Το 1905 (περίοδος Κρητικής Πολιτείας 1898-1913) ξεκίνησε η λειτουργία του Διδασκαλείου Ηρακλείου. Αποφοιτούσαν δάσκαλοι για τα σχολεία της ´Στοιχειώδους Εκπαιδεύσεως». Το 1935 μετονομάστηκε σε Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου και στεγάστηκε σε σχολεία της περιοχής του Αγίου Ματθαίου.
Ο χώρος ήταν μικρός και ο Μακεδονομάχος Στρατηγός Γεώργιος Κατεχάκης (Ρούβας) παραχώρησε το οικόπεδο που βρίσκεται σήμερα το ιστορικό κτήριο της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ηρακλείου. Μετά την κατάληψη του Ηρακλείου, οι Γερμανοί επίταξαν το κτήριο της Παιδαγωγικής Ακαδημίας. Διευθυντής της Σχολής ήταν ο Σταύρος Μπουρλώτος. Τους σπουδαστές και τα μαθήματα, τα χρόνια 1941-1944, φιλοξένησαν ο γυναικωνίτης και ο πρόναος του Αγίου Μηνά, πολιούχος της πόλης του Ηρακλείου.
Στους βομβαρδισμούς κατά τη διάρκεια της μάχης της Κρήτης, εχθρικές βόμβες έπληξαν το κτήριο της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ηρακλείου. Ο Διευθυντής Σταύρος Μπουρλώτος, με έγγραφό του στις 8 Νοεμβρίου 1941, ενημερώνει τον Νομάρχη Ηρακλείου Ιωάννη Πασσαδάκη για τις ζημιές και τις προσπάθειες επιδιόρθωσής τους. Με το έγγραφο του Σταύρου Μπουρλώτου, πληροφορούμαστε ότι:
«…το Διδακτήριον της Παιδαγωγικής Ακαδημίας υπέστη σημαντικάς ζημίας, εκ του αεροπορικού βομβαρδισμού του παρελθόντος Μαΐου χωρίς όμως και να καταρρεύση. Ιδίως σημαντικαί βλάβαι επετεύχθησαν εκ βόμβας πεσούσης εις το ισόγειον της Σχολής. Επίσης σημαντικάς βλάβας υπέστη η κεραμοσκεπής στέγη, εθραύσθησαν δε σχεδόν πάντες οι υαλοπίνακες του διδακτηρίου.
Η επισκευή περιεστράφη κυρίως εις την στέγην, τας αιθούσας διδασκαλίας, τους διαδρόμους, το γραφείον των κ. κ. Καθηγητών και τας λοιπάς εγκαταστάσεις της Σχολής, τας απαραιτήτους δια την εύρυθμον λειτουργίαν αυτών. Ήδη από της 6ης Οκτωβρίου ε.ε. ήρχισαν κανονικώς τα μαθήματα της Σχολής συμφώνως προς το καθωρισμένον πρόγραμμα…
…εκ του προσωπικού των Προτύπων Δημ. Σχολείων ελλείπει εις δημοδιδάσκαλος παραμένων εν Αθήναις, μετά την αποστράτευσίν του, ο κ. Αντώνιος Καπετανάκης, περί ού η υπ’ αριθμ. 145 / 23- 9- 1941 αναφορά μας προς υμάς δι ης υπεβάλλετο η παράκλησις ημών όπως ενεργηθώσι τα δέοντα προς παροχήν αδείας επιστροφής εις την ενταύθα θέσιν του».
Ο Σταύρος Μπουρλώτος δεν επιθυμούσε να διακόψει η σχολή τα μαθήματα λόγω του πολέμου. Στην εφημερίδα Κρητικός Κήρυξ – 19 Σεπτεμβρίου 1941, ανακοινώνει την έναρξη των μαθημάτων:
«Κατ’ ανακοίνωσιν της Διευθύνσεως της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ηρακλείου, τα μαθήματα της Σχολής θ’ αρχίσουν κανονικώς από της 1ης προσεχούς μηνός Οκτωβρίου».
Η κατάσταση της χώρας ήταν τραγική. Τα πολεμικά γεγονότα του έτους 1941, ανάγκασαν τον Υπουργό Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας να εκδώσει μια εξαιρετικά επείγουσα διαταγή παράτασης των εγγραφών στις Παιδαγωγικές Ακαδημίες της Ελλάδας, ως τις 10 Οκτωβρίου 1941.
Ταυτόχρονα, ο Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου, με απόφασή του επιτρέπει την εγγραφή σπουδαστών άλλων Παιδαγωγικών Ακαδημιών, που αποκλείστηκαν στην Κρήτη λόγω του πολέμου, στην Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου:
«…έχοντες υπόψει τας υφισταμένας δυσχερείας εις την θαλασσίαν συγκοινωνία την οδόν μεταξύ της νήσου Κρήτης και της υπολοίπου Ελλάδος, απεφασίσαμεν, εγκρίνομεν την μετεγγραφήν των εν Κρήτη μέχρι της κοινοποιήσεως της παρούσης διαμενόντων σπουδαστών και σπουδαστριών ετέρων Παιδαγωγικών Ακαδημιών του Κράτους εις την εν Ηρακλείω Παιδαγωγικήν Ακαδημίαν.
Ο Διευθυντής της εν Ηρακλείω Παιδαγωγικής Ακαδημίας εντέλλεται, όπως δεχθή προς μετεγγραφήν τούτους επί τη βάσει υπευθύνου δηλώσεως, προβή δε εις την ανακοίνωσιν ταύτης εις τας οικείας Παιδαγωγικάς Ακαδημίας δια την αποστολήν των αποδεικτικών σπουδών…».
«…έχοντες υπόψη τας υφισταμένας δυσχερείας εις τας εν γένει συγκοινωνίας του Κράτους συνεπεία των οποίων παρακωλύεται η έγκαιρος προσέλευσις των σπουδαστών εις τας Παιδαγωγικάς Ακαδημίας προς εγγραφήν, αποφασίζομεν: Παρατείνομεν την προθεσμίαν εγγραφών των σπουδαστών και σπουδαστριών εις τας Παιδαγωγικάς Ακαδημίας κατά το Σχολικόν έτος 1941-1942 μέχρι της 10ης Οκτωβρίου…».1
Τα μαθήματα της Παιδαγωγικής Ακαδημίας ξεκίνησαν, αλλά διεκόπησαν στις αρχές Μαρτίου 1942. Συγχρόνως σταμάτησαν και τα μαθήματα στα σχολεία του νομού Ηρακλείου.
Οι γερμανικές υπηρεσίες, με επικεφαλής τον αρχίατρο του κατοχικού στρατού, διέταξαν να ελεχθούν οι χώροι του Αγίου Μηνά και των σχολείων, ώστε να διαπιστωθεί ότι πληρούν τους υγειονομικούς όρους λειτουργίας, για να δοθεί έγκριση συνέχισης των μαθημάτων. Την επανάληψη των μαθημάτων ανακοινώνει η εφημερίδα Κρητικός Κήρυξ, στις 17 Μαρτίου 1942:
«…κατόπιν προφορικής εγκρίσεως του αρχιάτρου των στρατευμάτων κατοχής Ηρακλείου επετράπη η επανάληψις των μαθημάτων της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ηρακλείου την 13ην προσεχούς μηνός Απριλίου…».
Ο Νομάρχης Ηρακλείου ανησυχούσε για την έναρξη των μαθημάτων των σχολείων και για την καθυστέρηση των υγειονομικών ελέγχων. Όταν πληροφορήθηκε ότι η Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου θα επαναλειτουργήσει, ζήτησε με έγγραφό του από τον Φρούραρχο Ηρακλείου στις 11 Απριλίου 1941, να τον ενημερώσει για το άνοιγμα των σχολείων του νομού:
«…πληροφορούμεθα ότι η Παιδαγωγική Ακαδημία και το Λύκειον Κοραής, έλαβον άδειαν να κάμουν έναρξιν των μαθημάτων από της προσεχούς Δευτέρας. Παρακαλούμεν όπως ερωτηθή ο αρμόδιος Δ/ντής της Γερμανικής Υγειονομικής Υπηρεσίας, εάν και τα άλλα σχολεία της πόλεως και της υπαίθρου θα επαναρχίσουν επίσης τα μαθήματά των…”ª.
Στο νάρθηκα και στο γυναικωνίτη του Αγίου Μηνά, δεν συμμετείχαν στα μαθήματα μόνο οι σπουδαστές της Παιδαγωγικής Ακαδημίας, αλλά γίνονταν και τα μαθήματα των προτύπων σχολείων. Η μαθητική διαρροή επηρέασε τη λειτουργία τους και ο Σταύρος Μπουρλώτος, με δημοσίευμα στην εφημερίδα ´Κρητικός Κήρυξª στις 17 Απριλίου 1941, καλεί τους μαθητές των προτύπων σχολείων να επιστρέψουν πίσω στα θρανία τους:
«…ειδοποιούμεν ότι τα μαθήματα των προτύπων δημοτικών σχολείων της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ηρακλείου επαναλαμβάνονται από της 20ης τρέχοντος μηνός κανονικώς εν τω Νάρθηκι του Αγ. Μηνά και προσκαλούμεν πάντας τους μαθητάς όπως προσέλθωσιν…».
Για τη σχολική χρονιά 1942-43, το γραφείο της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ηρακλείου με ανακοίνωσή του στην εφημερίδα ´Κρητικός Κήρυξª στις 5 Σεπτεμβρίου 1942, κάνει γνωστό ότι οι εισιτήριοι εξετάσεις θα γίνουν από 1 ως 5 Οκτωβρίου 1942. Αιτήσεις θα μπορούν να υποβάλουν οι ενδιαφερόμενοι ως τις 30 Σεπτεμβρίου, οι εγγραφές θα γίνουν από 15-20 Οκτωβρίου και τα μαθήματα θα αρχίσουν στις 21 Οκτωβρίου 1942:
«…αι εισιτήριοι εξετάσεις δια την Παιδαγωγικήν Ακαδημίαν Ηρακλείου θα διενεργηθώσιν από 1- 5 Οκτωβρίου ε. ε. Τα δικαιολογητικά (απολυτήριον, πιστοποιητικόν ηλικίας και τα λοιπά συνήθη) θα υποβληθώσι μετά της 30 Σεπτεμβρίου ε. ε. το βραδύτερον. Αι εγγραφαί αμφοτέρων των τάξεων θα διενεργηθώσιν από 15- 20 Οκτωβρίου, τα δε μαθήματα θ’ αρχίσουν κανονικώς την 21ην του ιδίου μηνός…».
Αλλά οι συνθήκες του πολέμου, δεν επέτρεψαν να γίνουν οι εξετάσεις στις ημερομηνίες που είχαν καθοριστεί. Το Υπουργείο Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας δίδει παράταση, ανακοινώνοντάς την στις τοπικές εφημερίδες στις 12 Σεπτεμβρίου 1942:
«…κατόπιν νεωτέρας αποφάσεως του Υπουργείου Παιδείας, οι εισιτήριοι εξετάσεις δια την Παιδαγωγικήν Ακαδημίαν θα διενεργηθώσι την 20ην Οκτωβρίου ε. ε. τα δε μαθήματα αμφοτέρων των τάξεων θ αρχίσουν την 1ην Νοεμβρίου ανυπερθέτως. Αι εγγραφαί θα γίνουν από 25- 31 Οκτωβρίου…».
Ταυτόχρονα με την παράταση, ο Υπουργός Γενικός Διοικητής Κρήτης επιτρέπει με διαταγή του τη συμμετοχή στις εξετάσεις γυναικών, οι οποίες θα καταλάβουν το º των θέσεων από τους εισακτέους φοιτητές. Η διαταγή του δημοσιεύεται στη εφημερίδα Κρητικός Κήρυξ, στις 6 Οκτωβρίου 1942.
«…κατόπιν αποφάσεως της Γενικής Διοικήσεως Κρήτης, επετράπη η συμμετοχή εις τας εισιτηρίους εξετάσεις της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ηρακλείου και θηλέων, μέχρι του ενός τετάρτου του αριθμού των εισακτέων σπουδαστών. Αι εισιτήριοι εξετάσεις θα διεξαχθώσι την 20ην τρέχοντος μηνός…».
Το καλοκαίρι του 1943, ο Υπουργός Γενικός Διοικητής Κρήτης Ιωάννης Πασσαδάκης, απευθύνεται μέσω ανακοίνωσής του στις εφημερίδες ´Κρητικός Κήρυξ, (Ηρακλείου) και ´Παρατηρητήςª, (Χανίων), στους απόφοιτους της Παιδαγωγικής Ακαδημίας, ζητώντας τους να υποβάλουν δικαιολογητικά για το διορισμό τους:
«…ειδοποιούνται οι εξελθόντες της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ηρακλείου κατά το λήξαν ακαδημ. έτος 1942- 43 και παρελθόντων ετών και επιθυμούντες να διορισθώσιν, όπως υποβάλωσιν εις την Γενικήν Διοίκησιν Κρήτης Δ/νσιν Στοιχ. Εκπ/σεως τα υπό του νόμου οριζόμενα δικαιολογητικά, το βραδύτερον μέχρι τέλους τρέχοντος μηνός Ιουλίου, διότι αι υπάρχουσαι εν Κρήτη κεναί θέσεις είναι ολιγώτεραι των αδιορίστων διδ/λων και επομένως δεν θα δυνηθούν να διορισθούν άπαντες. Οι όντες θύματα πολέμου, (τέκνα ή αδελφοί φονευθέντων εν πολέμω), ως και τα τέκνα και αδελφοί αναπήρων πολέμου, να υποβάλωσι και σχετικόν πιστοποιητικόν περί τούτου….».
Οι εξετάσεις εισαγωγής στην Παιδαγωγική Ακαδημία ορίζονται για το σχολικό έτος 1943-44 από 1 ως 5 Οκτωβρίου. Μπορούν να συμμετέχουν άντρες και γυναίκες, μέχρι 25 χρονών. Δικαιολογητικά θα υποβάλλουν οι υποψήφιοι ως τις 30 Σεπτεμβρίου, οι εγγραφές θα γίνουν από 15 ως 20 Οκτωβρίου και τα μαθήματα θα αρχίσουν στις 21 Οκτωβρίου 1943.
«…αι εισιτήριοι εξετάσεις δια την Π.Α. θα διενεργηθούν από 1-5 Οκτωβρίου ε.ε. Υποψήφιοι δεκτοί άρρενες και θήλεις ηλικίας μέχρι 25 ετών. Αιτήσεις και δικαιολογητικά τα συνήθη μέχρι 30 Σεπτεμβρίου. Εγγραφαί από 15- 20 Οκτωβρίου. Μαθήματα αμφοτέρων των τάξεων άρχονται κανονικώς την 21ην ιδίου μηνός…».2
Και πάλι όμως το Υπουργείο Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας δίδει ολιγοήμερη παράταση, λόγω των πολεμικών γεγονότων:
«…εκ του Υπουργείου της Παιδείας ανεκοινώθη ότι, αι εισιτήριοι εξετάσεις εις τας Παιδαγωγικάς Ακαδημίας θα διεξαχθούν το πρώτον δεκαήμερον του μηνός Νοεμβρίου 1943…».
Η προσέλευση στις εξετάσεις των μαθητών-υποψηφίων, των Παιδαγωγικών Ακαδημιών, δεν ήταν η αναμενόμενη. Δεν συμπληρώθηκε ο αριθμός των σπουδαστών και το Υπουργείο με εγκύκλιό του στις 5 Ιανουαρίου 1944 ανακοινώνει νέες εξετάσεις στις 10 Ιανουαρίου 1944. Επιτρέπει τη συμμετοχή στις εξετάσεις όσων απορρίφτηκαν και τις μετεγγραφές των σπουδαστών μεταξύ των Παιδαγωγικών Ακαδημιών της Ελλάδας.
«…εκ του Υπουργείου Παιδείας ανακοινούται ότι υπεγράφη απόφασις δια της οποίας θα διενεργηθούν δια δευτέραν φοράν κατά την έναρξιν των μαθημάτων του τρέχοντος σχολικού έτους, ήτοι την 10ην Ιανουαρίου, εισιτήριοι εξετάσεις εις ας Παιδαγωγικάς Ακαδημίας δεν συνεπληρώθη ο απαιτούμενος αριθμός σπουδαστών εις την α΄τάξιν. Εις τας εξετάσεις δύνανται να λάβουν μέρος και όσοι τυχόν μετασχόντες προγενεστέρως εις τοιαύτας απερρίφθησαν. Δια της αυτής αποφάσεως επιτρέπεται και η μεταγραφή σπουδαστών από της Παιδαγωγικής Ακαδημίας εις ετέρας μέχρι της 10ης Ιανουαρίου 1944…».
Για να διευκολύνει τον επισιτισμό του εκπαιδευτικού προσωπικού της Παιδαγωγικής Ακαδημίας, (των προτύπων σχολείων), ο Νομάρχης Ηρακλείου Εμμανουήλ Ξανθάκης απευθύνει έγγραφο στην Ένωση Γεωργικών Συνεταιρισμών Ηρακλείου για παραχώρηση και διανομή ελαιολάδου:
«…παρακαλούμεν χορηγήσατε, κατόπιν του από 21-2-44 εγγράφου του Γερμανικού Φρουραρχείου Ηρακλείου εις το Προσωπικόν Δημ/λων Παιδ. Ακαδημίας Ηρακλείου, είκοσι οκτώ (28) οκ. ΕΛΑΙΟΥ εκ του φόρου του Δημοσίου προς δραχ. 25.000, κατ’ οκάν, ίνα διανεμηθή μεταξύ αυτού…».
Το σχολικό έτος 1944-45, με την Ελλάδα ελεύθερη πλέον, οι εξετάσεις για τις Παιδαγωγικές Ακαδημίες καθορίζονται στις 19 Οκτωβρίου. Οι εγγραφές από 23 ως 29 Οκτωβρίου και η έναρξη των μαθημάτων στις 30 Οκτωβρίου 1944:
«…αι εισιτήριοι εξετάσεις δια την Π. Ακαδημίαν Ηρακλείου θα αρχίσουν την 10ην Οκτωβρίου, ημέραν Τετάρτην και ώραν 8ην π.μ. Αιτήσεις των υποψηφίων μετά των δικαιολογητικών των δέον να κατατεθώσι μέχρι της αυτής ως άνω ημέρας το βραδύτερον. Αι εγγραφαί θα διενεργηθώσι από 23 έως 29 Οκτωβρίου, τα δε μαθήματα αμφοτέρων των τάξεων θ’ αρχίσουν την Δευτέραν 30ην του αυτού μηνός…».
Από το γραφείο της Παιδαγωγικής Ακαδημίας, την 1η Οκτωβρίου 1944, καλούνται όσες γυναίκες έχουν «τα νόμιμα προσόντα», να υποβάλουν αιτήσεις για τη θέση της «υπηρέτριας» της Σχολής που έχει μείνει κενή:
«…δια την πλήρωσιν της κενής θέσεως της υπηρετρίας της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ηρακλείου καλούνται αι έχουσαι τα νόμιμα προσόντα όπως υποβάλουν τας σχετικάς αιτήσεις των εις το Γραφείον της Σχολής. Προτιμώνται τα θύματα πολέμου… “ª.
Οι Γερμανοί αποχώρησαν από το Ηράκλειο στις 11 Οκτωβρίου 1944. Ο Στρατιωτικός Διοικητής Ηρακλείου Αντ/ρχης Ανδρέας Νάθενας, με διαταγή του που δημοσιεύεται στην εφημερίδα «Νίκη» του Ηρακλείου στις 29 Οκτωβρίου 1944, επιτρέπει σειρά δεύτερων εξετάσεων εισαγωγής στην Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου, μέχρι 10 Νοεμβρίου 1944:
«…ο Στρ. Διοικητής Ηρακλείου κ. Νάθενας λαβών υπ’ όψιν διαφόρους αιτήσεις μαθητών και κηδεμόνων της Παιδαγωγικής Ακαδημίας και τας ειδικάς συνθήκας, αίτινες επεκράτησαν εν Κρήτη ενέκρινεν όπως ορισθή και Δευτέρα σειρά εγγραφής και εξετάσεως εις την Παιδαγωγικήν Ακαδημίαν, συμπληρωματικώς και δι’ εκείνους τους μαθητάς, οίτινες λόγω ανωτέρας βίας δεν ηδυνήθησαν να λάβωσι μέρος εις την πρώτην σειράν. Η δευτέρα σειρά των εξετάσεων και εγγραφών θα ενεργηθώσι μέχρι 10 Ν/βρίου ε.ε. Η σχετική διαταγή εκοινοποιήθη ήδη προς τον Διευθυντήν της ακαδημίας κ. Μπουρλώτον…».
Μετά την αποχώρηση των γερμανών από το Ηράκλειο, οι σπουδαστές εγκατέλειψαν τον Άγιο Μηνά και επέστρεψαν στα σχολεία της περιοχής του Αγίου Ματθαίου. Με νεότερη διαταγή, ο Στρατιωτικός Διοικητής Ηρακλείου Αντ/ρχης Ανδρέας Νάθενας καθορίζει την ακριβή ημερομηνία των δεύτερων εξετάσεων εισαγωγής στην Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου, η οποία είναι η 7η Νοεμβρίου 1944. Η διαταγή του δημοσιεύεται στην εφημερίδα «Ελεύθερη Γνώμη», στις 31 Οκτωβρίου 1944 και αναφέρει:
«…κατόπιν της υπ’ αριθ. 1304 διαταγής της Στρατιωτικής Διοικήσεως Νομού Ηρακλείου ωρίσθη και Β΄ σειρά εισιτηρίων εξετάσεων δια την Παιδαγωγικήν Ακαδημίαν Ηρακλείου. Ημέρα ενάρξεως τούτων ωρίσθη η 7η Νοεμβρίου ημέρα Τρίτη και ώρα 8 π.μ. Αιτήσεις μετά των δικαιολογητικών δεκταί μέχρι της προτεραίας των εξετάσεων…».
1 Αρχείο Δημοτικού Σχολείου Θραψανού,(Α.Δ.Σ.Θ.), 22 Σεπτεμβρίου 1941.
2 ´Κρητικός Κήρυξª, 14 Σεπτεμβρίου 1943.
- Του Γεωργίου Α. Καλογεράκη, δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντή Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος