Οι ποινές για τις Κοινότητες, τους Προέδρους και τους πολίτες που αρνούνται να εργαστούν στα γερμανικά οχυρωματικά έργα, περιγράφονται στις διαταγές των Διοικητών του «Φρουρίου Κρήτης» Στούντεντ, Αντρέ και Μπρώυερ. Φυλάκιση, ειρκτή, θάνατος, συνεισφορά σε προϊόντα, (αγροτικά και κτηνοτροφικά), χρηματικά πρόστιμα, μεταφορά σε στρατόπεδα συγκέντρωσης ή εργασίας. Στους νομούς Χανίων Ρεθύμνης και Ηρακλείου, στις Επαρχίες και στις Κοινότητες, επιβάλλονται συχνά συλλογικά πρόστιμα.
Με απειλές προς τους πολίτες, με τη γερμανική μυστική αστυνομία, με άντρες της Διοίκησης Χωροφυλακής του νομού Ηρακλείου, οι γερμανοί επιμένουν στην καταναγκαστική εργασία των Κρητικών. Θέλουν να καταστήσουν το νησί απόρθητο, να το χρησιμοποιήσουν στην εξέλιξη των πολεμικών τους επιχειρήσεων στη Βόρειο Αφρική, αλλά και στο ανατολικό μέτωπο.
Παρά τις απειλές και τις ποινές, ο ρυθμός της καταναγκαστικής εργασίας δεν είναι ικανοποιητικός για τα στρατεύματα κατοχής, πολλοί αρνούνται να παρουσιαστούν για εργασία και τα έργα καθυστερούν.
Μετά την εφαρμογή των διαταγών καταναγκαστικής εργασίας, οι γερμανοί παρατήρησαν ότι πολλές Κοινότητες δεν στέλνουν τον απαραίτητο αριθμό εργατών στα οχυρωματικά έργα, (η αναλογία των εργατών ήταν 1 προς 10 στο σύνολο των κατοίκων). Ο Στρατηγός Αντρέ, αναγκάζεται να στείλει εγκύκλιο,
(BEKANNTMACHUNG – ΓΝΩΣΤΟΠΟΙΗΣΙΣ) στους Προέδρους των Κοινοτήτων, αναφέροντας τις ποινές που αφορούν τις Κοινότητες. Για κάθε εργάτη που απουσιάζει, η Κοινότητα θα παραδίδει 100 οκάδες λαδιού, η οποία θα αυξάνεται κατά 20 οκάδες για κάθε επιπλέον ημέρα απουσίας του εργάτη.
Η γνωστοποίηση του Στρατηγού Αντρέ, με ημερομηνία 27 Μαΐου 1942, αναφέρει:
«Διεπιστώθη, ότι κοινότητές τινες δεν διαθέτουν τον καθωρισθέντα αριθμόν εργατών δια την εκτέλεσιν των τεχνικών έργων του γερμανικού στρατού. Αφού εις διαφόρους προειδοποιήσεις δεν εδόθη προσοχή, θα έδει εις το εξής η στάσις αύτη να αποδοθή εις εκ προθέσεως σαμποτάζ και άρνησιν εργασίας
. Εις τας καθυστερούσας κοινότητας θα συλλαμβάνεται εν τω μέλλοντι αντίστοιχος αριθμός ομήρων, οίτινες κατ’ αρχάς θα υποβάλωνται εις αναγκαστικήν εργασίαν, επιφυλασσομένης της μεταγωγής των εις στρατόπεδον συγκεντρώσεως ή της λήψεως αυστηροτέρων μέτρων. Εκτός τούτου εκάστη κοινότης θα παραδίδη εν είδη προστίμου δι’ έκαστον απουσιάζοντα εργάτην 100 οκάδας ελαίου, αυξανομένας κατά 20 οκάδας δι’ εκάστην περαιτέρω ημέραν απουσίας. Δια την εντός προθεσμίας παράδοσίν του, συμφώνως προς τας διαταγάς των φρουραρχείων νομών, (Κράϊς Κομμανταντούρ), υπεύθυνος είναι η ολότης των μελών της κοινότητος».
Ο Νομάρχης Ηρακλείου Ιωάννης Πασσαδάκης, χωρίς καθυστέρηση, ενημερώνει τους Προέδρους για τη «Γνωστοποίηση» του Στρατηγού Αντρέ, καλώντας τους ταυτόχρονα να καταγγέλλουν στις γερμανικές αρχές όσους κατοίκους αρνούνται να παρουσιαστούν στα έργα. Το κείμενο της εγκυκλίου του Νομάρχη, με ημερομηνία 27 Μαΐου 1942, τονίζει:
«Αποστέλλομεν συνημμένως γνωστοποίησιν του Διοικητού του Φρουρίου Κρήτης εν τη οποία εκτίθενται αι συνέπειαι εις βάρος όλων των κατοίκων της Κοινότητος δια την περίπτωσιν καθ’ ήν δεν διατίθενται να ευρίσκονται εκ της Κοινότητός σας εργάται δια τα τεχνικά έργα του Γερμανικού Στρατού. Την γνωστοποίησιν ταύτην δέον να φέρητε εις γνώσιν των κατοίκων δια να μην υπάρξη κανείς, όστις να αγνοή ταύτην. Σεις ως Πρόεδρος οφείλετε να διατάσετε στους εργαζομένους να μην απουσιάζουν ποτέ από τας εργασίας των και να αναφέρετε αμέσως τους αρνουμένους εις τας Γερμανικάς Αρχάς, ίνα ούτοι τιμωρούνται και αποφεύγεται ούτω η ομαδική τιμωρία της Κοινότητος».
Η απροθυμία των εργατών για υποχρεωτική εργασία, είτε των κατοίκων της πόλης του Ηρακλείου, είτε των κατοίκων της υπαίθρου, συνεχίζεται όλο το διάστημα της κατοχής. Ο Νομάρχης Ηρακλείου, εκδίδει συνεχώς ανακοινώσεις, απειλώντας με αυστηρές ποινές, όπως η παρακάτω ανακοίνωση (1944):
«Διεπιστώθη και πάλιν, ότι τόσον εις την Πόλιν του Ηρακλείου όσον και εις τινας Κοινότητας, οι καλούμενοι δια την εκτέλεσιν της προσωπικής των εργασίας, δεικνύουσιν απροθυμίαν συνεπεία της οποίας επιβάλλονται υπό του Στρατού Κατοχής ατομικαί ή ομαδικαί τιμωρίαι. Το Φρουραρχείον παρεκάλεσε όπως γνωσθή γενικώς ίνα πάντες οι καλούμενοι δια εκτέλεσιν προσωπικής εργασίας, είτε εκ μέρους του Εργατικού Κέντρου Ηρακλείου είτε εκ μέρους των Κοινοτήτων εκτελώσιν προθύμως την υπηρεσίαν των, ίνα μη ευρίσκεται εις την δύσκολον θέσιν της επιβολής αυστηρών ποινών».
Σύλληψη κατοίκων Πλώρας Καινουρίου
Στη διάρκεια της τετράχρονης κατοχής (1941-1945), ο Φρούραρχος Ηρακλείου επέβαλε ποινές προστίμων και καταναγκαστικής εργασίας σε ολόκληρο τον νομό, (όπως έγινε μετά το σαμποτάζ των αεροδρομίων Καστελλίου και Ηρακλείου τον Ιούνιο του 1942), στο σύνολο των χωριών μιας επαρχίας, (όπως στην Επαρχία Καινουρίου για υπόθαλψη Άγγλων το 1942), αλλά και σε χωριά όπως στην Πλώρα Καινουρίου για ανεύρεση όπλων, (το Μάρτιο του 1942).
Σε ανακοίνωσή του στην εφημερίδα «Κρητικός Κήρυξ», (11 Μαρτίου 1942), ο Φρούραρχος Ηρακλείου Δρ Στόσμπεργκ τονίζει:
«ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΙΣ
Παρά το γεγονός ότι μόλις προ ολίγου χρόνου ετιμωρήθη η επαρχία Καινουρίου, διότι περιέθαλψεν Άγγλους εν τούτοις εις το χωρίον Πλώρα και ειδικώς εις την κατοικίαν του Πετρικαλάκη ανευρέθησαν και πάλιν διάφορα στρατιωτικά είδη.
Η κοινότης Πλώρας ετιμωρήθη δια τούτο δια ποινής 2.000 οκάδων ελαιολάδου, αι οποίαι δέον να παραδοθώσι μέχρι της 21ης Μαρτίου ε.ε. Εάν η παράδοσις του ελαίου τούτου δεν λάβη χώραν εντός της ως άνω προθεσμίας, θα συλληφθούν 20 προύχοντες κάτοικοι του χωρίου δι’ αναγκαστικήν εργασίαν και θα επακολουθήσουν και άλλαι ποιναί. Η τιμωρία αύτη είναι επιεικής προ του μεγέθους του άνω αδικήματος. Τοιαύτη μικρά ποινή επιβάλλεται δια τελευταίαν φοράν. Όλοι οι κάτοικοι πρέπει να μεριμνήσουν όπως προς αυτό το ίδιον συμφέρον των μη επαναληφθούν τοιαύται πράξεις».
Πρόστιμο στην Κοινότητα Γέργερης
Επειδή η Κοινότητα Γέργερης δεν στέλνει τον αριθμό των εργατών καταναγκαστικής εργασίας που είναι υποχρεωμένη, (δέκα εργάτες ανά εκατό κατοίκους), ο Φρούραρχος Ηρακλείου της επιβάλει χρηματικό πρόστιμο 500.000 δραχμών και 500 οκάδων ελαιόλαδου.
Το πρόστιμο διατάσσει να πληρωθεί στο ταμείο του Φρουραρχείου μέχρι στις 25 Οκτωβρίου 1943 και το λάδι να παραδοθεί στην εταιρεία ΤΑΛΩΣ με την ίδια προθεσμία. Υπεύθυνος για τον καταμερισμό των χρημάτων και του ελαιολάδου μεταξύ των Γεργιανών, ορίζεται ο Πρόεδρος του χωριού. Σημειώνουμε ότι τα πρόστιμα σε λάδι και δραχμές εξαθλίωναν ακόμη περισσότερο τους υπόδουλους κρητικούς.
Πολλοί δεν μπορούσαν να αποδώσουν το μερίδιο που τους αντιστοιχούσε, με αποτέλεσμα να δανείζονται, αδυνατώντας να επιστρέψουν τα δανεικά. Τα χρηματικά πρόστιμα παραδίδονταν στο γερμανικό Φρουραρχείο και το ελαιόλαδο στην Εταιρεία ΤΑΛΩΣ.
Η διαταγή επιβολής προστίμου του Φρουράρχου Ηρακλείου στην Κοινότητα Γέργερης, (11 Οκτωβρίου 1943), αναφέρει σχετικά:
«ΦΡΟΥΡΑΡΧΕΙΟΝ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Ηράκλειον 11/10/43
Αφορά Επιβολήν προστίμου δια μη προσέλευση εργατών
Προς Τον κ. Πρόεδρον της Κοινότητος Γέργερης
Δια της Νομαρχίας Ηρακλείου
Κατά τον τελευταίον καιρόν η Κοινότης Γέργερης ανταποκρίνεται λίαν πλημμελώς εις την υποχρέωσίν της ως προς την αποστολήν εργατών εις την υποχρεωτικήν εργασίαν. Παρά την έκκλησιν υπό της Υπηρεσίες Οικοδομών και παρά την υποχρεωτικήν συγκέντρωσιν των εργατών υπό της Γερμαν. Χωρ/κής, μόνον εν μέρος των εργατών παρουσιάζεται εις την υπηρεσίαν Οικοδομών. Επιβάλλεται όθεν πρόστιμον εις την Κοινότητα δια την μη προσέλευσιν των εργατών, εκ δρχ. 500.000 (πεντακοσίων χιλιάδων) και 500 οκ,. ελαίου. Αι 500.000 δέον να καταβληθούν εις το Ταμείον του Φρουραρχείου μέχρι της 25-10-43 αι δε 500 οκ. ελαίου μέχρι της αυτής προθεσμίας να παραδοθούν εις την εν Ηρακλείω Εταιρείαν ΤΑΛΩΣ. Εν περιπτώσει μη τηρήσεως της προθεσμίας και εάν εις το μέλλον οι εργάται δεν προσέρχονται κανονικώς εις την εργασίαν, η κοινότης δέον να αναμένη και άλλα αντίποινα.
Ο ΦΡΟΥΡΑΡΧΟΣ».
Πρόστιμο στην Κοινότητα Γαλύφας
Με πρόστιμο 300 οκάδων ελαιολάδου τιμωρείται και η Κοινότητα Γαλύφας, επειδή δεν στέλνει τον απαραίτητο αριθμό εργατών στα γερμανικά έργα, (Υπηρεσία Οικοδομών Ηρακλείου).
Η Γαλύφα είναι ένα μικρό χωριό της επαρχίας Πεδιάδος. Οι τριακόσιες οκάδες λάδι, είναι ένα βαρύ πλήγμα για την οικονομία των κατοίκων.
Ο Φρούραρχος Ηρακλείου, αναφέρεται στον Πρόεδρο της Κοινότητας, (3 Οκτωβρίου 1943), διατάσσοντας τα παρακάτω:
«ΦΡΟΥΡΑΡΧΕΙΟΝ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Ηράκλειον τη 3-3-44
Προς Τον κ. Πρόεδρον της Κοινότητας Γαλύφας
Αφορά Τιμωρίαν δια μη αποστολή εργατών
Παρά τας επανειλημμένας εκκλήσεις η Κοινότης σας δεν εθεώρησε τούτο επάναγκες ούτε τον μετριασθέντα αριθμόν των εργατών δια την υπηρεσίαν Οικοδομών Ηρακλείου να διαθέση.
Από τους έχοντας τώρα υποχρέωσιν 15 εργάτας ουδείς εργάτης παρουσιάσθη εις την άνω υπηρεσίαν. Κατά της Κοινότητος όθεν επιβάλλεται πρόστιμον εκ 300 οκ. ελαίου όπερ δέον να παραδοθή εις την εν Ηρακλείω Εταιρείαν ΤΑΛΩΣ μέχρι 15-3-44.
Εν περιπτώσει μη ακριβούς τηρήσεως της προθεσμίας ταύτης και εάν εις το μέλλον η Κοινότης δεν διαθέτη επακριβώς τους εργάτας δέον αύτη να περιμένη και άλλας ποινάς.
Ο ΦΡΟΥΡΑΡΧΟΣ».
Πρόστιμο στις Κοινότητες Αποστόλων και Θραψανού
Τα χωριά Αποστόλοι και Θραψανό Πεδιάδος, έστελναν στην «δεκαπενταμερία» του αεροδρομίου Καστελλίου 130 και 265 εργάτες αντίστοιχα το μήνα. Επειδή δεν τήρησαν την υποχρέωση, τους επιβλήθηκε από τον Φρούραρχο Ηρακλείου πρόστιμο λαδιού τετρακοσίων και εξακοσίων οκάδων. Για την παράδοση του προστίμου ορίζεται προθεσμία ως τις 15 Απριλίου 1942. Σε διαφορετική περίπτωση, ο Φρούραρχος ανακοινώνει ότι θα επιβληθεί και νέο πρόστιμο. Τις διαταγές του Φρουραρχείου κοινοποιεί στους Προέδρους ο Νομάρχης Ηρακλείου Ιωάννης Πασσαδάκης. Στις διαταγές του Φρουράρχου, (2 και 27 Απριλίου 1942), αναφέρεται λοιπόν ότι:
«Τα δύο χωρία Απόστολοι και Θραψανό, δεν ετήρησαν πάλιν την υποχρέωσίν των να αποστείλουν εις την Διεύθυνσιν κατασκευής Αεροδρομίου Καστελλίου 130 και 265 εργάτας. Τούτου ένεκεν επέβαλεν ο Διοικητής του Φρουρίου Κρήτης τας επομένας ποινάς:
1) Δια τους Αποστόλους να παραδώσουν 400 οκάδες ελαίου.
2) Δια το Θραψανόν να παραδώσουν 600 οκάδες ελαίου.
Οφείλετε να ανακοινώσητε εις τους Προέδρους των δύο χωρίων, άνευ καθυστερήσεως, την επιβληθείσαν παράδοσιν. Δια την παράδοσιν ορίζετε μια προθεσμία μέχρι 15 Απριλίου. Ομοίως πρέπει να γίνη και δημοσίευσις εις την Εφημερίδα».
«Εργασίαν εις το Αεροδρόμιον Καστελλίου
Ζητώ μέχρι της 5/5 τρεχ. έτους έκθεσιν, εάν αι κοινότητες Αποστόλων και Θραψανού εξεπλήρωσαν το εις είδος επεβληθέν εις αυτούς πρόστιμον εκ 400 και 600 οκάδ. ελαίου. Εν αρνητική περιπτώσει θα επιβληθή νέον πρόστιμον».
Πρόστιμο στην Κοινότητα Λιλιανού
Ο Πρόεδρος και οι κάτοικοι της Κοινότητας Λιλιανού Πεδιάδος, αδιαφορούσαν στην αποστολή της «δεκαπενταμερίας» στο αεροδρόμιο Καστελλίου, με αποτέλεσμα να τιμωρηθούν με πρόστιμο από το Φρούραρχο Ηρακλείου. Το είδος του προστίμου και η πληρωμή του, (πιθανόν σε οκάδες ελαιόλαδου), δεν προέκυψε από τη μελέτη των γερμανικών αρχείων. Η απόφαση του Φρουράρχου, (7 και 8 Σεπτεμβρίου 1943), αναφέρει σχετικά:
«Καθώς εξηκρίβωσεν το Φρουραρχείον είσθε πάντοτε αδρανείς εις το ζήτημα της αποστολής εργατών, εξ’ άλλου εις τα αιτήματα του στρατού Κατοχής έχετε δείξει στάσιν εντελώς αδιάφορον. Τούτου ένεκεν το Φρουραρχείον είναι υποχρεωμένον να επικυρώση την επιβληθείσαν ποινήν».
Μετατροπή προστίμου ελαίου σε αριθμό αρνιών, στην Κοινότητα Σκινιά
Η Κοινότητα Σκινιά, με καθολική συμμετοχή των κατοίκων στην Εθνική Αντίσταση, δεν στέλνει τους εργάτες στα έργα του αεροδρομίου Καστελλίου. Στις 12 Δεκεμβρίου 1943, τιμωρείται με πρόστιμο 1000 οκάδων ελαίου. Η διαταγή του Φρουράρχου, (8 Δεκεμβρίου 1943), αναφέρει:
«Αφορά: Πρόστιμον δια μη προσέλευσιν εργατών
Η Κοινότης Σχοινιά κατά τους τελευταίους μήνας ανταποκρίνεται ελάχιστα εις την υποχρέωσίν της ως προς την αποστολήν εργατών.
Παρά τας επανειλημμένας προσκλήσεις εκ μέρους της Γερμ. Χωροφυλακής μόνον το ήμισυ των υποχρέων εργατών παρουσιάζεται εις τον τόπον της εργασίας.
Επιβάλλεται όθεν εις την Κοιν/τα πρόστιμον εις είδος εκ 1000 οκ. ελαίου παραδοτέου μέχρι της 22.12.43 εις την εν Ηρακλείω Εταιρείαν, άλλως δια την μη προσέλευσιν των εργατών, εν περιπτώσει μη επακριβούς τηρήσεως της προθεσμίας και εάν εις το μέλλον δεν προσέρχονται οι εργάται επακριβώς εις την εργασίαν τότε η Κοινότης δέον να αναμένη και άλλα αντίποινα».
Οι κάτοικοι δεν συγκεντρώνουν το πρόστιμο και το γερμανικό Φρουραρχείο το μετατρέπει σε παράδοση 30 αρνιών. Τα αρνιά πρέπει να παραδώσει ο Πρόεδρος στο στρατιωτικό αγρόκτημα του Αμπελούζου, ως τις 20 Ιανουαρίου 1944. Τα αρνιά δεν παραδίδονται στις 20 Ιανουαρίου. Ο Νομάρχης Ηρακλείου, με έγγραφό του, (26 Ιανουαρίου 1944), αναγγέλλει στον Πρόεδρο του Σκινιά παράταση ως τις 5 Φεβρουαρίου 1944 για την παράδοση των αρνιών. Για πληρέστερη αντίληψη του περιεχομένου της, παραθέτουμε αυτούσια τη διαταγή προστίμου του Φρουράρχου, (8 Ιανουαρίου 1944):
«Αφορά: Πρόστιμον δια την αποστολήν εργατών
Δια διαταγής από 8/12 επεβλήθη εις την Κοινότητα Σχοινιά πρόστιμον εις 1000 οκάδας ελαίου, δια μη αποστολήν εργατών εις την υποχρεωτικήν εργασίαν. Υπό της Γερμανικής Χωροφυλακής, τμήματος Καστελλίου, εξηκριβώθη ότι η Κοινότης δεν είναι εις θέσιν να παραδώση το ποσόν τούτο του ελαίου.
Η ποινή όθεν μετατρέπεται εις παράδοσιν 30 αρνιών μέχρι της 20/1/44 εις το Στρατιωτικό αγρόκτημα του Αμπελούζου.
Το Φρουραρχείον αναμένει όπως η προθεσμία αύτη τηρηθή ακριβώς.
Ο Φρούραρχος».
Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος