Γράφει ο Γιώργος Καλογεράκης
Αμέσως μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Γερμανοϊταλούς την 1η Ιουνίου 1941, άρχισαν οι συζητήσεις στα Ανώγεια για την ίδρυση μυστικής πατριωτικής οργάνωσης. Στις 15 Αυγούστου 1941, στο σπίτι του Ιωάννη Δραμουντάνη ή Στεφανογιάννη, οι συζητήσεις αυτές λαμβάνουν υπόσταση, η οργάνωση δημιουργείται και ονομάζεται Επιτροπή Εθνικής Απελευθερωτικής Δράσεως (Ε. Ε. Α. Δ.). Πρόεδρος ορίζεται ο Ιωάννης Δραμουντάνης, συνάπτεται πρακτικό το οποίο υπογράφουν ο Πρόεδρος και οι Μιχάλης Ξυλούρης ή Χριστομιχάλης, παπα-Γιάννης Σκουλάς, Γεώργιος Δραμουντάνης ή Στεφανογιώργης και Νικόλαος Σταυρακάκης ή Αεροπόρος. Όλοι οι παραπάνω ανήκαν στο Βενιζελικό κόμμα. Στο πρακτικό αναφέρονται και τα ονόματα των γιατρών Νικολάου Μανούσου και Κωνσταντίνου Κουνάλη που ανήκαν στο Λαϊκό κόμμα, καθώς επίσης και τα ονόματα του Ανθ/ρχου Δημητρίου Κίππη και του γιατρού από τον Άγιο Ιωάννη Μυλοποτάμου Ελευθερίου Δρανδράκη.
Ο σκοπός και οι στόχοι της Επιτροπής Εθνικής Απελευθερωτικής Δράσεως ορίζονταν με σαφήνεια από το παραπάνω Πρακτικό.
Τον Ιανουάριο του 1942 με δύο ακόμη πρακτικά (στις 11 και 16 του μηνός), συμπληρώθηκε η Επιτροπή Εθνικής Απελευθερωτικής Δράσεως με νέα μέλη και απλώθηκε σ’ολόκληρο το Μυλοπόταμο και στο Δυτικό Μαλεβύζι.
Τη νύχτα της 24ης Ιανουαρίου 1942 γερμανική δύναμη 1500 ανδρών κυκλώνουν το χωριό Ανώγεια Συγκεντρώνουν τους κατοίκους στην πλατεία Αρμί και ζητούν επίμονα την παράδοση όπλων από τους Ανωγειανούς καθώς και την παράδοση των Άγγλων πρακτόρων οι οποίοι είχαν, σύμφωνα με το Γερμανό αξιωματικό επικεφαλής, την έδρα τους στα Ανώγεια. Κατόπιν αναζήτησαν με κατάλογο 10 από τα σημαίνοντα στελέχη της Επιτροπής Εθνικής Απελευθερωτικής Δράσεως μεταξύ των οποίων και τους αδελφούς Δραμουντάνη εναντίον των οποίων από το Σεπτέμβριο του 1941 είχε εκδοθεί ένταλμα συλλήψεως για τη δράση τους στη μάχη της Κρήτης. Αμέσως μετά την αποχώρηση των Γερμανών από τα Ανώγεια η Διοικούσα επιτροπή αποφασίζει να μετατρέψει την παθητική αντίσταση σε ενεργό αντίσταση, τη μετάλλαξη της Οργάνωσης σε ένοπλη ανταρτική Ομάδα με την ονομασία Ανεξάρτητη Ομάδα Ανωγείων. (Α.Ο.Α.) Αρχηγός της Ομάδας ορίστηκε από τους συναγωνιστές του ο Ιωάννης Δραμουντάνης-Στεφανογιάννης και λημέρι της η περιοχή Κορακόπετρα του Ψηλορείτη όπου βρισκόταν το μητάτο του Στεφανογιάννη.
Στις 25 Νοεμβρίου 1942 στο σπίτι του Αρχηγού Στεφανογιάννη έγινε σύσκεψη των μελών της Οργανώσεως στην οποία πήραν μέρος πλέον των 100 ατόμων. Στη σύσκεψη αυτή αποφασίστηκε η ένταξη της Οργάνωσης στο Ε.Α.Μ.
Η Επιτροπή Εθνικής Απελευθερωτικής Δράσεως μετονομάζεται σε Επαρχιακή Επιτροπή Άνω Μυλοποτάμου. (Ε.Ε.Α.Μ.)
Στις 6 Ιουνίου 1943 σε συνεδρίαση της Επαρχιακής Επιτροπής Άνω Μυλοποτάμου με παρόντα τα έξι από τα επτά μέλη αποδέχεται την αποχώρηση από την Επιτροπή του Κομουνιστικού μέλους και αποφασίζει τη μετονομασία της Επαρχιακής Επιτροπής σε Περιφερειακή Διοίκηση Άνω Μυλοποτάμου (Π.Δ.Α.Μ.) Εθνικής Οργανώσεως Ρεθύμνης (Ε.Ο.Ρ.) και την ένταξή της στην Εθνική Οργάνωση Κρήτης (Ε.Ο.Κ.) μέχρι το τέλος της τετράχρονης γερμανοϊταλικής Κατοχής, το Μάιο του 1945.
Η συμβολή της Ανεξάρτητης Ομάδας Ανωγείων στην Αντίσταση και απελευθέρωση της Κρήτης από τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής ήταν ανεκτίμητη. Υπό την άξια Αρχηγία του Ιωάννη Δραμουντάνη-Στεφανογιάννη κατόρθωσε :
α) Να διατηρήσει άσβεστη τη σπίθα και τη δίψα της λευτεριάς σε μια μεγάλη εδαφική περιφέρεια της κεντρικής Κρήτης (Άνω και Κάτω Μυλοπόταμο – Δυτικό Μαλεβύζι)
β) Να διατηρήσει αδούλωτο τον Ψηλορείτη, το μοναδικό ίσως ελεύθερο τμήμα του νησιού μας, βρίσκοντας εκεί καταφύγιο οι καταδιωκόμενοι από τους Γερμανούς Κρήτες αλλά και οι Άγγλοι στρατιώτες οι οποίοι δεν κατάφεραν να ακολουθήσουν τους συντρόφους τους μετά τη μάχη της Κρήτης.
γ) Το δυσκολότερο έτος της Κατοχής, το 1942, όταν οι αντάρτες που λημέριαζαν στα βουνά μετρούνταν στα δάχτυλα των χεριών, έδωσε καταφύγιο στις συμμαχικές αποστολές οι οποίες με τους σταθμούς ασυρμάτου που έφεραν στον τόπο μας διατήρησαν επαφή με το Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής (τον ελεύθερο τότε κόσμο). Τα Ανωγειανά μητάτα, Κορακόπετρα, Μίθια, Πετροδολάκια ήταν τα ασφαλή καταφύγια των σταθμών ασυρμάτου και των Άγγλων Αξιωματικών Συνδέσμων Τομ Ταμπάμπιν, Ραλφ Στόκμπριτζ, Πάτρικ Λη Φέρμορ κ.ά.
δ) Οργάνωσε δίκτυο κατασκοπίας στους νομούς Ρεθύμνου και Ηρακλείου από ικανά στελέχη, οι πληροφορίες των οποίων ήταν πολύτιμες, μεταδίδονταν στο Στρατηγείο Μέσης Ανατολής και αξιοποιούνταν αναλόγως.
ε) Η Ανεξάρτητη Ομάδα Ανωγείων ήταν η μία από τις τέσσερις ένοπλες Αντιστασιακές ομάδες που έδρασαν καθ’όλη τη διάρκεια της Γερμανοϊταλικής Κατοχής στην Κρήτη (οι άλλες ήταν του Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά, του Καπετάν Πετρακογιώργη και του Αντώνη Γρηγοράκη-Σατανά). Στα Ανωγειανά λημέρια οργανώθηκαν οι πρώτες συσκέψεις των Αρχηγών της ένοπλης Κρητικής Αντίστασης (Κορακόπετρα-Μίθια, Απρίλιο-Μάιο 1942).
στ) Διατήρησε, (με τη μοναδική συμβολή του ιδρυτικού της μέλους Νίκου Σταυρακάκη-Αεροπόρου), όλα τα έγγραφα που στέλνονταν σ’αυτήν τα χρόνια 1941-1945, παραδίδοντας στις νεότερες γενιές ένα μοναδικό Αρχείο, το πιο πλήρες Ελληνικό Κατοχικό Αρχείο που γνωρίζουμε ως σήμερα και το οποίο φυλάσσεται στο Δήμο Ανωγείων. Χιλιάδες έγγραφα μας αποκαλύπτουν την διαδρομή της Κρητικής Αντίστασης, μιας πρωτοπόρου Αντίστασης, όχι μόνο στον Ελληνικό αλλά σε ολόκληρο τον Ευρωπαϊκό χώρο, μιας Αντίστασης που ξεκίνησε αμέσως με την κατάληψη της Κρήτης από τους Γερμανοϊταλούς και που κυρίαρχη θέση καταλαμβάνει σ’αυτήν η Ανεξάρτητη Ομάδα Ανωγείων.
Στηριζόμενος σ’αυτό το πολύτιμο αρχείο, μέσα από 82 έγγραφα, 140 επιστολές που είχαν παραλήπτη το Γιάννη Δραμουντάνη Στεφανογιάννη, 18 δελτία πληροφοριών, ένα χάρτη, αποκόμματα εφημερίδων, 9 τραγούδια, μαντινάδες, αφηγήσεις και 91 φωτογραφίες (οι περισσότερες των οποίων ανέκδοτες) προσπάθησα να προσεγγίσω τη μορφή, το χαρακτήρα, τις αξίες και κυρίως τη μοναδική παρουσία και συμμετοχή στον αντιστασιακό αγώνα της Κρήτης του Αρχηγού Ανωγείων και Άνω Μυλοποτάμου Γιάννη Δραμουντάνη-Στεφανογιάννη. Ενός άξιου ηγήτορα που, όχι μόνο οδήγησε τους συμπολεμιστές του τα δύσκολα χρόνια της ναζιστικής κατοχής, αλλά πρόσφερε στο τέλος και την ίδια τη ζωή του στο βωμό των υπέρτατων αξιών της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας, όταν στις 13 Φεβρουαρίου 1944 έπεφτε νεκρός στα χώματα του ηρωικού χωριού του από τις δολοφονικές σφαίρες των κατακτητών.