Αμέσως μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Γερμανούς και την ανεύρεση του πτώματος του Τζων Πεντλέμπουρυ, ο Κρουσώνας βρέθηκε σε δεινή θέση. Γνωρίζοντας οι Γερμανοί τη συμμετοχή του Αντώνη Γρηγοράκη ή Σατανά και των Κρουσανιωτών στη μάχη της Κρήτης τον Μάιο του 1941 και στη συνέχεια τη συμμετοχή τους στην εκτέλεση των Μιχάλη και Κωστή Τζουλιά το επόμενο έτος 1942, ο στρατηγός Αντρέ και ο ταγματάρχης Χάρτμαν επέβαλαν στο χωριό εξοντωτικά πρόστιμα σε αγροτοκτηνοτροφικά προϊόντα.
Τα πρόστιμα αφορούσαν όλους τους κατοίκους και υπεύθυνο για τη συγκέντρωση και απόδοσή τους στις αρχές κατοχής, όριζαν τον πρόεδρο της Κοινότητας. Στο αρχείο της γερμανικής Στρατιωτικής Διοίκησης Κρήτης, ΑΓΣΔΚ, δεκάδες έγγραφα αφορούν πρόστιμα που επιβλήθηκαν στους κατοίκους του Κρουσώνα.
Πολλά απ’ αυτά για την αποκοπή τηλεφωνικών καλωδίων, για τις εκτελέσεις των Μιχάλη και Κωστή Τζουλιά, για τη μη προσέλευση εργατών στην καταναγκαστική εργασία κ.ά. Συνήθως οι Κρουσανιώτες παρέδιδαν λάδι και αμνοερίφια.
Σε έγγραφο της εταιρείας ΤΑΛΩΣ με ημερομηνία 28 Οκτωβρίου 1942 και σε σύνολο 63 χωριών του νομού Ηρακλείου, στον Κρουσώνα επιβάλλεται το μεγαλύτερο πρόστιμο σε ποσότητα λαδιού, 2.500 οκάδες.
Με διαταγή της 28ης Οκτωβρίου 1942 ο Γερμανός Διοικητής Κρήτης Στρατηγός Αντρέ κηρύσσει το Κρουσανιώτικο αόρη «νεκρή ζώνη» την οποία διατηρούν και οι επόμενοι Γερμανοί Διοικητές Μπρόγερ και Μίλερ, μέχρι τον Οκτώβρη του 1944 που εγκαταλείπουν το Ηράκλειο και συμπτύσσονται στην «Οχυρά θέση Χανίων».
Ο Κρουσώνας με τα μέτρα που παίρνονται σε βάρος των κατοίκων του λεηλατείται από τα γεωργικά και κτηνοτροφικά του προϊόντα και κυρίως από τη βασική τροφή, το λάδι, απαγορεύεται στους κτηνοτρόφους να διατηρούν κοπάδια αφού δεν μπορούν ν’ανέβουν στα βουνά τους, και πολιορκείται καθημερινά από Γερμανούς με ομάδες δωσίλογων, που συλλαμβάνουν βασανίζουν και εκτελούν Κρουσανιώτες.
Από τις έρευνες και τη μελέτη περιπτώσεων, ο Κρουσώνας είναι το μοναδικό χωριό της Κρήτης που τα χρόνια 1941-1944 έδωσε αυτόν τον πολυμέτωπο αγώνα. Αγώνα επιβίωσης και αγώνα ελευθερίας. Οι αντάρτες του χωριού αγωνίζονταν εναντίον των Γερμανών, εναντίον των δωσίλογων και αρνητών της πατρίδας τους, εναντίον της εξαθλίωσης και της πείνας που επέβαλαν οι κατακτητές. Και τον αγώνα αυτόν τον έδωσαν μέχρι το τέλος με δεκάδες θύματα.
Ακολουθούν τρεις (3) μελέτες περιπτώσεων της Αντίστασης των Κρουσανιωτών την περίοδο της κατοχής 1941-1944: Α. Οι Γερμανοί καίνε και λεηλατούν δεκαεφτά (17) σπίτια. Το πρωί της 20ης Μαΐου 1942 εκτελούνται από άντρες της Ανεξάρτητης Ανταρτικής Ομάδος Σατανά ο Μιχάλης Τζουλιάς, διορισμένος Πρόεδρος του Κρουσώνα από τις αρχές κατοχής και ο γιος του Κώστας Τζουλιάς. Μόλις το γεγονός έγινε γνωστό σους αξιωματούχους της Βέρμαχτ, καταφτάνουν στον Κρουσώνα πλήθος γερμανικών αυτοκινήτων με πάνοπλους στρατιώτες.
Συλλαμβάνουν και εκτελούν Κρουσανιώτες και καίνε δεκαεφτά σπίτια. Τα σπίτια υπέδειξε ο Νικόλαος Τζουλιάς, γιος του Προέδρου της Κοινότητας Μιχάλη Τζουλιά, ο οποίος γλίτωσε από τις σφαίρες των ανδρών της Ανεξάρτητης Ανταρτικής Ομάδας Σατανά στην επιχείρηση που σκοτώθηκε ο πατέρας και ο αδερφός του. Ήταν σπίτια που ανήκαν στους ίδιους τους πρωταγωνιστές των γεγονότων, Αρχηγό Αντώνη Γρηγοράκη-Σατανά, αδελφούς Δομαλάκη, Νικόλαο Βιδάκη-Τσικαλά, Ιωάννη Ανδρεαδάκη, Χαράλαμπο Γιανναδάκη και στους στενούς συγγενείς τους.
Τα σπίτια που πυρπολήθηκαν αφού πρώτα λεηλατήθηκαν, αναφέρονται στο βιβλίο του Οπλαρχηγού Καπετάν Χαράλαμπου Γιανναδάκη “Αναμνήσεις από τα περασμένα” που εκδόθηκε στο Ηράκλειο το 1995 και είναι τα σπίτια των:
1) Αντωνίου Γρηγοράκη ή Σατανά
2) Χαράλαμπου Ν. Γιανναδάκη
3) Αντωνίου Δομαλάκη
4) Δημητρίου Δομαλάκη
5) Ιωάννη Ανδρεαδάκη
6) Νικολάου Βιδάκη
7) Σοφίας Δομαλάκη
8) Γεωργίου Ν. Γιανναδάκη
9) Κατίνας Ν. Γιανναδάκη
10) Μιχαήλ Σαββάκη
11) Γεωργίου Γωνιανάκη
12) Εμμανουήλ Γωνιανάκη
13) Νικολάου Βιδοζαχαράκη
14) Ευαγγέλου Κοκολογιαννάκη
15) Εμμανουήλ Βιδάκη
16) Αστρινού Τζωράκη
17) Κώστα Ν. Γιανναδάκη
Σε χειρόγραφο σημείωμα που μας παρέδωσε ο αντιστασιακός Φανουράκης Κωνσταντίνος με ημερομηνία 28 Σεπτεμβρίου 2007, αναφέρει ότι οι Γερμανοί πυρπόλησαν και λεηλάτησαν δεκαπέντε (15) σπίτια. Η διαφορά με την κατάσταση του Καπετάν Χαράλαμπου Γιανναδάκη είναι ότι δεν αναγράφονται τα σπίτια των Γεωργίου Ν. Γιανναδάκη, Κατίνας Ν. Γιανναδάκη και Κώστα Ν. Γιανναδάκη και περιλαμβάνεται ένα σπίτι, του Καμαρίτη Γεωργίου.
Άλλη χειρόγραφη κατάσταση με τίτλο «Ονομαστική Κατάστασις φονευθέντων, εξαφανισθέντων και κατεστραφέντων οικιών υπό των Γερμανών» της κοινότητος Κρουσώνος, αναφέρει δεκατρείς εμπρησμούς οικιών και δύο λεηλασίες σπιτιών. (Γεώργιος Ξυλούρης του Μύρωνα, χειρόγραφο χωρίς ημερομηνία, αρχείο Κοινότητος Κρουσώνα).
Β. Ο Αντώνης Δομαλάκης υψώνει την ελληνική σημαία στη Νομαρχία Ηρακλείου, (11 Οκτωβρίου 1944)
Στις 11 Οκτωβρίου 1944 από το πρωί οι γερμανικές δυνάμεις ετοιμάζονται να αποχωρήσουν από την πόλη του Ηρακλείου και να συμπτυχθούν στα Χανιά, στην «Οχυρά θέση Χανίων», όπως ονομάστηκε αργότερα.
Εκεί θα παραμείνουν μέχρι τη συνθηκολόγηση της Γερμανίας στις 9 Μαΐου 1945.
(Στις 9 Μαΐου 1945 λίγο πριν το μεσημέρι, μπροστά στους στρατάρχες Αϊζενχάουερ και Ζούκωφ, υπογράφεται η άνευ όρων παράδοση της Γερμανίας. Αυτή η ημέρα σηματοδότησε και το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη).
Τα μηχανοκίνητα οχήματα συγκεντρώνονται στην πλατεία Ελευθερίας σε φάλαγγα και φτάνουν μέχρι την έξοδο σχεδόν του Ηρακλείου. Τα συνοδεύουν οι Γερμανοί στρατιώτες με τον οπλισμό τους. Οι άντρες της αντίστασης παρακολουθούν χωρίς να παρενοχλούν τους κατακτητές εκτός μικρών εξαιρέσεων. Είχε προηγηθεί συμφωνία για την αναίμακτη αποχώρηση των κατοχικών δυνάμεων.
Η εκκίνηση δόθηκε λίγο μετά το μεσημέρι και τελείωσε στις 4 η ώρα το απόγευμα. Τέσσερις Κρουσανιώτες της Ανεξάρτητης Ανταρτικής Ομάδος Σατανά, οι Αντώνης και Δημήτρης Δομαλάκης, ο… Στουμπάκης και ο Ιωάννης Φασουλάκης σπεύδουν στη Νομαρχία Ηρακλείου με ένα σκοπό. Να υψώσουν την ελληνική σημαία στη θέση της ναζιστικής που κυμάτιζε μέχρι την 11η Οκτωβρίου 1944.
Το ρόλο αυτό αναλαμβάνει ο Αντώνης Δομαλάκης. Έτσι στις 4 το απόγευμα, η ελληνική σημαία κυματίζει στον ιστό της Νομαρχίας Ηρακλείου και η πόλη μετά από 1.229 ημέρες κατοχής (1 Ιουνίου 1941-11 Οκτωβρίου 1944) αναπνέει ελεύθερη.
Από την εφημερίδα του Ηρακλείου ΤΟΛΜΗ, ανασύραμε ένα δημοσίευμα με ημερομηνία Κυριακή 22 Οκτωβρίου 2006 του εξαιρετικού ερευνητή Νίκου Παρασκευά, με λεπτομέρειες για την ύψωση της σημαίας από τον Αντώνη Δομαλάκη και τους άντρες της Ανεξάρτητης Ανταρτικής Ομάδος Σατανά, στο μπαλκόνι της Νομαρχίας Ηρακλείου. Γράφει ο Νίκος Παρασκευάς:
«Η αποχώρηση των Κατοχικών Στρατευμάτων έγινε στις 11 Οκτωβρίου 1944. Τι έγινε λοιπόν στις 2 το μεσημέρι έξω από την νομαρχία, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Ενωμοτάρχη Κουκουριτάκη, (σημ.: Γεώργιος Κουκουριτάκης, απόστρατος Ταγματάρχης Χωροφυλακής στο κίνημα του 1935), που ήταν σε υπηρεσία στο μέρος αυτό. Υπήρχε νεκρική σιγή. Κανένας δεν κυκλοφορούσε.
Ο Κατοχικός Στρατός βρισκόταν συντεταγμένος κατά φάλαγγες. Έξω από το κτίριο του Δικαστηρίου προχωρούσε έως την Πλατιά Στράτα κατά φάλαγγες- φάλαγγες (όπως προείπαμε). Η φάλαγγα έφθανε στη Χανιώπορτα κι από εκεί μέχρι τα σημερινά γραφεία της Ενώσεως. Όλοι ήταν σε αμηχανία σύμφωνα με την μαρτυρία του Κουκουριτάκη, ένα τζιπ ήταν έξω από την νομαρχία.
Ξαφνικά κατέβηκε ο επικεφαλής των κατοχικών δυνάμεων. Πριν επιβιβαστεί στο τζιπ έξω από το κτίριο του παλαιού Κατράντζου τον πλησίασε ένας Σουηδός λοχαγός του Ερυθρού Σταυρού και του ζήτησε και υπέγραψε την παράδοση της νομαρχίας. Εκείνος το έπραξε.
Στον ιστό της νομαρχίας δεν υπήρχε σημαία, μόνο το κορδόνι δεμένο. Από την Αβέρωφ μέχρι και το Αρχαιολογικό Μουσείο υπήρχαν συρματοπλέγματα. Τη στιγμή που έβαζε την υπογραφή εμφανίζονται έξω από το σημερινό μαγαζί Κρυστάλ τέσσερεις οπλοφόροι με βηματισμό παρελάσεως. Είναι οι Κρουσανιώτες. Ο Αντώνης και ο Δημήτρης Δομαλάκης, ο Στουμπάκης και τους συνοδεύει ο Ιωάννης Φασουλάκης ή Μυρίζης με μια αμερικάνικη σάλπιγγα.
Πλησιάζουν το κτίριο της νομαρχίας με βηματισμό. Ο Αντώνης Δομαλάκης έκανε την έπαρση της σημαίας, οι άλλοι κάνουν παρουσία όπλα, ο Ιωάννης Φασουλάκης σαλπίζει.
Την ίδια στιγμή η φάλαγγα του Κατοχικού Στρατού, ξεκινά για έξοδο. Λίγο πριν την έπαρση της σημαίας από το Καπετανάκειο ένας κατοχικός στρατιώτης κατέβασε τη ναζιστική σημαία με όπλο κρεμασμένο στον ώμο και την κάννη στραμμένη προς το έδαφος αποχωρούσε.
Ο Νικόλαος Κόκκινος εκτελούσε ασφάλεια αυτών που έκαναν την επίσημη έπαρση, θυμάται ότι οι προφυλακές της αριστεράς που βρίσκονταν πίσω από την Ανάληψη πυροβόλησαν και σκότωσαν το στρατιώτη εκείνο.
Πράξη άκαιρη διότι ο πόλεμος είχε τελειώσει. Αφού πέρασε η φάλαγγα των Κατοχικών Στρατευμάτων μετά το σημερινό ξενοδοχείο «Ηράκλειο», επί της Καλοκαιρινού, τότε ξεθάρρεψαν οι κάτοικοι της Ξύλινης Τάμπιας και όρμησαν στο κέντρο του Ηρακλείου να πανηγυρίσουν τη νίκη. Χτύπησαν την καμπάνα του Αγίου Μηνά.
Το Ηράκλειο γέμισε αστραπιαία με αμερικανικές, αγγλικές και ελληνικές σημαίες. Η καμπάνα του Αγίου Μηνά χτυπά συνέχεια. Ο Καπετάν-Πετρακογιώργης με το επιτελείο του βαδίζουν με τα πόδια για την εκκλησία του Αγίου Μηνά. Ο Καπετάν Χαράλαμπος Γιανναδάκης καβάλα στο άλογο μπαίνει από το Γυαλί- Κιόσκι και κατευθύνεται προς το Μποδοσάκειο.
Ο Καπετάν Αντρεαδογιάννης βαδίζει προς την οικία Πωλιουδάκη για να τον συλλάβει. Εκεί είχε ένα ευτράπελο συμβάν με μια λουόμενη εντός της οικίας της.
Η ομάδα του Νάθενα από τις Γωνιές μπαίνει στο Ηράκλειο.
Ο Καπετάν Μπαντουβάς με εμπροσθοφυλακή το Μανιάκο περνά από το Μετόχι του Ατζέμη και καταφέρνει να μπει στο Κάστρο. Ο αγγελιοφόρος της ΕΟΚ Κώστας Τζωρακάκης από τις Δαφνές θυμόταν ότι σε κάθε συνάντηση που είχε με Γερμανούς επαναλάμβανε τη λέξη «σέβας». Αυτός λοιπόν με άλλους Δαφνιανούς ανέβασαν στην ταράτσα του Καπετανάκειου ένα πολυβόλο για να προλάβουν ακρότητες. Ο Καπετάν Μπουτζαλής μπαίνει στο Ηράκλειο.
Οι αριστεροί εισέρχονται από την οδό Έβανς. Ξεχωρίζει ο Νικόδημος Κριτσωτάκης. Εισέρχονται και οι Ανωγειανοί οι οποίοι στρατοπεδεύουν στο Βαλιδέ Τζαμί και συνεδριάζουν για τα περαιτέρω. Ο λαός πανηγυρίζει τη νίκη ύστερα από 4 χρόνια ζόφου».
Γ. Η Ανεξάρτητη Ανταρτική Ομάδα Σατανά συμμετέχει στη συγκρότηση Εθνικού Τακτικού Στρατού με τριάντα (30) άνδρες.
Στις 22 Σεπτεμβρίου 1944, με διαταγή του ο Αντ/χης Ανδρέας Νάθενας συγκροτεί Εθνικό Τακτικό Στρατό από τους Αρχηγούς και τους άνδρες των ανταρτικών τους Ομάδων. Η συνολική δύναμη του Εθνικού Τακτικού Στρατού για το Ηράκλειο, ανέρχονταν σε 600 άνδρες και το Σύνταγμα που δημιουργήθηκε ονομάστηκε 3ο Σύνταγμα Κρητών. Έδρα του Διοικητή του Συντάγματος ορίστηκε το χωριό Κανλί Καστέλι (σημερινός Προφήτης Ηλίας).
Η κύρια αποστολή της συγκρότησης του Εθνικού Τακτικού Στρατού ήταν να περιφρουρηθούν τα υλικά και οι εγκαταστάσεις που θα άφηναν πίσω τους οι Γερμανοί όταν θα αποχωρούσαν από το Ηράκλειο και η ειρήνευση του πληθυσμού το μεσοδιάστημα της αποχώρησης των κατακτητών ως την εγκατάσταση Κυβέρνησης στην Ελλάδα.
Η διαταγή του Αντισυνταγματάρχη Ανδρέα Νάθενα με ημερομηνία 22 Σεπτεμβρίου 1944, αναφέρει τα εξής:
«ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΑΤΑΓΗ Συγκρότησης Εθνικού Τακτικού Στρατού
Κατόπιν της επελθούσης χθες συμφωνίας μεταξύ των Νομαρχιακών Επιτροπών Ε.Ο.Κ – Ε.Α.Μ και ηγετών των Ανταρτικών Ομάδων παρόντος και του υποφαινομένου περί συγκροτήσεως Εθνικού Στρατού, ΚΑΘΟΡΙΖΩ τα κάτωθι:
Ι) Τιμής ένεκεν, λόγω των υπηρεσιών τας οποίας προσέφεραν οι διάφοροι Ανταρτικαί Ομάδες κατά την διάρκεια της Κατοχής και των αγώνων των κατά των κατακτητών, θα παραμείνωσιν αύται εν ενεργεία, συνεχίζουσαι τον αγώναν, διατηρούσαι δύναμιν οίαν είχον πριν ή δημιουργηθεί η παρούσα κατάστασις
(αποχώρησις Γερμανών ), ως ο κάτωθι πίναξ:
1) Πετρακογιώργης 100
2) Ποδιάς Ιωάννης 80
3) Σαμαρείτης Νικόλ. 80
4) Πλεύρης – Μπαντουβάς Ιωάν. 120
5) Παπάς Δημ. 20
6) Ομάς Κρουσώνος 30
7) Νάθενας Θωμάς 10
8) Σηφογιάννης 10
9) Μπαντουβάς Νικόλ. 20
10) Μπουτζαλής Αναστ. 10
11) Ομάς Ανωγείων 120
Σύνολον: 600
ΙΙ) Η υπόλοιπος Δύναμις θα διατεθή από 08.00 ώρας της αύριον εις ημάς ίνα προβώμεν εις την οργάνωσιν τούτων προς συγκρότησιν Εθνικού Τακτικού Στρατού. Η σύνθεσις των οργανωθησωμένων Τμημάτων θα είναι παραπλήσια προς την σύνθεσιν του Αγγλικού Στρατού.
Οι άνδρες οίτινες θα διατεθώσιν δια την συγκρότησιν θα συνοδεύονται με ονομαστικάς καταστάσεις, εν αις θα εμφαίνηται βαθμός εκάστου, φέροντες και τον οπλισμόν των.
Εκ τούτων οι ευρισκόμενοι εις την περιοχήν Αρχανών- Βασιλιές- Πηρούνι Μετόχι- Άγιον Θωμάν – Δαφνές και εν γένει Επαρχίαν Μαλεβιζίου θα κινηθώσιν αύριον πρωϊαν κατευθυνόμενοι εις Κανλί Καστέλλι, ένθα θα οργανωθώσιν εις τμήματα. Οι ευρισκόμενοι εις Επαρχίαν Πεδιάδος, Στρατός, Ε.Λ.ΛΑ.Σ και Ομάδες Πλεύρη – Μπαντουβάδων θα παραμείνωσιν εις ας θέσεις ευρίσκονται μέχρι νεωτέρας διαταγής.
Πιθανώς αποσταλεί εκείσε Αξ/κός Επιτελείου δια την οργάνωσιν. Ν’ αναφέρωσιν μόνον άμα λήψει παρούσης αι ανωτέρω Ομάδες τον αριθμόν των ανδρών, ους θα διαθέσωσιν δια την συγκρότησιν του Τακτικού Στρατού.
ΙΙΙ) Άπασαι αι ανωτέρω Δυνάμεις, τόσον αι Ανταρτικαί Ομάδες, όσον και ο Τακτικός Στρατός υπάγονται υπό τας Διαταγάς της Στρατιωτικής Δ/σεως. Την Διοίκησιν του συγκροτηθησομένου Συντάγματος θα διατηρήσω προσωρινώς. Το συγκροτηθησόμενον Σύνταγμα θα ονομασθή 3ο Σύνταγμα Κρητών υπ’ αριθμ. 43.
Η Επιμελητειακή Επιτροπή, προς ην κοινοποιείται η παρούσα θα μεριμνήσει δια την ταχείαν μεταφοράν των αναγκαιούντων τροφίμων.
Ο ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ Δ/ΤΗΣ
Νάθενας Ανδρέας, Αντ/ρχης Πεζικού».