Παιδικά συσσίτια λειτουργούσαν στο Ηράκλειο από το έτος 1942. Σ’ αυτά σιτίζονταν κυρίως μαθητές των σχολείων και άπορα παιδιά. Η λειτουργία τους θεωρήθηκε αναγκαία και ζητήθηκε η βοήθεια των πλούσιων και εύπορων κατοίκων του Ηρακλείου. Σε δημοσίευμα της εφημερίδας «Κρητικός Κήρυξ» με ημερομηνία 21 Νοεμβρίου 1943, διαβάζουμε:
«ΕΥΠΟΡΟΙ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
ΕΝΙΣΧΥΣΑΤΕ οικονομικώς τον θεσμόν των παιδικών συσσιτίων.
ΕΚΔΗΛΩΣΑΤΕ δια γενναίων δωρεών προς τον Ε.Ο.Χ.Α.,(Εθνικός Οργανισμός Χριστιανικής Αλληλεγγύης), εις χρήμα και εις είδη υφασμάτων και δερμάτων, τα αισθήματα της χριστιανικής σας αλληλεγγύης προς το άπορο παιδί.
ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΘΗΤΕ εις τας προσδοκίας της Χριστιανικής Οργανώσεως Ε.Ο.Χ.Α., η οποία προσπαθεί να αμβλύνη την δυστυχίαν και την στέρησιν και να συντηρήση εις την ζωήν εκατοντάδας βρεφών και χιλιάδας αναξιοπαθούντων συνανθρώπων».
Ο ίδιος ο Νομάρχης, με 15.000.000 δραχμές, (χρήματα της Νομαρχίας και του Ελληνικού Δημοσίου), ενίσχυσε τα παιδικά συσσίτια, απαιτώντας μ’αυτόν τον τρόπο και από άλλους Ηρακλειώτες να ενισχύσουν οικονομικά το θεσμό. Ήταν μια κίνηση που εξυπηρετούσε την προπαγάνδα των κατοχικών αρχών.
Τα παιδικά συσσίτια τελούσαν υπό την προστασία του Ερυθρού Σταυρού και λειτουργούσαν το 1943 στο κτήριο της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ηρακλείου. Τον Αύγουστο του 1943, επισκέφτηκαν τα παιδικά συσσίτια ο αντιπρόσωπος του Δ.Ε.Σ., (Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού), Soderbergh, ο Πρωτοσύγκελλος της Ιεράς Μητρόπολης Κρήτης και Πρόεδρος του Ε.Ο.Χ.Α. Αρχιμανδρίτης Ευγένιος Ψαλλιδάκης, ο Υπουργός Γενικός Διοικητής Κρήτης Ιωάννης Πασσαδάκης, ο Νομάρχης, ο Δήμαρχος και η Επιτροπή Παιδικών Συσσιτίων.
Η εφημερίδα «Κρητικός Κήρυξ», στις 25 Αυγούστου 1943, γράφει στις στήλες της για την επίσκεψη:
«…ο κ. Soderbergh μετά των λοιπών επισήμων επεσκέφθη τας αιθούσας των παιδικών συσσιτίων, αίτινες είχον καταλλήλως διακοσμηθή με εικόνας θρησκευτικού περιεχομένου και με σήματα του Ερυθρού Σταυρού και του Ε.Ο.Χ.Α.
Τα σιτιζόμενα άπορα παιδιά εκάστου τμήματος του Ε.Ο.Χ.Α. έψαλον τον ύμνο του Ερυθρού σταυρού, άσματα θρησκευτικού και Εθνικού περιεχομένου, επίκαιρα δίστιχα και απήγγειλαν ποιήματα κατάλληλα, δι’ ων εξεδηλούτο η ευγνωμοσύνη των παιδιών προς τον Ερυθρόν Σταυρόν.
Εκ μέρους των σιτιζομένων παιδίων εκάστου Τμήματος προσεφέρθησαν ανθοδέσμαι εις τον Αντιπρόσωπον του Δ.Ε.Σ. υπό μικρών, άτινα ηυχαρίστησαν αυτόν.
Μετά την επιθεώρησιν των Τμημάτων εγένετο δεξίωσις των επισήμων εις το Γραφείον της Εστίας των Παιδικών συσσιτίων υπό των κυριών του Ε.Ο.Χ.Α. Κατά ταύτην παρετέθη μικρόν γεύμα.
