Από τις πρώτες ημέρες της γερμανοϊταλικής κατοχής, στήθηκαν από τους άντρες του συμμαχικού Στρατηγείου και των αντρών της Κρητικής Αντίστασης κατασκοπευτικά δίκτυα παρακολούθησης των γερμανικών οχυρώσεων, των αεροδρομίων και των λιμανιών της Κρήτης.
Πρωτεύοντα ρόλο σ’ αυτά είχε η Εθνική Οργάνωση Δολιοφθοράς και Πληροφοριών Ε.Ο.Δ.Π. Ηρακλείου – Λασιθίου που ίδρυσε ο φλογερός πατριώτης Γεώργιος Δουνδυλάκης με τον Μιχάλης Ακουμιανάκης που τον διαδέχτηκε.
Αλλά και κάθε ανταρτική Ομάδα της Κρήτης τα χρόνια 1941 – 45, είχε τους δικούς της πληροφοριοδότες και κατασκόπους. Οι πληροφορίες που συγκεντρώνονταν, έφταναν στους συμμαχικούς ασυρμάτους που βρίσκονταν στα κρητικά βουνά και μέσω αυτών μεταδίδονταν στο Συμμαχικό Στρατηγείο.
Ένας από τους πρώτους οργανωμένους πληροφοριοδότες της Ανταρτικής Ομάδος Ανωγείων, Α.Ο.Α. στην πόλη του Ηρακλείου, ήταν ο Βασίλης Ραφτόπουλος. Διατηρούσε μαζί με τον αδερφό του ζαχαροπλαστείο στην «Πλατειά Στράτα» και τον συνέδεε συγγενική σχέση με τον Χριστομιχάλη Ξυλούρη, ένα από τα ιδρυτικά μέλη της Ανεξάρτητης Ομάδας Ανωγείων Α.Ο.Α. και μετέπειτα Αρχηγό.
(Ο αδερφός του Χριστομιχάλη Ξυλούρη είχε παντρευτεί την αδερφή του Βασίλη Ραφτόπουλου). Ο Βασίλης Ραφτόπουλος ήταν σημαντικός πληροφοριοδότης και πρόσφερε πολύτιμες υπηρεσίες στην Ανωγειανή Ανταρτική Ομάδα.
Το ζαχαροπλαστείο των αδερφών Ραφτόπουλων ήταν στέκι πολλών Γερμανών στρατιωτικών και οι πληροφορίες που μπορούσε να αντλήσει από εκεί ο Βασίλης Ραφτόπουλος αφορούσαν κυρίως τη στρατιωτική κατάσταση της πόλης του Ηρακλείου αλλά και τις εξορμήσεις των Γερμανών στην ύπαιθρο.
Τα δελτία πληροφοριών έστελνε ο Βασίλης Ραφτόπουλος στον Χριστομιχάλη Ξυλούρη με την προσφώνηση «Αγαπητέ Μιχάλη Γιά σου…». Για το έτος 1942, στο αρχείο της Α.Ο.Α. διατηρούνται έξι (6) δελτία πληροφοριών του Βασίλη Ραφτόπουλου προς τον Χριστομιχάλη Ξυλούρη, τα τέσσερα με ημερομηνία και τα δύο χρονολογημένα από τον επιμελητή του αρχείου Νικόλαο Σταυρακάκη ή Αεροπόρο. Ακολουθεί η παρουσίαση τεσσάρων από τα έξι δελτία πληροφοριών με τον σχολιασμό τους. Στην αντιγραφή, διατηρήσαμε την ορθογραφία και τη σύνταξη των πρωτότυπων εγγράφων.
1ο δελτίο, 15 Ιουλίου 1942
«Αγαπητέ Μηχάλη Για σου
Την 15ην του μηνός την Κυριακήν προς την Δευτέραν την νύκτα μερικά τορπιλάκατα Αγγλικά εβγήκαν στην Σειτίαν στο λιμάνη του Κάβο Σύδιρο αφού επίραν μερικά Ιταλάκια και κατέστρεψαν τας Βάσης και απεσίρθησαν πάλην και ως εκ τούτο η Γερμ. την Δευτέραν εδώ πολλά μέτρα έλαβαν.
όλοι Νύκτα κάμανε οδομαχίες και το πρωί όλα τα σταυροδρόμια έστεναν πολυβόλα και άλλα διάφορα. αυστηρώς έλεγχος γίνετε στης ταυτότιτες.
εντός του Ηρακλείου όλα τα Καταφύγεια καθαρίσανε βάλανε επιγραφές κατόπην διαταγής του Φρουραρχείου.
Σήμερων η Νομαρχεία έλαβε μίαν διαταγήν από το Φρουραρχείον οτη μέχρη νεοτέρας διαταγάς όταν δωθή η διαταγή για την εκκένωσιν της πώλεως μίαν διαταγήν ο λαός μόνον από την Κενούργια πόρτα θα εξέλθη από άλλους οδούς απαγορεύετε.
από τον Βομβαρδισμόν έχωμεν 12 θύματα και 5-6 Τραυματίες, εν το μεταξή παρατηρήτε ο λαός άρχισε και φεύγη έξω.
γύρο το Αεροδρόμειον συρματοπλέγματα παγίδες στρόνουνε. 3 οπλιταγωγά και 1 Βομβαρδιστικό κατεστράφη Σαβάτο και Κυριακή από ανώμαλην προσγείοσην.
γεγονός εξακρίβοσα πολλά γραφεία της αεροπορείας φεύγουν για την Ελευσίνα.
Γερμανός υπαξιοματικός εις αρώτισην μιας δεσπινίδος να καθήσουν εδώ ή να φύγουν στα χωριά, απήντισεν ότη αυτόν τον μήνα καθήσθε αλλά τον άλλον μήνα να φύγετε και ξέρω πολλά πράγματα αλλά δεν μπωρό να σας μηλήσω φοβάμαι είπε.
2 βραδιές φρουρά με 3 χιροβομβίδες γυρίζουν καθένας».
Σχόλια : Τον προηγούμενο μήνα, (14 Ιουνίου 1942), οι Γερμανοί είχαν εκτελέσει τους 50 Ηρακλειώτες στον Ξηροπόταμο ως “αντίποινα” για τα σαμποτάζ των αεροδρομίων Ηρακλείου στις 13.7.42 και Καστελλίου στις 10.7.42.
Μετά το σαμποτάζ του Ηρακλείου, οι Γερμανοί στρώνουν περιμετρικά το αεροδρόμιο με νάρκες και τοποθετούν νέα ηλεκτροφόρα συρματοπλέγματα. Η καταστροφή των 3 οπλιταγωγών και του βομβαρδιστικού, που αναφέρει στην επιστολή του ο Βασίλης Ραφτόπουλος, διευκρινίζει ότι έγινε κατόπιν ανώμαλης προσγείωσης των αεροσκαφών.
Η αποχώρηση των πολιτών του Ηρακλείου από την πόλη, οφείλεται και στον φόβο μετά την εκτέλεση των 50 πολιτών στον Ξηροπόταμο, αλλά και στους συχνούς συμμαχικούς βομβαρδισμούς.
Καθ’όλη τη διάρκεια της κατοχής, οι Γερμανοί αξιωματούχοι ανέμεναν επιχείρηση των συμμαχικών στρατευμάτων για την απελευθέρωση της Κρήτης.
Τις αιτίες και τον σκοπό των οδομαχιών που γίνονταν από τους Γερμανούς στρατιώτες εντός της πόλης του Ηρακλείου, οφείλουμε να τον αναζητήσουμε στις διαδόσεις του συμμαχικού Στρατηγείου για έναρξη επιχειρήσεων στην Κρήτη. Τις διαδόσεις διοχέτευαν εντέχνως οι Βρετανοί πράκτορες στα κλιμάκια της γερμανικής αντικατασκοπίας.
2ο δελτίο, 14 Δεκεμβρίου 1942
«Όλοι οι δρόμη της Πόλεος εκλήσθη κτηστό με πέτρες πετόν Αρμέ και εντός της Πόλεος πικνά Πολυβολεία κτήζοντε.
Νεοσύλλεκτη Αφίχθησαν και γυμνάζοντε κάθε μέρα πληθένωντε κάθε μέρα ως επι το πλείστον είναι νέοι και γέροι.
Το Αεροδρόμειον και Παραλιακώς η Πόλης γέμισαν μπαγίδες.
Όλα τα Ηλεκτρικά ήδη για το Αεροδρόμειον έλλιψης. 2 Γερμ. ανεχώρησαν
για τας Αθήνας δεν έφεραν τίποτες παρά μόνον 30 λαμπάκια μικρά και εκή είναι έλλιψης είπαν.
Εννέα άτομα φέρανε από τα Ρεθυμνιότικα στην Κεσταπώ φυλακίσθησαν ως φένετε ότη ήσαν φυγάδες πάντες.
ο μικρός Νικόλαος Τσουλιάς της Αυγενικής κρατήτε φυλακή άγνοστων για πιον λόγον.
Και μια πληροφορία ο Μάντακας Στρατηγός στα Χανιά συνελήφθη με προδοσία.
Η κηνίσης των δεν περιγράφετε νήκτα μέρα.
Η Κεσταμπώ εζήτησεν από την ασφάλεια την παραμωνή και την κατηκείαν όλων των αποτάκτων αξιοματικών με κατάστασην
Έκτακτον Αγγλικό Ανακινωθέν αναφέρη την κατάλιψιν Ελα Κεϊλας.
από χθες άρχισε θιελλώδη επίθεσης της … Στρατιάς με χιλιάδες Αεροπλάνα
Γερμ. πανικόβλιτη.
πολλές επίθεσης στην Τύνιδα επεκρούσθη. Ομιλών ο Αρχιγός των Αμερικανικών δυνάμεων είπε τα εξής : πρότον εκκαθάρισης της Τύνιδος μόλης περατωθούν τα Αεροδρόμια της Τύνιδος, δεύτερων η εκκαθάρρισης της Τριπόλεως από την 1ην Μεραρχίαν. τρίτον η εκκαθάρησης της Μεσογείου και τα Παράλια της Αφρικής.
Πολλές φορές επανιλιμμένος εβομβαρδίσθη η Νεάπολης σε μια μέρα.
εκτακτον Αγγλικόν Ναυαρχείον ανακινώθη ότι 4 Πλοία του εχθρού εβιθήσθησαν στην Μεσόγειον.
Από της 12 Οκ/βρίου επιθέσης των Ρόσσων Άρχισε στο Ροσσικόν μέτοπων. η απώλειαι των Γερμ. είναι 279 χιλιάδες. εξ αυτών η 76 χιλ. είναι νεκρή, το δε υπόλυπον εχμάλωτ. και τραυματίες.
Δητικώς Ρεζέφ 15 οχυρά Γερμανικά κατελίφθη.
300 Γερμ. Αεροπλάνα ενισχίουν στον Γερμ. κλοιό. Κατεστράφησαν πλέον το ύμιση».
Σχόλια : Ο Βασίλης Ραφτόπουλος πληροφορεί τον Χριστομιχάλη Ξυλούρη για τις κινήσεις των Γερμανών αξιωματούχων σχετικά με την οχύρωση της πόλης του Ηρακλείου. Στη διάρκεια της τετράχρονης κατοχής, οι Γερμανοί ανέμεναν απόβαση των συμμάχων και απελευθέρωση της Κρήτης. Αυτό καθόριζε και τις ενέργειές τους σχετικά με τα οχυρωματικά έργα που κατασκεύαζαν.
Ο Βασίλης Ραφτόπουλος πληροφορεί τον Χριστομιχάλη Ξυλούρη για την αντεπίθεση του Κόκκινου στρατού στο Ρωσικό μέτωπο και τις απώλειες των Γερμανών. Τον πληροφορεί ακόμη για την πορεία των μαχών στο μέτωπο της Βόρειας Αφρικής και την εκκαθάριση της Τρίπολης και της Τύνιδας.
3ο δελτίο, 18 Δεκεμβρίου 1942
«Σήμερων καλώς πληροφορούμε ότι η Αλικαρνασός είναι τελίως όλα τα Σπίτια εβρήσκετε στα χέρια των Γερμανών καθώς πηγένομεν στο Αεροδρόμειον άμα περάσωμεν την Ξύλυνη γέφυρα μέχρη το Αεροδρόμειον δεξιά πάντα είναι σχεδόν οι δρόμη και τα Σπίτια πιριτιδαποθήκη γεμάτο Αντιαεροπορικά πολυβολεία αποθίκες μπαγίδες δεν περιγράφετε και προς την θάλασσαν πάντα έχη αλλά περισσότερα είναι προς το βουνό δεξιά από τον Αμαξοτό.
Χθες 1 υπολοχαγός και 1 στρατιότης Γερμ. στο Αεροδρόμειον εσκοτώθησαν από μπαγίδες. Τα βαπόρια πολλά αρεά έρχοντε, κίνισης στο λιμάνη δεν υπάρχη.
Τον Μαλτέζο σήμερον αντάμωσα, είναι καθώς μου είπε καθ’ όλα έτιμος, 3 Γράμματα σου έχη γράψη από το χωριό και δεν τον απαντάς, περιμένη να του γράψης όταν έλθη ο κ. Ιωάννης αυτού να συναντιθή να έρθη και αυτός εκεί. από υλικά διάφορα όλα τα έχη εντάξη μου είπεν. πάντως του είπα να σου γράψη να μου στήλη το Γράμμα εμένα και εγώ θα σας στήλω να δούμεν.
με τον Ιατρόν Κουνάλην συζυτίσαμεν θα σας τα πη σχετικώς».
Σχόλια : Τα μέτρα που παίρνουν οι Γερμανοί στην Αλικαρνασσό είναι αποτέλεσμα του σαμποτάζ που είχε γίνει στο αεροδρόμιο Ηρακλείου 6 μήνες νωρίτερα, (στις 13 Ιουνίου 1942) και καταγράφηκε ως ένα από τα μεγαλύτερα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου καθώς και από τις φήμες ότι αναμένεται απόβαση των συμμάχων στην Κρήτη. Οι φήμες για Αγγλική απόβαση στην Κρήτη άρχισαν να διαδίδονται στο νησί από τους πρώτους μήνες της κατάληψής της. Ανακοίνωση της φιλογερμανικής εφημερίδας ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ με ημερομηνία 18 Αυγούστου 1941, (αριθμ. φύλλου 17), αναφέρει: “Κατά τας τελευταίας ημέρας εξεδόθησαν φήμαι, περί επικειμένης Αγγλικής επιθέσεως εναντίον της νήσου Κρήτης.
Πολλοί επίστευσαν εις τας φήμας ταύτας και εγκατέλειψαν τα μέρη των την νύκτα και κατέφυγον εις τα βουνά.
Αυτό είναι ηλίθιον και αντίθετον προς την πραγματικότητα. Ο Αγγλικός στρατός εις την Κρήτην ηττήθη οριστικώς. Ο Γερμανικός στρατός παραμένει σταθερός και ακλόνητος.
Οι Άγγλοι ηττώνται και αποκρούονται παντού.
Ο Γερμανός στρατιώτης κρατεί σταθερώς την Κρήτην. Πάσα ανησυχία, ως εκ τούτου είναι αδικαιολόγητος.
Περίπατοι ομάδων κατά την νύκτα απηγορεύθησαν.
Ο Γερμανικός στρατός κατοχής επιθυμεί να μη διαδίδωνται ψευδείς φήμαι και ανησυχητικαί ειδήσεις. Οι διαδοσίαι τοιούτων ειδήσεων θα διωχθούν και θα τιμωρηθούν.
Ο καθείς λοιπόν να παύση να φλυαρή περί δήθεν επικειμένης αφίξεως των Άγγλων. Οι Άγγλοι δεν έρχονται”.
Ο Βασίλης Ραφτόπουλος ενημερώνει ακόμη τον Χριστομιχάλη Ξυλούρη για τις γερμανικές επιτάξεις κατοικιών στην Αλικαρνασσό του Ηρακλείου, για το πλήθος των όπλων που έχουν στηθεί από τους Γερμανούς δεξιά και αριστερά του δρόμου που οδηγεί από το Ηράκλειο στο αεροδρόμιο καθώς και τις προσπάθειες του γιατρού Μαλτέζου να συναντηθεί με τον επικεφαλής των Βρετανών πρακτόρων στην Κρήτη Τομ Ταμπάμπιν – Ιωάννη.
4o δελτίο, 23 Δεκεμβρίου 1942
«Πληροφορούμε κατ ασφαλούς πληροφορίες τα εξής
αφήχθησαν μερική από το Χάρκοβον.
όλοι ευρισκόμενη στην πόλην ελαφρός ασθενής και τραυματίες μετεφέρθησαν από την πόλην έξω από την Κρήτην.
σηζητήτε ότη όλη αξιωματηκή απότακτη θα τους μεταφέρουν έξω από την Κρήτην.
για το Αεροδρόμειον κατασκευάζουν επείγων παρήγγηλεν 1300 Τεμάχεια Σολίνες των 3 ιντζών και μάκρος 1 μέτρ. 50 πόντος Σολίνες.
67- έως 68 Τεμάχια δυναμίτες βάζουνε μέσα, θα σκαφθή το έδαφος 1 μ 60 π. και θα τοποθετούντε εν ανάγγη και θα κάψουν με φιτίλια, έκαμαν και πρόβα και έκαμε το έδαφος ανασκαφή έφερε σπουδέα αποτελέσματα ίδη Σολήνες με οξιγόνο ιδικός τεχνίτης ετημάζη ευσπευσμένα σολήνες προς στηγμήν τους είπαν 130 Τεμάχεια να ετιμάσουν».
Σχόλια: Η αναφορά του Βασίλη Ραφτόπουλου στους Έλληνες «απότακτους» αξιωματικούς του Ηρακλείου, (ότι δηλαδή θα μεταφερθούν έξω από την Κρήτη), δεν επιβεβαιώνεται. Ως απότακτους οι Γερμανοί όρισαν το σύνολο σχεδόν των αξιωματικών της Κρήτης που πήραν μέρος στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο και στη Μάχη της Κρήτης.
Το μέτρο που πήραν οι κατακτητές γι’ αυτούς τους αξιωματικούς ήταν να παρουσιάζονται υποχρεωτικά σε τακτά χρονικά διαστήματα στις αρχές κατοχής, (στα κατά τόπους τμήματα της Ελληνικής Χωροφυλακής) και να δίδουν το παρόν.
Τα έργα με τις σωλήνες και το δυναμίτη που αναφέρει ο επιστολογράφος αφορούν το αεροδρόμιο Ηρακλείου. Ο Γερμανός Διοικητής Κρήτης θέλησε να το κάνει απόρθητο και να μην επιτρέψει πλέον σε σαμποτέρ να πραγματοποιήσουν νέες δολιοφθορές.
Οι παγιδεύσεις, οι ναρκοθετήσεις της περιοχής, οι εκρηκτικές ύλες και τα ηλεκτροφόρα καλώδια προκάλεσαν καθ’όλη τη διάρκεια της κατοχής τον θάνατο και Γερμανών στρατιωτικών, (όπως αναφέρει ο Βασίλης Ραφτόπουλοςε στο δελτίο πληροφοριών με ημερομηνία 18 Δεκεμβρίου 1942) αλλά και αθώων πολιτών που δούλευαν τη δεκαπενταμερία τους (αγγαρεία) στο αεροδρόμιο. Ενδεικτικό είναι το παρακάτω έγγραφο από το αρχείο της Γερμανικής Στρατιωτικής Διοικήσεως Κρήτης Α.Γ.Σ.Δ.Κ.) με ημερομηνία 14 Ιανουαρίου 1944 :
«Διοίκησις Αεροδρομίου Ηρακλείου 14 Ιανουαρίου 1944
Αφορά : Θανάσιμον δυστύχημα
Fliegerhorstkommandantur Iraklion
Η Διοίκ. του Αεροδρομίου ανακοινοί ότι ο έλλην εργάτης Ευάγγελος Πουλάκης, εξ Άνω Αρχανών, ετραυματίσθη σοβαρώς την 12-1-44 δια της αναφλέξεως εκρηκτικών υλών. Ο τρόπος καθ’ον εγένετο το δυστύχημα δεν ανακοινούται.
Ο τραυματισθείς μετεφέρθη δι’υγειονομικού αυτοκινήτου εις τον Σταθμόν πρώτων βοηθειών του αεροδρομίου και κατόπιν εις το Νοσοκομείον της πόλεως. κατ’ανακοίνωσιν του Διευθυντού του Νοσοκομείου κ. Κασάπην, ο τραυματισθείς απέθανε την 13ην ώραν της ιδίας ημέρας. Αι Κοινωνικαί Αασφάλειαι ειδοποιήθησαν, καθώς μας ανεκοίνωσεν η οικοδομική υπηρεσία, υπό της Εταιρίας Σπύρος Αποστολάκης».
Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι Δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Καστελλίου