«Εν μέσω δύο ληστών, ζυγός δικαιοσύνης ευρέθη ο Σταυρός σου του μεν καταγομένου εις άδην, τω βάρει της βλασφημίας, του δε κουφιζομένου πταισμάτων, πρός γνώσιν θεολογίας• Χριστέ ο Θεός, δόξα σοι».
(Ακολουθία 9ης Ωρας, κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα).
Αυτό είναι ότι λέγεται σχετικά με τον Σταυρό του Κυρίου. Μια ισορροπία δικαιοσύνης διαπιστώθηκε μεταξύ των δύο ληστών.
Ο Πιλάτος στύλωσε τρεις σταυρούς στον Γολγοθά, δύο για τους ληστές και ένα για τον Ζωοδότη. Αλλά, μόνο ο σταυρός του Σωτήρα πρόσφερε λύτρωση σ’ όλη την ανθρωπότητα, εκείνος ο σταυρός πού υψώθηκε στον κέντρο ήταν ένα όπλο ειρήνης, μία ακατανίκητη δύναμη – μία νίκη πάνω στον Διάβολο και τον θάνατο.
Σχετικά με τους δύο άλλους σταυρωμένους, η ψυχή του ενός ληστή σώθηκε ενώ για τον άλλον ο σταυρός ήταν μία σκάλα για τον Αδη.
Στην Καινή Διαθήκη απλά αναφέρονται, χωρίς να γίνεται ευρύτερη παρουσίασή τους. Ερευνητές προσπάθησαν να βρουν ποιοι ήταν δίπλα στο Χριστό, τα εγκλήματά τους και τις τελευταίες τους στιγμές.
Οι δύο ληστές παρότι ήταν δίπλα στις τελευταίες στιγμές του Υιού του Θεού, αναφέρονται μόνο στο απόκρυφο Ευαγγέλιο του Νικόδημου (το οποίο δεν αποδίδεται στον Νικόδημο των Γραφών, τον Φαρισαίο που ως μέλος του Μεγάλου Συνεδρίου υπερασπίστηκε τον Ιησού, αλλά σε μεταγενέστερο ανώνυμο συντάκτη) και τις αποκαλούμενες Πράξεις Πιλάτου: «καὶ Δυσμᾶς καὶ Γέστας οἱ δύο κακοῦργοι συσταυρωθήτωσάν σοι και αλλού ὄνομα αὐτῷ ᾖν Γίστας, ὁ δὲ ἐκ δεξιῶν ἐσταυρωμένος ὀνόματι Δυσμᾶς».
Οι δυο ληστές που πλαισίωναν τον Θεάνθρωπο στον Σταυρό του Μαρτυρίου ήταν ο Δυσμάς και ο Γεστάς (ή Γέστας ή Στέγας).
O Δυσμάς έδειξε όπως θυμόμαστε μεταμέλεια πριν εκπνεύσει και είπε το περιβόητο «μνήσθητί μου, κύριε», ενώ ο Γεστάς συνέχισε να χλευάζει τον Σωτήρα, μένοντας αμετανόητος.
Ο Δυσμάς δεν ήταν πρώτη φορά που συναντούσε το Χριστό.
Όταν η Παναγία μαζί με τον Ιωσήφ και το θείο βρέφος πάνω σε ένα γαϊδουράκι, πήγαιναν στην Ιερουσαλήμ, η συμμορία του Δυσμά προσπάθησε να τους κλέψουν. Όταν όμως αντίκρυσε το θείο βρέφος, είδε μια λάμψη γύρω του και απαγόρευσε στους ληστές να τους επιτεθούν.
Γεμάτη ευγνωμοσύνη προς τον καλό ληστή, η Θεοτόκος του είπε: «Γνώριζε ότι το παιδί αυτό θα σε ανταμείψει με ανταμοιβή μεγάλη, επειδή εσύ σήμερα τον προστάτευσες». Τριάντα τρία χρόνια αργότερα, ο ίδιος άνθρωπος κρεμιόταν στον σταυρό για τα εγκλήματά του, στα δεξιά του Χριστού. Το όνομά του ήταν Δυσμάς! Και βλέποντας δίπλα του τον αναμάρτητο Ιησού, μετανόησε για κάθε κακό που είχε κάνει στη ζωή του.
Ο Γέστας ήταν από τους σκληρότερους ληστές, βίαζε τις γυναίκες που συναντούσε στο δρόμο, τις έκοβε τα στήθη, ενώ αναφέρεται σε ρωμαϊκά έγγραφα, ότι είχε τη συνήθεια να πίνει ανθρώπινο αίμα. Μέχρι και την τελευταία στιγμή χλεύαζε τον Χριστό, αλλά ακριβώς την ώρα που ξεψυχούσε ζήτησε τη συγχώρεση από το Θεό, δείχνοντας μεταμέλεια.
Ο Δυσμάς ήταν ιδιοκτήτης πανδοχείου, είχε φυλακιστεί πολλές φορές για κλοπές, αλλά αναφέρεται ως δίκαιος γιατί μοίραζε φαγητό στους ελεούντες ενώ φρόντιζε για την ταφή των φτωχών. Κέρδισε τη σωτηρία, ζητώντας πάνω στο Σταυρό την συγχώρεση, μετανοώντας για τα εγκλήματά του.