Ο Προεδρεύων του Ε.Ο.Χ.Α. Πανοσιολ. Αρχιμ. κ. Ευγένιος Ψαλλιδάκης, ήγειρεν πρόποσιν εκ μέρους της Επιτροπής της Εστίας Παιδικών Συσσιτίων και του Ε.Ο.Χ.Α., υπέρ του Κομιτάτου του Δ.Ε.Σ. και του κ. Αντιπροσώπου αυτού, ευχαριστήσας δια τας μεγάλας και πολλαπλάς υπηρεσίας, άς προσφέρει ο Δ.Ε.Σ. εις τον Ελληνικόν Λαόν κατά την σκληράν δοκιμασίαν αυτού και παρακαλέσας όπως διαβιβασθή η ευγνωμοσύνη των ευεργετουμένων απόρων, εκφραζομένην δια του στόματος της Εκκλησίας, εις την εν Αθήναις αντιπροσωπείαν αυτού.
Επίσης ηυχαρίστησε τους κ. κ. Υπουργόν Γεν. Δ/την Κρήτης, Νομάρχην, Δήμαρχον δια την συμβολήν αυτών εις το αρξάμενον έργον, την ακαταπόνητον κ. Πετράκη, υπό την εποπτείαν της οποίας λειτουργούσι τα παιδικά συσσίτια και τας εριτίμους κυρίας και δ/νίδας του Ε.Ο.Χ.Α., αίτινες μετά θερμού ζήλου επιτελούσι το καθήκον αυτών και ηυχήθη όπως το αρξάμενον έργον αποδώση τους προσδοκομένους καρπούς.
Η κ. Πετράκη εκ μέρους των κυριών και δ/νίδων προσέφερεν εις τον κ. Αντιπρόσωπον του Δ.Ε.Σ. εικόνας αρχαιοτήτων της Κνωσσού και Κρητικής ζωής ως αναμνηστικόν δώρον.
Ο κ. Soederderg εδήλωσεν ότι έμεινε τελείως ευχαριστημένος από την λειτουργίαν των Παιδικών συσσιτίων Ηρακλείου, άτινα, είπε, είναι τα καλύτερα της Κρήτης, συνεχάρη δε την κυρία Πετράκη, την δ/νίδα Όλγαν Κοκκινάκη και τας κυρίας και δ/νίδας του Ε.Ο.Χ.Α., δια το επιτυχώς συντελούμενον έργον…».
Στις αίθουσες των παιδικών συσσιτίων της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ηρακλείου, κατά διαστήματα γίνονταν εκδηλώσεις, (που εξυπηρετούσαν κυρίως τους σκοπούς προπαγάνδας των γερμανών). Σε εκδήλωση που έγινε ανήμερα των Χριστουγέννων του 1943, δόθηκαν στα παιδιά μικρά αναμνηστικά δώρα. Στην εκδήλωση, ο αντιπρόσωπος του Ερυθρού Σταυρού κ. Νίλσον, μίλησε στους παρευρισκόμενους. Την ομιλία του δημοσίευσε η εφημερίδα «Κρητικός Κήρυξ», με ημερομηνία 27 Δεκεμβρίου 1943. Μεταξύ άλλων ανέφερε:
«…ακολούθως ωμίλησεν ο κ. Νίλσον εκφράσας την ικανοποίησίν του δια το συντελούμενον έργον εις τα Παιδικά Συσσίτια και γενικώς δια την όλην προσπάθειαν των αρχών υπέρ του επισιτισμού των απόρων τάξεων του πληθυσμού και διεβεβαίωσε ότι θα καταβάλη πάσαν προσπάθειαν ώστε αι μελλοντικαί χορηγήσεις του Ερυθρού Σταυρού να είναι έτι σημαντικαί, προς πληρεστέραν ανακούφισιν της εκ του πολέμου προκυπτούσης δυστυχίας του πληθυσμού…».
Επιθεωρήσεις των παιδικών συσσιτίων έκανε κατά διαστήματα και ο γερμανός Διοικητής Κρήτης. Τον Μάρτιο του 1943, ο Διοικητής του «Φρουρίου Κρήτης» Στρατηγός Μπρόγερ, επιθεώρησε τα παιδικά συσσίτια Ηρακλείου. Στο Ηράκλειο, την ίδια περίοδο, λειτουργούσαν παιδικά, λαϊκά και βρεφικά συσσίτια υπό την εποπτεία του Δ.Ε.Σ.1
Οι κατοχικές αρχές χρησιμοποίησαν τα παιδικά συσσίτια αρκετές φορές για να προβάλουν το «δήθεν» ενδιαφέρον τους για τη διατροφή των παιδιών. Λειτουργώντας προπαγανδιστικά, με δημοσιεύματα στον τοπικό αλλά και αθηναϊκό τύπο, προσπαθούσαν να αμβλύνουν το πρόβλημα του επισιτισμού των παιδιών, που οι ίδιοι εξάλλου δημιούργησαν ως μόνοι και κύριοι υπαίτιοι του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου. «Βαφτίζουν» ως ανθρωπιστικό ενδιαφέρον τη χρηματική τους βοήθεια στη λειτουργία των παιδικών συσσιτίων, χρήματα τα οποία προέρχονται από την αρπαγή του πλούτου της Ελλάδας. Και συμπληρώνει η φιλογερμανική εφημερίδα σε άρθρο της, την 1η Αυγούστου 1944:
«…η Γερμανική Επιμελητεία ενδιεφέρθη τελευταίως και δια μία φοράν ακόμη δια τα παιδικά συσσίτια του Ερυθρού Σταυρού διαθέσασα σημαντικόν χρηματικόν ποσόν υπέρ αυτών. Το ενδιαφέρον τούτο έρχεται να διαπιστώση και πάλιν το βαθύτατον ανθρωπιστικόν ενδιαφέρον υπέρ του πληθυσμού του Γερμανικού στρατού και να αποδείξη την ευγενή συμπάθειαν του Γερμανού στρατιώτου προς τας εκ του πολέμου δημιουργηθείσας ανάγκας του Κρητικού λαού και τας σοβαράς βιωτικάς δυσχερείας του.
Αλλά και να υποδείξη την γενικωτέραν σκοπιμότητα των παιδικών συσσιτίων τα οποία τόσον εξυπηρέτησε και εξυπηρετεί ο Δ. Ε. Σ. Διότι αι αλλεπάλληλοι δωρεαί και διευκολύνσεις των Γερμανικών Αρχών προς τα παιδικά συσσίτια τούτο συμβολίζουν και εξυπηρετούν εν γνώσει των υπηρεσιών του Δ.Ε.Σ. προς την ανθρωπότητα και ταυτοχρόνως όπως τα παιδικά συσσίτια διατηρηθούν δια παντός τρόπου επ’ αγαθώ της δοκιμαζομένης εκ πολέμου παιδικής ηλικίας…».
Για τα παιδιά των παιδικών συσσιτίων του Ηρακλείου, ο αντιπρόσωπος του Δ.Ε.Σ. Ντερουζεμόν, το έτος 1944 ίδρυσε και λειτούργησε παιδικό ιατρείο. Στην εφημερίδα «Κρητικός Κήρυξ» με ημερομηνία 7 Αυγούστου 1944, διαβάζουμε:
«…εις το Ιατρείον αυτό όλα τα παιδιά υποβάλλονται εις πλήρη συστηματικήν κλινικήν και ακτινολογικήν εξέτασιν και τυγχάνουν της δεούσης θεραπείας και ενισχύσεως δια παροχής προσθέτου τροφής.
Το μεγάλο ποσοστόν ασθενών και καχεκτικών παιδιών και η διαρκώς αυξανόμενη κίνησις του Ιατρείου αποδεικνύουν ότι η ίδρυσις του εκπλήρωσε ένα πραγματικόν κενόν και εκάλυψε μίαν ουσιαστικήν ανάγκην δια τα πτωχά παιδάκια της πόλεώς μας. Όλη η υπηρεσία του Ιατρείου διεξάγεται από εθελοντάς ιατρούς και από εθελουσίως ιατρούς και από επίσης προσφερθείσας κυρίας και δεσποινίδας, ως αδελφάς. Αξίζει κάθε ευγνωμοσύνη και έπαινος εις το Φιλανθρωπικόν Ίδρυμα του
Δ. Ε. Σ. και εις τον εδώ εκπρόσωπόν του Ντε Ρουζεμόν, καθώς επίσης και εις τους ιατρούς της πόλεώς μας και λοιπά μέλη της Κοινωνίας μας που τόσον ευγενώς και αφιλοκερδώς προσεφέρθησαν να εξυπηρετήσουν τον ιερόν αυτόν σκοπόν…».
Ο αριθμός των παιδιών που διατρέφονταν από τα συσσίτια στον νομό Ηρακλείου ήταν ικανοποιητικός. Η μελέτη των κατοχικών αρχείων για τους μήνες Ιούνιο, Ιούλιο και Αύγουστο του έτους 1944, μας αποκαλύπτει ότι τον μήνα Ιούνιο σιτίζονταν 6.300 παιδιά, τον Ιούλιο 6.270 και τον Αύγουστο 6.158 παιδιά. Στην αναφορά του προς τον Φρούραρχο Ηρακλείου, ο Νομάρχης Εμμανουήλ Ξανθάκης τονίζει:
«…έχομεν την τιμήν, εις απάντησιν του επί 16-6-44 εγγράφου υμών, να γνωρίσωμεν ότι ο αριθμός των συσσιτιούντων εις τα Λαϊκά και Παιδικά συσσίτια σήμερον, έχει ως εξής:
1) Λαϊκά Συσσίτια πόλεως Ηρακλείου = 1.100
2) Παιδικά Συσσίτια πόλεως Ηρακλείου = 1.050
3) Παιδικά Συσσίτια Προαστείων Ηρακλέιου = 1.208
4) Παιδικά Συσσίτια Επαρχιών Ηρακλείου = 2.800
Το όλον = 6.158ª
(Έγγραφο αρχείου Γερμανικής Στρατιωτικής Διοικήσεως Κρήτης)
Την 1η Σεπτεμβρίου του έτους 1944, σαράντα ημέρες πριν την αποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων από την ύπαιθρο και τις πόλεις της Κρήτης και τη σύμπτυξή τους στην «Οχυρά Θέση Χανίων», το γερμανικό Φρουραρχείο διέθεσε στη Νομαρχία Ηρακλείου 2.343 οκάδες ελαιόλαδο. Ο Νομάρχης το παραχώρησε σε δέκα πληθυσμιακές ομάδες, δίδοντας στα παιδικά συσσίτια της πόλης 1.093 οκάδες και στα παιδικά συσσίτια των προαστίων 350 οκάδες:
«…τους υπό του Φρουραρχείου Ηρακλείου διατεθέντας ημίν, κατά το από 29-3-44 έγγραφον αυτού, τρεις τόννους ελαίου, οκ. 2.343 εκ της ανταλλαγής Δ.Ε.Σ. κατανέμομεν ως εξής.
1) Λαϊκά και Παιδικά Συσσίτια Πόλεως οκ. 1093
2) Παιδικά Συσσίτια Προαστείων 360
3) Νοσοκομείον Ηρακλείου 270
4) Ορφανοτροφείον Θηλέων 40
5) Βρεφοκομείον 50
6) Πυροσβεστική Υπηρεσία 45
7) Άσυλον Γερόντισσας 20
8) Χωρ/κή Νομού 260
9) Αξ/κοί Χωρ/κής Πόλεως 60
10) Κοινωνική Πρόνοια 145
Το όλον 2343».
(Έγγραφο αρχείου Γερμανικής Στρατιωτικής Διοικήσεως Κρήτης)
Ο γερμανός Φρούραρχος Ηρακλείου κατήρτιζε σχέδιο επισιτισμού. Όριζε υπεύθυνο της λειτουργίας του σχεδίου, τον Νομάρχη Ηρακλείου. Προέβλεπε διανομή τροφίμων στα λαϊκά συσσίτια και στους μαθητές. Στη διάθεση των επιτροπών συσσιτίων, έδιδε χρηματικά ποσά που προέρχονταν από την είσπραξη τεσσάρων φόρων. Στην διαταγή του προς τον Νομάρχη Ηρακλείου, ο Φρούραρχος αναφέρει:
1) ΛΑΪΚΑ ΣΥΣΣΙΤΙΑ
α) Σιτηρά της Συγκεντρώσεως 4,5 τόννοι. Τα δια τα Λαϊκά Συσσίτια ποσά, δέον να χορηγούνται δωρεάν. Εφ’ όσον υπάρχουν αποθέματα σίτου, δέον να χορηγούνται από αυτά.
β) Έλαιον. Από την μηνιαίαν χορήγησιν ελαίου και προς πάσης γενικής διανομής, δέον να γίνεται μία παραχώρησις εις τα Λαϊκά Συσσίτια εις το καθοριζόμενον ποσόν 30 γρ. κατά κεφαλήν και καθ’ ημέραν. Το έλαιον επίσης δέον να διατίθεται εκ του εις είδος φόρου δωρεάν.
γ) Όσπρια. Το υπολειπόμενον ποσόν οσπρίων της Συγκεντρώσεως εις 20 τόννων, δέον να κρατηθή δια τα Λαϊκά Συσσίτια. Επί τούτου δέον να προσέξετε όπως τουλάχιστον 100 γρ. διατίθενται κατά κεφαλήν και καθ’ ημέραν. Η χορήγησις εις τα Λαϊκά Συσσίτια θα γίνεται πάλιν δωρεάν.
δ) Σταφίδες και άλας. Σταφίδες και άλας δέον να χορηγούνται εις τα Λαϊκά Συσσίτια συμφώνως τη από 30-12 διαταγή ανά 20 γρ. ή 5 γρ. κατά κεφαλήν και ημέραν.
Πρέπει να επιδιώξετε ίνα ο αριθμός των Συσσιτούντων εις τα Λ.Σ. φθάση τουλάχιστον τους 1000…».
… 4) ΜΑΘΗΤΑΙ
α) Σιτηρά της Συγκεντρώσεως 15 τόννοι και εφ΄όσον θα υπάρχη να δίδεται σίτος.
β) Έλαιον από τον φόρον ελαίου, εκ της Φίρμας «Έλαιον».
Να χορηγείται επί τη βάσει της κατά μήνα χορηγουμένης ποσότητος.
γ) Σταφίδες. Αύται επίσης θα λαμβάνωνται από την κατά μήνα χορηγουμένην ποσότητα…».
Χρηματικά μέσα τίθενται εις την διάθεσίν σας τα κάτωθι:
1) Η μηνιαία είσπραξις από τον φόρον Κοινωνικής Προνοίας, μέχρι 15-1, 124 εκατομμύρια.
2) Το μηνιαίον κέρδος της Εταιρείας «Υπεραστικών Μεταφορών»
3) τα δια τα Λ. Σ. κεφάλαια της Γενικής Δ/σεως Κρήτης.
4) Ο φόρος των σιγαρέττων εκ δρ. 500 κατά 100 τεμάχια.
Με αυτά τα χρηματικά μέσα θα αντικρίσητε τα τρέχοντα έξοδα, προμήθειαν ξύλων κ.λ.π. Με τα πλεονάσματα δε δέον να επιδιωχθή η καλυτέρευσις της αγοράς λαχανικών και κρέατος. Επί τούτοις δέον η Νομαρχία να επιδιώξη όπως ο πλούσιος πληθυσμός υποστηρίζη τα Λ.Σ. δια χρηματικών εισφορών…».
(Έγγραφο αρχείου Γερμανικής Στρατιωτικής Διοικήσεως Κρήτης)
Ο Νομάρχης Εμμανουήλ Ξανθάκης, ενημέρωνε συνεχώς με έγγραφα το Φρουραρχείο Ηρακλείου για τις χορηγούμενες ποσότητες τροφίμων στα συσσίτια. Το Φεβρουάριο του έτους 1944, διέθεσε στα λαϊκά συσσίτια 2.400 οκάδες όσπρια και 780 οκάδες σιτηρά. Στα παιδικά συσσίτια διέθεσε 2.300 οκάδες ελαιόλαδο:
´Κατάστασις
Εμφαίνουσα τας μέχρι σήμερον διανομάς βάσει του επισιτιστικού σχεδίου 5- 2- 44
α/α Οργανισμοί Όσπρια Σιτηρά Έλαιον
1 Λαϊκά συσσίτια 2.400 780 —
2) Λαϊκά & παιδικά συσσίτια 2.300 — 2.300
3) Χωροφυλακή — 7.020 750
4) Πυροσβεστική Υπηρεσία — 300 —
5) Μαθητικά Αρτίδια — 7.600 2.600
6) Δημόσιοι Υπ/λοι — 39.000 —
7 Χανιά — 39.000 —
8) Ρέθυμνο — 23.400 —
9) Ελλην. Λόχον — 850 —
117.950 5.390…»
(Έγγραφο αρχείου Γερμανικής Στρατιωτικής Διοικήσεως Κρήτης)
Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος