Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Αποστολιανών διοργάνωσε την Κυριακή 7 Απριλίου 2024 και στις 12.00 η ώρα το μεσημέρι ημερίδα τιμής και μνήμης για τον Αντισυνταγματάρχη Γεώργιο Πλευράκη, τον ήρωα Έλληνα αξιωματικό της μάχης των Οχυρών Ρούπελ από 6 ως 10 Απριλίου 1941. Τον Γεώργιο Πλευράκη, που σκοτώθηκε τελικά στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στις 6 Ιανουαρίου 1945 στην περιοχή Ρέντη Πειραιά.
Στην ημερίδα πήραν μέρος με εισηγήσεις ο εγγονός του Γεώργιος Ελευθερίου Πλευράκης, η Μαρία Φωτίου Δαμιανάκη, ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης, η εξαιρετική μουσικός Μυρτώ Γεωργιάδου και μαθητές της χορωδίας του Δημοτικού Σχολείου Καστελλίου με την επιμέλεια του μουσικού Νικολάου Χναράκη. Την ημερίδα συντόνιζε η κ. Χριστίνα Πετροδασκαλάκη – Καρκανάκη. Ο δραστήριος Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Αποστολιανών κ. Εμμανουήλ Δαμιανάκης, εμπλούτισε την εκδήλωση με ένα καλαίσθητο έντυπο 16 σελίδων σε επιμέλεια Γεωργίου Α. Καλογεράκη. Το έντυπο μοιράστηκε δωρεάν στους παρευρισκόμενους.
Συνδιοργανωτές της εκδήλωσης ήταν η Περιφέρεια Κρήτης και ο Δήμος Μινώα Πεδιάδας. Για τις μάχες των Οχυρών, η κ. Μαρία Φ. Δαμιανάκη ανέφερε στην εισήγησή της τα εξής:
«Ο ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΤΩΝ ΗΤΤΗΜΕΝΩΝ
Σήμερα 83 χρόνια από την εισβολή της ναζιστικής Γερμανίας στη χώρα και την εποποιία των ηρώων στα οχυρά των βορείων συνόρων μας, πραγματοποιούμε με περηφάνια την 4η εκδήλωση με ιστορικό περιεχόμενο. Είναι αφιερωμένη στον συγχωριανό μας Γεώργιο Εμμ. Πλευράκη, Αντισυνταγματάρχη του Ελληνικού Στρατού, Διοικητή των οχυρών Ρούπελ.
Από 6 έως 10 Απριλίου 1941 οι μαχητές των Ρούπελ και των υπόλοιπων οχυρών αντιμετώπισαν με ηρωισμό την επίθεση της 12ης γερμανικής στρατιάς, αντιτάσσοντας την ανδρεία τους στην αριθμητική και τεχνολογική υπεροχή του αντιπάλου. Λέγοντας μάχη των οχυρών εννοούμε τον τετραήμερο, σκληρό, επικό και άνισο αγώνα που δόθηκε στα οχυρά Μακεδονίας-Θράκης από τον ορεινό όγκο Μπέλες μέχρι τον Νέστο.
Για να κατανοήσουμε και να έχουμε πληρέστερη εικόνα του πολέμου θα πρέπει να πούμε δυο λόγια για το τι ήταν τα οχυρά. Η συστηματική οχύρωση των βορείων συνόρων, προς αποτροπή του βουλγαρικού επεκτατισμού, έλαβε χώρα την περίοδο 1936-1940 επί πρωθυπουργίας Μεταξά. Τα 21 οχυρά που κατασκευάστηκαν κάλυπταν τους νομούς Σερρών, Δράμας, Ξάνθης και Ροδόπης. Αυτά με φυσικά κωλύματα ορεινών όγκων, ποταμών και άλλα οχυρωματικά έργα αποτέλεσαν την οχύρωση των βουλγαρικών συνόρων. Το έργο αυτό είναι δυσθεώρητα μεγάλο για την εποχή του, εάν λάβει κανείς υπόψη ότι ανοίχτηκαν στοές 24 χιλιομέτρων και υπόγεια καταφύγια μήκους 13 χλμ.
Τα οχυρά αποτέλεσαν ένα πολύπλοκο έργο που σχεδιάστηκε, οργανώθηκε και εκτελέστηκε με απόλυτο συντονισμό, μαθηματική ακρίβεια και απίστευτη ταχύτητα εξ ολοκλήρου από Έλληνες. Ο γενικός σχεδιασμός έγινε από αξιωματικούς του Πεζικού και του Πυροβολικού, ενώ η μελέτη για την κατασκευή των οχυρών από αξιωματικούς του Μηχανικού.
Σημαντικό ρόλο, όμως, για την αποτελεσματικότητα αυτού του κατασκευαστικού έργου διαδραμάτισαν οι μηχανικοί του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, που επιμελήθηκαν τη σύνθεση, την όπλιση και τον έλεγχο της ποιότητας του χρησιμοποιηθέντος σκυροδέματος.
Παραθέτουμε περιληπτικά μερικά στοιχεία για τα οχυρά: Το πλεονέκτημα ενός οχυρού ήταν η μειωμένη τρωτότητα της φρουράς του, αφού προστατεύονταν από τα εχθρικά πυρά με χιλιάδες τόνους οπλισμένου σκυροδέματος και με υπόγεια καταφύγια.
Μπορούσαν να αναχαιτίσουν δυσανάλογα μεγάλες δυνάμεις. Μπορούσαν να διεξάγουν επιχειρήσεις για 10 συνεχείς ημέρες χωρίς ανεφοδιασμό. Κάθε οχυρό περιελάμβανε ανθεκτικά σκέπαστρα, πυροβολεία, πολυβολεία, ολμοβολεία, παρατηρητήρια, έργα παραλλαγής και παραπλάνησης, πολλαπλές εισόδους και εξόδους για ανεφοδιασμό και αντεπιθέσεις. Οι υπόγειοι χώροι περιελάμβαναν γραφεία, θαλάμους, τηλεφωνικά κέντρα, ιατρείο, χώρους υγιεινής, δεξαμενές νερού, μαγειρεία, μηχανοστάσια, αποθήκες τροφίμων και πυρομαχικών. Είχαν σύστημα εξαερισμού και προσανατολισμού και θερμοκρασία σταθερή χειμώνα, καλοκαίρι 17-19 βαθμούς. Γύρω από τα οχυρά αναπτύχθηκαν διπλές και τριπλές γραμμές ανάσχεσης με δίκτυα αντιαρματικών τάφρων και εμποδίων.
Τα οχυρά κατασκευάστηκαν με πλήρη μυστικότητα, καθώς ούτε η βουλγαρική ούτε η γερμανική κατασκοπεία δεν κατόρθωσαν να συλλέξουν πληροφορίες. Αποτέλεσαν το μεγαλύτερο κατασκευαστικό έργο στην Ελλάδα τον 20ό αιώνα. Το δημόσιο αυτό έργο πραγματοποιήθηκε ταχύτατα, με μικρό κόστος και καλή υποδομή. Τα οχυρά κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν την τελειότερη πολεμική μηχανή της εποχής, το ανίκητο μέχρι τότε Γ. Ράιχ. Ήταν ελλιπέστατα εξοπλισμένα σε άνδρες και υλικό, γιατί είχαν προωθηθεί στον ελληνικό στρατό που μάχονταν νικηφόρα στην Αλβανία. Το Ρούπελ ήταν κατασκευασμένο στις δυτικές αντηρίδες του όρους Τσιγγέλι στον ποταμό Στρυμόνα και μαζί με το οχυρό Παλιουριώνες, στην απέναντι πλευρά στο όρος Μπέλες εξασφάλιζαν τη στενωπό Ρούπελ.
Με ανάπτυγμα καταφυγίων 1.849 μ. και μήκος στοών 4.251 μ. ήτοι συνολικό μήκος στοών και καταφυγίων 6100 το οχυρό Ρούπελ αποτελεί τη ναυαρχίδα της οχυρωματικής γραμμής Μεταξά. Eπρόκειτο για ένα μεγάλο συγκρότημα που εκτεινόταν σε2,5 χιλ και ήταν διαιρεμένο σε δύο επιμέρους τομείς, το Ουσίτα και το κυρίως συγκρότημα.
Την υπεράσπιση των ελληνικών εδαφών στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα είχε αναλάβει το τμήμα στρατιάς Ανατολικής Μακεδονίας, αποτελούμενο από 3 μεραρχίες πεζικού 2 ταξιαρχίες πεζικού και μια αποδυναμωμένη μηχανοκίνητη μεραρχία. Το οχυρό Ρούπελ υπαγόταν στον δυτικό υποτομέα Σιδηροκάστρου, όπως και το οχυρό Καρατάς, με την ενδιάμεση περιοχή. Ο τομέας διοικείτο από τον αντισυνταγματάρχη Γεώργιο Πλευράκη.
Η γερμανική δύναμη που εισέβαλε στην Ελλάδα ήταν η 12 στρατιά υπό τον Στρατάρχη Βίλχεμ Λιστ με συνολικά 18 μεραρχίες και άλλα τμήματα Oι Γερμανοί διέθεσαν για την επίθεση κατά της χώρας 680.000 στρατιώτες, 1.200 τανκς, 1.000 αεροπλάνα έναντι 70.000 χιλ Ελλήνων στρατιωτών.
Είχαν αποστολή τη διάσπαση της οχυρωμένης τοποθεσίας Μπέλες – Άγκιστρο-Όρη Βροντούς, υψίπεδο Κάτω Νευροκοπίου και κατάληψη της Θεσσαλονίκης. Η 2η τεθωρακισμένη Μεραρχία είχε αποστολή να διασπάσει τις γραμμές μέσω του Αξιού και να κινηθεί προς Θεσσαλονίκη.
Στις 05:15 της 6ης Απριλίου 1941, χωρίς να τηρηθούν τα συνήθη διπλωματικά έθιμα μετά την απόρριψη τελεσιγράφου από τον πρωθυπουργό Αλέξανδρο Κορυζή, τα γερμανικά στρατεύματα που ευρίσκοντο εις την Βουλγαρία που είχε προχωρήσει στον άξονα, εισέβαλαν στο ελληνικό έδαφος. Στη στενωπό του Ρούπελ ενήργησε το έμπειρο από τις μάχες της γραμμής mazino στη Γαλλία 125 σύνταγμα μαζί με το 1ο τάγμα του 100ου συντάγματος ορεινών κυνηγών. Στο οχυρό Ρούπελ υπήρχαν 27 αξιωματικοί και 950 οπλίτες.
Η επίθεση των γερμανών κατά των οχυρών άρχισε στις 5:15 με σφοδρό βομβαρδισμό του πυροβολικού και από τις 6:00 με αεροπλάνα κάθετης εφόρμησης (Στούκας) τα οποία σε σχηματισμούς έριχναν βόμβες. Πρέπει να σημειωθεί ότι τα γερμανικά αεροσκάφη δεν επιχειρούσαν με το τυπικό φορτίο μάχης (μια βόμβα 250 λιβρών αλλά με βόμβες 500 λιβρών).
Παράλληλα βομβάρδιζαν τα οχυρά Παλιουριώνες και Καρατάς. Γερμανικός ειδικός λόχος με 18 λέμβους επιχείρησε να πλεύσει τον ποταμό Στρυμόνα, αλλά καθηλώθηκε σε συρματόπλεγμα, αποδεκατίστηκε από τα διασταυρούμενα πυρά των οχυρών Ουσίτα και Παλιουριώνες. Οι επιτιθέμενοι στο οχυρό Ουσίτα καθηλώθηκαν με σοβαρές απώλειες. Παρά τις επίμονες προσπάθειες των Γερμανών δεν κατόρθωσαν να καταλάβουν τα οχυρά και περιέπεσαν σε κατάσταση άμυνας. Μόλις 3 από τα 85 πολυβολεία που βρίσκονταν στις θυρίδες του κατάφεραν να καταστρέψουν. Έτσι, έληξε η πρώτη ημέρα επίθεσης εναντίον του Ρούπελ με πολλές απώλειες για τον εχθρό.
Τη 2η ημέρα συνεχίστηκε η επίθεση με ανηλεείς βομβαρδισμούς. Οι ελληνικές δυνάμεις κατάφεραν όχι μόνο να απωθήσουν τους Γερμανούς αλλά να εκκαθαρίσουν κάποιες θέσεις που είχαν καταληφθεί. Αληθινή γιγαντομαχία.
Οι βομβαρδισμοί συνεχίστηκαν την 3η και 4η ημέρα, 8 και 9 Απριλίου, από πυροβολικό και αεροπορία στο Ρούπελ και στους Παλιουριώνες, αλλά το ελληνικό πυροβολικό προκάλεσε βαριές απώλειες και οπισθοχώρηση. Στη στενωπό του Ρούπελ και στο υψίπεδο του Νευροκοπίου τα γερμανικά στρατεύματα με εκατοντάδες νεκρούς και τραυματίες προσπαθούν μάταια να διασπάσουν τις οχυρωμένες τοποθεσίες. Στις 5 το απόγευμα της 9ηςΑπριλίου κήρυκες ζήτησαν την παράδοση του οχυρού και γνωστοποίησαν τη συνθηκολόγηση του τομέα συγκροτήματος ανατολικής Μακεδονίας. Έλαβαν την ηρωική απάντηση από τον Διοικητή ότι τα οχυρά δεν παραδίδονται, τα οχυρά καταλαμβάνονται και ότι όποιος προσεγγίσει θα συντριβεί.
Στους ερευνητές του μέλλοντος ανήκει η ευθύνη να αποσαφηνιστεί ποιος ήταν αυτός που έδωσε την απάντηση. Η βιβλιογραφία θεωρεί τον ταγματάρχη Γ. Δουράτσο, διοικητή του οχυρού Ρούπελ, χωρίς να αναφέρεται σε στοιχεία. Η οικογένεια του Γεωργίου Πλευράκη είχε μάθει από τον ίδιο ότι εκείνος έδωσε την ηρωική απάντηση.
Με πλήθος αναφορών προς το ΓΕΣ ο υιός του Ελευθέριος Πλευράκης αγωνίστηκε να αποδείξει ότι ο πατέρας του, ο δικός μας ήρωας Γ. Πλευράκης, επικεφαλής του δυτικού υποτομέα, έδωσε την ηρωική απάντηση και αναρωτιέται κανείς πώς ένα αυστηρό, τυπικό, σχολαστικό γερμανικό σύστημα θα παρέκαμπτε τον Διοικητή και θα συνομιλούσε με κατώτερο αξιωματικό και πως στη συνέχεια εμφανίζεται ως μόνος συνομιλητής με τους Γερμανούς αξιωματικούς ο Πλευράκης και είναι αυτός που αποτυπώνει σε έκθεσή του τα μετά τη μάχη, όπως θα δούμε. Δυστυχώς, ο Γ. Πλευράκης σκοτώθηκε για την πατρίδα το Γενάρη του 1945, αμέσως μετά την απελευθέρωση και η απουσία του δεν βοήθησε στην αποτύπωση της αλήθειας.
Οι επιχειρήσεις των ειδικών γερμανικών λόχων και οι συνεχόμενες επιθέσεις ναζιστικών ταγμάτων ορεινού πολέμου αποκρούονταν με απόλυτη επιτυχία. Παρά τις επαναλαμβανόμενες επιχειρήσεις και την κατάληψη ορισμένων υψωμάτων, το Ρούπελ και τα υπόλοιπα οχυρά έμειναν ανέπαφα, έμειναν απόρθητα και ουδέποτε καταλήφθηκαν. Οι απώλειες των Γερμανών ήταν πολλές και η άμυνα των Ελλήνων υποδειγματική.
Αντιστέκονταν στις λυσσαλέες επιθέσεις, αμύνονταν με ηρωισμό και προξενούσαν τεράστιες απώλειες στον εχθρό. Η μάχη στη θέση Γκολιάμα στα μετόπισθεν του Ρούπελ για ανακατάληψη υψώματος υπήρξε η σκληρότερη του Γερμανοϊταλικού πολέμου με την ιδιαιτερότητα οι Γερμανοί να είναι αμυνόμενοι και οι Έλληνες επιτιθέμενοι. Όμως την επίθεση έκαμψαν τα γερμανικά αεροπλάνα με αποτέλεσμα 150 νεκρούς Έλληνες στρατιώτες.
Τελικά, οι Γερμανοί εισέβαλαν μέσω της Γιουγκοσλαβίας την 9η Απριλίου 1941, με την κάμψη της ελληνικής αντίστασης στα ανατολικά του Αξιού ποταμού και υπερφαλαγγίζοντας τη γραμμή «Μεταξά» με τη 2η τεθωρακισμένη μεραρχία. Προχώρησαν προς τη Θεσσαλονίκη αποκόπτοντας το τμήμα της στρατιάς ανατολικής Μακεδονίας που υπερασπιζόταν το Ρούπελ και τα υπόλοιπα οχυρά.
Ο Διοικητής του Τμήματος Στρατιάς ανατολικής Μακεδονίας αντιστράτηγος Μπακόπουλος βλέποντας τη συνεχιζόμενη διείσδυση των γερμανικών δυνάμεων, την αναμενόμενη κατάληψη της Θεσσαλονίκης και τον άμεσο κίνδυνο αιχμαλωσίας των ελληνικών δυνάμεων αποφασίζει να συμπτύξει τις δυνάμεις στα λιμάνια της Ανατολικής Μακεδονίας και να διαπραγματευθεί.
Στις 9 Απριλίου υπογράφηκε πρωτόκολλο και παράρτημα διαπραγματεύσεων μεταξύ του Διοικητού του Τμήματος Στρατιάς Ανατολικής Μακεδονίας και του Διοικητή της 2ης τεθωρακισμένης μεραρχίας. Στο πρωτόκολλο συμπεριλήφθηκε όρος ότι από τους αξιωματικούς δεν αφαιρούνταν τα ξίφη και αξιωματικοί και οπλίτες δεν θα σταλούν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Το οχυρό σε επικοινωνία με τη μεραρχία μαθαίνει για τη συνθηκολόγηση. Στις 10 Απριλίου έλαβε χώρα η παράδοση του οχυρού, αφού λήφθηκε διαταγή κατάπαυσης του πυρός. Ο Γερμανός διοικητής που παρέλαβε το οχυρό έδωσε συγχαρητήρια και τόνισε ότι αποτέλεσε τιμή και περηφάνια που είχαν αντίπαλο ένα τόσο ηρωικό στρατό. Γράφει ο Πλευράκης «Τα γερμανικά στρατεύματα μας σεβάστηκαν και μας τίμησαν. Έξω από το οχυρό ήταν παρατεταμένο γερμανικό τμήμα που απέδωσε τιμές». Στο οχυρό υπήρξαν 14 νεκροί και 152 τραυματίες.
Οι γερμανικές απώλειες ήσαν 555 νεκροί (ίσως περισσότεροι) και 2.134 τραυματίες. Η συγκίνηση του Διοικητή 125 Συντάγματος Πεζικού συνταγματάρχη Erich Peterson προς τον αντισυνταγματάρχη Γεώργιο Πλευράκη, τον οποίο επισκέφθηκε στις Σέρρες, ταιριάζει απόλυτα με τον τεράστιο αριθμό νεκρών που είχε η μονάδα του. Μετά την ανακωχή δήλωσε ενώπιον του: “Δεν θρηνώ ως στρατιώτης, διότι η θυσία ήταν επιβεβλημένη, αλλά κλαίω ως άνθρωπος διότι εκ του συντάγματός μου απέμειναν ολίγοι μόνον άνδρες”.
Ο ίδιος ο αντισυνταγματάρχης Πλευράκης στην έκθεσή του προς τον διοικητή της μεραρχίας πεζικού υποστράτηγο Παπακωνσταντίνου αναφέρει σχετικά με τους νεκρούς Γερμανούς στο Ρούπελ: “Εφ ολοκλήρου της ζώνης και σε βάθος 300-1000 μηδέ σπιθαμή γης έμεινε άνευ πτωμάτων. Και η έκτασις αύτη ποτισμένη δι αιμάτων γερμανών στρατιωτών παρουσίαζε θέαμα του οποίου ουδεμία ανθρώπινη ψυχή, όσο σκληρά και αν ήτο, μπορούσε να παραμείνει ασυγκίνητος”.
Σχετικά με τις απώλειες στον υποτομέα του συγκροτήματος Σιδηροκάστρου ο Πλευράκης σημειώνει στην έκθεση του: “Αι απώλειαι ασήμαντοι έναντι τοιούτου αγώνος ώστε περιοριστεί σε 4 αξιωματικούς και 10 οπλίτες νεκρούς και 2 αξιωματικούς και 150 οπλίτες τραυματίες. Απεναντίας του αντιπάλου βαρύτατες ως μαρτυρούν τα υπάρχοντα νεκροταφεία και αποσιωπώ για λόγους σκοπιμότητας”.
Εκεί στο Ρούπελ με Διοικητή το δικό μας ήρωα Γεώργιο Πλευράκη, γράφτηκε μια από τις πιο ένδοξες σελίδες της νεότερης ιστορίας. Η ηρωική αντίσταση προκάλεσε τον θαυμασμό εχθρών και συμμάχων.
Η εισβολή στα Βαλκάνια και ειδικότερα στην Ελλάδα είχε αποτέλεσμα την απώλεια πολύτιμου χρόνου, αλλά και σημαντικό κόστος στο επιχειρησιακό πεδίο που είχε αντίκτυπο στην έναρξη της επιχείρησης Μπαρμπαρόσα. Για να εκτιμηθεί η συμβολή της Ελλάδας παραθέτουμε τη διάρκεια της αντίστασης άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Ελλάδα 219, Γαλλία 43, Πολωνία 30, Βέλγιο 18, Ολλανδία 4, Γιουγκοσλαβία 3.
Δεν είναι λίγα τα ηρωικά παραδείγματα αξιωματικών και στρατιωτών που υπερασπίστηκαν μέχρι τέλος τα προκεχωρημένα πολυβολεία. Μεταξύ αυτών ο λοχίας Ίτσιος, που παρέμεινε μαζί με 2 οπλίτες στο πολυβολείο Π8 στην Ομορφοπλαγιά του όρους Μπέλες μέχρι να τελειώσουν τα πυρομαχικά και αφού πρώτα σκότωσαν περισσότερους από 250 Γερμανούς. Όταν οι Γερμανοί τούς ζήτησαν να παραδοθεί βγήκαν έξω, λέγοντας “Εγώ έπραξα το καθήκον μου”. Τότε ο υποστράτηγος Shoner αφού τον συνεχάρη, διέταξε την εκτέλεσή του. Επρόκειτο για το πρώτο έγκλημα πολέμου των Γερμανών στην Ελλάδα, που έδειχνε τι θα ακολουθήσει.
Το τραύμα γοήτρου που άφησε η γερμανική εισβολή στην Ελλάδα επηρέασε τη γερμανική κατοχή που εκδηλώθηκε με εκτελέσεις, αντίποινα εναντίον αμάχων, καταστροφές, αρπαγές και λεηλασίες. Όμως για την Ελλάδα ξεκινά μια νέα εποχή, η εποχή της Εθνικής Αντίστασης. Η μάχη των οχυρών, οι νέες Θερμοπύλες της Μακεδονίας αποτελούν και σήμερα ζωντανό μνημείο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας και διαχρονικό σύμβολο πανανθρώπινων αξιών.
Αιωνία τιμή και δόξα στους υπερασπιστές των οχυρών ήρωες που μας διδάσκουν με το παράδειγμά τους. Ευγνωμοσύνη χωρίς όρια για τη θυσία τους».
Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι
Δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων,
Διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Καστελλίου