Η ολιγωρία αρκετών Προέδρων των Κοινοτήτων που είχαν αναλάβει το έργο της σύνταξης των εργατικών καταλόγων, η απροθυμία του πληθυσμού στην καταναγκαστική εργασία, το αντάρτικο που αναπτύχθηκε στα βουνά της Κρήτης, τα σαμποτάζ τoυ 1942, η συγκέντρωση των σιτηρών, οι φόροι που επέβαλε το κατοχικό καθεστώς με τους συνεργάτες του στα αγροτικά προϊόντα και οι κάτοικοι που αρνούνταν να τους καταβάλουν ήταν οι αιτίες σύγκλησης των τεσσάρων κύκλων Κοινοτικών Συνεδρίων, που διέταξαν οι Γερμανοί Διοικητές του «Φρουρίου Κρήτηςª Στρατηγοί Αντρέ και Μπρώυερ στον νομό Ηρακλείου.
Με διαταγή του Φρουράρχου Ηρακλείου, ορίστηκε η υποχρεωτική παρουσία των Προέδρων των Κοινοτήτων των χωριών στα Συνέδρια. Όλα τα χωριά του νομού Ηρακλείου συμμετείχαν υποχρεωτικά στους τέσσερις κύκλους Συνεδρίων που έγιναν από 29 Ιουνίου 1942 ως 10 Δεκεμβρίου 1943, ανάλογα με τη γεωγραφική τους θέση.
Ο Γερμανός Στρατηγός Αντρέ καθόρισε τους δύο πρώτους κύκλους Συνεδρίων και ο Στρατηγός Μπρώυερ που τον αντικατέστησε, τους άλλους δύο κύκλους που ακολούθησαν.
Στη συνέχεια, οι επιθεωρητές των Δημοτικών Σχολείων των Περιφερειών Ηρακλείου και Πεδιάδος, με γραπτή πρόσκλησή τους καλούν τους δασκάλους να παρευρεθούν υποχρεωτικά στα Συνέδρια των Κοινοτήτων ως εξής: «ÖΚαλούμεν τους διδασκάλους Νομού Ηρακλείου αμφοτέρων των φύλων, όπως μετάσχωσιν υποχρεωτικώς εις τα κατόπιν διαταγής του Αξιοτίμου Διοικητού του Φρουρίου Κρήτης ορισθέντα υπό της Νομαρχίας Ηρακλείου Συνέδρια Κοινοτήτων Ηρακλείου, Αγίων Δέκα ή Αρκαλοχωρίου, εις ά θα παραστώμεν και ημείς προκειμένου να επικοινωνήσωμεν και προσωπικώς μεθ’υμών δια την αποτελεσματικωτέραν συμβολήν των εκπαιδευτικών προς επιτυχίαν των σκοπών των ΣυνεδρίωνÖª. (Εφημερίδα Κρητικός Κήρυξ, 27 Ιουνίου 1942).
Στην πόλη του Ηρακλείου και σε χωριά της ενδοχώρας πραγματοποιήθηκαν στους τέσσερις κύκλους συνολικά εικοσιένα (21) Συνέδρια. Στα Συνέδρια συμμετείχαν οι στρατιωτικοί εκπρόσωποι των κατοχικών αρχών και οι διορισμένοι πολιτικοί εκπρόσωποί τους, (Υπουργός Γενικός Διοικητής Κρήτης, Νομάρχες, Δήμαρχοι, Διευθυντές υπηρεσιών, Επιθεωρητές Εκπαίδευσης, κ.ά.).
Ως χώροι των Συνεδρίων ορίστηκαν δεκατρείς αίθουσες σχολείων, ένας ναός, μία αίθουσα Ειρηνοδικείου, τρεις ειδικά διακοσμημένες αίθουσες και τα θέατρα Πουλακάκη και Μινώα, της πόλης του Ηρακλείου.
Σκοπός των Συνεδρίων ήταν η «διαφώτιση» του πληθυσμού, η ανάπτυξη της γερμανικής προπαγάνδας και η «συνεργασία των πολιτών με τις κατοχικές αρχές». Οι δάσκαλοι και οι ιερείς, χρησιμοποιήθηκαν από τη γερμανική προπαγάνδα ως εργαλεία διαφώτισης, αφού διατάχθηκαν και υποχρεώθηκαν να μεταφέρουν στους κατοίκους των χωριών τις γερμανικές απόψεις που αναπτύχθηκαν στα Συνέδρια.
Το σύνολο σχεδόν των δασκάλων και ιερέων, δεν υπάκουαν στις διαταγές των κατοχικών αρχών για «διαφώτιση» του πληθυσμού.
Από τα εικοσιένα Συνέδρια, τρία πραγματοποιήθηκαν στο Αρκαλοχώρι. Το τρίτο, το ενδέκατο και το τελευταίο, εικοστό πρώτο.
Το τρίτο Κοινοτικό Συνέδριο έγινε στο Αρκαλοχώρι, το Σάββατο 4 Ιουλίου 1942. Άρχισε στις 11.00 η ώρα και τελείωσε μετά το μεσημέρι. Όλες τις πληροφορίες για το Συνέδριο, τις σταχυολογήσαμε από την εφημερίδα Κρητικός Κήρυξ, στις 7 Ιουλίου 1942. Οι εργασίες του Συνεδρίου πραγματοποιήθηκαν στον ναό του πολιούχου Σωτήρα, στο κέντρο του χωριού, που ήταν ειδικά διακοσμημένος.
Στο τρίτο Κοινοτικό Συνέδριο του Αρκαλοχωρίου συμμετείχαν όλες οι Κοινότητες της επαρχίας Μονοφατσίου και οι Κοινότητες της επαρχίας Πεδιάδος: Αμαριανού, Αποστόλων, Ασκών, Αστριτσίου, Βαρβάρω, Καστελλίου, Βώνης, Γερακίου, Εμπάρου, Ζωφόρων, Θραψανού, Καραβάδω, Καρουζανών, Κασταμονίτσης, Καστελλίου Πεδιάδος, Λιλιανού, Μαθιάς, Μάρθας, Μελεσσών, Μηλιαράδω, Μουχτάρω, Νιπηδητού, Ξενιάκου, Ξυδά, Παναγιάς, Πολυθέας, Σαμπά, Σμάρι.
Παρευρέθηκαν όλες οι αντιπροσωπείες που ήταν προσκεκλημένες σύμφωνα με το πρόγραμμα. Πρόεδροι, ιερείς, δάσκαλοι, γραμματείς Κοινοτήτων και Κοινοτικοί Σύμβουλοι, ο Πρωτοσύγκελος της ιεράς Μητρόπολης Αρχιμανδρίτης Ευγένιος Ψαλλιδάκης και οι Ηγούμενοι των ιερών Μονών Επανωσήφη και Αγκαράθου.
Από τις αρχές Κατοχής ο Φρούραρχος Ηρακλείου λοχαγός Μπλοκ, ο Επιθεωρητής της Γεωργίας Σμιθ, ο ειδικός αξιωματικός του Φρουραρχείου Όττ, ο Νομάρχης Ηρακλείου, ο Δ/ντής της εφημερίδας του «Κρητικού Κήρυκαª Πέτρος Βάρβογλης, ο εισηγητής των γερμανικών υποθέσεων της Νομαρχίας, ο προϊστάμενος της Αγορανομίας και ο Οικονομικός Έφορος Ηρακλείου.
Ωραία ανθοδέσμη προσέφεραν στο Φρούραρχο οι δεσποινίδες…, αφού τον προσφώνησαν και του ευχήθηκαν το «καλώς ήλθες”. Στη συνέχεια έγινε η έναρξη του Συνεδρίου με χαιρετισμό του Αρχιμανδρίτη Ευγένιου Ψαλλιδάκη.
Οι ομιλητές επικεντρώθηκαν και πάλι στα σαμποτάζ και τις εκτελέσεις των συνεργατών των αρχών κατοχής, τονίζοντας ότι οι Κρήτες αντάρτες χρηματοδοτούνται από τους Άγγλους και συνεργάζονται μαζί τους θέλοντας το κακό του πληθυσμού.
Στην εφημερίδα «Κρητικός Κήρυξ», 7 Ιουλίου 1942, μεταξύ άλλων διαβάζουμε: «…Τα στρατεύματα της Κατοχής συνέχισεν ο κ. Φρούραρχος έχουν όλην την διάθεσιν να συνεργασθούν φιλικώς μετά του πληθυσμού ως το απέδειξαν μέχρι τούδε, απαιτείται όμως απαραιτήτως και η συμβολή του πληθυσμού εις τον σκοπόν τούτον δια της εξουδετερώσεως των κακών εκείνων στοιχείων του τόπου, τα οποία μισθοδοτούμενα από τους Άγγλους εννοούν να δημιουργούν ζητήματα και να απεργάζωνται δια των αντιδραστικών των ενεργειών την καταστροφήν του τόπου αυτού…ª.
Ειδική αναφορά έγινε απ’όλους τους ομιλητές στη συγκέντρωση των σιτηρών και τους φόρους των παραγωγών. Με τη λήξη του συνεδρίου ο Πρόεδρος της Κοινότητας Αρκαλοχωρίου Εμμανουήλ Καρυωτάκης παρέθεσε γεύμα στο σπίτι του.
Τους επισήμους περιποιήθηκαν οι δεσποινίδες … Ο Φρούραρχος Ηρακλείου Μπλοκ, ευχαριστημένος από τις εργασίες του συνεδρίου και την περιποίηση του Προέδρου, επέτρεψε στο Αρκαλοχώρι το άνοιγμα των καφενείων κάθε Σάββατο, για την εξυπηρέτηση της εμποροπανήγυρης.
(Μετά τις εκτελέσεις των συνεργατών τους τον Μάιο του 1942, ο Διοικητής του «Φρουρίου Κρήτης» με διαταγή του στις 24 Μαΐου 1942, είχε κλείσει όλα τα οινομαγειρεία, καφενεία, εστιατόρια και λέσχες του νομού).
Το ενδέκατο Κοινοτικό Συνέδριο έγινε στο Αρκαλοχώρι, την Τρίτη 12 Ιανουαρίου 1943. Σε ειδικά διακοσμημένη αίθουσα της Κοινότητας Αρκαλοχωρίου, στις 10 η ώρα το πρωί. Και πάλι από άρθρο της εφημερίδας Κρητικός Κήρυξ, στις 14 Ιανουαρίου 1943, γνωρίζουμε τις εξελίξεις του Συνεδρίου.
Πήραν μέρος όλες οι Κοινότητες της επαρχίας Μονοφατσίου και οι Κοινότητες της επαρχίας Πεδιάδος Επάνω Καρουζανών, Κασσάνων, Καστελλίου, Λιλιανού, Μουκτάρων, Θραψανού, Ζωφόρων, Γερακίου, Βώνη, Βαρβάρων, Αμαριανού, Παναγιάς, Νιπηδητού, Ξυδά, Μαθιάς, Κασταμονίτσας.
Παρόντες ο Φρούραρχος Ηρακλείου με τη συνοδεία του ο Επιθεωρητής κ. Νόλτε, οι τοπικοί Φρούραρχοι της περιφέρειας, ο Νομάρχης, ο Δ/ντής του «Κρητικού Κήρυκα», Πέτρος Βάρβογλης. Τον Φρούραρχο υποδέχτηκαν και χαιρέτισαν στην είσοδο του χωριού όλες οι Κοινοτικές επιτροπές με επικεφαλής τον πρόεδρο Αρκαλοχωρίου κ. Μαχαιριανάκη, τα Σχολεία σε παράταξη και πλήθος κόσμου. Ωραίες ανθοδέσμες προσέφεραν στον Φρούραρχο και τους επίσημους οι δεσποινίδες…
Οι συνηθισμένες κατηγορίες για την Αγγλία και τη Ρωσία, τα δεινά του πολέμου, η επιθυμία του Φύρερ να διαθέσει τα έξοδα του πολέμου σε σχολεία, ο κίνδυνος του κομμουνισμού και μπολσεβικισμού καθώς και τα σαμποτάζ, ήταν οι αναφορές του Φρουράρχου. Στο Αρκαλοχώρι ο Φρούραρχος δεν μίλησε για την καταναγκαστική εργασία και τα οχυρωματικά έργα. Μετά τη λήξη του Συνεδρίου, το γεύμα ετοιμάστηκε από τον Πρόεδρο της Κοινότητας κ. Μαχαιριανάκη στο σπίτι του αδερφού του.
Στις 4 το απόγευμα ο Φρούραρχος με τη συνοδεία του αναχώρησαν για το Ηράκλειο. Σε άρθρο της εφημερίδας Κρητικός Κήρυξ, διαβάζουμε μεταξύ άλλων: «…Ο Φύρερ πλειστάκις είπε μέχρι τούδε, ότι θα ήτο ευτυχής εάν θα ηδύνατο τα έξοδα του παρόντος πολέμου να τα διαθέση εις Σχολεία και εις άλλα έργα πολιτισμού…”.
“…Η δεσποινίδα… ήγειρε πρόποσιν εις υγείαν των επισήμων αντιπροσώπων του γενναίου γερμαν. Στρατού, ευχηθείσα εις αυτούς ταχείαν νίκην της μεγάλης Γερμανίας και επάνοδον εις τας πατρίδας των, στεφανωμένους με τον αμάραντον στέφανον της νίκης. Οι επίσημοι κατασυγκεκινημένοι ηυχαρίστησαν την δεσποινίδαν διά την ωραίαν της προσφώνησιν…”ª.
Το εικοστό πρώτο Κοινοτικό Συνέδριο έγινε στο Αρκαλοχώρι την Παρασκευή 10 Δεκεμβρίου 1943, σε ειδική διαμορφωμένη αίθουσα στις 10.30 το πρωί.
Στην εφημερίδα Κρητικός Κήρυξ, στις 11 Δεκεμβρίου 1943, δημοσιεύονται από τους αρθρογράφους οι λεπτομέρειες του Συνεδρίου.
Παρόντες ήταν ο Φρούραρχος, ο Νομάρχης, ο Επιθεωρητής του Φρουραρχείου, οι τοπικοί Φρούραρχοι, ο Διευθυντής της εφημερίδας «Κρητικός Κήρυξ» Πέτρος Βάρβογλης.
Τα θέματα που απασχόλησαν το Συνέδριο και ανέπτυξαν ο Νομάρχης και ο Φρούραρχος ήταν η αρμονική συνεργασία πληθυσμού – στρατού Κατοχής και ο κίνδυνος του «μπολσεβικισμού».
Στο Συνέδριο συμμετείχαν υποχρεωτικά: Όλο το Κοινοτικό Συμβούλιο Αρκαλοχωρίου, ο Ιερέας, ο Δάσκαλος και ο Πρόεδρος των παρακάτω Κοινοτήτων:
Αρκαλοχωρίου, Εμπάρου, Καστελλίου Πεδιάδος, Βαρβάρων Πεδιάδος, Αποστόλων, Σαμπά, Σμαρίου, Πύργου, Χάρακος, Πραιτωρίων, Ασημίου, Αγίου Βασιλείου Βιάννου, Αμιρών, Βαχού, Άνω Βιάννου, Κάτω Βιάννου, Κεφαλοβρυσίου, Καλαμίου, Κάτω Σύμης, Πεύκου, Συκολόγου, Χόνδρου, Σχοινιά, Μάρθας, Καραβάδου, Μηλιαράδου, Ξενιάκου, Αχεντριά, Μεσοχωριού, Εθιάς, Καλυβίων, Λιγόρτυνου, Τεφελίου, Επάνω Καρουζανών.
Από την εφημερίδα Κρητικός Κήρυξ, της 11ης Δεκεμβρίου 1943, διαβάζουμε ένα απόσπασμα: «Οι επίσημοι έτυχον λαμπράς υποδοχής υπό των Κοινοτικών αντιπροσωπειών με επί κεφαλής τον ακούραστον και δραστήριον Πρόεδρον Αρκαλοχωρίου κ. Μαχαιριανάκην, όστις προσεφώνησε καταλλήλως. Μαθήτριαι προσέφερον εις τους επισήμους ωραίας ανθοδέσμας. Την μεσημβρίαν παρετέθη εις την αρχοντικήν οικίαν του κ. Μαθιανάκη πλούσιον γεύμα εκ μέρους της Κοινότητος κατά το οποίον προσέφερον προθυμότατα τας υπηρεσίας των αι υποχρεωτικώταται δεσποινίδες…”.
Για τη σύγκληση των Κοινοτικών Συνεδρίων, στις 27 Ιουνίου 1942, ο αρθρογράφος της εφημερίδας Κρητικός Κήρυξ τονίζει σε ένα αντεθνικό και προσβλητικό για τους Κρητικούς κείμενο:
«…Ο Κρητικός Κήρυξ ούτινος είναι γνωστοί οι αγώνες διά την εμπέδωσιν μιας ομαλής και ειρηνικής τάξεως πραγμάτων εν τη νήσω μας, χαιρετίζει με ιδιατέραν χαράν την σύγκλησιν των συνεδρίων αυτών διότι πιστεύει ότι κάτι το σημαντικώς ωφέλιμον διά τον πληθυσμόν πρόκειται εξ αυτών να προκύψη.
Είναι αναντίρρητον άλλωστε, ότι όταν αναπτυχθούν τα σχετικά ζητήματα διά ζώσης εκ μέρους των υπευθύνων αρχόντων προς τους εκπροσώπους του πληθυσμού και τονισθή εις αυτούς ότι αι γελοίαι και ποταπαί ενέργειαι των σαμποτέρ και των άλλων κακοποιών μόνον μεγάλας καταστροφάς επισωρεύουν εις τον τόπον, τότε ασφαλώς θα κατανοήσουν και ούτοι πληρέστερον την σοβαρότητα του πράγματος και μεταβαίνοντες εις τα χωρία των θα γίνουν οι φορείς του νέου συνθήματος του Κρητικού πληθυσμού το οποίον πρέπει να είναι Αλληλεγγύη μεταξύ των Ελλήνων, απόλυτος πειθαρχία και αρμονική συνεργασία με τας δυνάμεις Κατοχής.
Μόνον δια του συνθήματος τούτου το οποίον πρέπει να γίνει το πιστεύω όλων μας, θα καταστή δυνατόν να αποφύγωμεν νέας συμφοράς και να επαναφέρωμεν τον δεινώς τρωθέντα φιλήσυχον Νομόν μας εις την μέχρι πρότινος υποδειγματικήν νομιμοφροσύνην και γαλήνην του από την οποίαν τον απέσπασαν τα γνωστά θλιβερά γεγονότα διά τα οποία κάθε γνήσιος Έλλην εθλίβη βαθύτατα”.
Οι ευγνώμονες εκδηλώσεις των κατοίκων προς τον Φρούραρχο και τον Νομάρχη, οι υποδοχές που του έγιναν, η προσφορά λουλουδιών από δεσποινίδες και μαθήτριες κατά τον αρθρογράφο, ήταν προσχεδιασμένες και υποχρεωτικές, όπως μαρτυρεί ο δάσκαλος Γεώργιος Κατζαγιαννάκης από το Καστέλλι, που μετείχε στα δύο από τα τρία Συνέδρια του Αρκαλοχωρίου.
Για τη συμμετοχή του στο Κοινοτικό Συνέδριο Αρκαλοχωρίου στις 4 Ιουλίου 1942, καταθέτει τη μαρτυρία του ως εξής: “´… Ήρθε στο Καστέλλι στο σχολείο, στον Αφέντη Χριστό που κάναμε τα μαθήματα αφού οι Γερμανοί μάς είχαν αρπάξει το κτήριο, ο Πρόεδρος του Καστελλίου Μιχάλης Καργιαντουλάκης.
Είπε στο Διευθυντή του σχολείου Λεωνίδα Φραγκιαδάκη ότι πρέπει να πάμε στο Αρκαλοχώρι σε μια συγκέντρωση του Νομάρχη. Ο Επιθεωρητής μάς είχε στείλει και έγγραφο. Ο Λεωνίδας μου’ πε να πάω εγώ. Την ημέρα που πήγα, ήτανε Σάββατο γιατί είχε παζάρι στο Αρκαλοχώρι. Μας είπανε και περιμέναμε το Φρούραρχο στην άκρα του χωριού. Είχανε φέρει οι δασκάλοι του Αρκαλοχωρίου τους μαθητές.
Όταν εφτάσανε οι Γερμανοί με τσοι δικούς μας, είχανε πάει και δικοί μας δοσίλογοι μαζί τους, τον υποδεχτήκαμε με χειροκροτήματα. Τι να κάνομε; Μπορούσαμε να κάνομε κι αλλιώς; Μπήκαμε μετά στην εκκλησία της πλατείας και άρχισε το βάσανό μας.
Ομιλίες από τον Νομάρχη, από τσι γερμανούς, από κάτι άλλους, εμείς αμίλητοι. Από μέσα μου έλεγα πότε να τελειώσει το βάσανο. Όταν οι λόγοι ετελείωσαν, κάποιος είπε να μιλήσομε κι εμείς. Κανείς δεν έβγαλε μιλιά. Εγώ από μέσα μου έβριζα τσοι Γερμανούς και τσι συνεργάτες.
Μας εφέρανε στο Αρκαλοχώρι, όλους τσοι δασκάλους, τσοι Προέδρους και τσοι παπάδες των χωριών να μας πούνε για τσοι Εγγλέζους, να μη τσοι κρύβουμε, να μη τσοι διατηρούμε, να μη γίνονται σαμποτάζ, να προσέχομε στην επιτροπή για τα στάρια και τα κριθάρια που μας εβάλανε μέλη χωρίς να το θέλομε, αυτά μας ελέγανε.
Είχανε κάψει τον Ιούνιο και το αεροδρόμιο του Καστελλίου οι Άγγλοι με τον Κίμωνα και το Φαλκόνη, πολύ το χαρήκαμε οι Καστελλιανοί. Γεμάτη η εκκλησία, καλοκαίρι, και η ζέστη να μην υποφέρεται. Το απόγευμα, νηστικοί και κακομοίρηδες, έδωσε ο Θεός και ετελείωσε η σύναξη. Επήρα το γάιδαρο και έφυγα για το Καστέλλι. Σ’όλο το δρόμο εβλαστημούσα τσοι γερμανούς…”ª.
(Κατζαγιαννάκης Γεώργιος, 1916-2002. Μαγνητοφωνημένη συνέντευξη, Καστέλλι, 10 Ιουνίου 2000).
* Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος.