(Γαύδος, 15 Ιουλίου 1941)
Ο Γεώργιος Κοντοκώτσιος ή Χριστοδουλάκης Βασίλης, (το ψευδώνυμό του τα χρόνια του κατατρεγμού), γεννήθηκε το 1913 στα Γρεβενά. Οι γονείς του ήταν ο Δημήτριος και η Παρασκευή (Ντούντα). Αδέλφια του ήταν ο Ευριπίδης, ο Θωμάς, ο Βασίλης, (πέθανε προπολεμικά) και ο Παρμενίων. Λόγω του θανάτου του αδερφού του, ο Γεώργιος Κοντοκώτσιος επέλεξε το ψευδώνυμο Βασίλης Χριστοδουλάκης.
Το 1935, τα όργανα της δικτατορίας, τον οδήγησαν ερήμην σε δίκη στο στρατοδικείο Λάρισας για τα πολιτικά του φρονήματα ως μέλος του ΚΚΕ. Του επιβλήθηκε ποινή 18 μηνών φυλακίσεως και εκτόπιση ενός χρόνου στη Γαύδο. Στις 20 Ιανουαρίου 1938 πιάστηκε για να εκτίσει την ποινή του και στάλθηκε στη Γαύδο. Παρέμεινε στο νησί ως τις 5 Ιουνίου 1941 που δραπέτευσε. Τα χρόνια της κατοχής, μετά τη δραπέτευσή του, έμεινε στην Κρήτη όπου ανέπτυξε σπουδαία αντιστασιακή δράση ως σημαντικό στέλεχος του ΕΑΜ. Το 1947 παντρεύεται την Ελένη Τζωρμπατζάκη από το χωριό Προφήτης Ηλίας και εργάζεται στην εφημερίδα «Ελεύθερη Κρήτη». Μετά τον εμφύλιο πόλεμο, το 1954, συνελήφθηκε με τη σύζυγό του. Δικάστηκαν για τα πολιτικά τους φρονήματα ως μέλη του ΚΚΕ σε δύο χρόνια φυλακίσεως. Στον Γεώργιο Κοντοκώτσιο επιβλήθηκε επιπλέον ποινή πενταετούς στέρησης των πολιτικών του δικαιωμάτων. Στάλθηκαν εξορία, χωριστά ο ένας από τον άλλο. Ο Γεώργιος Κοντοκώτσιος στις φυλακές Αλικαρνασσού Ηρακλείου και στο Καλάμι (Ιτζεδίν) Χανίων. Η γυναίκα του Ελένη στον Αη Στράτη και στο Τρίκερι. Παιδιά δεν απέκτησαν. Όταν αποφυλακίστηκαν, είχαν πλέον να διαλέξουν διαφορετικούς δρόμους.
Ο Γεώργιος Κοντοκώτσιος επέστρεψε στα Γρεβενά, παντρεύτηκε την Ελένη (Μαστρογιαννάκου) και απέκτησαν ένα παιδί, την Καλλιόπη.
Την 21η Απριλίου 1967, την ημέρα του πραξικοπήματος των συνταγματαρχών της Χούντας, ο Γεώργιος Κοντοκώτσιος συλλαμβάνεται. Δικάζεται, φυλακίζεται στη Λάρισα και εκτοπίζεται στη Γυάρο και στη Λέρο. Το 1972, ο δικτάτορας Παπαδόπουλος δίδει αμνηστία στους πολιτικούς κρατούμενους και αποφυλακίζεται. Μετακομίζει στην Αθήνα όπου και εργάζεται. Όλη η ζωή του Γεωργίου Κοντοκώτσιου, αφιερώθηκε σε αγώνες για έναν καλύτερο κόσμο. Από τις φυλακίσεις και εξορίες, κλονίζεται σοβαρά η υγεία του. Πεθαίνει τον Σεπτέμβριο του 1981, σε ηλικία 68 ετών.
Η ανιψιά του Γεωργίου Κοντοκώτσιου, Ευαγγελία Κώτσιου, συμπληρώνει για τον θείο της: «Ο θείος Γιώργος ήταν ένα ξεχωριστό πρόσωπο της οικογένειας, που δυστυχώς, λόγω της περιπετειώδους ως τραγικής ζωής του, δεν έζησα και δεν γνώριζα καλά όσο ζούσε, δεδομένου ότι τον συνάντησα και λίγες φορές. Αλλά ό,τι θυμάμαι από αυτόν τον άνθρωπο έχουν να κάνουν με το πόσο ξεχωριστός ήταν, κάτι που διαπίστωσα όταν έμαθα γιατί ήταν εξόριστος, γιατί ήταν φυλακισμένος, όταν μίλησα με ανθρώπους από την Κρήτη που τον έζησαν και μου τον περιέγραψαν ως ένα ευγενικό και καλλιεργημένο άνθρωπο που δεν πρόδωσε ποτέ τις ιδέες του αλλά ούτε και παραδόθηκε ο ίδιος στην ασφάλεια με τη θέλησή του (Λευτέρης Ηλιάκης από Χανιά, του οποίου ο θείος υπήρξε καθοδηγητής και Γιώργης Κλάδος, πρώην Δήμαρχος Ανωγείων). Προσθέτω δυο λόγια στη μνήμη του. Το 1935 έγινε μέλος της ΟΚΝΕ και τον ίδιο χρόνο γραμματέας της Αχτίδας στα Γρεβενά. Τον Μάρτη του 1935 συνελήφθη μαζί με άλλα άτομα, κατά την προσπάθειά τους να μοιράσουν προκηρύξεις κατά του δικτατορικού καθεστώτος του Κονδύλη και καταδικάστηκε από το στρατοδικείο Λάρισας σε ένα χρόνο φυλάκιση και 1 χρόνο εκτόπιση στη Γαύδο, από όπου δραπέτευσε με άλλους 7 κομμουνιστές. Τον Σεπτέμβρη του 1941 στα Χανιά, ανέλαβε τη συγκρότηση της Παγκρήτιας Οργάνωσης Ελεύθερων Νέων, με σκοπό τη συμμετοχή της νεολαίας στην αντίσταση και το 1943 επέστρεψε στο Ηράκλειο και ανέλαβε Γραμματέας της ΚΟ Ηρακλείου. Από το 1947 πέρασε στην παρανομία μέχρι και το 1954 που συνελήφθη και δικάστηκε μαζί με άλλους κομμουνιστές με τον νόμο 509 και κλείστηκε στις φυλακές Αλικαρνασσού και Ιτζεδίν για δυο χρόνια. Η Ελένη Τζωρμπατζάκη, η πρώτη γυναίκα του θείου μου, όπως μου είπε η ανιψιά της που ζούσε στο Ηράκλειο, εξορίστηκε στον Αη Στράτη και στο Τρίκερι και μάλιστα μου είπε ότι στο Τρίκερι ήταν πολύ δύσκολες οι συνθήκες για τις γυναίκες».
Την απόδραση του αγωνιστή Γεωργίου Κοντοκώτσιου από τη Γαύδο, στις 5 Ιουνίου 1941, γνωρίζουμε από την απόφαση υπ. αριθμό 5 της Πρωτοβάθμιας Επιτροπής Δημόσιας Ασφαλείας του Νομού Γρεβενών, με ημερομηνία 22 Νοεμβρίου 1967, εφτά μήνες μετά την επιβολή του δικτατορικού καθεστώτος στην Ελλάδα. Το έγγραφο μάς παρέδωσε η εγγονή του αγωνιστή, εκπαιδευτικός κ. Μαρία Σταύρου και αναφέρει:
´«ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΣ 5
Εν Γρεβενοίς και εν τω καταστήματι της Νομαρχίας Γρεβενών, συνήλθε σήμερον την 22αν του μηνός Νοεμβρίου του έτους 1967, η Πρωτοβάθμιος Επιτροπή Δημόσιας Ασφαλείας Νομού Γρεβενών, απαρτισθείσα συμφώνως τω από 19-4-1924 Ν. Δ/τι “Περί συστάσεως εν εκάστω Νομώ Επιτροπή επί της Δημοσίας Ασφαλείας” ως τούτο ετροποποιήθη και συνεπληρώθη μεταγενεστέρως δια του από 4-5-46 ομοίου και του υπ’αριθ. 165 από 16-10-67 Α. Νόμου, εκ των: 1) Αργυρίου Αργυριάδη Νομάρχου Γρεβενών ως Προέδρου, 2) Αχιλλέως Σιγανίδη Εισαγγελέως Πρωτοδικών Γρεβενών και 3) Γεωργίου Παναγοπούλου, Ταγ/χου, Διοικητού της Δ/σεως Χωρ/κής Γρεβενών ως μελών, παρόντος και του Γραμματέως ταύτης Ανθ/ρχου Αποστόλου Σαμψώνη Υπασπιστού της Δ/σεως Χωρ-κής Γρεβενών
Λαβούσα υπ’όψιν
Την υπ’αριθ. 7/45/331ζ από 20-11-1967 πρότασιν της Δ/σεως Χωρ-κής Γρεβενών περί εκτοπίσεως του ΚΟΝΤΟΚΩΤΣΙΟΥ ή ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΑΚΗ Γεωργίου ή Βασιλείου του Δημητρίου, ετών 53, κατοίκου Γρεβενών ως επικινδύνου δια την δημοσίαν ασφάλειαν της χώρας
-Επειδή εκ των υπ’όψιν της επιτροπής στοιχείων προέκυψεν ότι, ούτος τυγχάνει παλαιόν κομ/στικόν στέλεχος με πλουσίαν κομ/στικήν αντεθνικήν δράσιν
-Το έτος 1935 κατεδικάσθη υπό του Στρατοδικείου Λαρίσης εις 18 μηνών φυλάκισιν και εκτόπισιν ενός έτους εις νήσον Γαύδον, συνελήφθη δε προς έκτισίν της την 20-1-1938. Έκτοτε παρέμεινεν εκτοπισμένος μέχρι την 5-6-1941, ότε απέδρασεν, επωφεληθείς της προκληθείσης ανωμαλίας εκ της Γερμανικής εισβολής εις Κρήτην, ένθα εσυνέχισε την αντεθνικήν του δράσιν συμμετέχων εις την έκδοσιν της κομ/στικής εφημερίδος «Ελεύθερη Κρήτη».
-Μετά την διάλυσιν των Κ/Σ εις ας και ούτος ενετάχθη, παρεδόθη το έτος 1954.
-Κατεδικάσθη εις φυλάκισιν δύο (2) ετών και 5ετή στέρησιν των πολιτικών δικαιωμάτων υπό του 5μελούς Εφετείου Κρήτης επί παραβάσει του Α.Μ. 509/47, απεφυλακίσθη το έτος 1955 και έκτοτε διέμεινεν ενταύθα.
-Επειδή παρά τας νουθεσίας των αρχών ουδέποτε έπαυσεν εργαζόμενος δια την επικράτησιν του κομ/σμού και την αντροπήν του κοινωνικού καθεστώτος της χώρας
Δια ταύτα
Η επιτροπή κρίνει τούτον ως λίαν επικίνδυνον δια την ασφάλειαν της χώρας και αποφασίζει την εκτόπισίν του επί εν (1) έτος εις Λέρον, κρίνει δε τούτον εύπορον και ικανόν προς εργασίαν.
-Τα χρονικά όρια της παρούσης άρχονται από της χρονολογίας συλλήψεώς του, ήτοι την 21-4-67.
Ο Πρόεδρος
Τα μέλη
Αργύριος Αργυριάδης
Αχχιλεύς Σιγανίδης
Γεώργιος Παναγόπουλος».
Το νοτιότερο άκρο της Ελλάδας αλλά και της Ευρώπης, βρίσκεται στον νομό Χανίων και είναι το νησί Γαύδος. Ένα νησί έκτασης 30 περίπου τετραγωνικών χιλιομέτρων. Στην απογραφή του 2011, απογράφηκαν σύμφωνα με την Στατιστική Υπηρεσία 152 κάτοικοι. Πρωτεύουσα του νησιού είναι το Καστρί. Άλλοι μικροί οικισμοί είναι ο Καραβές (το λιμάνι του νησιού), το Σαρακήνικο, τα Βατσιανά και η Άμπελος. Η Γαύδος έχει 18 εξωκλήσια και είναι ένας από τους 24 Δήμους της Κρήτης.
Στο καλωσόρισμα της Δημάρχου Γαύδου, (που βρίσκεται στην ιστοσελίδα του Δήμου), διαβάζουμε:
´«Ένα νησί που αποτελεί ησυχαστήριο, ένα τόπο που ο άνθρωπος γίνεται ένα με τη φύση, μακριά από κάθε τι γνωστό και τετριμμένο. Το αίσθημα της ελευθερίας και της ηρεμίας αναδύεται από τα βάθη της ψυχής. Μέσα από τη μαγεία της αμόλυντης φύσης, ταυτόχρονα γνωρίζουμε τον εαυτό μας, μαθαίνουμε το σεβασμό και την ισορροπία ανάμεσα σε άνθρωπο και περιβάλλον, αρχίζουμε να ονειρευόμαστε και να δημιουργούμε οράματα».
Το σημερινό αίσθημα της ελευθερίας που μνημονεύει η Δήμαρχος στον χαιρετισμό της και ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα που βιώνει κάθε κάτοικος και κάθε επισκέπτης στο μαγευτικό νησί της Γαύδου, τέσσερις φορές στο πέρασμα του χρόνου συνδέθηκε με τη στέρηση της ίδιας της ελευθερίας.
Η πρώτη φορά συναντάται στην Ελληνική μυθολογία, όταν η Καλυψώ ερωτεύτηκε τον Οδυσσέα και τον φυλάκισε στη Γαύδο, που ονομαζόταν τότε Ωγυγία.
Η δεύτερη φορά ήταν στα χρόνια της δικτατορίας του Πάγκαλου (1925-26), ως τόπος εξορίας κομμουνιστών. Η τρίτη και τέταρτη φορά συναντάται και πάλι στα νεότερα χρόνια της Ελληνικής Ιστορίας, όταν στη δεκαετία του τριάντα, αλλά και μετά τον εμφύλιο πόλεμο, η Γαύδος αποτέλεσε τόπο εξορίας και μαρτυρίων κομμουνιστών.
Επιλέχτηκε από την δικτατορία του Μεταξά και το μετεμφυλιακό κράτος και εξορίστηκαν αγωνιστές της ειρήνης, της ανεξαρτησίας, της συμφιλίωσης των λαών, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ιδανικά που εκείνα τα χρόνια σήκωναν στους ώμους τους άντρες και γυναίκες με δυνατούς και αδάμαστους χαρακτήρες, μέλη του ΚΚΕ. Μεταξύ των εξορίστων στη Γαύδο της δικτατορίας του Μεταξά, ήταν ο Άρης Βελουχιώτης, ο Μάρκος Βαφειάδης, ο Δημήτρης Βλαντάς, ο Γεώργιος Κοντοκώτσιος και πολλοί άλλοι.
Τον Οκτώβριο του 1940, η Ελλάδα ήρθε αντιμέτωπη με τη φασιστική και ναζιστική Ιταλία. Η Γαύδος εξακολουθούσε να είναι τόπος εξορίας. Όπως πληροφορούμαστε από το Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Αντίστασης και του ΔΣΕ, στη Γαύδο υπήρχαν 32 άνδρες εξόριστοι και 13 γυναίκες. Οι γυναίκες μεταφέρθηκαν στην Κίμωλο και στο νησί παρέμειναν οι άντρες. Με τη λήξη της Μάχης της Κρήτης, απέδρασαν οι πρώτοι κρατούμενοι, όπως καταγράφεται στο Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Αντίστασης και του ΔΣΕ. Για την απόδραση των κρατουμένων της Γαύδου, πληροφορίες αντλούμε και από τα βιβλία του Δημήτρη Βλαντά «Η προδομένη Επανάσταση» και του Δημήτρη Δαμασκηνού «Εξόριστοι στο νησί του θανάτου».
Στο Αρχείο της Γερμανικής Στρατιωτικής Διοικήσεως Κρήτης, συναντήσαμε και δημοσιεύουμε έξι (6) σημαντικά έγγραφα, που αφορούν τους εξόριστους της Γαύδου τους πρώτους μήνες της γερμανικής κατοχής. Το πρώτο με ημερομηνία 15 Ιουλίου 1941, υπογράφουν δέκα εξόριστοι, από τους τελευταίους που είχαν απομείνει στο νησί, μετά τις δραπετεύσεις των συντρόφων τους.
Απευθύνεται στη Διοίκηση του Γερμανικού στρατού, καταγράφοντας την άθλια κατάσταση που βρίσκονται και την έλλειψη ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης που είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο του συντρόφου τους Κώστα Νικολακόπουλου. Συγκεκριμένα το έγγραφο αναφέρει τα εξής:
«Αίτησις πολιτικών εξορίστων Γαύδου
Περί απολύσεών μας και επιστροφής εις τας οικογενείας μας
Προς την Διοίκησιν του Γερμανικού Στρατού Κρήτην
Εν Γαύδω τη 15 Ιουλίου 1941
Αξιότιμε κύριε Διοικητά, λαμβάνομεν την τιμήν να γνωρίσωμεν υμίν ότι οι κάτωθι υπογεγραμμένοι πολιτικά εξόριστοι Γαύδου παρά της κυβερνήσεως Μεταξά εξορισθέντες, παραμένομεν ακόμη ως εξόριστοι και να παρακαλέσωμεν όπως μεριμνήσητε δια την τύχην ημών.
Η από πάσης απόψεως αθλία κατάστασις ηνάγκασεν ημάς ν’απευθύνωμεν προς υμάς την παρούσαν, διότι λαμβάνομεν το χορηγούμενον παρά των κυβερνήσεων δωδεκάδραχμον επίδομα και ουδένα άλλον πόρον ζωής έχομεν, στερούμεθα τροφίμων και κινδυνεύομεν ν’αποθάνωμεν εκ της πείνης, στερούμεθα της επικοινωνίας και της αλληλογραφίας με τας οικογενείας μας, είμεθα τέσσαρες εξ ημών ασθενείς και θ’αποθάνωμεν ασφαλώς χωρίς φαρμακευτικήν περίθαλψιν ως συνέβη με τον προ μηνός επισυμβάντα θάνατον του φίλου μας Κώστα Νικολακοπούλου.
Η Κυβέρνησις Μεταξά και αι διάδοχοί της οίτινες απεφάσισαν την εκτόπισίν μας εξέλιπον, η ποινή μας έληξεν, οι λόγοι δε της εκτοπίσεώς μας δεν υπάρχουν.
Δια ταύτα παρακαλούμεν όπως διατάξητε και αφεθώμεν ελεύθεροι. Εφ’όσον τούτο προς το παρόν καθίσταται αδύνατον μεριμνήσητε δια την επιδότησιν και την χορηγήσιν καθυστερουμένων επιδομάτων ως και την τακτικήν επιδότησίν μας ίνα εξασφαλίσωμεν στοιχειώδη συντήρησιν.
Προσέτι δε επειδή η κατάστασις των ασθενών είναι από πάσης απόψεως κακή και δεν υπάρχει φαρμακευτική και ιατρική περίθαλψις διατάξητε την μεταφοράν τούτων εις Νοσοκομείον. Ευελπιστούντες ότι η παρούσα μας θέλει γίνη αποδεκτή διατελούμεν μετά τιμής
Οι αιτούντες: Γ. Παντζάκης, Αντ. Δουραχαλής, Αλ. Λάμπρου, Εμ Γεωργιάδης, Γερ. Νεόφυτος, Β. Δούκας, Κ. Παπαϊωάννου, Γρηγ. Βασιλειάδης, Μιχ. Δήμου, Πασχάλης Μαλουσάρηςª.
Ένα μήνα αργότερα, στις 18 Αυγούστου 1941, ο Γραμματέας της Γενικής Διοίκησης Κρήτης Ερρίκος Πεσμασλάγκερ, θορυβημένος από την επιστολή των εξόριστων της Γαύδου, με έγγραφό του κατόπιν εντολής του Γενικού Διοικητή Κρήτης Στρατηγού Αντρέ, απαιτεί απαντήσεις σε τρία ερωτήματα από τη Διοίκηση Χωροφυλακής Χανίων. Τα ερωτήματα αυτά είναι:
«α) Οι εν τη νήσω Γαύδω κρατούμενοι πολιτικοί εξόριστοι λαμβάνουσι μηνιαίον επίδομα και εν καταφατική περιπτώσει υπό τίνος καταβάλλεται το επίδομα, εις ποίον ποσόν ανέρχεται μηνιαίως και από πότε έχει να καταβληθή;
β) Ποίος φροντίζει δια την διατροφήν και την εν γένει συντήρησιν των εξορίστων τούτων;
γ) Ποίος φροντίζει δια την εν γένει ιατρικήν περίθαλψίν των; ».
Θορυβημένη και η Υποδιοίκηση Χωροφυλακής Σφακίων από την επιστολή των εξόριστων, αποδίδει τα προβλήματά τους στην έλλειψη συγκοινωνίας με το νησί, λόγω των πολεμικών γεγονότων που προκλήθηκαν από τη Μάχη της Κρήτης και εφεξής. Ζητά να ληφθούν μέτρα για την επανάληψη της συγκοινωνίας με τη Γαύδο με πλοιάριο, (επιστολή με ημερομηνία 18 Ιουλίου 1941, υπογράφει ο Διοικητής – Μοίραρχος της Υ.Χ. Σφακίων Παναγιώτης Βαρουχάκης).
Στις 26 Σεπτεμβρίου 1941, η Feldkommandantur Χανίων στέλνει έγγραφο-διαταγή στον Γενικό Διοικητή Κρήτης (προς την Ελληνική Κυβέρνηση), με θέμα τους εξόριστους στη Γαύδο, αναφέροντας τα εξής:
«Θέμα: Οι εξόριστοι στο νησί της Γαύδου
Αναφορικά (σχετικά με): Διαταγή του Διοικητή στην Κρήτη, της 23ης Σεπτεμβρίου 1941
Σύμφωνα με τη διαταγή, οι 20 εξόριστοι που ζουν στο νησί της Γαύδου πρόκειται να απελαθούν (από την τοπική αυτοδιοίκηση) στην ηπειρωτική χώρα, στη διάθεση των τοπικών Ελληνικών αρχών, καθώς η παραμονή στο νησί της Γαύδου δεν είναι πλέον αποδεκτή (ανεκτή) λόγω της εκτεθειμένης τοποθεσίας και της κατάστασης με τα τρόφιμα. Για τους ίδιους λόγους η παραμονή στην Κρήτη είναι αδύνατη.
Η εκτέλεση αυτής της διαταγής πρέπει να αναφερθεί (ανακοινωθεί) εδώ έως τις 15 Οκτωβρίου».
Την επόμενη ημέρα 27 Σεπτεμβρίου 1941, ο Γενικός Γραμματέας της Γενικής Διοίκησης Κρήτης Γεώργιος Δασκαλάκης κάνει γνωστό στον Διοικητή της Ανωτέρας Διοίκησης Χωροφυλακής Κρήτης την απόφαση των κατοχικών αρχών για τη μεταφορά των εξόριστων της Γαύδου στην ηπειρωτική Ελλάδα. Συγκεκριμένα, ο Γενικός Γραμματέας ανακοινώνει:
«Κατόπιν εντολής των Γερμανικών Στρατιωτικών Αρχών από 23.9.41 εντελλόμεθα όπως άπαντες οι εν τη νήσω Γαύδω εξόριστοι αναχωρήσωσι μέχρι της 15ης Οκτωβρίου ε.ε. δια την Ηπειρωτικήν Ελλάδα. Αναφέρατε εκτέλεσιν της διαταγής ταύτης».
Σημ.: Θερμές ευχαριστίες στην κ. Ευαγγελία Κώτσιου και κ. Μαρία Σταύρου, ανιψιά και εγγονή αντίστοιχα του Γεωργίου Κοντοκώτσιου, για τις πληροφορίες, τις φωτογραφίες και το έγγραφο που μου παραχώρησαν.
* O Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος