Το γυναικείο μοναστήρι του Αγίου Ιωάννου Προδρόμου βρίσκεται στο χωριό Κορακιές Ακρωτηρίου. Το καθολικό του Αγίου Ιωάννου δεσπόζει στη μέση του περιβόλου και τα κελιά των καλογραιών γύρω του βρίσκονται πάντοτε αγκαλιασμένα από πολύχρωμα λουλούδια και θάμνους. Σ’αυτό το μοναστήρι, η μοναχή Ελισάβετ πέρασε τέσσερις δεκαετίες της ζωής της. Το κοσμικό της όνομα ήταν Σοφία (το γένος Μαρούλη).
Είχε παντρευτεί τον Στυλιανό Αποστολάκη από το χωριό Αλικιανός και απέκτησαν μαζί οικογένεια. Δυο όμορφα παλικάρια, ο Νικόλαος και ο Χρήστος ήταν τα παιδιά τους. Η κάθοδος των Γερμανών στην Κρήτη, άλλαξε τη ζωή της.
Ο άντρας της σκοτώθηκε κατά την πρώτη ημέρα της μάχης σε βομβαρδισμό στα Χανιά, ο πρώτος της γιος εκτελέστηκε στις 2 Ιουνίου 1941 στην αυλή της εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού στον Αλικιανό και ο δεύτερος γιος εκτελέστηκε την 1η Αυγούστου 1941 στις όχθες του ποταμού Κερίτη του Αλικιανού.
Ο πόνος και η θλίψη της Σοφίας ήταν αβάσταχτος. Έτσι κατέφυγε στο μοναστήρι του Αγίου Ιωάννου στις Κορακιές Ακρωτηρίου, έγινε μοναχή και πήρε το όνομα Ελισάβετ.
Για τον θάνατο του άντρα της Στυλιανού και την εκτέλεση του πρώτου της γιου Νικολάου, ο Γεώργιος Αρεκλάκης από τον Αλικιανό αφηγείται:
«…ο Αντώνης Κεραμιανάκης, ο χωριανός μας, είχε ένα ταξί. Και τον επήρανε από δω χωριανοί μας να τους πάει στα Χανιά. Οι Γερμανοί επέφτανε τότε στο Κολυμπάρι, όχι ακόμη εδώ στη πεδιάδα του Αλικιανού.
Μέσα στο ταξί εμπήκανε ο Στυλιανός Αποστολάκης που είχε ένα ταβερνείο εδώ στον Αλικιανό και ήθελε να ψωνίσει πράγματα για τη ταβέρνα του.
Μπήκε ένας χωριανός μας, ο Αναστάσης Καψαλάκης, ήτανε στρατιώτης και πολέμησε στην Αλβανία τους Ιταλούς.
Είχε γυρίσει με κρυοπαγήματα. Όταν έμαθε ότι πέφτουνε οι Γερμανοί, εμπήκε στο ταξί να πάει στα Χανιά να παρουσιαστεί.
Στο ταξί μπήκε για τα Χανιά και ένας Βατολακιανός, ο Γιάννης Μαρκουλάκης.
Η γυναίκα του ήταν δασκάλα, την λέγανε Μαρίτσα. Μαζί με τον οδηγό τον Κεραμιανάκη, στο ταξί ήτανε όλοι μαζί τέσσερις ανθρώποι. Εφτάσανε στα Χανιά και περάσανε τη γέφυρα του Κλαδισσού.
Στο μεταξύ τα γερμανικά αεροπλάνα εβομβαρδίζανε τη πόλη.
Και δεν εσταμάτησε ο Κεραμιανάκης κάπου το ταξί να κατεβούνε να προφυλαχτούνε από τσι βόμβες, αλλά εσκέφτηκε να συνεχίσει μέχρι την Αγορά των Χανίων. Και στη θέση Βαρούσι έπεσε μια βόμβα κοντά στο ταξί.
Τα βλήματα της βόμβας εσκοτώσανε τον Στέλιο Αποστολάκη και τον Γιάννη το Μαρκουλάκη.
Ένα βλήμα καρφώθηκε στον Αναστάση Καψαλάκη στη σπονδυλική στήλη και τον τραυμάτισε σοβαρά.
Ο οδηγός ο Κεραμιανάκης δεν έπαθε τίποτα.
Το ταξί εδιαλύθηκε, έγινε κομμάθια. Τον Αναστάση Καψαλάκη τον φέρανε εδώ στο χωριό και εθεραπεύουντανε στο σπίτι του. Ξαπλωμένος στο κρεβάτι.
Όταν εκαταλάβανε οι Γερμανοί την Κρήτη, αμέσως τη δεύτερη μέρα 2 του Ιούνη 1941, εμπλοκάρανε το χωριό. Εγώ θυμούμαι τρεις Γερμανούς στη γειτονιά μας και πήρανε όλους τους άντρες και μας τα γυναικόπαιδα.
Εγώ τότε ήμουνα δεκατεσσάρων χρονών. Εφόρουνα κοντά παντελονάκια. Και πήγανε τις γυναίκες και μας στο μετόχι του Ησυχάκη. Θυμούμαι και λέγανε οι άντρες ότι αφού μας ε πάνε στο χωριό δε θα μας εκτελέσουνε.
Εμπήκανε και στο σπίτι του Αναστάση Καψαλάκη, τόνε σηκώσανε από το κρεβάτι και τον επήρανε. Τους άντρες τους πήγανε στην αυλή της εκκλησίας μας στο Τίμιο Σταυρό.
Εμείς τώρα από το Μετόχι του Ησυχάκη ακούγαμε τσι πυροβολισμούς και τα πολυβόλα, ακούγαμε τσι φωνές των χωριανών μας. Και τσι βάζανε δέκα δέκα και τσι εκτελέσανε στον Τίμιο Σταυρό. Μετά τους ρίχνανε σε ένα λάκκο.
Εβάζανε λίγο χώμα από πάνω ντως και εσυνεχίζανε. ΄Ετσι σκοτώσανε τον Αναστάση Καψαλάκη. Γλίτωσε από τσι Ιταλούς με κρυοπαγήματα, γλίτωσε από το βομβαρδισμό και το ταξί με βλήμα στη σπονδυλική στήλη και τον εκτελέσανε οι Γερμανοί. Αν και βαριά τραυματισμένο, δεν τον εξαιρέσανε από την εκτέλεση του Τιμίου Σταυρού στις 2 Ιουνίου 1941. Στην ίδια εκτέλεση στο Τίμιο Σταυρό εκτελέσανε και τον πρώτο γιο του Στυλιανού Αποστολάκη, τον Νικόλαο Αποστολάκη. Ήταν 23 χρονών.
Ο πατέρας του σκοτώθηκε στο ταξί, ο πρώτος γιος Νικόλαος στον Τίμιο Σταυρό και ο δεύτερος γιος Χρήστος, είκοσι χρονών παλικάρι, στην εκτέλεση στο Κερίτη τη 1η Αυγούστου 1941. Όταν τελειώσανε όλα και φύγανε οι Γερμανοί από τον Τίμιο Σταυρό, οι πρώτοι που τρέξαμε ήμουνα εγώ και ο συνομήλικός μου ο Γιάννης Μανουσάκης. Και τι να δούμε. Ένα λάκκο γεμάτο ανθρώπους, δικούς μας ανθρώπους.
Σκεπασμένους με λίγα χώματα. Και τα αίματα των σκοτωμένων ανακατωμένα με τα χώματα, να’ναι μια λάσπη γινωμένα. Μια εικόνα που τη θυμούμαι μέχρι τώρα, δεν μπορεί να μου φύγει από το νου. Ο λάκκος με τους ανθρώπους τα χώματα και τα αίματα μια λάσπη. Ετρέξαμε και φύγαμε με το Γιάννη. Δεν αντέχαμε να το βλέπομε αυτό.… 1
Στην κοιλάδα του Αλικιανού, κατά τη διάρκεια της μάχης της Κρήτης έγιναν σφοδρές συγκρούσεις ανάμεσα στους αλεξιπτωτιστές και τους ελεύθερους σκοπευτές των γύρω χωριών. Δεκάδες ήταν τα θύματα των Γερμανών. Όταν τα ναζιστικά στρατεύματα κατέλαβαν την Κρήτη, ο Διοικητής Στούντεντ αποφάσισε να επιτρέψει για λίγες ημέρες στους αξιωματικούς και στρατιώτες του να εκδικηθούν τους νεκρούς Γερμανούς. Τις πρώτες ημέρες της κατάληψης, στον νομό Χανίων έγιναν αποτρόπαια εγκλήματα πολέμου. Στις 2 Ιουνίου 1941, γερμανικά στρατεύματα έφτασαν στον Αλικιανό. Κύκλωσαν το χωριό και στην αυλή της εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού εκτέλεσαν 42 άντρες. Μεταξύ των εκτελεσμένων, ο πρώτος γιος της Σοφίας Νικόλαος Αποστολάκης. Για την πρώτη εκτέλεση στον Τίμιο Σταυρό, διαβάζουμε:
«…οι Γερμανοί από την πρώτη στιγμή της επικράτησής των έριξαν το σύνθημα ότι ο πληθυσμός πρέπει να γυρίσει χωρίς φόβο στα καθημερινά του έργα. Όσοι Αλικιανιώτες είχαν απομακρυνθεί γύρισαν τότε στα σπίτια των. Δεν πρόλαβαν όμως να ξαναρυθμίσουν τη ζωή των και δέχτηκαν το φοβερό μπλόκο της 2 του Ιούνη1941. Τους μάζεψαν όλους, γυναίκες άντρες παιδιά, τους πιο πολλούς με τα νυκτικά, στην αυλή της εκκλησίας του Τίμιου Σταυρού.
Εκεί ξεχώρισαν τα γυναικόπαιδα και τα μετέφεραν στον κλειστό περίβολο του μετοχίου Ησυχάκη και άλλα στο κτίριο του Δημοτικού Σχολειού. Έκαμαν έπειτα επιλογή των ανδρών και αφού κράτησαν μια ομάδα από 42 άτομα, τους υπόλοιπους τους έβαλαν στον κάμπο του Κερίτη για να περισυλλέξουν και ενταφιάσουν τα πτώματα. Όσους κράτησαν τους έβαλαν και άνοιξαν μεγάλο ομαδικό τάφο, έπειτα τους έδεσαν τον ένα πλάι στον άλλο και τους διάβασαν την απόφαση της εκτέλεσης. Ο λάκκος ήταν στο περιβόλι σ’επαφή με τον τοιχίσκο της αυλής της εκκλησίας. Επάνω στον τοιχίσκο τους τοποθετούσαν ανά δέκα και τους έριχναν ριπές πολυβόλων. Την πτώση των σωμάτων μέσα στο λάκκο ακολουθούσε ρίψη χειροβομβίδων.
Έγινε γνωστό ότι ο αριθμός των εκτελεσθέντων ανήλθε στους 42. Το προσκλητήριο όμως όσων επέζησαν έδειξε απόντα 38 γνωστά ονόματα. Οι υπόλοιποι 4 ήταν επισκέπτες και έμειναν ανώνυμοι. Μέσα στην αλλοφροσύνη της φρίκης κάθε εικόνα και κάθε συνειρμός είχαν αφανισθεί»2.
Στις 2 Ιουνίου 1941, ο πόνος της Σοφίας Αποστολάκη ήταν διπλός. Έχασε τον άντρα της Στυλιανό στις 20 Μαΐου, τώρα πενθεί και τον πρώτο της γιο Νικόλαο που σκοτώθηκε στην αυλή της εκκλησίας του χωριού της, τον Τίμιο Σταυρό. Εκεί στον λάκκο με τα πτώματα βρίσκονταν κάθε μέρα με ένα μικρό κερί αναμμένο. Η μόνη παρηγοριά της ήταν ο δεύτερος γιος, ο δεκαοχτάχρονος Χρήστος. Ως την αποφράδα ημέρα, την 1η Αυγούστου 1941. Εκείνη την ημέρα οι Γερμανοί οργάνωσαν και εκτέλεσαν ένα σχέδιο για τα χωριά της Κυδωνίας. Στην ιστορία έμεινε ως το μπλόκο του ποταμού Κερίτη το οποίο περιγράφεται ως εξής:
«…ξεπέρασμα κάθε ορίου τραγικότητας με το μεγάλο μπλόκο της 1ης Αυγούστου 1941 που το μεθόδευσαν και το προετοίμασαν με μεγάλη προσοχή οι Γερμανοί. Αχτίνα του ήταν όλη η ορεινή και πεδινή Κυδωνία. Η απόχη τους, άπλωσε σ’όλα τα χωριά της Ρίζας και του λεκανοπεδίου Κερίτη. Συνέλαβαν εκατοντάδες άντρες απ’όλη την περιοχή και τους μετάφεραν στα στημένα στρατοδικεία στο μικρό ύψωμα – λιόφυτο, που βρίσκεται ανατολικά της διασταύρωσης των δρόμων Αλικιανού-Σκινέ.
Εκεί με συνοπτική διαδικασία επέλεγαν τους μελλοθάνατους, τους οποίους κατά μικρές ομάδες παράδιναν σε σκληρούς συνοδούς που τους οδηγούσαν στους εκτελεστές στην κοίτη του ποταμού Κερίτη ως 200 μέτρα νότια της μεγάλης Γέφυρας. Η σφαγή διάρκεσε όλη την ημέρα. Όσους είχαν ξεχωρίσει για αγγαρεία τους οδήγησαν τότε στον τόπο του μαρτυρίου, τους έβαλαν και άνοιξαν τάφους και εναπόθεσαν τους νεκρούς.
Συνέβη παιδί να θάψει τον πατέρα του, αδελφός τον αδελφό. Το προσκλητήριο που ακολούθησε στα χωριά τις επόμενες μέρες έδειξε 108 απόντες και επικράτησε η άποψη ότι τόσοι ήταν οι εκτελεσθέντες την 1 Αυγούστου 1941 στον Κερίτη. Όταν όμως κατά το 1950 έγινε η ανακομιδή των οστών στο Μαυσωλείο που χρίστηκε ανατολικά της γέφυρας στην αφετηρία του δρόμου προς Φουρνέ, τα κρανία φανέρωσαν 118 εκτελεσθέντες. Οι παραπάνω δέκα ήσαν περαστικοί που έπεσαν συμπτωματικά μέσα στο μπλόκο…».3
«…η κοιλάδα του ποταμού Κερίτη έγινε εστία οριακής μάχης, γιατί χωρίς την εξασφάλισή της οι Γερμανοί δεν ημπορούσαν να προχωρήσουν βήμα προς τον κεντρικό στόχο τους να καταλάβουν τα Χανιά μέσω των φυλακών Αγυιάς και του Γαλατά. Και το μεγάλο βάρος στην κοιλάδα του Κερίτη έπεσε στην ευθύνη των ελεύθερων σκοπευτών της περιοχής – του παρόχθιου κάμπου και της υπερήφανης Ρίζας. Απ’αυτό και τα πολυάριθμα θύματα και από τις δύο πλευρές. Όλος ο παρόχθιος κάμπος από τη λοφοσειρά των Βρυσών και Πατελάρι μέχρι τη γέφυρα του Κερίτη ήταν στρωμένος από πτώματα αλεξιπτωτιστών. Ανάλογες ήταν και οι θυσίες από την πλευρά των ελεύθερων σκοπευτών…
Γνωστό ότι στον Αλικιανό έκαναν τρεις εκτελέσεις. Την πρώτη ενώ διαρκούσαν ακόμη οι επιχειρήσεις, 24 του Μάη, με θύματα 6 κατοίκους. Τη δεύτερη μελετημένη, στις 2 του Ιούνη, μόλις δηλαδή επεκράτησαν οι Γερμανοί, στην αυλή της εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού με θύματα 42 κατοίκους του Αλικιανού.
Την τρίτη και φοβερότερη την έκαμαν ύστερα από προετοιμασίες και μυστικές μεθοδεύσεις την 1η Αυγούστου 1941, δυο μήνες δηλαδή από την επικράτησή τους, με στόχο να εκδικηθούν πλατύτερα τον πληθυσμό, αλλά και να επεκτείνουν την τιμωρία στον πληθυσμό της ορεινής Κυδωνίας, της ξακουστής Ρίζας, η οποία είχε δώσει πολλούς και άξιους σκοπευτές.
Την νύχτα λοιπόν της 31 του Ιούλη προς την 1η Αυγούστου τα μπλόκα άπλωσαν με λύσσα σ’όλα τα χωριά του κάμπου και της Ρίζας και τα σφάγια οδηγούνταν μπροστά στα στρατοδικεία που είχαν τοποθετηθεί στο ελαιόφυτο ύψωμα, ανατολικά της διακλάδωσης του δρόμου Αλικιανού προς Σκινέ, και εκεί ύστερα από συνοπτικότατη διαδικασία έβγαζαν καταδικαστικές αποφάσεις κι έστελναν ομαδικά τους μελλοθάνατους στο εκτελεστικό απόσπασμα που περίμενε στην κοίτη του Κερίτη εκατόν περίπου μέτρα νότια της μεγάλης γέφυρας. Έτσι τα χωριά Αλικιανού, Σκινές, Φουρνές, Βατόλακκος, Αγυιά, Κυρτομάδος, Κουφός, Πατελάρι, Μεσκλά, Λάκκοι, Ζούρβα, Καρρές, Καράνου, Σκαφιδάκια, Ορθούνι, Νέα Ρούματα, Πρασές και Σέμπρωνας έχασαν πολλούς από τους μαχητές τους…».4
Το μνημείο του ποταμού Κερίτη, ως δεύτερο όνομα αναγράφεται:
ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗΣ Σ. ΧΡΗΣΤΟΣ ετών 18
Ο δεύτερος γιος της Σοφίας. Με την εκτέλεση και του δεύτερου γιου της, η Σοφία έμεινε πλέον μόνη της. Είδε να γκρεμίζονται όλα της τα όνειρα και να καταστρέφεται η οικογένειά της από έναν βάρβαρο κατακτητή.
Προσπάθησε μετά την εκτέλεση του Κερίτη να βρει τον γιο της ανάμεσα στους νεκρούς. Πώς να τα καταφέρει; 118 άνθρωποι κείτονταν είτε ο ένας πάνω στον άλλο, είτε είχαν ριχτεί στους ομαδικούς τάφους στις όχθες του Κερίτη. Δεν τον είδε. Και δεν πίστεψε ποτέ ότι ήταν ανάμεσα στους νεκρούς της εκτέλεσης.
Μετά την κατοχή έγινε η εκταφή των νεκρών. Τοποθετήθηκαν τα οστά τους στη βάση του σημερινού μνημείου, που βρίσκεται ανατολικά του ποταμού Κερίτη. Ένας από εκείνους που έκαναν την εκταφή, ήταν ο Γεώργιος Αρεκλάκης. Και θυμάται:
«…πήγαμε στις όχθες του ποταμού. Το 1946 ή το 1947, δεν θυμούμαι ακριβώς. Σε τέσσερις μεγάλους λάκκους είχαν ταφεί οι 118 πατριώτες που εκτέλεσαν οι Γερμανοί. Ήρθανε και πολλοί συγγενείς των νεκρών. Και σκάφταμε σιγά σιγά να βρούμε τα οστά. Οι λάκκοι με τους νεκρούς μας ήτανε γεμάτοι από νερά. Μας είπανε τότε να πάμε στις φυλακές της Αγυιάς να πάρομε μια μηχανή να αντλήσομε τα νερά. Και πήγαμε. Επήγα κι εγώ. Αφού βγάζαμε τα νερά, με τα χέρια μας σιγά σιγά βρίσκαμε τα οστά, τα πλύναμε και τα πηγαίναμε στο κενοτάφιο του μνημείου. Η Σοφία Αποστολάκη ζητούσε να δει κάτι από το γιο της. Κανένα ρούχο, κάποιο αντικείμενο. Δεν επίστευε ότι ο γιος της ήταν ανάμεσα στους νεκρούς. Αλλά τι να βρεθεί. Μόνο τα οστά των σκοτωμένων βρίσκαμε. Όσο κράτησε η εκταφή, τρεις τέσσερις μέρες, η Σοφία ήταν εκεί, από πάνω μας. Δεν βρέθηκε τίποτα. Ο γιος της όμως ήταν ένας από τους 118 εκτελεσμένους. Το δεύτερο όνομα του μνημείου του Κερίτη, είναι το όνομα του Χρήστου Αποστολάκη…»5.
Η Σοφία Αποστολάκη, μετά την εκταφή επέστρεψε στο σπίτι της. Δεν ήθελε να δεχτεί ότι ο γιος της, ο Χρήστος ήταν ανάμεσα στους νεκρούς. Και τον περίμενε. Τους πρώτους μήνες μετά την κατοχή, στην αυλή της περίμενε πάντοτε να φτάσει ένα νέο, είτε ο ίδιος της ο γιος. Ρωτούσε παντού. Όσους επέστρεφαν από την Γερμανία που είχαν οδηγηθεί όμηροι. Οι ελπίδες της δεν έσβησαν ποτέ. Και περίμενε με υπομονή. Μαζί με τις ελπίδες όμως, πλημμύρισε η ψυχή της με θλίψη. Στο Ακρωτήρι Χανίων, στις Κορακιές, ήταν η μονή του Αγίου Ιωάννου. Ένα γυναικείο μοναστήρι. Εκεί μόναζε μια ανιψιά της, η Εριέττα Καψωμένου. Το μοναχικό της όνομα ήταν Ακακία. Και την πήρε μαζί της για να τη φροντίζει. Έτσι βρέθηκε η Σοφία Αποστολάκη στη μονή. Έγινε αργότερα μοναχή και της δόθηκε το όνομα Ελισάβετ. Στην προσμονή του γιου της του Χρήστου, δεν άλλαξε τίποτα. Πάντοτε τον περίμενε και όλο ρωτούσε.
Στο ίδιο μοναστήρι του Αγίου Ιωάννου, ζει σήμερα η μοναχή Αγαθαγγέλη. Υπηρέτησε τον Άγιο Ιωάννη από τη θέση και της μοναχής και της Ηγουμένης. Τώρα είναι ηλικιωμένη και θυμάται τις συζητήσεις της με την Ελισάβετ (Σοφία Αποστολάκη). Η Μοναχή Αγαθαγγέλη διηγείται:
«…μιλούσαμε πολύ με την Ελισάβετ. Είχε χάσει τον άντρα και τα δυο αγόρια της
την κατοχή από τους Γερμανούς. Αυτοί ζούσανε στον Αλικιανό. Είχε παντρευτεί τον Στέλιο Αποστολάκη και είχαν μια καλή οικογένεια. Είχαν δυο παλικάρια. Και έμεινε η ίδια, μετά που φύγανε οι κατακτητές, να ζει το δικό της δράμα. Ποτέ δεν πίστεψε ότι ο μικρός της γιος σκοτώθηκε στον Κερίτη. Πίστευε ότι τον είχαν πάρει οι Γερμανοί όμηρο. Και τον περίμενε πάντα. Με τις ώρες έστεκε στην πόρτα του μοναστηριού και όποιος έρχονταν τον ρωτούσε ποιος είναι. Πίστευε ότι το γιο της τον είχαν κλείσει σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Γερμανία. Και μου έλεγε πάντοτε:
-Ο γιος μου είναι αιχμάλωτος στα σύρματα ! Και θα γυρίσει !!! Δε θα γυρίσει;
Κάθε χρόνο το μήνα Μάιο, θυμόταν τους Γερμανούς που έπεσαν στην Κρήτη και η θύμηση αυτή της προκαλούσε μεγαλύτερη θλίψη. Και μου έλεγε:
-Εγώ όταν πεθάνω, θέλω να’ναι Μάης. Τον Μάη θέλω να πάω στον Κύριο. Και ήρθε ο Μάης του 1979. Αρρώστησε, ήταν και μεγάλη στην ηλικία και έπεσε στο κρεβάτι. Εγώ πήγαινα και την έβλεπα καθημερινά. Τις τελευταίες ημέρες ήμουνα συνεχώς δίπλα της. Στις 3 του Μάη το 1979, πέθανε ήσυχα. Και μέχρι που μπορούσε να μιλά, μου φώναζε κοντά της και μου έλεγε στο αυτί:
-Ο γιος μου, o Χρήστος μου, θα γυρίσει, δε θα γυρίσει;…»6.
1 Γεώργιος Αρεκλάκης, απομαγνητοφωνημένη συζήτηση, Αλικιανός, 10 Μαρτίου 2019, ετών 93.
2 Αρχείο της Μάχης της Κρήτης, Πατριωτική Ένωση Κυδωνίας Αλικιανού Χανιά, Σεπτέμβρης 1982, σελ. 9-10.
3 Αρχείο της Μάχης της Κρήτης, έκδοση Πατριωτικής Ένωσης Κυδωνίας Αλικιανού Χανίων, τεύχος 1, Σεπτέμβρης 1982, σελ. 10-11
4 Αρχείο της Μάχης της Κρήτης, έκδοση Πατριωτικής Ένωσης Κυδωνίας Αλικιανού Χανίων, τεύχος 2, Αύγουστος 1983, σελ. 6-7
5 Γεώργιος Αρεκλάκης, απομαγνητοφωνημένη συζήτηση, Αλικιανός, 10 Μαρτίου 2019, ετών 93.
6 Απομαγνητοφωνημένη συζήτηση, Μοναχή Αγαθαγγέλη, Μονή Αγίου Ιωάννου Προδρόμου, Κορακιές Χανίων, Φεβρουάριος 2019.
* Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος