Ήταν 7 Ιουλίου 1907 όταν στην σκηνή του Αθηναϊκού Θεάτρου «Αθήναιον» κάνει πρεμιέρα ένα θεατρικό έργο με τον τίτλο : «Ξημερώνει». Ήταν το πρώτο θεατρικό του Νίκου Καζαντζάκη και οι εφημερίδες της εποχής έγραψαν : «Γίνεται διάσημος εν μια νυκτί.»
Δύο μέρες αργότερα την Δευτέρα 9 Ιουλίου 1907 δημοσιεύεται στην εφημερίδα «Εμπρός» μια κριτική από τον Ιωάννη Κονδυλάκη που υπέγραφε σαν «Διαβάτης» : Γράφει λοιπόν : «Ωρισμένως είνε μοιραίον όσα έργα βραβεύονται εις τους δραματικούς μας διαγωνισμούς ν’ αποτυγχάνουν επι της σκηνής… Το ότι δεν το εβράβευσαν οι κριταί του Παντελιδείου ήτο μια εγγύησις υπέρ του δράματος του κ. Καζαντζάκη».
Το «Ξημερώνει» γράφτηκε στο Ηράκλειο το καλοκαίρι του 1906. Ο συγγραφέας ήταν μόλις 23 ετών. Υπογράφει πλέον με το δικό του επίθετο και όχι με το ψευδώνυμο Κάρμα Νιρβαμή, όπως στο πρώτο του έργο « Όφις και Κρίνο». Είναι το μόνο έργο του Καζαντζάκη που έχει σαν ηρωίδα μια γυναίκα. Το πρωταγωνιστικό ρόλο κατέχει η Ευαγγελία Παρασκευοπούλου.
Η υπόθεση του έχει ως εξής : Η Λαλώ είναι σύζυγος ενός εύπορου αστού, του Αλέκου, και μητέρα ενός μικρού κοριτσιού, της Χρυσούλας. Η οικογένεια ζει ευτυχισμένη μέχρι τη στιγμή που ο αδερφός του Αλέκου, Φίλιππος, αποφασίζει να τους επισκεφθεί αναπάντεχα. Η Λαλώ είναι κρυφά ερωτευμένη με τον Φίλιππο, ο οποίος ανταποκρίνεται στα αισθήματά της. Αδυνατεί να καταπνίξει τον έρωτά της, ούτε, όμως, μπορεί να φύγει μαζί του, εγκαταλείποντας την κόρη της αλλά ούτε και να συνάψει μαζί του παράνομη σχέση, όπως τη συμβουλεύει η φίλη της, Φωφώ. Η ηρωίδα παλεύει με όλες τις δυνάμεις της σε μια άνιση μάχη μεταξύ των παρακείμενων εξωτερικών παραγόντων και του εσωτερικού συναισθηματικού κόσμου της. Τελικά, αποφασίζει τη λύτρωση από το μαρτύριό της, αυτοκτονώντας.
Το συγκεκριμένο έργο υποβλήθηκε τον Ιανουάριο του 1907 στον Παντελίδειο Δραματικό Διαγωνισμό του Εθνικού Πανεπιστημίου Αθηνών και επαινείται από τον Σπυρίδωνα Λάμπρο ,αλλά δεν βραβεύεται. Διατηρούνται επιφυλάξεις ως προς το τολμηρό του περιεχόμενο και μάλιστα ο ίδιος ο Λάμπρου θα πει : «Δίνουμε στον ποιητή το δάφνινο στεφάνι μα τον διώχνουμε απ’ αυτόν τον ιερό χώρο, παραφράζοντας τα λόγια του ιατρού στο έργο: “Εγώ συμφωνώ με τον Πλάτωνα. Να τους στεφανώσουμε και να τους διώξουμε».
Συνεχίζει στο λόγο του και λέει : «Εκ της ημετέρας μελέτης και της περί αυτών εκθέσεως, κατεδείχθη ότι το «Ξημερώνει» όχι μόνο είναι κατά πολύ καθυπέρτερον των άλλων, ων δυστυχώς ουδέν δύναται να διεκδικήση την δάφνην, αλλά και καθ΄ευατό είανι δραμάτιον άξιον λόγου, προερχομένον εκ καλάμου, παρ ου ευλόγως διακιούμεθα ν΄ άναμένωμεν έργα γενναία …Διό συγχαίρομεν μέν τον γράφοντα…αλλά λυπούμεθα ότι αναγκαζόμεθα… ν΄αποπέμψωμεν αυτόν αβράβευτον εκ του σεμνού τούτου περιβόλου.»
Δεν πήρε κανένα ποσό ούτε δάφνινο στεφάνι. Πολύ αργότερα η δεύτερη σύζυγος του Νίκου Καζαντζάκη, Ελένη, θα πει χαριτολογώντας, πως τότε πήρε μαζί του το δάφνινο στεφάνι για να αρωματίζουν το στιφάδο που θα έτρωγαν μαζί με τον αγαπημένο φίλο Ι. Σταυριδάκη, γενικό Πρόξενο της Ελλάδας στη Ζυρίχη.
Ο Καζαντζάκης στο κείμενο αυτό ήταν επηρεασμένος από την εποχή του και το θέμα του έμοιαζε με την πλοκή του μυθιστορήματος Άννα Καρένινα του Τολστόι. Κρίνοντας το και αναλύοντας το αργότερα οι μελετητές του έργου του θα πουν πως το κείμενο αυτό έχει αρκετά αυτοβιογραφικά στοιχεία παραφράζοντας πως η Λαλώ είναι η Γαλάτεια, η οποία εκείνη την εποχή χρησιμοποιεί το ψευδώνυμο Lalo de Castro. Ο καταπνιγμένος έρωτας μάλλον προερχόταν από τη δική του τη μεριά, σύμφωνα με τις μαρτυρίες της εποχής.
Ένα μικρό απόσπασμα του έργου λέει :
«Μην υμνείτε πλεια την αγάπη την υστερική και ψεύτρα, τη διεφθαρμένη από θρησκευτικές εκστάσεις κι επιπόλαιες ρομαντικότητες και ψάλλετε μας την αγάπη την αληθινή και τη χαρά της ζωής και τις ανατολές του ήλιου και την ευτυχία του μέλλοντος όταν ξετιναχτούν από πάνω μας και γκρεμιστούνε χάμαι οι προλήψεις και οι ψεύτικες συνθήκες της κοινωνίας τώρα, όταν οι φυσικοί και κοινωνικοί νόμοι σμίξουν και γίνουν ένα.[…]Θάναι το Μεγάλο Ξημέρωμα. Και τότε θα χτίσουμε όλοι μαζί ένα Ναό-γίγαντα, να μπορεί να χωρέσει όλη την ανθρωπότητα, περήφανο κι ασάλευτο απάνω στους Βράχους και θα τον αφιερώσομε στην Αλήθεια και στην Ευτυχία. Και θα σημάνομε τις καμπάνες και θ’ αναγγείλομε στα άστρα τη νίκη του ανθρώπου.»
Και ο Δ. Ταγκόπουλος θα γράψει για τον « Νουμά »: «Αν είναι ηθικό το έργο, αν είναι ανήθικο, ας το συζητήσουν οι ηθικολόγοι και οι φιλόσοφοι. Η τέχνη έχει την δική της ηθική.»
Το «Ξημερώνει» εκδόθηκε από τις εκδόσεις Καζαντζάκη το 2013.
ΠΗΓΕΣ
Wikipedia.gr
Νίκος Καζαντζάκης, Η μορφή και το έργο του, Γ. Παναγιωτάκη, 2001
Εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ
Εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