Το δεύτερο δεκαήμερο του Σεπτεμβρίου 1943, άντρες του τακτικού γερμανικού στρατού της Βέρμαχτ χρησιμοποιώντας το αφήγημα των αντιποίνων, λεηλάτησαν και πυρπόλησαν τα χωριά της επαρχίας Βιάννου και της Δυτικής Ιεράπετρας και έστησαν στο εκτελεστικό απόσπασμα πέντε εκατοντάδες περίπου πατριωτών. Είχε προηγηθεί η μάχη της Σύμης στις 12 Σεπτεμβρίου 1943, μια μάχη που έληξε με νίκη των όπλων των ανταρτών.
Οι μεγάλες απώλειες του εχθρού ξεσήκωσαν την οργή των Γερμανών αξιωματούχων της Κρήτης Μπρόγερ, (Διοικητής του Φρουρίου Κρήτης) και Μίλερ (Διοικητής της 22ας Μεραρχίας Ηρακλείου και Λασιθίου). Οι αξιωματούχοι αυτοί διέταξαν την ισοπέδωση των χωριών της Βιάννου και της Δυτικής Ιεράπετρας, καθώς και την εκτέλεση όλων των ανδρών που θα συλλαμβάνονταν στα χωριά και γύρω απ’αυτά.
Τα χρόνια της απελευθέρωσης που ακολούθησαν, στην τοποθεσία «Σελί Αμιρά Βιάννου», στήθηκε επιβλητικό μνημείο τιμής και μνήμης των γεγονότων με τα ονόματα όλων που έπεσαν από τις κάνες των βάρβαρων δολοφόνων, (ανδρών γυναικών και παιδιών), τον Σεπτέμβριο του 1943.
Δημιουργήθηκε η Ένωση Θυμάτων Ολοκαυτώματος Δήμου Βιάννου από μέλη των οικογενειών των πεσόντων, με σκοπό τη διατήρηση της μνήμης των νεκρών αλλά και των γεγονότων που προηγήθηκαν των εκτελέσεων. Η ιστορική μνήμη της εγκληματικής δράσης των γερμανών στρατιωτών στη Βιάννο και στη Δυτική Ιεράπετρα, στεγάζεται σήμερα στο Μουσείο Ολοκαυτώματος Δήμου Βιάννου, που βρίσκεται πλησίον του πανεπαρχιακού μνημείου στο Σελί Αμιρά.
Ο Πρόεδρος της Ένωσης Θυμάτων Ολοκαυτώματος Δήμου Βιάννου και Πρόεδρος της ΔΕ του Μουσείου Ολοκαυτώματος Δήμου Βιάννου κ. Αριστομένης Α. Συγγελάκης, απέστειλε επιστολή σε δεκατέσσερα δημοτικά σχολεία, ζητώντας τη συμμετοχή τους σε έκθεση ζωγραφικής με θέμα τη Μάχη της Κρήτης.
Η πρόσκληση έγινε στα σχολεία του Δήμου Βιάννου, του όμορου Δήμου Μινώα Πεδιάδας, των Αγιών Παρασκιών, του Παγκρήτιου Εκπαιδευτηρίου, των 9ου, 36ου και 47ου Δημοτικών σχολείων της πόλης του Ηρακλείου και στα παιδιά του Κέντρου Διημέρευσης και Φροντίδας ατόμων με ανάγκες που στεγάζεται στο Θραψανό. Η επιλογή των σχολείων ήταν ενδεικτική, ώστε να ακολουθήσει το επόμενο σχολικό έτος 2023-24 κάλεσμα συμμετοχής στο σύνολο των σχολείων του νομού Ηρακλείου.
Στην επιστολή του ο κ. Αριστομένης Συγγελάκης τόνιζε τα εξής :
«Αξιότιμε κ. Διευθυντή, αξιότιμοι δάσκαλοι της Ε΄ και ΣΤ΄ τάξης και των Εικαστικών,
Σας γνωρίζουμε ότι φέτος συμπληρώνονται 80 χρόνια από το Ολοκαύτωμα της επαρχίας Βιάννου και των χωριών της Δυτικής Ιεράπετρας. Η καταστροφή και οι πυρπολήσεις των οικιών, συνοδεύτηκαν από τις άνανδρες εκτελέσεις πέντε εκατοντάδων αμάχων από τον κατοχικό στρατό της Βέρμαχτ.
Έναν στρατό, που δεν σεβάστηκε ηλικιωμένους και παιδιά, γυναίκες και άνδρες, ιερείς και κοινοτάρχες, άρρωστους και ανάπηρους, δεν σεβάστηκε ακόμη την ίδια την ιστορία της Κρήτης. Φεύγοντας οι βάρβαροι Γερμανοί στρατιώτες, άφησαν πίσω τους έρημη γη, αποκαΐδια και στάχτες, χήρες και ορφανά παιδιά.
Αγαπητέ κ. Διευθυντή, αγαπητοί δάσκαλοι,
Η Ένωση Θυμάτων Ολοκαυτώματος Δήμου Βιάννου και το Μουσείο Ολοκαυτώματος Δήμου Βιάννου, υπό την αιγίδα του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα, αποφασίσαμε να τιμήσουμε αυτή τη σημαντική επέτειο, οργανώνοντας εκδηλώσεις τιμής και μνήμης καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, με τη συμμετοχή μάλιστα των σχολείων της Βιάννου και όμορων δήμων.
Σας προσκαλούμε να συμμετάσχετε με τους μαθητές σας στις εκδηλώσεις τιμής και μνήμης ως εξής :
Στην Έκθεση ζωγραφικής των μαθητών της Ε΄ και ΣΤ΄ τάξης των Δημοτικών Σχολείων του νομού Ηρακλείου, με θέμα τη Μάχη της Κρήτης.
Τα έργα των παιδιών θα γίνουν σε ομοιόμορφα φύλλα από χαρτόνι (κάνσον), διαστάσεων 16 Χ 23 εκατοστών.
Τα έργα των μαθητών θα εκτεθούν στο Μουσείο Ολοκαυτώματος Δήμου Βιάννου από το Σάββατο 20 Μαΐου ως την Πέμπτη 1 Ιουνίου 2023, περίοδος που έλαβε χώρα η Μάχη της Κρήτης.
Στο διάστημα αυτό, μπορείτε με τα σχολεία σας να οργανώσετε εκπαιδευτική επίσκεψη στο μνημείο πεσόντων στη θέση “Σελί Αμιρά” και στο Μουσείο Ολοκαυτώματος. Εκεί, οι μαθητές, με τη βοήθεια ιστορικών και απογόνων των θυμάτων, θα μπορέσουν να προσεγγίσουν βιωματικά τα τραγικά γεγονότα εκείνης της εποχής, που έγιναν τον Σεπτέμβριο του 1943.
Τα έργα των μαθητών θα εκτεθούν και πάλι τον Σεπτέμβριο του 2023 στον ίδιο χώρο, αφού τότε κορυφώνονται οι τιμητικές εκδηλώσεις για τα 80 χρόνια από το Ολοκαύτωμα της Βιάννου.
Σε όλους τους μαθητές αλλά και στα Σχολεία, θα δοθούν τιμητικοί έπαινοι συμμετοχής. Επίσης, σε κάθε σχολείο που θα δηλώσει συμμετοχή, θα δοθεί ο τόμος “Επαρχία Βιάννου 1940-1945”των Γ. Δ. Χρηστάκη και Κ. Γ. Στεφανάκη, ώστε οι εκπαιδευτικοί του σχολείου να έχουν στη διάθεσή τους σχετικό εποπτικό υλικό για τις παραπάνω δραστηριότητες.
Σημειώνεται ότι επιστημονικός υπεύθυνος της έκθεσης είναι ο δάσκαλος, Διευθυντής του Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Δρ. Γιώργος Α. Καλογεράκης.
Ελπίζοντας ότι θα αποδεχθείτε την πρόσκλησή μας είμαστε στη διάθεσή σας!».
Και τα δεκατέσσερα σχολεία που προσκλήθηκαν συμμετείχαν, αποστέλλοντας συνολικά στους διοργανωτές 391 έργα. Όλα τα σχέδια για τη Μάχη της Κρήτης των μικρών μαθητών της Ε΄ και ΣΤ΄ τάξης των παραπάνω σχολείων, είναι καλαίσθητα, αποκαλύπτοντας συγχρόνως και τον εσωτερικό συναισθηματικό τους κόσμο.
Στην Πέμπτη (Ε΄) τάξη του Δημοτικού Σχολείου Θραψανού, φοιτούν τρεις μαθήτριες. Η Άννα, η Εύα και η Βαγγελιώ. Με την καθοδήγηση της δασκάλας τους κ. Στυλιανής Λυπαράκη, ζωγράφισαν τρία ατομικά και ένα ομαδικό έργο για τη Μάχη της Κρήτης.
Με τα έργα τους, οι μαθήτριες πήραν μέρος στην Έκθεση ζωγραφικής που διοργάνωσε η Ένωση Θυμάτων Ολοκαυτώματος Δήμου Βιάννου, το Μουσείο Ολοκαυτώματος Δήμου Βιάννου και έγινε υπό την αιγίδα του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα (ΕΣΔΟΓΕ).
Στη συνέχεια έγραψαν τις σκέψεις τους για τη Μάχη της Κρήτης που έγινε από τις 20 Μαΐου ως την 1η Ιουνίου 1941, έδωσαν τα μικρά τους κείμενα στην δασκάλα τους, ώστε να τοποθετηθούν μαζί με τα έργα τους στην Έκθεση ζωγραφικής. Οι τρεις μαθήτριες της Ε΄ τάξης του Δημοτικού Σχολείου Θραψανού έγραψαν :
«20 Μαΐου 1941. Μια σπουδαία επέτειος για τη δοξασμένη Κρήτη. Επειδή οι Γερμανοί είχαν υπολογίσει ότι θα κατακτήσουν σε μία μέρα το νησί, θεώρησαν πιο σωστό οι στρατιώτες να πέσουν από τον ουρανό.
Γι’αυτό έπεσαν Γερμανοί αλεξιπτωτιστές από μαχητικά αεροπλάνα. Μόλις πατούσαν στο χώμα, ήταν πολύ ζαλισμένοι. Οι Κρητικοί δεν έχαναν ευκαιρία και τους σκότωναν με ό,τι έβρισκαν, δρεπάνια, ξύλα, σίδερα κ.ά.
Με τον τρόπο αυτό, εξοντώθηκε μεγάλος αριθμός Γερμανών στρατιωτών, κάτι που ο Χίτλερ δεν περίμενε. Νόμιζε ότι η Κρήτη ήταν πολύ εύκολο για να κατακτηθεί.
Δυστυχώς όμως, μετά από προσπάθεια δέκα ημερών, η Κρήτη έπεσε τελικά στα χέρια των Γερμανών.
Έτσι η ανδρεία που έδειξαν οι Κρητικοί έμεινε στην ιστορία σαν η «Μάχη της Κρήτης» που κάθε χρόνο τιμούμε στις 20 Μαΐου.
Και με σπασμένα τα φτερά, η Κρήτη μας αντέχει
Στην πιο μεγάλη θύελλα μπόρεσε να παλέψει».
(Ευαγγελία Τσικριτσάκη, μαθήτρια της Ε΄ τάξης του Δημοτικού Σχολείου Θραψανού)
«Μάχη της Κρήτης είναι η κατάληψή της από τους Γερμανούς κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Φέτος συμπληρώνονται 82 χρόνια. Το 1941, στις 20 Μαΐου έγινε η Μάχη της Κρήτης. Εκείνο το πρωί του Μάη, οι κάτοικοι της Κρήτης είδαν στον ουρανό αεροπλάνα αλλά επειδή δεν είχαν ξαναδεί, νόμιζαν ότι ήταν πουλιά.
Σε λίγη ώρα οι Κρητικοί έβλεπαν αλεξιπτωτιστές να πέφτουν και φοβήθηκαν. Ο κάθε ένας πήρε ό,τι είχε στο σπίτι του, άλλοι πέτρες, άλλοι τζουγκράνες και άλλοι μαχαίρια. Όλοι μαζί τους πλησίαζαν και μόλις έβλεπαν να ακουμπούν στο έδαφος, είδαν ότι κρατάνε όπλα και άρχισαν να λιθοβολούν και να μαχαιρώνουν τους Γερμανούς στρατιώτες.
Ζαλισμένοι αυτοί από τον αέρα, έχανα τη ζωή τους πριν καλά καλά ξεζαλιστούν. 10.000 περίπου στρατιώτες έπεσαν στην Κρήτη και 4.000 σκοτώθηκαν, κάτι που δεν περίμεναν. Είχαν την εντύπωση ότι θα ερχόταν σαν μια βόλτα στο νησί και σε μια μέρα θα το κατακτούσαν. Δεν είχαν υπολογίσει τον πατριωτισμό των Κρητικών και τη δύναμη που είχαν για να αντισταθούν.
Είναι, νομίζω, πολύ σημαντικό να θυμόμαστε αυτή την ανδρεία και το θάρρος που έδειξαν οι παππούδες μας, οι πρόγονοί μας, εκείνα τα δύσκολα χρόνια, γιατί μόνο έτσι, μαθαίνοντας την ιστορία μας, θα δημιουργήσουμε κι εμείς τα παιδιά ένα καλύτερο μέλλον».
(Ευαγγελία Κουδουναράκη, μαθήτρια της Ε΄ τάξης του Δημοτικού Σχολείου Θραψανού)
«Φέτος συμπληρώνονται 82 χρόνια από τη Μάχη της Κρήτης. Τότε οι Γερμανοί ήρθαν στην Κρήτη για να την κατακτήσουν. Θεώρησαν σωστό να πέσουν με αλεξίπτωτα γιατί νόμιζαν πως θα ήταν πιο εύκολο. Οι Κρητικοί όμως αντιστάθηκαν και άρχισαν να σκοτώνουν τους Γερμανούς, να μαχαιρώνουν να τους χτυπάνε με πέτρες και να τους εξουδετερώνουν καθώς έπεφταν.
Οι Γερμανοί δεν το περίμεναν. Νόμιζαν ότι σε μια μέρα η Κρήτη θα έπεφτε στα χέρια τους. Έχασαν χιλιάδες στρατιώτες τους κι αυτό τους καθυστέρησε για δέκα ολόκληρες μέρες. Τα σχέδιά τους δεν πήγαν όπως ήθελαν.
Αυτή η σπουδαία επέτειος της Μάχης της Κρήτης, τιμούμε κάθε χρόνο στις 20 Μαΐου, για να μην ξεχνάμε τι ήρωες ήταν οι πρόγονοί μας και να μαθαίνουμε κι εμείς τα παιδιά τι είχαν καταφέρει. Τους ευχαριστούμε !!!».
(Άννα Κελαράκη, μαθήτρια της Ε΄ τάξης του Δημοτικού Σχολείου Θραψανού)
………………………..
Το έτος 2004 από τις εκδόσεις «Αεράκης», κυκλοφόρησε η ποιητική συλλογή του Κώστα Μανουρά – Προσφύρη με τίτλο «Ανεμικές». Στις σελίδες 49-50, ο Κώστας Μανουράς με το ποίημα του “Κάλεσμα”, υμνεί τη Μάχη της Κρήτης και την αντίσταση των Κρητικών στις ανεμόφερτες ορδές των γερμανών αλεξιπτωτιστών. Ένα ποίημα γεμάτο συναισθήματα και πατριωτισμό από τον Κώστα Μανουρά, αφιερωμένο στον παλλαϊκό ξεσηκωμό των Κρητών, σ’αυτούς που βάλθηκαν να πατήσουν τη γη τους από τις 20 ως τις 31 Μαΐου 1941. Μεταφέρουμε με σεβασμό πενήντα στίχους από το παραπάνω ποίημα του Κώστα Μανουρά και μια μαντινάδα που το συνοδεύει :
Όσες φορές αναντρανιστά θωρώ τον Ψηλορείτη
κι όσες φορές μονολογώ πως μάνα μου είσαι Κρήτη,
τόσες και πλιότερες φορές θαρρώ πως ειν’το σώμα
ένα κομμάτι των νεκρών που κοίτουνται στο χώμα,
’κείνων που αντισταθήκανε κι εδώκανε το αίμα
δίχως βαρυγκομίσματα και λύπηση στο βλέμμα.
Για ένα δεντρό που οι ρίζες του δεν κοίτουνται στο χώμα
δεν κάνει φύλλα και βλαστούς μα έχει ψυχή και σώμα.
Καιροί δεν το ποτίζουνε, χιονιές δεν το μαδούνε
γιατί το ματοθρέφουνε κείνοι που πολεμούνε.
Κι ότι να δώσουν το κορμί γίνεται αθός και βγαίνει
πάνω στ’αλύγιστο δεντρό κι αθάνατος πομένει.
Κι έτσα λογής τση λευτεριάς το δέντρο αναθαρεύγει
κάνει ασκιανό που ποιος θνητός να κάτσει δε ζηλεύγει.
Κάθε που βγω στα πλάγια σου γέροντα Ψηλορείτη
και σουσουμιάσω ολόσωμη τη γη σου μάνα Κρήτη,
σαν από ψίθυρο γροικώ κείνο το κάλεσμά σου
πού’κανες Κρήτη να ντυθούν αντάρτες τα παιδιά σου.
Όταν με σιδερά φτερά πετάξαν στσ’ουρανούς σου
οι ναζιστές στην κατοχή να διώξουν τσ’αϊτούς σου.
ΚΡΗΤΗ
«Για δες μωρέ πρωτόγνωρα πουλιά που φτερουγίζουν
Κι έχουνε μαύρη τη θωριά και θάνατο σκορπίζουν.
Δεν εμισέψαν’πο κλαδί και ταίρι δε γυρένε
κελαηδισμό δεν κάνουνε φωλιές δε μαστορένε,
ίντα κοντό γυρεύουνε μ’έτσα φονιά την όψη,
τάξε πως είναι ο χάροντας και ήρθε ζωή να κόψει.
Πείτε μανάδες μιαν ευχή τσι γιους να συντροφεύει
αφήτε γέροι τσ’αρμηνιές μα η λογική μισεύει.
Αφήτε νιες το πέταλο και του σεβντά τη στράτα
τη γη μου μαυροντύνουνε των γερμανών φουσάτα,
κι εσείς οι γριές αφήσετε τση ρόκας το μεράκι
κι οι νιες μανάδες των παιδιών το τρυφερό κανάκι.
Άστε βοσκοί την αρμεγά γραμματικοί την πένα
κι εσείς αρχοντοπούλες μου τη διαμαντένια χτένα.
Όλοι ζωστείτε τ’άρματα γέροι μικροί μεγάλοι,
μπείτε μπροστάρηδες εσείς κι ο Θιος να δώσει πάλι,
καίνε μωρέ το Μάλεμε κι εμπήκανε στο Κάστρο,
πατήσανε το Ρέθεμνος, τσ’αρχονοσύνης τ’άστρο,
μην το δεχτείτε Ανωγειανοί κι όλα τα θάρρητά μου
απάνω σας τ’απόθεκα λιοντόκορμα παιδιά μου.
Ρεθεμνιανοί που τ’Αρκαδιού η φλόγα σας εφτάνει,
να παραδειγματίζεστε θεριά αν σας ε κάνει.
Πιάστε μπαρούτι Σφακιανοί, Χανιώτες τα μαχαίρια,
Λασιθιανοί και Καστρινοί μονιάσετε τα χέρια,
κείνο τον όρκο τον βαρύ δώσετε πάλι γιοι μου
’γη λευτεριά γη θάνατο μέσα στη μαύρη γη μου.
Κι αν επαντήξετε σκλαβιά και’ρθούνε μαύροι χρόνοι
εσείς με το ριζίτικο την πίστη και το βόλι
αντάρτες πάνω στις κορφές τα μετερίζα βρείτε
πότε να κάμει ξαστεριά πάλι να καρτερείτε».
……………………..
Ο σκλάβος θέλει λευτεριά κι ο συνετός ειρήνη
κι ο λεύτερος μερού νυχτού να μάχεται για’ κείνη.
* Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης, είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος