Πρώτος Νομάρχης Ηρακλείου που τοποθετήθηκε από τους Γερμανούς αξιωματούχους μετά την κατάληψη της Κρήτης την 1η Ιουλίου 1941, ήταν ο Ιωάννης Τσατσαρωνάκης. Τον Αύγουστο του 1941, τη θέση του πήρε ο πολιτευτής Ιωάννης Πασσαδάκης. Ο Τσατσαρωνάκης είχε εκτελεστεί στη θέση Λιοφυτάκια, στις 6 Αυγούστου 1941.
Ο Ιωάννης Πασσαδάκης, ένα τυφλό όργανο των κατακτητών, παρέμεινε στη θέση του ως τις 26 Ιανουαρίου 1943. Στη συνέχεια ορίστηκε από τον Γερμανό Διοικητή Κρήτης στρατηγό Μπρόγερ, Υπουργός Γενικός Διοικητής Κρήτης, ως τον Οκτώβριο του 1944 που οι Γερμανοί εγκατέλειψαν το Ηράκλειο και συμπτύχτηκαν στην «Οχυρά Θέση Χανίωνª.
Ανασύραμε από το Αρχείο της Γερμανικής Στρατιωτικής Διοικήσεως Κρήτης που φυλάσσεται στα ΓΑΚ Χανίων ένα έγγραφο, που απευθύνει ο δοτός Νομάρχης Ηρακλείου Ιωάννης Πασσαδάκης στον Στρατηγό Διοικητή Κρήτης Αντρέ, με ημερομηνία 20 Φεβρουαρίου 1942. Στο έγγραφο ο Ιωάννης Πασσαδάκης τονίζει τα παρακάτω :
´ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
ΝΟΜΑΡΧΙΑ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
Εν Ηρακλείω τη 20 Φεβρουαρίου 1942
ΠΡΟΣ
Τον Εξοχώτατον κ. Διοικητήν Φρουρίου Κρήτης Στρατηγόν ΑΝΤΡΕ
Και ευτυχώς η αρμονική συνεργασία του πληθυσμού του Νομού μας και των Γερμανικών στρατευμάτων διετηρήθη κατά το διάστημα τούτο αδιατάραχτα και σιγά σιγά μεταβάλλεται εις εγκάρδιο και ειλικρινή φιλίαν.
Το μόνον επεισόδιον σοβαρόν όπερ κατά τον χρόνον της υπηρεσίας μου παρ’ολίγον να διαταράξη την φιλικήν ταύτην συνεργασίαν συνέβη προ μηνών ότε δεκάδες τινες αιχμάλωτοι απέδρασαν ομαδικώς εκ του ενταύθα στρατοπέδου.
Το επεισόδιον όμως τούτο ευτυχώς δεν είχεν συνεπείας καθόσον εγώ εζήτησα και έλαβον την υπόσχεσιν παρά της αρμοδίας Γερμανικής Αρχής να μη τιμωρηθούν οι αποδράσαντες εάν εντός εικοσαημέρου προθεσμίας προσέλθουν.
Δια προκηρύξεώς μου εκάλεσα αμέσως τον πληθυσμόν του Νομού να με βοηθήση εις την προσπάθειάν μου δια την διατήρησιν της ησυχίας εν τω Νομώ και να πιέση τους αποδράσαντας να προσέλθουν εντός της προθεσμίας εις το Στρατόπεδόν των. Και ευτυχώς τούτο και εγένετο. Οι αιχμάλωτοι πλην ελαχίστων εξαιρέσεων επανήλθον εις το στρατόπεδόν των και το επεισόδιον της αποδράσεώς των δεν είχεν συνεπείας.
Ήδη όμως Εξοχώτατε είμαι ανήσυχος και περίλυπος διότι προβλέπω ότι η αρμονική συμβίωσις των Στρατευμάτων Κατοχής και του πληθυσμού θα διαταραχθή εκ του γεγονότος ότι πρόσωπον τι ονόματι Εμμανουήλ Παντουβάς, πρώην ζωέμπορος και γαλακτοπώλης μετά τινων άλλων 3-4 προσώπων απετέλεσε συμμορίαν και περιφέρεται ένοπλος εις την ύπαιθρον χώραν.
Τα πρόσωπα ταύτα καταζητούνται παρά των Γερμανικών Αρχών, αλλά δεν προσέρχονται εκ φόβου της τιμωρίας του θανάτου ήτις τα αναμένει. Μέχρι πρότινος η Χωροφυλακή μας μη έχουσα όπλα δεν ήτο εις θέσιν να τα καταδιώξη και να τα συλλάβει. Ήδη ότε απέκτησεν όπλα καταβάλλει προσπαθείας, μάλιστα ο Διοικητής της Χωροφυλακής κατήρτισεν και ειδικόν απόσπασμα δια την σύλληψιν των εν λόγω ατόμων.
Επίσης και η Επιτροπή Ασφαλείας της οποία είμαι εγώ πρόεδρος ετοιμάζει απόφασιν να επικηρύξη τα εν λόγω πρόσωπα ορίζουσα σοβαράς χρηματικάς αμοιβάς εις τους πολίτας οίτινες θα φονεύσουν αυτούς ή θα βοηθήσουν την σύλληψίν των.
Επειδή όμως τα ανυπότακτα ταύτα άτομα ως είπον φοβούνται ότι θα τιμωρηθούν δια της ποινής του τυφεκισμού εάν συλληφθούν, ανησυχώ μήπως εν τη απελπισία των προβούν εις εγκληματικήν πράξιν κατά των Γερμανικών Στρατευμάτων είτε τραυματίζοντες είτε φονεύοντες Γερμανούς Στρατιώτας. Ούτοι θα ηδύναντο πιθανώς να γίνουν και όργανα της Αγγλικής προπαγάνδας τούθ’όπερ θα ήτο λίαν επιβλαβές.
Τοιαύτη όμως εγκληματική πράξις των ανυποτάκτων τούτων, εναντίον των στρατευμάτων κατοχής, θα επιφέρη δικαίως την ομαδικήν τιμωρίαν των κατοίκων της περιφερείας του Νομού εις ην θα διαπραχθή το έγκλημα και ούτω ο φιλήσυχος Νομός μας θα απωλέση το μέγα αγαθόν το οποίον έχει σήμερον, την αρμονικήν και φιλικήν συνεργασίαν με τα στρατεύματα Κατοχής.
Τα άτομα ταύτα, καθ’όσον έχω πληροφορίας μετά τας πολεμικάς επιχειρήσεις εκ φόβου να μη συλληφθούν, έφυγον εις την ύπαιθρον και έκτοτε καίτοι περιφέρονται ένοπλα, δεν προέβησαν εν τούτοις ακόμη εις ουδεμίαν εγκληματικήν πράξιν κατά εντοπίων κατοίκων ή των Στρατευμάτων Κατοχής.
Τολμώ όθεν να υποβάλω ευλαβώς την θερμήν παράκλησιν εάν ήτο δυνατόν να περιληφθούν και τα άτομα ταύτα εις την αμνηστείαν ήτις εδόθη προ καιρού υπό της Εξοχώτητός σας και να κληθούν δι’εμού ως Νομάρχου κατόπιν αδείας της Εξοχώτητός σας να καταθέσουν τα όπλα και να επανέλθουν εις τας εργασίας των ίνα ούτω εξαλειφθή ο πυρήν ούτος της αντιδράσεως όστις ενδεχομένως είναι δυνατόν βραδύτερον και να μεγενθυνθή και να θέση εν κινδύνω την ησυχίαν του όλου Νομού.
Εις περίπτωσιν δε καθ’ην τα άνω πρόσωπα καλούμενα δεν θα θελήσουν να καταθέσουν τα όπλα εντός της προθεσμίας, τότε θα επικηρύξω τας κεφαλάς αυτών δια σοβαρών ποσών και θα καλέσω τον πληθυσμόν να τους εξοντώση πάση θυσία προκειμένου να δοκιμάση τας οδυνηράς συνεπείας εκ της ανυποταξίας αυτών.
Ευελπιστώ ότι η Εξοχώτης σας θα ευαρεστηθή να εξετάση ευμενώς την ανωτέρω παράκλησίν μου ήτις υποβάλλεται εν τω θερμώ μου πόθω ως ανεγνωρισμένου φίλου της Γερμανίας να διατηρήσω και προαγάγω την ατμόσφαιρα φιλίας και αγάπης ήτις υπάρχει εν τω Νομώ μας μεταξύ των Στρατευμάτων Κατοχής και του πληθυσμού.
Ο ΝΟΜΑΡΧΗΣ Ιωάννης Πασσαδάκηςª.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
Α. Το έγγραφο βρίσκεται στο Αρχείο της Γερμανικής Στρατιωτικής Διοικήσεως Κρήτης, (Γ.Α.Κ.-ΧΑΝΙΑ) και στην αντιγραφή του διατηρήσαμε τα σημεία στίξης και την ορθογραφία του πρωτοτύπου.
Β. Σε ορισμένα σημεία, ο Ιωάννης Πασσαδάκης παραπέμπει χειρόγραφα και συμπληρώνει στο περιθώριο του εγγράφου, σημειώνοντας με το κεφαλαίο αγγλικό γράμμα (F).
Γ. Το έγγραφο είναι προπομπός τεσσάρων άλλων εγγράφων του Ιωάννη Πασσαδάκη τα οποία απευθύνονται στον Πρόεδρο της Ελληνικής Κυβερνήσεως (14/3/1942), στον Αδόλφο Χίτλερ (20/4/1942), στη Μυστική Αστυνομία Ηρακλείου-Γκεστάπο (15/5/1942) και στον Φρούραρχο Ηρακλείου (28/5/1942). Τα παραπάνω έγγραφα έχουν δημοσιευτεί από τον γράφοντα στην εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ Ηρακλείου, το Σάββατο 16 Ιουλίου 2007.
Δ. Ο Ιωάννης Πασσαδάκης ήταν πρώην Βουλευτής και δικηγόρος στο επάγγελμα με σπουδές στη Γερμανία. Μιλούσε πολύ καλά τη Γερμανική γλώσσα. Η καταγωγή του ήταν από το χωριό Βορίτσι της Επαρχίας Πεδιάδος και το επίθετό του ήταν Παχιαδάκης. Το άλλαξε και το μετέτρεψε σε Πασσαδάκης, σε αντίθεση με τα αδέλφια του που κράτησαν το Παχιαδάκης.
Τον Αύγουστο του 1941 διορίστηκε από τις αρχές Κατοχής Νομάρχης Ηρακλείου. Ο Ιωάννης Πασσαδάκης κλήθηκε στις 26 Ιανουαρίου 1943 και ανέλαβε καθήκοντα Υπουργού Γενικού Διοικητού Κρήτης, αντικαθιστώντας τον δικηγόρο Εμμανουήλ Λουλακάκη ο οποίος παραιτήθηκε από τη θέση του. Καθήκοντα Νομάρχη Ηρακλείου ανέλαβε στις 25 Ιανουαρίου 1943, ο δικηγόρος Εμμανουήλ Ξανθάκης.
Μετά την Κατοχή, ο Ιωάννης Πασσαδάκης αναχώρησε για την Αυστρία και εκεί συνελήφθη. Στάλθηκε πίσω στην Ελλάδα και παραπέμφθηκε στο Ειδικό Δικαστήριο δωσίλογων. Δικάστηκε και καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη. Κλείστηκε στις φυλακές «Ζελιώτη». Ο Ιωάννης Πασσαδάκης, κατά πληροφορίες συγχωριανών του από το Βορίτσι Πεδιάδος, αρρώστησε στη φυλακή και πέθανε λίγα χρόνια μετά από την καταδίκη του σε ισόβια δεσμά. Είχε μείνει ανύπανδρος.
Το έτος 1948 κυκλοφόρησε στην Αθήνα ένα μικρό βιβλίο με τίτλο : «Σύντομος Πολιτική απολογία ενώπιον του Κρητικού Λαού του κ. Ιωάννου Πασσαδάκη δια τα πεπραγμένα του εν Κρήτη επί κατοχής». Ένα αντίτυπο του βιβλίου με χειρόγραφες σημειώσεις του Ιωάννη Πασσαδάκη βρίσκεται σε αρχειακή συλλογή της πόλης μας. Στον επίλογο του βιβλίου, υπάρχει χειρόγραφη η παρακάτω δήλωση :
«Η παρούσα Πολιτ. Απολογία εξεδόθη υπό τινών πολιτικών φίλων του κ. Πασσαδάκη εν Αθήναις, τη εγκρίσει του βεβαίως εκ των φυλακών εις ας ούτος ευρίσκεται και εδυσκολεύετο λόγω των διατυπώσεων να την εκδώση απ’ευθείας ο ίδιος. Βεβαιοί όμως υπευθύνως την ακρίβειαν του περιεχομένου. Ο βεβαιών Ι. Πασσαδάκης».
Στο βιβλίο ο Ιωάννης Πασσαδάκης προσπαθεί να δικαιολογήσει τη στάση και τις ενέργειές του τα χρόνια της Κατοχής.
Ε. Από το έγγραφο του Πασσαδάκη, διαπιστώνουμε ότι από την αρχή σχεδόν της Κατοχής, οι Γερμανοί και οι εθελόδουλοι προσκυνημένοι συνεργάτες τους προσπαθούσαν να εμποδίσουν τον λαό της Κρήτης να πολεμήσει τους κατακτητές και να βρεθεί στο πλάι των απεσταλμένων αξιωματικών συνδέσμων του Συμμαχικού Στρατηγείου.
Η φράση του διορισμένου κατοχικού Νομάρχη ότι «…ο λαός να μην υφίσταται την επίδρασιν της Αγγλικής προπαγάνδας…», αυτό ακριβώς καταδεικνύει. Όμως οι Κρήτες είχαν συνάψει ισχυρούς δεσμούς κατά τη διάρκεια της μάχης της Κρήτης πολεμώντας δίπλα δίπλα με τους στρατιώτες της Βρετανικής Κοινοπολιτείας και σε συνδυασμό με τις άνανδρες εκτελέσεις, (κυρίως στα Χανιώτικα), που ακολούθησαν στο τέλος της δεκαήμερης μάχης από τους κατακτητές, οδήγησαν τους Κρητικούς στα βουνά, τοποθετώντας με τον τρόπο αυτό στην πρώτη θέση της Ευρώπης την Κρητική Αντίσταση.
ΣΤ. Αμέσως μετά την κατάληψη της Κρήτης, οι Γερμανοί στέλνουν στους Προέδρους των Κοινοτήτων του Νομού Ηρακλείου διαταγή που καθόριζε να παρουσιαστούν στους Σταθμούς Χωροφυλακής όσοι από τους κατοίκους πολέμησαν στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο και στη Μάχη της Κρήτης.
Σκοπός των Γερμανών ήταν να συγκεντρώσουν άντρες και να τους οδηγήσουν προσωρινά στο Ηράκλειο για αγγαρείες, (θάψιμο νεκρών Γερμανών της Μάχης, άνοιγμα των δρόμων του Ηρακλείου που είχαν κλείσει με μπάζα από τους βομβαρδισμούς κ.λ.π.), και αργότερα σε στρατόπεδα εργασίας στη Γερμανία, όπως και έγινε τελικά.
Εκείνοι οι ήρωες που πολέμησαν στα βουνά της Αλβανίας και είχαν επιστρέψει καθώς και όσοι είχαν πάρει μέρος στη Μάχη της Κρήτης, βρέθηκαν σε αμηχανία. Πολλοί παρουσιάστηκαν στους κατά τόπους σταθμούς Χωροφυλακής. Οδηγήθηκαν στο Ηράκλειο, κλείστηκαν στο Καπετανάκειο και άρχισαν τις αγγαρείες.
Στις 25 Σεπτεμβρίου 1941 το βράδυ, μη αντέχοντας άλλο τις βαριές εργασίες και τις ταλαιπωρίες, κάποιοι έγκλειστοι του Καπετανάκειου αποφάσισαν να δραπετεύσουν. Συνολικά δραπέτευσαν 71 άτομα.
Αυτή η δραπέτευση για τους Γερμανούς ήταν ασυγχώρητη. Άρχισαν να απειλούν, να δημοσιεύουν απειλητικές ανακοινώσεις στην εφημερίδα ´«ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ» ώστε να παρουσιαστούν οι δραπέτες και έστειλαν σε όλους τους Προέδρους των Κοινοτήτων απειλητικά έγγραφα. Τελικά, με τη βοήθεια του συνεργάτη τους διορισμένου Νομάρχη Ιωάννη Πασσαδάκη πείστηκαν πολλοί από τους 71 δραπέτες και επέστρεψαν. Γι’αυτήν λοιπόν τη δραπέτευση κάνει λόγο στο έγγραφό του προς τον Στρατηγό Αντρέ, ο Ιωάννης Πασσαδάκης.
Ζ. Ο Καπετάν Μανόλης Μπαντουβάς μαζί με τον Καπετάν Αντώνη Γρηγοράκη Σατανά, τον Καπετάν Πετρακογιώργη, τον Καπετάν Στεφανογιάννη και τους άνδρες του ΕΑΜ, απετέλεσαν μαζί με τις ομάδες τους την πρώτη ένοπλη αντίσταση στην Ευρώπη, που εξελίχτηκε στα βουνά και τους κάμπους της Κρήτης.
Ο Ιωάννης Πασσαδάκης, στο έγγραφό του προς τον στρατηγό Αντρέ, επιβεβαιώνει ότι ο Καπετάν Μανόλης Μπαντουβάς «…μετά τινών άλλων 3-4 προσώπων απετέλεσε συμμορίαν και περιφέρεται ένοπλος εις την ύπαιθρον χώραν. Τα πρόσωπα ταύτα καταζητούνται παρά των γερμανικών αρχών…».
Από μεταγενέστερο έγγραφο του ίδιου με ημερομηνία 15 Μαΐου 1942, (προς τη Γερμανική Μυστική Αστυνομία Ηρακλείου), διαπιστώνουμε ποια είναι αυτά τα πρόσωπα. Ο Πασσαδάκης ζητά την επικήρυξη των Εμμανουήλ Μπαντουβά, Αντωνίου Γρηγοράκη ή Σατανά, Μύρωνα Σαμαρείτη, Γεωργίου Πετράκη ή Πετρακογιώργη, Αντωνίου Καρρά, Αναστασίου Μπουτζαλή, Ιωάννου Μπαούλου και Δημήτρη Βαρδάκη. (Το έγγραφο του Ιωάννη Πασσαδάκη με ημερομηνία 15 Μαΐου 1942, δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ Ηρακλείου στις 16 Ιουλίου 2007.
Η. Ο πολιτευτής Ιωάννης Πασσαδάκης, διορίστηκε από τους Γερμανούς αξιωματούχους στη θέση του Νομάρχη Ηρακλείου τον Αύγουστο του 1941. Ήταν ένας έξυπνος άνθρωπος με πολλές γνώσεις, τις οποίες διέθεσε μαζί με τον εαυτό του στην υπηρεσία των φασιστικών αρχών κατοχής. Δεν μπορεί να διέφυγαν της αντίληψής του τα εγκλήματα που διέπραξαν οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές στην Κρήτη από την πρώτη ημέρα της εισβολής (20 Μαΐου 1941) ως τις 9 Σεπτεμβρίου 1941, που έγιναν οι εκτελέσεις των πατριωτών στην Παλαιόχωρα Χανίων.
Συνολικά, στη διάρκεια της μάχης της Κρήτης και το διάστημα από την 1η Ιουνίου ως τις 9 Σεπτεμβρίου 1941, οι γερμανοί «ιππότες» και οι αξιωματούχοι του Γ΄ Ράιχ διέπραξαν στην Κρήτη 30 ομαδικές εκτελέσεις, (30 ομαδικά εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας) και πυρπόλησαν πέντε (5) χωριά. Την Κάντανο, τον Σκηνέ και την Αγυιά στον νομό Χανίων, το Αστέρι και το Άδελε στον νομό Ρεθύμνου. Υπεύθυνοι των παραπάνω ανοσιουργημάτων ήταν ο Αντιπτέραρχος Στούντεντ (Διοικητής Κρήτης από 1 Ιουνίου ως 8 Ιουλίου 1941) και ο Στρατηγός Αντρέ (από 9 Ιουλίου 1941 που αντικατέστησε τον Στούντεντ, ως 10 Ιανουαρίου 1943).
Ο Στρατηγός Αντρέ ήταν εκείνος που τοποθέτησε τον Ιωάννη Πασσαδάκη στη θέση του Νομάρχη Ηρακλείου.
Γνωρίζοντας λοιπόν ο Πασσαδάκης τα γεγονότα και τα εγκλήματα του φασιστικού στρατού, το βάρος της προδοσίας του γιγαντώνεται με τα λόγια και τις φράσεις που χρησιμοποιεί στο έγγραφο που στέλνει στον «πατέρα» του Στρατηγό Αντρέ, στις 20 Φεβρουαρίου 1942 και δημοσιεύουμε σήμερα.
Δεν μπορεί να αναφέρεται στην «αρμονική συνεργασία του πληθυσμού της Κρήτης με τις αρχές κατοχής», ενώ το αίμα των νεκρών πατριωτών έσταζε ακόμη.
Εξάλλου, οι Κρητικοί, στη διάρκεια της τετράχρονης κατοχής, καμιά συνεργασία δεν επιδίωξαν, αντιθέτως κατέστησαν την Κρητική Αντίσταση, πρώτη Αντίσταση εναντίον των δυνάμεων του Ράιχ στην Ευρώπη. Ο Ιωάννης Πασσαδάκης αποκαλύπτεται στο τέλος της επιστολής του προς τον Αντρέ, σημειώνοντας ότι η επιστολή «…υποβάλλεται εν τω θερμώ μου πόθω ως ανεγνωρισμένου φίλου της Γερμανίας…ª.
Θ. Εκείνο όμως που προκαλεί την οργή του αναγνώστη στο έγγραφο του Πασσαδάκη προς τον στρατηγό Αντρέ, είναι η πρόσκληση του διορισμένου Νομάρχη προς τους συμπατριώτες του Κρήτες να καταδώσουν ή να σκοτώσουν ποιους ; Εκείνους που σήκωσαν το βάρος της τιμής της Κρήτης, εκείνους που δεν λύγισαν παρά κατέστησαν με τον αγώνα τους την Κρήτη κολοφώνα της Ευρωπαϊκής Αντίστασης.
Η φράση του Πασσαδάκη ότι η Επιτροπή Ασφαλείας «…ορίζουσα σοβαράς χρηματικάς αμοιβάς εις τους πολίτας οίτινες θα φονεύσουν αυτούς ή θα βοηθήσουν την σύλληψίν των…», μόνο ντροπή και όνειδος φέρει στον συντάκτη της.
* O Γιώργος Α. Καλογεράκης είναι Δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού