Στις 19 Αυγούστου 1942, στην φιλογερμανική εφημερίδα του Ηρακλείου «Κρητικός Κήρυξ», δημοσιεύτηκε γνωστοποίηση του Στρατηγού Διοικητή του Φρουρίου Κρήτης»ª Αντρέ για την εκτέλεση τριών πατριωτών.
Του Ελευθερίου Μιχαλάκη από το χωριό Καμαριώτη, του Νικήτα Στρατάκη από το Σάρχο και του Κοινοτάρχη της Αγίας Βαρβάρας Σταύρου Ανωγειανάκη.
Στο κείμενο του Αντρέ γίνεται γνωστό η ημερομηνία θανάτου των παλικαριών, αλλά και η αιτία της εκτέλεσής τους σύμφωνα με τις κατοχικές αρχές.
Στον Σταύρο Ανωγειανάκη και στον Νικήτα Στρατάκη αποδίδονται οι κατηγορίες ότι ήταν μέλη της Οργάνωσης του Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά, αποκαλώντας συμμορία την Οργάνωση και τον Αρχηγό της Αρχισυμμορίτη.
«ΓΝΩΣΤΟΠΟΙΗΣΙΣ
Υπό του Στρατοδικείου κατεδικάσθησαν εις θάνατον:
- Ελευθέριος Μιχαλάκης εκ Καμαρωτής λόγω απηγορευμένης κατοχής όπλου. Κατείχε όπλον μετά φυσιγγίων και εχρησιμοποίει τούτο κατά την διάπραξιν ζωοκλοπών.
- Νικήτας Στρατάκης εξ Ηρακλείου, λόγω παροχής συνδρομής εις τον εχθρόν. Ήτο μέλος της συμμορίας του Μπαντουβά και έσχε επανειλημμένως μέχρις εσχάτων κατ’εντολήν του Μπαντουβά συνεντεύξεις μετά Άγγλων.
- Σταύρος Ανωγιαννάκης εξ Αγίας Βαρβάρας λόγω παροχής συνδρομής εις τον εχθρόν. Ήτο ωσαύτως συνεργάτης του αρχισυμμορίτου Μπαντουβά και κατήρτισε κατ’εντολήν τούτου επιστρατευτικούς καταλόγους των εχόντων υποστή στρατιωτικήν εκπαίδευσιν κατοίκων της επαρχίας του.
Αι αποφάσεις εξετελέσθησαν σήμερον κατόπιν απορρίψεως της σχετικής αιτήσεως προς χορηγήσιν χάριτος.
Χανιά 19 – 8 – 42
Ο ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΤΟΥ ΦΡΟΥΡΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ»
γεννήθηκε το έτος 1889. Απέκτησε δύο παιδιά. Τον Σπυρίδωνα (1940) και τον Λευτέρη (1942). Το δεύτερο παιδί βάφτισε Λευτέρη έχοντας τη σφοδρή επιθυμία για Λευτεριά της Κρήτης.
Τον Απρίλιο του 1942 στάλθηκε στην Κρήτη ο Βρετανός αξιωματικός Τομ Ταμπάμπιν και ανέλαβε αρχηγός της συμμαχικής αποστολής στο νησί.
Η συμμαχική αποστολή διέθετε αξιωματικούς συνδέσμους σε κάθε νομό, με σταθμούς ασυρμάτου.
Συνδέθηκαν αμέσως με τις ένοπλες οργανώσεις και τους Αρχηγούς Μπαντουβά, Πετρακογιώργη, Αντώνη Γρηγοράκη-Σατανά και τον Αρχηγό της Ανεξάρτητης Ομάδος Ανωγείων Στεφανογιάννη.
Επιδιωκόμενος στοχευμένος σκοπός της συμμαχικής αποστολής ήταν να επιτυγχάνεται συντονισμένη πολεμική δράση, να αποφεύγονται οι καταστροφικές αντιπαραθέσεις και κυρίως να πεισθούν οι κατακτητές ότι το συμμαχικό στρατηγείο θα επιχειρούσε να ανακαταλάβει την Κρήτη με την πρώτη ευκαιρία.
Οι Γερμανοί, καθ’όλη τη διάρκεια της κατοχής, από την πρώτη στιγμή της κατάληψης μέχρι τον Οκτώβρη του 1944 που συμπτύχθηκαν στα Χανιά, είχαν πιστέψει τις φήμες που διέδιδαν σκόπιμα οι σύμμαχοι και διατηρούσαν πάντοτε στην Κρήτη 25.000 ετοιμοπόλεμο τακτικό στρατό και τέσσερα αεροδρόμια πλήρως επιχειρησιακά. Αυτές οι δυνάμεις θα τους ήταν πολύ χρήσιμες σε άλλα μέτωπα κι όμως παρέμεναν στην Κρήτη.
Τη διάδοση αυτή για την κατάληψη της Κρήτης με απόβαση των συμμάχων, οι Βρετανοί έντεχνα την είχαν μεταδώσει και στους Αρχηγούς της Κρητικής Αντίστασης. Αυτό διαπιστώνεται σήμερα μελετώντας νέα κατοχικά αρχεία που έρχονται συνεχώς στο φως. Για τη μεγάλη στιγμή της δήθεν απόβασης, οι Αρχηγοί της Αντίστασης έπρεπε να προετοιμάζονται και να γνωρίζουν ποιοι ακριβώς Κρητικοί θα μπορούσαν να σηκώσουν όπλα και να πάρουν μέρος στο πλευρό των Συμμάχων. Στην Αγία Βαρβάρα, τον Απρίλιο του 1942 έγινε σύσκεψη στο σπίτι του παπα-Σηφάκη στην οποία παρευρέθηκε εκ μέρους του Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά ο αντάρτης του Κώστας Κατσιφάρης.
Στη σύσκεψη αυτή με τη βοήθεια του Προέδρου της Κοινότητας Σταύρου Ανωγειανάκη, καταρτίστηκε κατάλογος με τους Αγιοβαρβαρίτες που είχαν εκπληρώσει τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και είχαν επιστρέψει από το μέτωπο της Αλβανίας. Αρκετοί ακόμη Κρήτες βρίσκονταν αποκλεισμένοι στην Αθήνα αναζητώντας απεγνωσμένα τρόπους να κατέβουν στο νησί. Στη σύσκεψη στο σπίτι του παπα Σηφάκη πήραν μέρος και αρκετοί Αγιοβαρβαρίτες, πρόθυμοι να σχηματίσουν μια ομάδα αντίστασης.
Σύμφωνα με προφορικές διηγήσεις, παρευρέθηκε και ένας Άγγλος ο οποίος τελικά αποδείχτηκε πως ήταν Γερμανός κατάσκοπος. Αυτή η κατάσταση των πατριωτών, αναπαράχθηκε σε τρία αντίγραφα τα οποία από ένα πήραν ο Κώστας Κατσιφάρης για να το παραδώσει στον Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά, ο Γερμανός κατάσκοπος και ο Σταύρος Ανωγειανάκης. Η συγκέντρωση στο σπίτι του παπα Σηφάκη προδόθηκε στους Γερμανούς και κατηγορήθηκε γι’αυτό ο Εμμανουήλ Χουστουλάκης ή Πρόσφυγας.
Ο Γερμανοί έρχονται στην Αγία Βαρβάρα, αναζητούν τον κατάλογο στο σπίτι του Κατσιφάρη και κάνουν συλλήψεις. Δεν τον βρίσκουν όμως. Ο Σταύρος Ανωγειανάκης, σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες, καταστρέφει τη δική του κατάσταση την ίδια ημέρα τρώγοντάς την.
Τον Απρίλιο του 1942, στη θέση «Αστριώτικο» του Ψηλορείτη γίνεται μια σύσκεψη μεταξύ του επικεφαλής της αγγλικής αποστολής στην Κρήτη Τομ Ταμπάμπιν και των Αρχηγών Μπαντουβά, Πετρακογιώργη, Στεφανογιάννη, Χριστομιχάλη Ξυλούρη και Αντώνη Γρηγοράκη ή Σατανά.
Στη σύσκεψη αυτή οι καπετάνιοι συναποφασίζουν μεταξύ άλλων τις εκτελέσεις ορισμένων Ελλήνων προδοτών για να διευκολυνθούν οι ομάδες των σαμποτέρ που το Συμμαχικό Στρατηγείο θα έστελνε στην Κρήτη με αποστολή τη δολιοφθορά των αεροδρομίων Ηρακλείου, Καστελλίου και Τυμπακίου. Στον κατάλογο των προδοτών μπαίνει και το όνομα του Χουστουλάκη και την εκτέλεσή του πραγματοποιεί ο Κώστας Κατσιφάρης στις 13 Μαΐου 1942 στη θέση Σπαρτόβρυση. Αμέσως οι Γερμανοί επιστρέφουν στην Αγία Βαρβάρα, αναζητούν τον κατάλογο στο σπίτι του Κώστα Κατσιφάρη τον οποίο βρίσκουν αυτή τη φορά και προβαίνουν σε 117 συλλήψεις, όσα και τα ονόματα του καταλόγου τα οποία διάβαζαν ένα προς ένα. Οι Αγιοβαρβαρίτες κλείνονται στις αποθήκες της Ένωσης Ηρακλείου στο Ατσαλένιο και οδηγούνται καθημερινά σε αγγαρείες μέσα στην πόλη του Ηρακλείου. Μεταξύ των συλληφθέντων και ο Πρόεδρος της Αγίας Βαρβάρας Σταύρος Ανωγειανάκης. Εξάλλου κατηγορείται ευθέως από τους κατακτητές, για τη σύνταξη του καταλόγου των Αγιοβαρβαριτών. Αρκετές φορές του δόθηκε η ευκαιρία να δραπετεύσει αλλά δεν το έκανε, βάζοντας το συμφέρον του χωριού του πιο πάνω από τον εαυτό του. Πίστευε πως η δραπέτευσή του, θα είχε επιπτώσεις στους συγκρατούμενους συγχωριανούς του. Μετά τις εκτελέσεις των προδοτών Χουστουλάκη στην Αγία Βαρβάρα, πατέρα και γιου Τζουλιά στις Βούτες, Μανόλη Μαρκογιαννάκη στην Πλώρα, Δαμάσκου στη Μεσαρά και την απόπειρα εκτέλεσης του αστυνομικού Διευθυντή Ηρακλείου Πολιουδάκη, εκτελέστηκαν 12 επιφανείς Ηρακλειώτες μεταξύ των οποίων και οι Αγιοβαρβαρίτες Μιχαήλ Ζ. Σηφάκης, Νικόλαος Ανωγειανάκης και Μενέλαος Πατεράκης.
Τα σαμποτάζ των αεροδρομίων Καστελλίου (10 Ιουνίου 1942) και Ηρακλείου (13 Ιουνίου 1942) είχαν μεγάλη επιτυχία και στις 14 Ιουνίου εκτελούνται 50 ακόμη Ηρακλειώτες μεταξύ των οποίων και 10 Αγιοβαρβαρίτες. Παπά Γεώργιος Σηφάκης, Νικόλαος Σηφάκης, Ευάγγελος Σηφάκης, Ιωάννης Ανωγειανάκης, Γεώργιος Πατεράκης, Δημήτριος Ανωγειανάκης Δημήτριος Πατεράκης, Εμμανουήλ Αποστολάκης, Ζαχαρίας Καρβουνάκης και Κωνσταντίνος Καρακωνσταντάκης.
Μετά τις εκτελέσεις, ο Σταύρος Ανωγειανάκης μεταφέρεται και φυλακίζεται στην Αγυιά Χανίων, δικάζεται και καταδικάζεται σε θάνατο και η ποινή εκτελείται στις 19 Αυγούστου 1942 με απάνθρωπο τρόπο. Αποκεφαλίζεται με τσεκούρι από τους βάρβαρους κατακτητές. Οι υπόλοιποι κρατούμενοι από την Αγία Βαρβάρα κλείστηκαν στις φυλακές Ηρακλείου που βρίσκονταν στο σημερινό πάρκο Θεοτοκόπουλου και με τον καιρό αφέθηκαν ελεύθεροι.
Ο Ζαχαρίας Κωνσταντίνου Μπαντουβάς, στο βιβλίο «Ο ήλιος είχε σκοτεινιάσει» του Αντώνη Σανουδάκη, διηγείται στον συγγραφέα: «…στις 6 Αυγούστου 1942, ημέρα που εμείς οι ορθόδοξοι γιορτάζουμε το Χριστό, πρωί πρωί προτού χαράξει, ακούσαμε τις αμπάρες των διπλανών μας κελιών να τρίζουν, βρισιές και άγρια ποδοβολητά Γερμανών και αμέσως μετά τρεις Έλληνες να ψάλλουν τον Εθνικό Ύμνο και να ζητωκραυγάζουν υπέρ της πατρίδος μας και των συμμάχων και να μας αποχαιρετούν.
Ήταν δύο πρωτοπόροι της Εθνικής μας αντίστασης Κρήτης, ο Νικήτας Στρατάκης από τον Σάρχο και ο Σταύρος Ανωγειανάκης από την Αγία Βαρβάρα. Ο τρίτος λεγόταν Μιχαλάκης Λευτέρης και ήταν από τον Καμαριώτη. Τους σκότωσαν δια πελέκεως στα Μεσκλά Κυδωνίας, έτσι έμαθα από τους συγκρατούμενούς μου, που αγγάρεψαν για να τους θάψουν. Η εκτέλεση των τριών πατριωτών ήταν η πρώτη οδυνηρή εμπειρία που είχα στην Αγυιά…».
Γράφει μεταξύ άλλων ο Σταύρος Ανωγειανάκης στο ημερολόγιό του στην Αγυιά Χανίων μετά την καταδίκη του σε θάνατο:
´«…είμαι αδιάθετος πολύ και δεν τρώγω τίποτα μόνον νεράκι και δεν μπορώ να ησυχάσω και σκέπτομαι για ποιον λόγο με έχουν εδώ χωρίς αφορμή χωρίς αιτία χωρίς να βλάψω κανένα, τι πράγμα είναι αυτό μήπως καμιά προδοσία καμιά σκευωρία μου έχουν κάμει…ª´«.
Σε άλλη παράγραφο γράφει:
´«´…και εσείς επίσης εάν έκανα κανένα έγκλημα κακούργημα κλπ. θα είχατε κι εσείς ένα παράπονο τώρα όμως και εσείς και εγώ έχομε ήσυχη τη συνείδησή μας ενώπιον και Θεού και ανθρώπων και υπάρχει θεία δίκη και αλλού δεν λογαριάζω ούτε λυπούμαι τον εαυτό μου, λυπούμαι μόνον εσάς και την ωραία κωμόπολη που έκανα την Αγία Βαρβάρα με κόπους 15 ετών και έθαψα όλη μου τη ζωή και εγώ και η άγια γυναίκα η Χρυσούλα και όλα μας τα οικονομικά τα εδιαθέσαμε για να παρουσιάσομε εν καιρώ μία ωραία κωμόπολη όπου και προόδευε ολοταχώς.
Και τι δεν της έκανα της Αγίας Βαρβάρας σχολείον περίφημον με έκτασιν, γέφυρες από τη Μεσσαρά μέχρι Αξέντι, Αστυνομικόν Σταθμόν, Εκλογικόν Τμήμα, Αγρονομείον, Κινητόν Ειρηνοδικείον να μην πηγαίνουν στον Πύργο, καλντερίμια, ετριπλασίασα την Κοινότητα, επολλαπλασίασα το προσωπικόν του Σχολείου, επροστάτευσα πτωχές οικογένειες επί 15 χρόνια, ενήργησα δια την κατασκευήν Ηρώου Πεσόντων και έχω δώσει 40 χιλιάδες έναντι και υπηρέτησα επί 15 συνεχή χρόνια ως Πρόεδρος χωρίς ούτε 1 λεπτό να ζημιώσω την Κοινότητα και διέθεσα τα εισοδήματα και τα έσοδα των επιχειρήσεών μου δια την Κοινότητα…».
Για τον πατέρα του Σταύρο Ανωγειανάκη, ο Λευτέρης Ανωγειανάκης διηγείται:
´«ª… γεννήθηκα τον Φεβρουάριο του 1942 και όταν εκτελέστηκε ο πατέρας μου τον Αύγουστο του 1942 ήμουνα έξι μηνών. Δεν τον γνώρισα. Με βάφτισαν, με εντολή του πατέρα μου στον νονό, να μου δώσει το όνομα Λευτέρης από την Ελευθερία της Κρήτης που ήθελε…».
Ο Σταύρος Ανωγειανάκης ήταν ένας άνθρωπος της προσφοράς. Προσέφερε στους αγώνες της Πατρίδας στους Βαλκανικούς Πολέμους, στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και στη Μικρασιατική Εκστρατεία Στην κοινωνία προσέφερε επί 15 χρόνια της υπηρεσίες του ως Πρόεδρος της Κοινότητας Αγίας Βαρβάρας. Προσέφερε στο τέλος και την ίδια του τη ζωή η οποία αφαιρέθηκε από έναν βάρβαρο κατακτητή. Η Πατρίδα τον τίμησε με μετάλλια ανδρείας στους πολέμους. Το χωριό του έχει ξεπληρώσει την οφειλόμενη τιμή, στήνοντας την προτομή του στο Δημαρχείο της πόλης. Για να έρθει η λαϊκή ποιήτρια Αριάδνη Σχοιναράκη και να πει:
Ακούσετε να σας ε πω λυπητερό τραγούδι
με πόνο το διαβάσετε μικροί μεγάλοι ούλοι.
Το χρόνο το 42 να γράψετε προδότη
γιατί μας ε χαθήκανε οι πιο καλοί αθρώποι.
Ακούσετε να σας ε πω όλα τα φρουκαστείτε
τέτοιους αθρώπους στο χωριό δε θα τους ξαναδείτε.
Σκεφτείτε πως εχάσαμε αθρώπους ορθωμένους
έξυπνους κι υπερήφανους και τρισγραμματισμένους.
Πρώτο σας γράφω στο χαρτί το Γιώργη το Σηφάκη
τον ιερέα του χωριού που ήτανε μεράκι.
Ήταν παπάς εις το χωριό γένος και νεθρεμμένος
και με την οικογένεια ήτανε ξακουσμένος.
Λίγα σας γράφω στο χαρτί για να γραφτούνε όλοι
όσοι εκτελεστήκανε με του εχθρού το βόλι.
Δεύτερος ο καθηγητής ήτανε μορφωμένος
και σ’όλο το Ηράκλειο ήτανε γνωρισμένος.
Είχε παιδάκια τέσσερα τα τρία ξακουσμένα
στο Λύκειο το Δεύτερο ήταν σπουδαγμένα.
Ξύπνα καλέ καθηγητή μαθήματα να δώσεις
και θέλουνε οι δασκάλοι σου για να τους ε πληρώσεις.
Πού είναι ο καθηγητής φωνάζουνε στη Χώρα
που έπρεπε να βρίσκεται στο Λύκειό του τώρα.
Πού είναι ο καθηγητής το Λύκειο να κλείσει
και να’ρθει τώρα στο χωριό γα να παραθερίσει.
Έλα καημένε δάσκαλε
να δεις και τα παιδιά σου
να δεις και η τα τέσσερα
τα σπίθια τα δικά σου.
Να δεις και τα παιδάκια σου
που είναι λυπημένα
για το σκληρό σου θάνατο
και μαυροφορεμένα.
Τρίτο σας γράφω στο χαρτί δάσκαλε που’χες χάρη
άδικα σε σκοτώσανε που’σουνε παλικάρι.
Σήκω καημένε δάσκαλε για γούστο μιαν ημέρα
στσ’Αγιάς Βαρβάρας το νερό το δροσερό αέρα.
Έλα καημένε δάσκαλε να πιάσεις το βιβλίο
και ήρθε ο Σεπτέμβριος ν’ανοίξεις το σχολείο.
Να δεις και τα παιδάκια σου να δεις και τη Λοξό σου
που μες στα μαύρα βρίσκεται και φταίει ο θάνατός σου.
Δύο παιδάκια άφησες
κορίτσι κι αγοράκι
μα το Γιωργάκι άφησες
της μάνας του μεράκι.
Ήσουν Ανθυπολοχαγός
προστάτης στο στρατό μας
μα οι σκύλοι οι κατακτητές
εκάψα το χωριό μας.
Βαγγέλη σου ζηλεύανε
στην οικογένειά σου
γι’αυτό τ’αποφασίσανε
και σβύσα τ’όνομά σου.
Τώρα θα γράψω στο χαρτί για τον Ανωγειανάκη
τον Πρόεδρο και σκεφτικοί να μείνετε λιγάκι.
Σταύρο πού τα λησμόνησες τα σκοτεινά σοκάκια
βάστα να δεις διπλοσκοπούς κι αντάρες στα στενάκια.
Βάστα να δεις τους φίλους σου Σταύρο όπου σε κλαίνε
και δυο όταν θα σμίξουνε πάντα για σένα λένε.
Σταύρο μου πατριώτη μου κι άλλα’θελα συντάξω
μα δε με βάνει το χαρτί τους άλλους για να γράψω…
* Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος