Την 1η Ιουνίου 1941 η Κρήτη πέρασε στα χέρια των Γερμανοϊταλών. Στη διάρκεια της Μάχης της Κρήτης (20 – 31 Μαΐου 1941) και ως το πρώτο δεκαήμερο του Σεπτεμβρίου 1941, ο ναζιστικός και φασιστικός γερμανικός στρατός πραγματοποίησε 32 ομαδικές εκτελέσεις.
Ως αιτία, οι αξιωματούχοι της Βέρμαχτ, επικαλέστηκαν το αφήγημα των αντιποίνων για τη συμμετοχή των Κρητικών στη Μάχη της Κρήτης. Ακολούθησαν οι διαταγές της καταναγκαστικής εργασίας για την κατασκευή οχυρωματικών έργων των κατακτητών στο νησί, επιτάξεις αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων, συλλήψεις, εκτελέσεις και φυλακίσεις.
Με τον τρόπο αυτό, οι επιτελείς του κατοχικού στρατού προσπάθησαν να ανακόψουν το κίνημα της Αντίστασης, μιας Αντίστασης που απλώθηκε σε όλη την Κρήτη.
Ακολουθούν πέντε έγγραφα από το προσωπικό αρχείο του Ζαχαρία Δραμουντάνη, γιου του Αρχηγού Ανωγείων Στεφανογιάννη, με ημερομηνίες από 18 Αυγούστου 1941 ως 12 Αυγούστου 1942.
Στα παρακάτω έγγραφα διαπιστώνεται ότι οι Γερμανοί τον πρώτο χρόνο της κυριαρχίας τους στο νησί, ζητούν να καταγραφεί η περιουσία 32 πατριωτών και να δημευτεί (τους οποίους και καταζητούν). Τους 32 Κρήτες πατριώτες θεωρούν πρωτεργάτες της Κρητικής Αντίστασης και προσπαθούν λυσσαλέα να τους συλλάβουν.
Μεταξύ των καταδιωκομένων βρίσκονται οι Αρχηγοί Μπαντουβάς, Πετρακογιώργης, Στεφανογιάννης, Σατανάς, πολλοί Οπλαρχηγοί όπως ο Γιάννης Ποδιάς, οι αδελφοί Αντώνης και Δημήτρης Δομαλάκης, ο Χρήστος Μπαντουβάς, ο Γιάννης Μπαντουβάς, ο Νικόλαος Σαμαρείτης, ο Αναστάσης Μπουτζαλής και πολλοί άλλοι. Συγκεκριμένα, στα πέντε έγγραφα αναφέρονται τα εξής:
Έγγραφο 1
«Διοίκησις Χωρ/κής Ηρακλείου – Ηράκλειον, 18 Αυγούστου 1941
επείγουσα – εμπιστευτική – απόρρητος
Προς τας υποδ/σεις Χωρ/κής Καινουρίου – Μαλεβυζίου
Άμα τη λήψη της παρούσης παραγγέλλω όπως υπό προσωπικήν ευθύνην των κ.κ. Διοικητών σας και οικείων Σταθμαρχών προβείτε τμηματικώς εις την σύλληψιν των ποιμένων των διαμενόντων εις το όρος Ίδη (Ψηλορίτη) και εν γένει εις την ορεινήν περιφέρειαν της δικαιοδοσίας σας ους να μεταγάγητε ενώπιον ημών δι’ανάκρισιν
Αναφέρατε εκτέλεσιν της παρούσης.
Ι. Πωλιουδάκης – Υπομοίραρχος
Κοινοποίησις
Υποδ/σεις Ανωγείων Μυλοποτάμου, Αμαρίου, Αγίου Βασιλείου και Σφακίων Παρακαλούμεν όπως ενεργήσωσιν ομοίως αποστέλλουσαι ημίν τους συλληφθησομένους ποιμένας, εφιστώντες την προσοχήν των κ.κ. υποδ/των και Σταθμαρχών καθ’ όσον εκ της εν προκειμένω καταβαλλομένης προσπαθείας των πρόκειται να εκτελεσθή υπηρεσία σπουδαιοτάτη και να κριθή η τύχη αυτών
Ακριβές αντίγραφον – υποδ/ση Χωρ/κής Ανωγείων, Δ. Κίππης».
Σχολιασμός: Είναι το πρώτο από μια σειρά έξι εγγράφων όπου αναζητούνται εναγωνίως από τις αρχές Κατοχής και την Ελληνική Χωροφυλακή τα αδέρφια Δραμουντάνης Γιάννης – Στεφανογιάννης και Δραμουντάνης Γιώργης – Στεφανογιώργης καθώς και ο Χριστόδουλος Σμπώκος. Τα έγγραφα ανήκουν στο αρχείο του Ζαχαρία Ιωάννου Δραμουντάνη, γιου του Στεφανογιάννη.
Έγγραφο 2
«Δ/σις Χωρ/κής Ηρακλείου – Επείγουσα, εμπιστευτική, Ηράκλειον, 8 Σ/βρίου 1941
Προς Την Υποδ/σιν χωρ/κής Ανωγείων εις Ανώγεια
Κατόπιν εντολής του ενταύθα Γερμανικού Φρουραρχείου παραγγέλλω όπως, άμα τη λήψει της παρούσης προβείτε εις την σύλληψιν και προσαγωγήν ενώπιόν μου των
1) Ιωάννη Δραμουντάνη 2) Γεωργίου Δραμουντάνη και 3) Χρίστου Σμπώκου κατοίκων περιφερείας σας.
Ο Διοικητής Δ/σεως
Ιω. Πωλιουδάκης – Υπομοίραρχος».
Σχολιασμός: Είκοσι μία ημέρες μετά τη διαταγή σύλληψης όλων των ποιμένων του ορεινού όγκου του Ψηλορείτη, η Διοίκηση Χωροφυλακής Ηρακλείου, (κατόπιν εντολής του Γερμανικού Φρουραρχείου), αποφασίζει τη σύλληψη μόνο των αδερφών Δραμουντάνη (Ιωάννη και Γεωργίου), καθώς και του Χριστόδουλου Σμπώκου, ηγετικών στελεχών της Ανταρτικής Ομάδας Ανωγείων Α.Ο.Α.
Έγγραφο 3
«Προς την ιδίαν Υποδ/σιν Χωρ/κής Ανωγείων, Ηράκλειον, 11 Σεπτεμβρίου 1941
Επιστρέφεται η πρόσθεν αναφορά της με την παράκλησιν όπως προβή εις την σύλληψιν και προσαγωγήν ενώπιον ημών μόνον των ποιμένων Δραμουντάνηδων και Σμπώκου.
Ο Διοικητής Δ/σεως Ι. Πωλιουδάκης – Υπομοίραρχος».
Ακριβές αντίγραφον – Υποδ/ση Χωρ/κής Ανωγείων, Δ. Κίππης».
Σχολιασμός: Η αναζήτηση των αδερφών Δραμουντάνη και Χριστόδουλου Σμπώκου συνεχίζεται. Ο Δημήτρης Κίππης στο βιβλίο του “Από τον Ψηλορείτη στη σκιά του Ολύμπου” γράφει γι’ αυτές τις διαταγές, αντίγραφα των οποίων διέσωσε ο ίδιος και παρέδωσε στον γιο του Στεφανογιάννη Ζαχαρία Δραμουντάνη: … με την πάροδο του χρόνου οι αρχές κατοχής αραίωσαν τις αυθαίρετες εκτελέσεις και άρχισαν με βήμα σημειωτόν την τυπική εφαρμογή φαινομενικά νομικής διαδικασίας καταδίκης των πατριωτών από Στρατοδικεία.
Προγραμμάτισαν τις επικηρύξεις ως ελεύθερων σκοπευτών των καταδιωκομένων παρ’ αυτών αγωνιστών με σκοπό την εξόντωση παρ’ οιουδήποτε και επισημοποίησαν την έκδοση και τυπικά ονομαστικών ενταλμάτων συλλήψεως για την εκτέλεση των οποίων υποχρέωσαν και τις Ελληνικές Αστυνομικές Αρχές.
Ως αποδεικτικά στοιχεία της δίωξης των αγωνιστών καταχωρούνται ενδεικτικά αντίγραφα διαταγών τινών της Διοίκησης Xωρ/κής Ηρακλείου. Ο Διοικητής αυτής έδειξε προσήλωση στις αρχές κατοχής και έγινε πειθήνιο όργανό τους σε βάρος των αγωνιστών της ελευθερίας είτε από φόβο είτε από συμπάθεια είτε από συμφέρον, είτε από ονειροπόληση και ψευδαίσθηση για τη νίκη του άξονος…
Έγγραφο 4
«Διοίκησις Χωρ/κής Ηρακλείου–Eξαιρ. επείγουσα, Ηράκλειον, 20 Ιουλίου 1942
Προς τους Σταθμούς Χωρ/κής Κρουσώνος, Καμαρών, Ζαρού, Κανλί Καστελλίου, Αγίας Βαρβάρας, Δαφνών, Σχοινιά, Ανωγείων Μυλοποτάμου, Αστ. Τμημ. Ηρακλείου και Φυλ. Χωρ/κής Λαρανίου.
Άμα τη λήψει της παρούσης παραγγέλνω όπως εξακριβώσητε τάχιστα τα περιουσιακά στοιχεία των κάτωθι αναγραφομένων καταγομένων εκ της περιφερείας σας και εντός 5θημέρου από της λήψεως της παρούσης και υπό προσωπικήν ευθύνην των Σταθμαρχών σας μοι αναφέρητε σχετικώς επειγόμενοι να εκτελέσωμεν διαταγήν των Γερμανικών αρχών.
Ο Διοικητής της Διοικήσεως, Ι. Πωλιουδάκης – Υπομοίραρχος
1) Εμμανουήλ Μπαντουβάς κάτοικος Άνω Ασιτών
2) Αντώνιος Γρηγοράκης ή Σατανάς κάτοικος Κρουσώνος
3) Γεώργιος Πετρακογιώργης κάτοικος Μαγαρικαρίου
4) Μιχαήλ Πετράκης ιατρός κάτοικος Μαγαρικαρίου
5) Μύρων Σαμαρείτης κάτοικος Πρινιά
6) Ιωάννης Ποδιάς κάτοικος Λαρανίου
7) Μιχαήλ Σαλούστρος κάτοικος Ζαρού
8) Χαράλαμπος Γιανναδάκης κάτοικος Κρουσώνος
9) Νικόλαος Βιδάκης ή Τσικαλάς κάτοικος Κρουσώνος
10) Ιωάννης Ανδρεαδάκης κάτοικος Κρουσώνος
11) Αντώνιος Κουρουπάκης ή Καράς κάτοικος Ηρακλείου
12) Ιωάννης Μπαούλος κάτοικος Ηρακλείου
13) Νικόλαος Σαμαρείτης κάτοικος Αγίου Σύλλα
14) Ζαχαρίας Μπαντουβάς κάτοικος Άνω Ασιτών
15) Χρήστος Μπαντουβάς κάτοικος Άνω Ασιτών
16) Ιωάννης Μπαντουβάς κάτοικος Άνω Ασιτών
17) Γεώργιος Χατζάκης ή Χατζογιώργης κάτοικος Βοριζίων
18) Κωνσταντίνος Κατσιφαράκης κάτοικος Αγίας Βαρβάρας
19) Δημήτριος Δομαλάκης κάτοικος Κρουσώνος
20) Αντώνιος Δομαλάκης κάτοικος Κρουσώνος
21) Αναστάσιος Μπουτζαλής κάτοικος Ηρακλείου
22) Νικόλαος Ζουδιανός κάτοικος Δαφνών
23) Εμμανουήλ Βεϊσάκης ή Ορνίας κάτοικος Βοριζίων
24) Γεώργιος Ψαράκης κάτοικος Βοριζίων
25) Μιχαήλ Λεονταράκης κάτοικος Βοριζίων
26) Γεώργιος Δραμουντάνης κάτοικος Ανωγείων Μυλοπ.
27) Ιωάννης Δραμουντάνης κάτοικος Ανωγείων Μυλοπ.
28) Στέργιος Σιγανάκης κάτοικος Κρουσώνος
29) Γρηγόριος Νικάκης κάτοικος Κρουσώνος
30) Γεώργιος Καλησπεράκης κάτοικος Κορφών
31) Γεώργιος Βουλγαράκης κάτοικος Κορφών
32) Γεώργιος Κουτεντάκης δικηγόρος κάτοικος Καστελλιανών.
Σχολιασμός: Από την ανάγνωση του εγγράφου, διαπιστώνεται ότι τον δεύτερο χρόνο της Κατοχής (1942), ελάχιστοι ήταν οι αντάρτες που λημέριαζαν στα Κρητικά βουνά και ζούσαν μακριά από τις οικογένειες και τη θαλπωρή του σπιτιού τους.
Για την ερμηνεία των ονομάτων του παραπάνω καταλόγου, δύο είναι οι λόγοι:
α) Τον Ιούνιο του 1942 πραγματοποιούνται στην Κρήτη – με απόλυτη επιτυχία – τα πρώτα σαμποτάζ επί Ελληνικού εδάφους, στα αεροδρόμια Καστελλίου Πεδιάδος και Ηρακλείου. Στις ομάδες των σαμποτέρ συμμετέχουν και Έλληνες, (στο αεροδρόμιο Ηρακλείου ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Κωστής Πετράκης και στο αεροδρόμιο Καστελλίου οι Γιώργος Δουνδουλάκης, Κίμων Ζωγραφάκης, Γιώργος Ψαράκης και Κωστής Μαυραντωνάκης).
Οι Γερμανοί, μετά τα σαμποτάζ θορυβήθηκαν αρκετά, (είχαν προηγηθεί οι εκτελέσεις πληροφοριοδοτών τους), με αποτέλεσμα την εκτέλεση πενήντα πατριωτών στη θέση Ξηροπόταμος Ηρακλείου. Προηγουμένως, στις αρχές Ιουνίου, είχαν εκτελεστεί άλλοι δώδεκα πατριώτες.
Μετά τα θλιβερά γεγονότα του Ιουνίου που στοίχισαν στον τόπο 62 από τους επιφανέστερους συμπολίτες, οι Γερμανοί αποφάσισαν να σταματήσουν προσωρινά τις εκτελέσεις σ’ ολόκληρο το νησί.
Αντ’ αυτού, μέσω του φερεφώνου τους Ιωάννη Πολιουδάκη, επικήρυξαν 32 Ηρακλειώτες.
Μεταξύ των επικηρυγμένων, οι Αρχηγοί Στεφανογιάννης, Πετρακογιώργης, Μπαντουβάς, Σατανάς, οι πλέον καταζητούμενοι καθ’ όλη τη διάρκεια της Κατοχής Κρουσανιώτες Χαράλαμπος Γιανναδάκης, Αντώνης Δομαλάκης, Δημήτρης Δομαλάκης, Νίκος Βιδάκης, Γιάννης Μπαντουβάς, Χρήστος Μπαντουβάς, Αναστάσιος Μπουτζαλής, Μύρωνας και Νικόλαος Σαμαρείτης, Γεώργιος Δραμουντάνης – Στεφανογιώργης και πολλοί άλλοι.
β) Από απογόνους των παραπάνω τριάντα δύο πατριωτών για την εξακρίβωση των περιουσιακών τους στοιχείων, (όπως του Ζαχαρία Δραμουντάνη, γιου του Στεφανογιάννη), μαρτυρείται ότι τον παραπάνω κατάλογο με τα ονόματα βρήκαν οι Γερμανοί στον Τζων Πεντλέμπουρυ όταν ανέσκαψαν τον τάφο του για να διαπιστώσουν αν ήταν όντως αυτός που είχε σκοτωθεί στη μάχη της Κρήτης.
…επήγαν οι Γερμανοί και άνοιξαν το μνήμα που είχε ταφεί ο Άγγλος ο Πεντλέμπουρυ. Κι εβρήκαν ότι το ένα μάτι του ήταν γυάλινο. Έψαξαν τα ρούχα του κι εβρέθηκε ένας κατάλογος με τριάντα ονόματα. Αυτοί ήτανε οι πρώτοι αντάρτες που εβγήκαν στο βουνό. Μέσα σ’ αυτούς και ο πατέρας μου ο Στεφανογιάννης… (αφήγηση Ζαχαρία Δραμουντάνη, Ιούνιος 2007).
Έγγραφο 5
«Υποδ/ση Χωρ/κής Ανωγείων, Ανώγεια, 12 Αυγούστου 1942
προς
Τους κ.κ. Ιωάννην Στεφ. Δραμουντάνην και Γεώργιον Στεφ. Δραμουντάνην
Εις απάντησιν της επιστολής σας, γνωρίζομεν υμίν ότι δυνάμει της υπό στοιχεία Δ. V. από 20 Ιουλίου 1942 παρούσης διαταγής της Δ/σεως Χωρ/κής Ηρακλείου επιφορτιζόμεθα με την υπηρεσιακήν υποχρέωσιν να εξακριβώσομεν υπό… υμών υπάρχουσαν κινητήν και… και αναφέρομεν σχετικώς εις την ως άνω… αύτη να προβή εις την Δήμευσιν της περιουσίας σας κατόπιν διαταγών των Γερμανικών αρχών Κατοχής.
Η επίδειξις ειδικά … ημών εν τη καταγραφή απάσης της περιουσίας σας στηρίζεται εις την λογικήν … πρόληψιν της ολοσχερούς καταστροφής υμών πλην όμως ανάγεται εις την σφαίραν του υπηρεσιακού καθήκοντος και δεν εξαρτάται από την προσωπικήν διάθεσιν ημών.
Ότι προς την καταστροφήν της περιουσίας σας κατά Μάρτιον μήνα ε.ε. εις θέσιν Τρυπητά-Καινουρίου γνωρίσαμεν ημών ότι κατόπιν αιτήσεώς σας επελήφθημεν προφορικής εξετάσεως και εξηκριβώσαμεν θετικώς ότι αι καταδιώκουσαι υμάς Γερμανικαί αρχαί προέβησαν εις την κατάσχεσιν του εκ τετρακοσίων και πλέον εξ αιγοπροβάτων ποιμνίου σας… εις τας χειμερινάς σας… ως και δέκα χιλιάδων οκάδων ελαίου και δέκα χιλιάδων οκάδων πυρήνος ελαιοκάρπου ανευρεθέντων εις το… σας εις Τρυπητά, πλην όμως δεν έχομεν εκ του Νόμου την αρμοδιότητα να βεβαιώσωμεν την εις βάρος σας ζημίαν ταύτην αφ’ ότου έλαβε χώραν εκτός της δικαιοδοσίας σας και τούτο… συνιστώμεν υμών όπως υποβάλητε… ή μέσω της υπηρεσίας μας κανονικήν αίτησιν προς την αρμοδίαν υπηρεσίαν χωρ/κής Καινουρίου ήτις κατά τα νόμιμα προσκαλούσα και υμάς εις εξέτασιν θέλει διαπιστώσει δι’ εγγράφου ανακρίσεως την προηγουμένην εις βάρος σας ζημίαν και ακολούθως θα υποβάλη το πόρισμα αυτής εις το … βάση του νόμου περί ζημιών … πολεμικών γεγονότων και ακολούθως θα υποβάλη το πόρισμα αυτής μετά της σχετικής ανακρίσεως εις το Υπουργείον Εσωτερικών δια την έκδοσιν αποφάσεως περί αποζημιώσεως υμών.
Η παρούσα ειδοποίηση συνταχθείσα κατόπιν της επιστολής των Γερμανοκαταδιωκομένων Ιωάν. Στεφ. Δραμουντάνη και Γεώργ. Στεφάνου Δραμουντάνη επιδοθήτω νομίμως εις τας συζύγους των ενδιαφερομένων προς γνώσιν αυτών.
Δημήτριος Κίππης
Επεδόθη νομίμως σήμερον εις τας Χαρίκλειαν συζ. Ιωάν. Στεφ. Δραμουντάνη και την Ελένην συζ. Γεωργ. Δραμουντάνη δια τα περαιτέρω.
Ανώγεια, 12 Αυγούστου 1942».
Σχολιασμός: Το έγγραφο είναι δυσανάγνωστο και υπογράφεται από τον Διοικητή της Υποδιοικήσεως Χωροφυλακής Ανωγείων Δημήτριο Κίππη. Οι Γερμανοκαταδιωκόμενοι Γιάννης και Γεώργιος Δραμουντάνης, (αδέρφια) με επιστολή τους στον Δημήτρη Κίππη, αναφέρουν ότι από τους Γερμανούς στην περιοχή Τρυπητά όπου είναι το χειμερινό τους χειμαδιό, τον Μάρτιο του 1942 κατασχέθηκαν 400 και πλέον αμνοερίφια, δέκα χιλιάδες οκάδες ελαιόλαδο και δέκα χιλιάδες οκάδες πυρήνα.
Αναφέρουν ότι αυτή ήταν μια παράνομη ενέργεια από τις κατοχικές αρχές και ζητούν να τους επιστραφούν. Ο Διοικητής Δημήτρης Κίππης απαντά στην επιστολή των αδελφών Δραμουντάνη ότι, με αίτησή τους στην υπηρεσία Χωροφυλακής Καινουρίου, μπορούν να ζητήσουν αποζημίωση και ότι ο ίδιος ήταν αναγκασμένος να εξετάσει και να καταγράψει τα περιουσιακά τους στοιχεία σύμφωνα με τη διαταγή που έλαβε στις 20 Ιουλίου 1942 από τον Διοικητή της Διοικήσεως Χωροφυλακής του νομού Ηρακλείου Ιωάννη Πολιουδάκη.
Έτσι, αποσείοντας από πάνω του ο Δημήτρης Κίππης την ευθύνη της καταγραφής των περιουσιακών στοιχείων του Αρχηγού της Ανεξάρτητης Ομάδος Ανωγείων Γιάννη Δραμουντάνη – Στεφανογιάννη και του αδερφού του Γιώργη Δραμουντάνη Στεφανογιώργη, επιδίδει το έγγραφο απάντηση στις γυναίκες των αδελφών, τη Χαρίκλεια σύζυγο του Στεφανογιάννη και την Ελένη σύζυγο του Στεφανογιώργη.
Οι ίδιοι ως επικηρυγμένοι και καταζητούμενοι, βρίσκονταν από τις αρχές του 1942 στον Ψηλορείτη ως ένοπλοι αντάρτες και δεν προχώρησαν σε καμιά ενέργεια να ζητήσουν αποζημίωση.
Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Καστελλίου