόλυτης ανατροπής με αισθητές τις αναταράξεις της, χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα την δήλωση Τράμπ στο Bloomberg «η Ταϊβάν πρέπει να μας πληρώσει για την άμυνα της».
Εδώ και 81 χρόνια, κοντά στην λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και την διαμόρφωση των σφαιρών επιρροής από το Λονδίνο και την Μόσχα, ήρθε να προστεθεί στην πορεία η παρουσία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, με την ισχυρή παρουσία της τόσο στα θέατρα των μαχών στην Ευρώπη και στον Ειρηνικό, αλλά και στον μεταπολεμικό κόσμο, όταν όλα καθορίζονταν βάσει τη ανάδυσης του Ψυχρού Πολέμου.
Ήταν η Αμερική ο διαμορφωτής του νέου διεθνούς πλαισίου που είχε αρχίσει να διαμορφώνεται στον μεταπολεμικό κόσμο και αυτό αποτυπώνεται από τις Συνθήκες ίδρυσης του στρατιωτικού συνασπισμού της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας, της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας. Και πάνω κυρίως σε αυτές τις Συνθήκες αναπτύχθηκαν οι ευρωατλαντικές σχέσεις στις οκτώ αυτές δεκαετίες, προσφέροντας ένα συνθετικό σχήμα που ενδυνάμωνε τις θεμελιώδεις αξίες της ειρήνης, της κοινωνικής ευημερίας. Και ήταν αυτές οι αξίες που αντιπαρατέθηκαν με το ανελεύθερο μοντέλο του υπαρκτού σοσιαλισμού, επικρατώντας τελικά απέναντι του, οριοθετώντας και την λήξη της ψυχροπολεμικής διαίρεσης του κόσμου.
Σήμερα, έχοντας κλείσει ο κύκλος της ψυχροπολεμικής αντιπαράθεσης, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με νέες προκλήσεις, νέες απειλές. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η ύπαρξη ενός επικίνδυνου αναθεωρητισμού σε περιφερειακό επίπεδο, η μεταβολή στην Αμερική με την επιστροφή του Ντόναλντ Τράμπ στην εξουσία, δημιουργούν αξιοσημείωτες μετατοπίσεις στην εξωτερική πολιτική, με ιδιότυπη αντίληψη για την αμερικανική παρουσία στο διεθνές περιβάλλον. Λογικές που ξεκινούν από μια προστατευτική, οικονομική περιχαράκωση με χαρακτηριστικότερους όρους τις επιβολές δασμών, την σκληρή μεταναστευτική πολιτική, την επιχειρούμενη απαγκίστρωση της Αμερικής από το οικοδόμημα της αμυντικής συνεργασίας με τους Ευρωπαίους εταίρους και συμμάχους.
Στο εγχείρημα από την νέα Αμερικανική Διοίκηση να αλλάξει τις μεταπολεμικές γεωπολιτικές σταθερές, οδηγούμενη ακόμα και στην περίκλειστη παρουσία της, δημιουργώντας τριβές και εντάσεις με μια σειρά χωρών, τον Καναδά, το Μεξικό αλλά και περιοχές όπως την Γροιλανδία, αλλά και την Ευρώπη, δεν αμφισβητείται απλά το μεταπολεμικό φιλελεύθερο, δημοκρατικό στοιχείο, αλλά καθορίζεται μια προσέγγιση με το Κρεμλίνο και το καθεστώς Πούτιν, με ότι αυτό μπορεί να σημαίνει για την Ουκρανική αντίσταση έναντι της εισβολής και του πολέμου που δέχεται.
Και εδώ έρχεται η αναγκαιότητα της ευρωπαϊκής απάντησης. Με μια Ευρωπαϊκή Ένωση που 34 χρόνια μετά την υιοθέτηση και υπογραφή της Συνθήκης του Μάαστριχτ, δεν μπορεί να υπερβεί τους εθνοκεντρικούς περιορισμούς και να κινηθεί στην κατεύθυνση της πολιτικής της ένωσης, με ενισχυμένους θεσμούς και πολιτικές.
Η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη ξανά με μια άνοδο ακραίων αντιευρωπαϊκών, ριζοσπαστικών, δημαγωγικών δυνάμεων και κινημάτων, κυρίως από τον χώρο της άκρας δεξιάς. Δυνάμεις που εκφράζουν με έντονο ριζοσπαστικοποιούμενο λόγο, δημαγωγικές, εθνικολαϊκιστικές προσεγγίσεις επι πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών αναφορών, προσπαθώντας να δημιουργήσουν ρωγμές στην συνεργασία αυτή. Και τώρα, που οι απειλές ενός επιθετικού αναθεωρητισμού γίνονται πιο ευδιάκριτες, οι θεσμοί της ΕΕ πρέπει να δείξουν την ετοιμότητα τους και να ενισχύσουν την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.
Έχοντας συμπληρώσει τρία χρόνια από την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η Ευρώπη έχει αρχίσει να σπάει χρόνιες αγκυλώσεις που δεν της έχουν επιτρέψει να αναπτύξει μια γνήσια και καθολική κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική άμυνας και ασφάλειας. Αλλά και να έχει επιπλέον προσανατολισμό που θα διασφαλίζει ότι η ευρωατλαντική εταιρική σχέση, θα συνεχίσει να αποτελεί ένα πολυπαραγοντικό πεδίο ασφάλειας στο νέο γεωπολιτικό περιβάλλον.
* Ο Γιώργος Α. Ζερβάκης είναι εκπρόσωπος των Ευρωπαίων Φεντεραλιστών Κρήτης. Το άρθρο έχει γραφεί για τον ιστότοπο patris.gr και για την εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ.