Στις 11 Φεβρουαρίου 1942, το Γερμανικό Φρουραρχείο διατάσσει τη διενέργεια απογραφής των κατοίκων του νομού Ηρακλείου, εξουσιοδοτώντας τον Νομάρχη Ιωάννη Πασσαδάκη και τον Διοικητή της Χωροφυλακής Ιωάννη Πωλιουδάκη να υλοποιήσουν τη διαταγή.
Από τον Νομάρχη διαπιστώνεται ότι η Χωροφυλακή δεν διαθέτει πίστωση για την πρόσληψη εκτάκτων υπαλλήλων. Με απόφασή του, αναθέτει στους εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης το έργο της απογραφής.
Η αναλογία του πληθυσμού με τον αριθμό των καταναγκαστικών εργατών, καθορίστηκε από τις κατοχικές αρχές στο 1 προς 10. Έτσι, τα αποτελέσματα της απογραφής του πληθυσμού των χωριών του νομού Ηρακλείου, έδωσαν τον αριθμό των εργατών στις γερμανικές «δεκαπενταμερίες». Η απογραφή ξεκίνησε στα τέλη του Φεβρουαρίου 1942 και ολοκληρώθηκε τους μήνες Μάρτιο και Απρίλιο 1942.
Στον πίνακα της απογραφής που παραδόθηκε στις κατοχικές δυνάμεις, αριθμούνται 180 χωριά του νομού Ηρακλείου με τους κατοίκους τους.
Στον πίνακα δεν καταγράφονται οι κάτοικοι του Τυμπακίου, γιατί η κωμόπολη εκκενώθηκε τον Φεβρουάριο του 1942.
Στη συνέχεια, η Επιτροπή Περιθάλψεως που δημιουργήθηκε από τον Νομάρχη Ηρακλείου Ιωάννη Πασσαδάκη, σε έρανο υπέρ των φυλακισθέντων γερμανοκρατουμένων πατριωτών που διενήργησε, δεν συμπεριέλαβε το Τυμπάκι, αφού ως χωριό δεν υπήρχε πλέον. Στην εφημερίδα Κρητικός Κήρυξ, με ημερομηνία 28 Φεβρουαρίου 1942, διαβάζουμε:
«Έρανος υπέρ των φυλακισθέντων. Η υπό του κ. Νομάρχου μας κ. Πασσαδάκη συσταθείσα επιτροπή περιθάλψεως κρατουμένων εις τας φυλακάς καθώρισε όπως γίνη έρανος υπέρ των φυλακισθέντων δια τας υπολειπομένας ημέρας Φ/βρίου και τας ημέρας Μαρτίου εις τας κάτωθι Κοινότητας ως εξής : Κοινότης Μπαμπαλή την 20 Φεβρουαρίου 1942, Σκαλάνι την 21 Φ/βρίου, Κουνάβοι την 22, Δαφνές την 23ην, Βούτες την 24, Απάνω Αρχάναις την 25, Κάτω την 29, Ανώπολις την 27, Επάνω Βάθεια 28, Επισκοπής την 1 Μαρτίου 1942, Βασιλειές την 2, Άγ. Βασίλειος την 3, Σίββας Μαλεβυζίου την 4, Κεράσσα την 5, Βενεράτο την 6, Πετροκεφάλι την 7, Άγ. Μύρωνος την 8, Πεζών την 9, Κανλί Καστελλίου την 10, Αυγενικής την 11, Επάνω Ασίτες 12, Κάτω την 12, Κρουσώνος την 13, Γουβών την 14, Μαλλίων την 15, Χερσονήσου την 16, Καλλονής την 17, Άγιος Βασίλειος την 18, Χουδέτσι την 19, Εληάς την 20, Καβροχωρίου την 21, Καλεσσών την 22, Κεραμουτσίου την 23, Κόξαρης την 24, Χερσονήσου την 25, Μαράθου την 26, Ρογδιάς την 27, Μελεσσών 27, Τυλίσσου την 28, Φόδελε την 29, Αγ. Παρασκιές την 30 και Βαρβάρων, Αγ. Παρασκιών την 31 Μαρτίου 1942».
Ο «πατριώτης» Νομάρχης Ηρακλείου, δεν σεβάστηκε την επέτειο της 25ης Μαρτίου και αποφάσισε να μην διακοπεί ο έρανος για μία ημέρα, αλλά την 25η Μαρτίου ο έρανος να γίνει στη Χερσόνησο. Η έρευνα δεν αποκάλυψε αν τα αποτελέσματα του εράνου, (χρήματα και άλλα είδη), κατέληξαν τελικά στους φυλακισμένους.
Από το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Απριλίου ως τις 2 Μαΐου 1942, διανεμήθηκε ζάχαρη στις Κοινότητες του νομού Ηρακλείου. Με υπόδειξη του Νομάρχη, οι ποσότητες της ζάχαρης θα μοιράζονταν εξίσου στους κατοίκους. Η κατανομή έγινε σε τρία στάδια. Στις 18 και 21 Απριλίου και στις 2 Μαΐου 1942. Και πάλι η Κοινότητα Τυμπακίου δεν συμπεριλαμβάνεται στις Κοινότητες του νομού Ηρακλείου για τη διανομή της ζάχαρης. Στις στήλες της εφημερίδας Κρητικός Κήρυξ, δημοσιεύτηκαν τα ονόματα των Κοινοτήτων ως εξής:
«18 Απριλίου 1942, Ξενιάκος οκάδες 70, Άγιοι Δέκα 110, Γκαγκάλες 75, Παναγιά 120, Νέα Αλικαρνασσός 85, Αχεντριάς 75, Καλύβια 75, Περοκεφάλι Καινουρίου 80, Άγιος Θωμάς 230, Άνω Βιάννος 225, Αμυράς 125, Καινούριο Χωριό 85, Μοίρες 190, Φανερωμένη 80, Ζαρός 290, Χαρασσός 80, Επάνω Βάθεια 100, Λουτράκι 60, Καλέσσα 120, Ποταμιές 115, Δαφνές 205, Σγουροκεφάλι 90, Πλώρα 115, Λαράνι 120, Μεγάλη Βρύση 115, Σαμπάς 40, Πρινιάς 75, Πυργού 85, Αμπελούζος 45, Τεφέλι 90, Κανλί Καστέλλι 215, Μοχός 250, Σκαλάνι 165, Αγιές Παρασκιές 140, Χουδέτσι 150, Αμαριανό 60, Μαθιά 50, Κάτω Αρχάνες 120, Αρκαλοχώρι 380, Πεύκος 65, Κουνάβοι 150, Εληά 150, Βαχός 45, Χουστουλιανά 65, Γωνιές Μαλεβυζίου 125, Άγιος Μύρωνας 175, Σταυράκια 120, Αλάγνι 50, Βασιλειές 115, Κασσάνοι 80, Αστυράκι 65, Κεραμούτσι 50, Λιμένας Χερσονήσου 140, Βενεράτο 120, Πενταμόδι 60, Πεζά 60, Μαγαρικάρι 115, Γέργερη 245.
21 Απριλίου 1942, Αβδού οκάδες 150, Καλονή 75, Μπαμπαλή 50, Ζωφόροι 50, Κορφές 115, Πετροκεφάλι Μαλεβυζίου 80, Επάνω Αρχάνες 860, Μάλλια 170, Χερσόνησος 65, Άνω Άκρια 85, Άνω Ασίτες 80, Κάτω Ασίτες 155, Αυγενική 140, Γαλύφα 45, Λιγόρτυνος 50, Πιτσίδια 122, Σάρχος 50, Τύλισσος 225, Κάτω Βιάννος 60, Σχοινιάς 110, Βώνη 135, Βαγιωνιά 155, Επισκοπή 200, Δούλι 30, Άγιος Σύλλας 130, Καβροχώρι 55, Βούτες 130, Καταλαγάρι 50 και Κόξαρη 60.
2 Μαΐου 1942, Καστελλιανά οκάδες 146, Άνω Αστρακοί 50, Γούβες 135, Καλό Χωριό 85, Αποστόλοι 100, Θραψανό 250, Ξειδάς 95, Βαρβάρων Αγιών Παρασκιών 130, Σωκαράς 125, Κεράσσα 60, Δουβρουτζή 90, Ρογδιά 100, Ανώπολη 114, Γωνιές Πεδιάδος 90, Μηλιαράδω 60, Άγιος Βασίλειος Πεδιάδος 90, Ρουφάς 50, Λιλιανό 40, Κουσσές 75, Πόμπια 235, Κρουσώνας 415, Πηγαϊδάκια 55, Σίββας Πυργιωτίσσης 90, Σίββας Μαλεβυζίου 55, Χάρακας 150, Γαλιά 110, Μιαμού 100, Έμπαρος 100, Άγιος Βασίλειος Βιάννου 125, Ίνι 135, Μελέσσες 185, Αχλάδα 125, Κακό Χωριό 105, Νιπιδιτό 150, Πάρτηρα 125, Κράσι 70, Πατσίδερος 75, Βουτουφού 130, Απεσωκάρι 35, Ασκοί 55, Κασταμονίτσα 85, Πανασσός 50, Πλάτανος 50, Αντισκάρι 70, Δαμάστα 70, Επάνω Γαρύπα 130, Σκούρβουλα 65, Βασιλικά Ανώγεια 90, Αϊτάνια 50, Στέρνες Μονοφατσίου 65, Καμάρι 35, Κάτω Σύμη 50, Άνω Μούλια 60, Πέρι 40, Μορώνι 80, Κερά 45, Φόδελε 90, Γεράκι 95, Πύργου 125, Παράνυμφοι 40, Εθιά 65, Πολυθέα 60, Αγία Βαρβάρα 250, Καστέλλι Πεδιάδος 180, Καρουζανώ 45, Μητρόπολη 40, Σμάρι 115, Κεφαλοβρύσι 50, Μουκτάροι 65, Μάραθος 60, Αστρίτσι 70, Νίβρητος 70, Βορίζα 85, Καστέλλι Καινουρίου 55, Βαρβάρω Καστελλίου 55, Λιγόρτυνος 29, Καλάμι Βιάννου 70 και Μάρθα 55».
Και ενώ η πόλη του Τυμπακίου δεν «υπάρχει» στη διανομή ζάχαρης και στις καταστάσεις απογραφής και εράνων τους πρώτους μήνες που οι κάτοικοι με διαταγή του Φρουρίου Κρήτης (Στρατηγού Ανρέ) την εγκατέλειψαν, επιστρέφει ως χωριό διανομής για αλάτι και κουτιών σπίρτων. Το αλάτι και τα «πυρεία», ήταν προϊόντα σε εξαφάνιση τα κατοχικά χρόνια με υψηλή τιμή διάθεσης από τους μαυραγορίτες. Στην εφημερίδα Κρητικός Κήρυξ, με ημερομηνία 1 Απριλίου 1942, ανακοινώνεται:
«Διανομή άλατος και πυρείων εις Κοινότητας: Υπό του κ. Νομάρχου Ηρακλείου εχορηγήθησαν κατά την λήξασαν εβδομάδα άλας και πυρεία εις τας κάτωθι Κοινότητας του Νομού προς διανομήν εις τους κατοίκους αυτών: Κοινότης Τυμπακίου, άλας οκάδες 445, πυρεία κυτία 1900, Αγίου Θωμά, άλας οκάδες 340, Κάτω Ασιτών, άλας οκάδες 150, πυρεία 780, Καστελλίου Πεδιάδος, άλας οκάδες 272, πυρεία 1260, Δαμάστας άλας οκάδες 100, πυρεία 360, Αποστόλων, άλας οκάδες 150, πυρεία 660, Άνω Βιάννου, άλας οκάδες 340, πυρεία 1300, Ασημίου, άλας οκάδες 116, πυρεία 410, Εληάς, άλας οκάδες 150, πυρεία 670, Πεύκου Βιάννου, άλας οκάδες 97, πυρεία 700, Κεφαλοβρυσίου Βιάννου, άλας οκάδες 70, πυρεία 280, Γαλύφας, άλας οκάδες 45, πυρεία 260, Μαράθου, άλας οκάδες 85, πυρεία 320, Ρογδιάς άλας οκάδες 160, πυρεία 840
(Εκ της Νομαρχίας)».
Οι ποσότητες άλατος για το Τυμπάκι ήταν 445 οκάδες και τα «πυρεία» 1.900 κουτιά. Ήταν αδύνατον να μοιραστούν στους «πρόσφυγες» κατοίκους του Τυμπακίου και φυσικά κατέληξαν στα χέρια μαυραγοριτών και ημετέρων των κατοχικών αρχών. Οι μαυραγορίτες τα διέθεταν κυρίως στις εμποροπανηγύρεις του Αρκαλοχωρίου και των Μοιρών. Ο Καστελλιανός +Γεώργιος Τζανακάκης, θυμάται για το παζάρι στο Αρκαλοχώρι και τα σπίρτα που πουλούσαν οι μαυραγορίτες:
«…επηγαίναμε στο Αρκαλοχώρι στο παζάρι. Κάθε Σάββατο είχε παζάρι στο Αρκαλοχώρι. Εκρατούσαμε άλλα πράγματα, κηπικά πολλές φορές και τα ανταλλάσσαμε με άλλα πράματα. Καμμιά φορά επαίρναμε και κανένα κουτί σπίρτα. Μέσα στο κόσμο επηγαινοέρχουντανε κάποιοι και εκρατούσανε φάρδινα σακούλια γεμάτα με κουθιά σπίρτα. Αυτοί όμως επαίρνανε λεφτά. Αν είχαμε λεφτά αγοράζαμε. Τα σπίρτα τη κατοχή πολύ μας ε χρησιμεύανε…»1.
Για το παζάρι του Αρκαλοχωρίου, η εφημερίδα Κρητικός Κήρυξ, δημοσίευε κάθε εβδομάδα τις τιμές των διαθέσιμων αγροτικών προϊόντων, (δημητριακών, πατατών, ελαίου, τυριών, σφαγίων κ.α.). Όπως θυμούνται οι ηλικιωμένοι στο Αρκαλοχώρι, οι περισσότεροι πωλητές, κυρίως των σιτηρών, τους ήταν άγνωστοι. Τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι : Ποιοί ήταν οι πωλητές ; Πώς έφταναν τα σιτηρά στα χέρια τους προς διάθεση ; Ήταν μαυραγορίτες ; Τι σχέση είχαν με τους αξιωματούχους των κατοχικών αρχών ; Πού κατέληγαν τα χρήματα από το εμπόριο των σιτηρών;
Οι κατοχικές και πολιτειακές Aρχές, τον χειμώνα του 1943 διαπίστωσαν ότι στις εμποροπανηγύρεις του Αρκαλοχωρίου και των Μοιρών υπήρχαν μαυραγορίτες και απαγόρευσαν για δύο μήνες τη διεξαγωγή τους. Συγκεκριμένα στην εφημερίδα Κρητικός Κήρυξ, στις 6 Δεκεμβρίου 1943 ανακοινώθηκε:
«Απαγόρευσις εμποροπανηγύρεων Αρκαλοχωρίου και Μοιρών
Ο Νομάρχης Ηρακλείου λαβόντας υπ’όψιν 1) Ότι εις τας εβδομαδιαίας αγοράς του Αρκαλοχωρίου και Μοιρών διεξάγεται αληθής πλειοδοσία των διαφόρων τροφίμων και ιδία των σιτηρών και οσπρίων, υπό των μαυραγοριτών, οίτινες αναβιβάζουν εις δυσθεώρητα ύψη τας τιμάς των εμπορευμάτων και υποσκάπτουν το εθνικόν νόμισμα και ότι επί πλέον γίνονται πρόξενοι της αυξήσεως τιμών όλων των άλλων ειδών και τροφίμων άτινα ως γνωστόν παρακολουθούσι την τιμήν των σιτηρών 2) Την υπ. αριθ. 12.548 διαταγήν της Γενικής Διοικήσεως Κρήτης και 3) Την σχετικήν έγκρισιν του Φρουράρχου Ηρακλείου
Αποφασίζομεν
Καταργούμεν επί δύο (2) μήνας από σήμερον δοκιμαστικώς, ήτοι μέχρι της 5ης Φεβρουαρίου 1944 τας εβδομαδιαίας αγοράς Αρκαλοχωρίου και Μοιρών. Η Υποδιοίκησις Χωρ/κής Καινουρίου και ο Σταθμάρχης Αρκαλοχωρίου, εντέλλονται δια την αυστηράν τήρησιν της παρούσης υπό προσωπικήν αυτών ευθύνην. Πας τρίτος όστις προς καταστρατήγησιν τυχόν της αποφάσεως ημών ταύτης, ήθελεν αποπειραθή να διαθέτη έστω και δια των ήδη μονίμως εμπορευομένων εις τας αγοράς Αρκαλοχωρίου και Μοιρών σιτηρά και τρόφιμα δια του τρόπου της πλειοδοσίας, να συλλαμβάνεται αμέσως υπό των οικίων οργάνων Χωρ/κής και να αποστέλλεται ημίν προς εκτόπισιν ως εχθρός του λαού.
Ο Νομάρχης Εμμανουήλ Κ. Ξανθάκης».
Η παραπάνω απαγόρευση γεννά και άλλα ερωτηματικά. Αφού διαπιστώνεται η παρουσία μαυραγοριτών στο Αρκαλοχώρι και τις Μοίρες, γιατί δεν προχωρούσαν οι κατοχικές και πολιτειακές αρχές στη σύλληψή τους; Γιατί δεν κατέσχεταν τα σιτηρά που εμπορεύονταν οι μαυραγορίτες;
Στην Κρήτη, τα χρόνια 1941-1945, συχνά κατέφθαναν πλοία του Ερυθρού Σταυρού με μεγάλες ποσότητες σιτηρών για τους πολίτες. Αυτές διανέμονταν σύμφωνα με τις υποδείξεις των γερμανών, μεταξύ των κατοίκων στα χωριά της ενδοχώρας και στην πόλη του Ηρακλείου.
Η διαδρομή των σιτηρών δεν ήταν πάντοτε «καθαρή». Στην ευρύτερη περιοχή του Καστελλίου, μετά από τόσα χρόνια ερευνών, ποτέ δεν συναντήσαμε μαρτυρία ότι τα κατοχικά χρόνια διανεμήθηκαν σιτηρά, είτε από τον Πρόεδρο της Κοινότητας είτε από οποιαδήποτε Επιτροπή της Νομαρχίας. Αντίθετα, το εμπόριο των σιτηρών πέρασε στα χέρια μαυραγοριτών και συνεργατών των Γερμανών.
Δεν προξενεί εντύπωση ότι η Κοινότητα Τυμπακίου που είχε εκκενωθεί, ήταν πάντοτε στις καταστάσεις των δικαιούχων Κοινοτήτων για σιτηρά. Ενδεικτικά αναφέρουμε το δημοσίευμα της εφημερίδας Κρητικός Κήρυξ, με ημερομηνία 6 Μαΐου 1944, όπου τονίζεται: «Το ενταύθα Γραφείον Κρήτης του Δ.Ε.Σ. ανακοινοί:
Προκειμένου να γίνη διανομή σίτου εις τους απόρους των Κοινοτήτων του Νομού Ηρακλείου καλούνται αι Τοπικαί Επιτροπαί των κάτωθι Κοινοτήτων όπως παραλάβωσι την αναλογούσαν ποσότητα σίτου προς 4 οκάδας κατ’άτομον. Αι Επιτροπαί δέον όπως χορηγούν εξουσιοδοτήσεις εις τους παραλήπτας τους προσερχομένους προς παραλαβήν. Τιμή διαθέσεως υπό Γραφείου κατ’οκάν δρχ. 15.000.
α) Επαρχία Μαλεβιζίου: Άγιος Μύρων, Αυγενική, Αχλάδα, Βούτες, Δαμάστα, Κεραμούτσι, Κορφές, Κεράσσα, Λουτράκι, Πετροκέφαλο, Πενταμόδι, Ρογδιά, Στραυράκια, Τύλισσος, Μονή Παλιανής, Άνω Ασίτες, Κάτω Ασίτες, Αστυράκι, Γωνιές, Καβροχώρι, Καλέσσα, Κρουσώνας, Καμάρι, Μάραθος, Πρινιά, Πυργού, Σίββα, Σάρχος, Φόδελε, Παρθένι, Μετόχι.
β) Επαρχία Πυργιωτίσσης: Βόρροι, Μαγαρικάρι, Σίββα, Φανερωμένη, Γρηγοριά, Πιτσίδια, Καμάρες Τυμπάκι.
γ) Επαρχία Τεμένους: Άνω Αρχάνες, Κάτω Αρχάνες, Βασηλιές, Άγιος Σύλλας, Βενεράτο, Δαφνές, Κανλί Καστέλλι, Δουβουρτζή
δ) Επαρχία Βιάννου: Άγιος Βασίλειος, Κάτω Βιάννος, Κάτω Σύμη, Πεύκος, Άνω Βιάννος, Βαχού, Κεφαλοβρύσι, Καλάμι, Συκολόγος, Χόνδρος.
ε) Επαρχία Καινουρίου: Άγιοι Δέκα, Αντισκάρι, Βασιλικά Ανώγεια, Βασιλική, Γαλλιά, Καστέλλι, Μιαμού, Νίβρητος, Πόμπια, Πηγαϊδάκια, Ρουφά, Χουστουλιανά, Κουσσέ, Αμπελούζος, Απεσωκάρι, Βορρίζα, Γέργερη, Ζαρός, Μοίρες, Μούλια, Πετροκεφάλι, Πλώρα, Πανασσός, Πέρι, Σκούρβουλα, Μητρόπολη, Μορώνι.
στ) Επαρχία Μονοφατσίου: Άγιος Θωμάς, Αγία Βαρβάρα, Αλάγνι, Άκρια, Βουτουφού, Γαρύπα, Κακό Χωριό, Καστελλιανά, Μεσοχώρι, Στέρνες Αχεντριάς, Λαράνι, Μεγάλη Βρύση, Πύργος, Πατσίδερος, Στάβγες, Σωκαράς, Τεφέλι, Εληά.
ζ) Επαρχία Πεδιάδος: Αβδού, Άγιος Βασίλειος, Ανώπολη, Ασκοί, Αϊτάνια, Βώνη, Γωνιές, Γεράκι, Βάθεια, Εληά, Ζωφόροι, Καταλαγάρι, Κράσι, Καστέλλι, Κασσάνοι, Καλλονή, Αγιές Παρασκιές, Αποστόλοι, Αμαριανό, Αστρίτσι, Βαρβάρω, Βαρβάροι, Γούβες, Γαλύφα, Έμπαρος, Επισκοπή, Θραψανό, Κόξαρη, Καλό Χωριό, Κασταμονίτσα, Κουνάβοι, Καρουζανό, Κερά, Λ. Χερσονήσου, Μελέσσες, Μάλλια, Μηλιαράδω, Μάρθα, Νιπιδιτός, Ξενιάκο, Πεζά, Παναγιά, Σγουροκεφάλι, Σαμπά, Χουδέτσι, Σκοτεινό, Καραβάδω, Λιλιανό, Μαθιά, Μοχός, Μουχτάροι, Μπαμπαλή, Ξειδάς, Ποταμιές, Πολυθέα, Σμάρι, Σκαλάνι, Χερσόνησος, Χαρασσό, Καινούριο Χωριό».
Οι ποσότητες των σιτηρών που αναλογούσαν στο Τυμπάκι, αλλά και σε πλήθος χωριών του νομού Ηρακλείου, κατευθύνονταν τελικά στη μαύρη αγορά από τους κατακτητές. Το Τυμπάκι, ένα χωριό που ισοπεδώθηκε από τους Γερμανούς για τις ανάγκες του πολεμικού αεροδρομίου με τους κατοίκους του να οδηγούνται στη προσφυγιά, χρησιμοποιήθηκε από τις κατοχικές Αρχές για μαύρη αγορά προϊόντων.
Σιτηρά, αλάτι, σπίρτα, όσπρια και άλλα προϊόντα που αναλογούσαν στους κατοίκους του, βρίσκονταν στις εμποροπανηγύρεις Αρκαλοχωρίου και Μοιρών, πλουτίζοντας κάποιους φίλους και συνεργάτες των κατοχικών Αρχών.
- Μαγνητοφωνημένη διήγηση Γεωργίου Τζανακάκη, Καστέλλι, 20 Ιουλίου 2018.
*Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού