Την 1η Ιουνίου 1941 η Κρήτη πέρασε στα χέρια των Γερμανοϊταλών. Η επιχείρηση «Ερμής» τελείωσε μετά από μάχες έντεκα ημερών. Οι κυριότερες δόθηκαν στο Μάλεμε, στον Γαλατά, στις πόλεις του Ρεθύμνου, του Ηρακλείου και στο αεροδρόμιο Ηρακλείου. Τα αποτελέσματα είναι γνωστά. Οι Γερμανοί απώλεσαν μεγάλο μέρος των ειδικών δυνάμεων (αλεξιπτωτιστών), που διέθεταν και οι συμμαχικές δυνάμεις με τους Κρητικούς εκατοντάδες νεκρούς και πολεμικό υλικό.
Η Κρήτη, για τους Γερμανούς βρίσκονταν σε ένα κομβικό σημείο των επιχειρήσεών τους. Κοντά στη Μέση Ανατολή και στα πετρέλαια των αραβικών κρατών. Ο Χίτλερ με τους επιτελείς του αποφάσισαν να την κρατήσουν απόρθητη και την ονόμασαν «Φρούριο Κρήτη». Ανέπτυξαν στρατιωτικές δυνάμεις σε όλη την έκτασή της και ορίστηκε διοικητής ανώτατος αξιωματικός με το βαθμό του Στρατηγού.
Αμέσως ξεκίνησαν οχυρωματικά έργα με υποχρεωτική εργασία (δεκαπενταμερίες) όλων των κατοίκων, δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στα αεροδρόμια Μάλεμε, Ηρακλείου, Καστελλίου και Τυμπακίου.
Η ολιγωρία αρκετών Προέδρων των Κοινοτήτων, που είχαν αναλάβει το έργο της σύνταξης των εργατικών καταλόγων, η απροθυμία του πληθυσμού στην καταναγκαστική εργασία, το αντάρτικο που αναπτύχτηκε στα βουνά της Κρήτης και τα σαμποτάζ που ακολούθησαν, η συγκέντρωση των σιτηρών, οι φόροι που επέβαλε το κατοχικό καθεστώς με τους συνεργάτες του στα αγροτικά προϊόντα και ο κίνδυνος του «κομμουνισμού και μπολσεβικισμού» ήταν οι αιτίες σύγκλησης των Κοινοτικών Συνεδρίων, που διέταξαν οι Γερμανοί διοικητές του «Φρουρίου Κρήτη» στον νομό Ηρακλείου.
Με διαταγή του φρουράρχου Ηρακλείου ορίστηκε η υποχρεωτική παρουσία των Προέδρων των Κοινοτήτων, των δασκάλων και ιερέων των χωριών στα Συνέδρια. Όλα τα χωριά του νομού Ηρακλείου συμμετείχαν στους τέσσερις κύκλους Συνεδρίων που έγιναν από 29 Ιουνίου 1942 ως 10 Δεκεμβρίου 1943.
Ο Γερμανός στρατηγός Αντρέ καθόρισε τους δύο πρώτους κύκλους Συνεδρίων και ο στρατηγός Μπρώυερ που τον αντικατέστησε τους άλλους δύο κύκλους που ακολούθησαν.
Στην πόλη του Ηρακλείου και σε χωριά της ενδοχώρας πραγματοποιήθηκαν συνολικά εικοσιένα συνέδρια. Στα συνέδρια συμμετείχαν οι στρατιωτικοί εκπρόσωποι των κατοχικών αρχών και οι διορισμένοι πολιτικοί εκπρόσωποί τους, (Υπουργός Γενικός Διοικητής Κρήτης, Νομάρχες, Δήμαρχοι, Διευθυντές υπηρεσιών, Επιθεωρητές Εκπαίδευσης, κ.ά.). Ως χώροι των συνεδρίων ορίστηκαν δεκατρείς αίθουσες σχολείων, ένας ναός, μία αίθουσα Ειρηνοδικείου, τρεις ειδικά διακοσμημένες αίθουσες και τα θέατρα Πουλακάκη και Μινώα, της πόλης του Ηρακλείου.
Σκοπός των συνεδρίων ήταν η «διαφώτιση» του πληθυσμού, η ανάπτυξη της γερμανικής προπαγάνδας και η «συνεργασία των πολιτών με τις κατοχικές αρχές». Οι ιερείς, οι δάσκαλοι και οι πρόεδροι των χωριών χρησιμοποιήθηκαν από τη γερμανική προπαγάνδα ως εργαλεία διαφώτισης, αφού διατάχτηκαν και υποχρεώθηκαν να μεταφέρουν στους κατοίκους τις γερμανικές απόψεις που αναπτύχθηκαν στα συνέδρια αυτά.
Μετά τις εκτελέσεις των συνεργατών τους, τα σαμποτάζ στα αεροδρόμια Ηρακλείου και Καστελλίου, τη θυσία των 62 Ηρακλειωτών και των δέκα επιφανών πολιτών στις Μοίρες, που στήθηκαν ως αντίποινα στο εκτελεστικό απόσπασμα, και το πρόβλημα της συγκέντρωσης των σιτηρών και του επισιτισμού των κατοίκων, ο Γερμανός διοικητής Κρήτης, στρατηγός Αντρέ αποφάσιζε τη σύγκληση τριών Κοινοτικών Συνεδρίων στον νομό Ηρακλείου από 29 Ιουνίου ως 4 Ιουλίου 1942.
Ως έδρες του πρώτου κύκλου των Συνεδρίων καθορίστηκαν η πόλη του Ηρακλείου και τα χωριά Άγιοι Δέκα και Αρκαλοχώρι.
Την πρωτοβουλία για τον δεύτερο κύκλο Κοινοτικών συνεδρίων ανέλαβε ο Γερμανός Φρούραρχος Στόσμπεργκ με τον Νομάρχη Ηρακλείου Ιωάννη Πασσαδάκη.
Για την καλύτερη διεξαγωγή τους ορίστηκαν οκτώ (8) Κοινότητες. Τα Μάλια, οι Αρχάνες, η Επισκοπή, η Βιάννος, οι Βόρροι, οι Άγιοι Δέκα, ο Άγιος Μύρωνας και το Αρκαλοχώρι. Από τις 10 Δεκεμβρίου 1942 ως τις 9 Ιανουρίου 1943.
Μοναδικό θέμα συζήτησης των συνεδρίων που προτάθηκε από τις κατοχικές δυνάμεις ήταν η υποχρεωτική (καταναγκαστική) εργασία και τα προβλήματα που παρουσιάζονταν στην εκτέλεση των έργων.
Οι πρόεδροι ειδοποιήθηκαν και όφειλαν να έχουν μαζί τους την κατάσταση με τους κατοίκους που έστελναν καθημερινά στα οχυρωματικά έργα του «Φρουρίου Κρήτη» καθώς και κατάσταση με το σύνολο του πληθυσμού του χωριού τους.1
Τo Δ΄ κατά σειρά Συνέδριο έγινε στα Μάλλια, στις 10 Δεκεμβρίου 1942, 10 η ώρα το πρωί. Σ’ αυτό παρευρέθηκαν ο φρούραρχος Ηρακλείου Δόκτωρ Στόσμπεργκ, ο τοπικός φρούραρχος, ο επιθεωρητής Νόλτε, ο νομάρχης Πασσαδάκης, ο διευθυντής της εφημερίδας «Κρητικός Κήρυξ» Πέτρος Βάρβογλης, ο εισηγητής των γερμανικών υποθέσεων της Νομαρχίας Γκριδάκης και ο νομαρχιακός Βαρδάκης.
Τον φρούραρχο υποδέχτηκαν επιτροπές κατοίκων των γύρω χωριών και οι μαθητές των σχολείων με τους δασκάλους τους. Την προσφώνηση του φρουράρχου ανέλαβε ο πρόεδρος της Κοινότητας Μαλίων. Πριν την έναρξη των εργασιών, ο φρούραρχος δέχτηκε ωραία ανθοδέσμη από μία μαθήτρια.
Στην ομιλία του ο φρούραρχος Στόσμπεργκ τόνισε ότι ήθελε να γνωρίσει τους ανθρώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης και να συνεργαστεί μαζί τους.
Ο ίδιος δήλωσε ότι ήταν δήμαρχος σε κάποια πόλη της Γερμανίας. «…Ο κ. Φρούραρχος ετόνισεν ότι θα φροντίση ως αξιωματικός να εξυπηρετήση τα συμφέροντα των στρατευμάτων κατοχής και ως φρούραρχος τα συμφέροντα του πληθυσμού. Δια να επιτευχθή όμως τούτο – ετόνισεν – απαιτείται αμοιβαία κατανόησις και απόλυτος και ειλικρινής συνεργασία των δύο τούτων παραγόντων…».2
Στη συνέχεια αναφέρθηκε στον κίνδυνο του «Μπολσεβικισμού» και «Ασιατισμού», έναν κίνδυνο που πρόβαλαν σχεδόν πάντα οι Γερμανοί προπαγανδιστές για την εκπλήρωση των σκοπών τους. Ειδική αναφορά έκανε για τους εχθρούς του Ράιχ, την Αγγλία και τη Ρωσία.
«…οι Έλληνες και οι Κρήτες – συνέχισεν ο κ. φρούραρχος – ως ανδρείοι στρατιώται θα αντιλαμβάνωνται σήμερον αρκούντως ότι η Γερμανία διεξάγει έναν αγώνα υπέρ της ελευθερίας αυτής και της Ευρώπης ολοκλήρου.
Εις τον πόλεμον τούτον είχομεν διαφόρους διακυμάνσεις αλλά πάντοτε δύο κοινούς αντιπάλους την Αγγλίαν ως εκπρόσωπον του καπιταλισμού και την Ρωσσίαν ως εκπρόσωπον του μεγαλυτέρου κινδύνου του πολιτισμού της Δύσεως. Πως εγένετο ο πόλεμος μέχρι τούδε εις την Ρωσσίαν γνωρίζετε ήδη. Κατελήφθησαν τα πλουσιώτερα και σημαντικώτερα στρατηγικά εδάφη τα οποία το Γερμανικό Ράιχ αξιοποιεί σήμερον προς το συμφέρον ολοκλήρου της Ευρώπης.
Ο πόλεμος αυτός εις την Ρωσίαν ως ετόνισεν ο Φύρερ, θα συνεχισθή βάσει προγράμματος και μέχρι τελικής νίκης.
Ο πόλεμος στρέφεται κατά δεύτερον λόγον κατά της Αγγλίας και της Αμερικής».3
Για την καταναγκαστική εργασία στα οχυρωματικά έργα είπε ότι η γερμανία ζητά από τους προέδρους το 10% του πληθυσμού σε μηνιαία βάση. Εξαιρεί τους υπερήλικες και τους ασθενείς λέγοντας ότι τα έργα θα γίνουν οπωσδήποτε και θα τελειώσουν το γρηγορότερο. Εκφράζει και την άποψη ότι οι περισσότεροι των κατοίκων ουδέποτε έχουν εργαστεί και γι’αυτό δυσανασχετούν. «…ειδικώς δια την εκλογήν των εργατών ενταύθα – συνέχισεν ο κ. Φρούραρχος – ελήφθη πρόνοιαν να εξαιρεθούν οι ασθενείς και οι υπερήλικες, γνωρίζετε όμως ότι και πλείστοι των εδώ κατοίκων ουδέποτε ειργάσθησαν, ως εκ τούτου δε και σήμερον δυσανασχετούν όταν καλούνται να εργασθούν…».
Σε ένα νησί όπως η Κρήτη, με επάρκεια αγροτικών προϊόντων άριστης ποιότητας, με μεγάλο αλιευτικό στόλο, με χιλιάδες κτηνοτρόφους που παρήγαγαν εξαιρετικά κτηνοτροφικά προϊόντα, ο Γερμανός φρούραρχος Ηρακλείου διαπίστωνε στις 10 Δεκεμβρίου 1942 ότι οι Κρητικοί είναι τεμπέληδες και αργόσχολοι. Σε ένα νησί που η πλειοψηφία των οικογενειών ήταν πολύτεκνες, με ανθρώπους που μοχθούσαν καθημερινά για την εξυπηρέτηση των αναγκών τους, με αξίες και αισθήματα φιλοξενίας, για τους κατακτητές Γερμανούς όλοι αυτοί
«…πλείστοι των εδώ κατοίκων ουδέποτε ειργάσθησαν…».
Σήμερα η χώρα μας προσπαθεί να ξεπεράσει τις οικονομικές δυσκολίες που συσσώρευσαν διάφοροι εχθροί της, «εξωτερικοί και εσωτερικοί». Σήμερα οι δανειστές μας κουνούν το δάχτυλο και τους ακούμε συχνά από τα μέσα ενημέρωσης να κατηγορούν τους Έλληνες ως τεμπέληδες. Εκείνοι που διαπίστωναν πριν από εβδομήντα έξι (76) χρόνια ότι οι Κρητικοί και γενικότερα οι Έλληνες είναι φυγόπονοι, έχουν και σήμερα την ίδια στάση και άποψη.
…πλείστοι των εδώ κατοίκων ουδέποτε ειργάσθησαν…
Η πρωτοπόρος Αντίσταση των Κρητικών τα χρόνια 1941-1945, φαίνεται ότι δεν συγχωρείται και εξακολουθεί να πληγώνει.
1 Εφημερίδα «Κρητικός Κήρυξ», 8 Δεκεμβρίου 1942. Πρόσκληση του Νομάρχη Ηρακλείου Ιωάννη Πασσαδάκη «Προς άπαντας τους Προέδρους των Κοινοτήτων του Νομού Ηρακλείου».
2 Εφημερίδα «Κρητικός Κήρυξ», 12 Δεκεμβρίου 1942.
3 Εφημερίδα «Κρητικός Κήρυξ», 12 Δεκεμβρίου 1942.
* O Γιώργος Α. Καλογεράκης είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού.