Ο Χαράλαμπος Μαμουνάκης από την Ιεράπετρα, με τη σύζυγό του Άννα (Σφακιανάκη), απέκτησαν δώδεκα παιδιά. Τον Αντώνιο, τον Εμμανουήλ, τον Δημήτριο, τη Γαλάτεια, τον Ιωσήφ, τη Μαρίνα, τον Ιωάννη, τον Νικόλαο, τον Γεώργιο, τον Αγησίλαο, την Ελπίδα και την Εριέττα.
Ο πρώτος γιος δικηγόρος Αντώνιος, Γραμματέας της νεολαίας του κόμματος των Φιλελευθέρων του Ελευθερίου Βενιζέλου. Ο Ιωάννης που πήρε μέρος στη Μάχη της Κρήτης στο Μάλεμε μαζί με τους αδελφούς του Εμμανουήλ και Ιωσήφ, κατέφυγαν καταδιωκόμενοι των γερμανικών και ιταλικών αρχών κατοχής στη Μέση Ανατολή τα χρόνια 1941-1944.
Η Γαλάτεια με τον σύζυγό της Γεώργιο Χανιωτάκη, την αδελφή της Μαρίνα και τον πατέρα τους Χαράλαμπο, ήταν μέλη της Φορς 133, (Ειδική υπηρεσία του Συμμαχικού Στρατηγείου για την κατεχόμενη Ελλάδα) και συνέλεγαν πληροφορίες από την ευρύτερη περιοχή της Ιεράπετρας για τις δυνάμεις και τη δράση του κατοχικού στρατού.
Ο Αγησίλαος, ταξίαρχος και στρατοδίκης στη δίκη των χουντικών, φώτισε με την παρουσία και τις παρεμβάσεις του τα γεγονότα της εποχής, αντιδρώντας έντονα στις φτηνές απολογίες των βασανιστών του Σπύρου Μουστακλή.
Στο σύνολό της, η οικογένεια του Γεραπετρίτη Χαράλαμπου Μαμουνάκη, γιοι, κόρες, γαμπροί, ΟΛΟΙ, έγραψε τη δική της σελίδα στο βιβλίο της νεότερης ιστορίας της Ελλάδας.
Στο σημερινό μας άρθρο, θα εστιάσουμε στη δράση του Επίατρου Εμμανουήλ Μαμουνάκη τα χρόνια της κατοχής, χωρίς να υποτιμήσουμε τη συμμετοχή και των υπόλοιπων μελών της οικογένειας. Στον Εμμανουήλ Μαμουνάκη, που μετά τη φυγή του στη Μέση Ανατολή, εντλάχθηκε στην 3η Ελληνική Ορεινή Ταξιαρχία – Ρίμινι.
Η κ. Άννα Μαμουνάκη, κόρη του Εμμανουήλ Χαράλαμπου Μαμουνάκη, για τη δράση του πατέρα της τα κατοχικά χρόνια μας απέστειλε φωτογραφίες και έγγραφα, σημειώνοντας: Σας αποστέλλω φωτογραφικό υλικό από τη δράση του πατέρα μου Εμμ. Μαμουνάκη στη Μέση Ανατολή. Επίσης, σύντομο βιογραφικό σημείωμα (βασικές σπουδές, δράσεις σε πεδία μαχών, από αποσπάσματα του προσωπικού του ημερολογίου, τα οποία βρήκα στο πατρικό στην Ιεράπετρα, και μαρτυρίες προσώπων που σχετίζονται με τα γεγονότα της εποχής αυτής).
Συγκεκριμένα, η κ. Άννα Μαμουνάκη γράφει:
«Ο Εμμανουήλ Χαραλάμπους Μαμουνάκης (Ιεράπετρα Ν. Λασιθίου Κρήτης 6/4/1911 – 401 Στρατιωτικό Νοσοκομείο Αθήνας 6/4/1986). Δευτερότοκος γιος από 12 αδέρφια δούλευε από πολύ νωρίς με τον εργολάβο οικοδομών πατέρα του και μετά τις βασικές σπουδές πέρασε στην Ιατρική Σχολή Αθηνών, δουλεύοντας παράλληλα. Μετά την αποφοίτησή του και την επιτυχία σε διαγωνισμό του Υπουργείου Υγείας, ανέλαβε θέση διευθυντή του αντιτραχωματικού αγώνα (αρρώστια των ματιών) στον νομό Λασιθίου το 1938, ιδρύοντας 5 ιατρεία. Σε Άγιο Νικόλαο, Κριτσά, Ιεράπετρα, Βαϊνιά και Σητεία.
Με την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου, εγγράφεται στις 29 Οκτωβρίου 1940 στις ένοπλες δυνάμεις με τον βαθμό του υπιάτρου. Τέλος Νοεμβρίου με άλλους 60 περίπου ιατρούς, μέσω Χανίων μετακινούνται για το μέτωπο».
Ο Εμμανουήλ Χαρ. Μαμουνάκης, σημειώνει στο ημερολόγιό του:
«Δια του κέντρου διαλογής Αθηνών προωθούμεθα μέσω Μπράλου εις Λάρισα. Εκεί πήραμε το βάπτισμα του σκληρού πολέμου, δια συνεχών αεροπορικών βομβαρδισμών. Εν συνεχεία μετακινούμεθα στα Γιάννενα και εκείθεν στην Παραμυθίαν».
Ο Εμμανουήλ Μαμουνάκης, ως γιατρός της 6ης μοίρας αντιαεροπορικού πυροβολικού, τραυματίζεται στην προσπάθεια διάσωσης τραυματιών. Από μαρτυρία του Κωνσταντίνου Μαλλιαράκη (συνταξιούχος κτηνίατρος από Μορόνι Μεσσαράς, τώρα κατοίκου Ανωπόλεως Ηρακλείου), όπως έμαθε από συμπολεμιστές του αδερφού του, ο Εμμανουήλ Μαμουνάκης με κίνδυνο της ζωής του, υψώνοντας τη λευκή σημαία, έτρεξε στο ανάχωμα όπου είχαν τραυματιστεί Έλληνες στρατιώτες και ανέσυρε τον Μιχαήλ Μαλλιαράκη, βαριά τραυματισμένο που παρά τις προσπάθειες τελικά υπέκυψε (το όνομα του θανόντος αναγράφεται στο ημερολόγιο πεσόντων στο Μνημείο Ηρώων στο Καλπάκι). Και συνεχίζει στο ημερολόγιό του ο Εμμανουήλ Μαμουνάκης:
ìΜετά την εισβολή των Γερμανών, διατάσσεται η εκκένωση του στρατιωτικού νοσοκομείου που είχε εγκατασταθεί στην Παιδαγωγική Ακαδημία Ιωαννίνων. Επί κεφαλής κλιμακίου τραυματιών και ασθενών, φτάνω στας Αθήνας. Μέσω φρουραρχείου, μετακινήθημεν στην Κρήτη, τόσο Κρήτες όσο και εκ της λοιπής Ελλάδας, για να συνεχίσωμεν τον αγώνα. Η πτώσις των αλεξιπτωτιστών με βρίσκει
υπηρετούντα στην Νεάπολιν Μεραμβέλλου. Το τμήμα μου μετακινείται στο Ηράκλειον και εγκαθίσταται στα υψώματα νοτίως της Σχολής ΣΕΑΠ. Μετά την κατάληψη της Κρήτης υπό των Γερμανών, δια του οροπεδίου Λασιθίου, ύστερα από πολλές περιπέτειες φτάνω στην Κριτσά. Εκεί η θεία μου, σύζυγος του αδερφού του πατρός μου, βρήκε ένα γαϊδουράκι το οποίον με μετέφερεν στην Ιεράπετρα”.
Ακολουθεί μαρτυρία, τον Δεκέμβριο του 2009, του αδερφού του Αγησιλάου Μαμουνάκη, ο οποίος τότε ήταν 14 ετών: ìΣε διαμορφωμένο δωμάτιο του πατρικού μας σπιτιού, ο Μανώλης δεχόταν πολλούς ασθενείς (και Ιταλούς, με αφροδίσια κυρίως νοσήματα, οι οποίοι τον αντάμειβαν πλουσιοπάροχα και όλοι τον σεβόντουσαν). Αυτός, όμως, για την ιδέα της λευτεριάς, τα εγκαταλείπει όλα και θέλησε να ακολουθήσει τον αδερφό μας αξιωματικό Γιάννη Μαμουνάκη που είχε ήδη φύγει στην Μέση Ανατολή».
Και συνεχίζουμε από το ημερολόγιο του Εμμανουήλ Μαμουνάκη: ìΑρχές Δεκεμβρίου 1941, πληροφορούμαι ότι από τον όρμον Τσούτσουρο Βιάννου, ελληνικόν υποβρύχιον μεταφέρει στρατιωτικούς στην Αίγυπτον, όπου έχει εγκατασταθεί η ελληνική κυβέρνησις. Στην Ιεράπετραν, συνεννοούμαι με τους συγχωριανούς μου Κανούπην Γεώργιον, Ζήσην Γεώργιον και Μάρκον Κορνάρον και με πλήρη μυστικότητα φτάνομεν στον Τσούτσουρο Βιάννου, όπου συναντούμε τον Νίκο Σουρήν, εντεταλμένο δια τας αποστολάς στην Αίγυπτον.
Στας 9 Δεκεμβρίου 1941, την 12η νυκτερινή, καταφτάνει το ελληνικόν υποβρύχιον Τρίτων και μας παραλαμβάνει. Στην Αλεξάνδρειαν φτάνομε στας 13 του Δεκεμβρίου και εγγραφόμεθα στας ελληνικάς ενόπλους δυνάμεις. Εκεί υπηρέτησα αλληλοδιαδόχως σε Κάιρο, Ασμάρα Ερυθραίας, Παλαιστίνη».
O Γεώργιος Ν. Παπαγεωργίου (έφεδρος αξιωματικός Τεχνικού Σώματος Στρατού Ξηράς, ραδιοτεχνολόγος, υπεύθυνος ιδιωτικού Ραδιοφωνικού Σταθμού Ανατολικής Κρήτης 1961-2006, ερευνητής δράσεων Ιεραπετριτών σε ιστορικές περιόδους, τώρα κάτοικος Ιεράπετρας), τον Ιούλιο του 2006 καταθέτει τη μαρτυρία του:
«Ο Εμμανουήλ Μαμουνάκης, με την ιδιότητα του υπιάτρου, εντάχτηκε με τον αδερφό του Γιάννη Μαμουνάκη στην 3η Ορεινή Ταξιαρχία, με διοικητή τον συνταγματάρχη Πεζικού Θρασύβουλο Τσακαλώτο. Από την Τρίπολη Λιβάνου, μετά από σύντομη εκπαίδευση, τον Αύγουστο του 1944 από το λιμάνι της Χάιφας, η 3η Ελληνική Ορεινή Ταξιαρχία προωθείται στον Τάραντα της Ιταλίας. Τελικά, καταλαμβάνουν το Ρίμινι στις 21 Σεπτεμβρίου 1944. Οι περισσότεροι επέστρεψαν στην Ελλάδα τον Νοέμβριο του1944, όπου τους υποδέχτηκαν με συγκίνηση και ενθουσιασμό».
Σύμφωνα με τα γραφόμενα του Εμμανουήλ Μαμουνάκη, ο ίδιος πήγε ξανά στην Παλαιστίνη και επανήλθε στην Ελλάδα τον Οκτώβριο 1945. Τον Ιανουάριο του 1946 τοποθετείται στο στρατιωτικό νοσοκομείο Ηρακλείου. Κατά τον εμφύλιο, ως στρατιωτικός γιατρός προσέφερε τις υπηρεσίες του και στις δυο πλευρές, επιδεικνύοντας «ανωτέραν αντίληψιν καθήκοντος». Στις συγκυρίες αυτές, μάλιστα, έσωσε τον τραυματία Γεώργιο Χατζάκη από το Καστέλλι Πεδιάδος, γνωστό για τις αριστερές πεποιθήσεις του, γεγονός που έγινε αφορμή φιλίας μεταξύ τους η οποία επισφραγίστηκε με βάπτιση παιδιού δίνοντας το όνομα Εμμανουήλ Γεωργίου Χατζάκης. Επίσης, ο πατέρας μου ανέφερε τη φιλία του με τον Αντώνη Παπαλεωνίδα της ομάδας απαγωγής του στρατηγού Κράιπε, κάτι που επιβεβαίωσε ο αδερφός του Μιχάλης Παπαλεωνίδας στις συνομιλίες μας όταν τον επισκεπτόμουν στο γηροκομείο Καλοκαιρινού, αναζητώντας στοιχεία για την αντίσταση.
Και συνεχίζει στο ημερολόγιό του ο Εμμανουήλ Μαμουνάκης:
ì«Το 1950 μετατίθεμαι στο 401 Στρατιωτικόν Νοσοκομείον Αθηνών. Το 1952 αποστέλλομαι στην Αμερικήν, για μετεκπαίδευση, στο San Antonio Texas, όπου παρέμεινα από τον Φεβρουάριον μέχρι τον Οκτώβριον. Επανερχόμενος εξ Αμερικής, τοποθετούμαι ως διευθυντής του 419 Στρατιωτικού Νοσοκομείου Ηρακλείου Κρήτης. Το 1952 παρά την αίτησιν μου να απολυθώ, δεν το επιτυγχάνω και παραμένω στην υπηρεσίαν του στρατεύματος ως έφεδρος εκ μονίμου, επ’ αόριστον. Τελικώς απελύθην την 1η Απριλίου 1958».
Ο Εμμανουήλ Χαράλαμπου Μαμουνάκης, για τη δράση του στα μέτωπα των μαχών σε Ελλάδα και Μέση Ανατολή, τιμήθηκε με τρεις (3) πολεμικούς σταυρούς, δύο (2) μετάλλια εξαίρετων πράξεων, χρυσό σταυρό του τάγματος του Φοίνικος μετά ξίφους, μετάλλιο στρατιωτικής αξίας Δ΄ τάξεως, μετάλλιο αναμνηστικό ελληνοϊταλικού – ελληνογερμανικού πολέμου.
Ο αδελφός του Εμμανουήλ Μαμουνάκη Αγησίλαος, τον Δεκέμβριο του 2009, λέει για τα παράσημα του αδελφού του:
ì«τα παράσημα τα φορούσε πάντα, μια ουλή στο μέτωπο και μια πίσω στον αυχένα, από σφαίρες, στην εκτέλεση του καθήκοντος».
Για την συμμετοχή του στις επιχειρήσεις της 3ης Ελληνικής Ορεινής Ταξιαρχίας στο Ρίμινι, αποστέλλετο στον ίδιο και μετά τον θάνατό του στην οικογένειά του, Ενημερωτικό Δελτίο του Πανελλήνιου Συνδέσμου Πολεμιστών Εκστρατευτικών Σωμάτων Μέσης Ανατολής Ριμινιτών – Ιεροχιτών (Ελ. Αλαμέιν-Νήσοι Αιγαίου-Ρίμινι) Οργάνωσις Εθνικής Αντιστάσεως. Επίσης συμμετείχε στις αποστολές που πήγαιναν από την Ελλάδα για κατάθεση στεφάνου στο Ρίμινι.
…………………….
Το καλοκαίρι του 2003, επισκεπτόμουν σχεδόν καθημερινά τον Αντιστασιακό Κίμωνα Ζωγραφάκη από το Καστέλλι Πεδιάδος και συνομιλούσαμε για τα κατοχικά χρόνια. Όλες οι αφηγήσεις του κρατήθηκαν σε μαγνητοταινίες, (περίπου είκοσι στον αριθμό, εξήντα λεπτών η κάθε μία). Όταν τελειώσαμε την καταγραφή, μου παρέδωσε φωτογραφίες και έγγραφα από τη δράση του. Ένα από τα χειρόγραφα σημειώματά του ξεχώριζε, έχοντας τριάντα δύο (32) σελίδες.
Γι’αυτό το γραπτό κείμενο, ο Κίμωνας τόνισε ότι είναι η Έκθεση δράσης του τα κατοχικά χρόνια. Είχε κατατεθεί στην Επιτροπή αναγνώρισης των αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης που είχε συσταθεί στη Νομαρχία Ηρακλείου στις αρχές της δεκαετίας του’90, (κυβέρνηση Ανδρέα Γ. Παπανδρέου).
Ακολουθεί ένα απόσπασμα του χειρογράφου, που περιλαμβάνει τις σελίδες 9,10 και 11. Ο Κίμωνας Ζωγραφάκης αναφέρεται στα αδέλφια Ιωάννη και Εμμανουήλ Μαμουνάκη από την Ιεράπετρα. Διατηρούμε την ορθογραφία και τη στίξη του εγγράφου, όπου ο Κίμωνας Ζωγραφάκης γράφει τα εξής:
«…εκείνες τις ημέρες είχα πάρει απόφαση να φύγω για τη Μέση Ανατολή για σύντομο χρονικό διάστημα, για καλυτέρευση της εκπαίδευσής μου. Είπα στο Γεώργιο Χατζηδάκη να μου ετοιμάσει ένα λεπτομερές σχέδιο για το αεροδρόμιο και ειδικότερα για τις θέσεις των καυσίμων. Μετά 2 μέρες μου έφεραν το σχέδιο και την επόμενη παίρνω τον Γεώργιο Πολεμαρχάκη και αναχωρούμε για το χωριό Άγιο Βασίλειο της Βιάννου. Στον Άγιο Βασίλειο μείναμε στο σπίτι του Γεωργίου Χρυσουλάκη που ήταν κουμπάρος μας.
Μετά από 2 μέρες ήρθα σε επαφή με τον συνταγματάρχη Αλέξανδρο Ραυτόπουλο και τον Ίλαρχο Ραπτάκη οι οποίοι μου συνέστησαν να πάμε στην Άρβη και να περιμένουμε μέχρι να μας ειδοποιήσουν, γιατί είχε γίνει εκείνες τις ημέρες η προδοσία του Τσούτσουρου απ’όπου γινόταν οι αποστολές για Μ. Ανατολή και οι Γερμανοί είχαν συλλάβει γύρω στα 8 άτομα, ανάμεσά τους και τους δύο αδελφούς Κουτεντάκη και τους είχαν εκτελέσει. Πήραμε τρόφιμα και πήγαμε στην Άρβη όπου μείναμε μερικές ημέρες αλλά επειδή έκανε κρύο πήγαμε στη Μονή του Αγίου Αντωνίου.
Οι καλόγεροι γνώριζαν τον πατέρα μου και έτσι μας έδωσαν ένα κελί πολύ ζεστό και μας περιποιήθηκαν πολύ καλά. Ο Θεός να τους συγχωρήσει γιατί αργότερα τους τουφέκισαν οι Γερμανοί. Μετά από λίγες μέρες φτάνη ο Γεώργιος Χιωτάκης, γιατρός από Χανιά και την επομένη ο Ιωάννης Μαμουνάκης ανθυπολοχαγός από την Ιεράπετρα. Αντελήφθηκα τους καλογέρους που στενοχωρήθηκαν επειδή δεν είχαν τα μέσα να φιλοξενήσουν 4 ανθρώπους.
Απεφασίσαμε τότε να κάνουμε λημέρι στο πευκόδασος που ήταν 1000 μέτρα περίπου μακρυά από τη μονή και έτσι φτιάξαμε μια καλύβα και μείναμε εκεί. Το διάστημα αυτό γνωρίσαμε τους λίγους κατοίκους της Άρβης όπως, τον Χριστόφορο Καρπαθάκη και τη γυναίκα του Σοφία που μας έκαναν εντύπωση για τη φιλοξενία τους και τον πατριωτισμό τους, τον Μιχαλαριά, ψαρά από την Ιεράπετρα που μας τροφοδοτούσε ψάρι και πολλούς άλλους ανώνυμους πατριώτες που μας βοηθούσαν.
Θυμάμαι που έλεγα τότε στην παρέα μου ότι όταν έχομε τέτοιους πατριώτες θα νικήσομε μόνο που χρειάζεται υπομονή και κουράγιο. Την προπαραμονή των Χριστουγέννων πηγαίνω στη Βιάννο για να δω τον Ραυτόπουλο και να μάθω τι γίνεται με την αποστολή. Δεν υπήρχε τίποτε νεώτερο και μου συνέστησε να πάω στο Σχοινιά και να βρω τον Ανδρέα Γαλανάκη.
Ο Ανδρέας Γαλανάκης ήταν ένας ακούραστος πατριώτης, φίλος της οικογενείας μας, συνταγματάρχης σε τιμητική αποστρατεία από τη Μικρασιατική Καταστροφή, του έλειπαν τα 2 πόδια και το ένα χέρι, ούτε μισός άνθρωπος δεν ήταν αφού όταν τον συνέλαβαν οι Γερμανοί τον άφησαν ελεύθερο γιατί τον θεώρησαν ακίνδυνο αλλά αυτός έκανε 10 σωστούς άνδρες. Δεν πήγα στο σπίτι του Γαλανάκη γιατί δεν ήθελα να γίνεται στόχος και πήγα στον φίλο μου Δημήτρη Κατσούλη ο οποίος ήταν πάρα πολύ πλούσιος και χωρίς παιδιά και διέθεσε πάρα πολλά στον αγώνα.
Στο σπίτι του συναντηθήκαμε την ημέρα των Χριστουγέννων με τον Γαλανάκη. Κουβεντιάσαμε την κατάσταση που επικρατούσε και ασχοληθήκαμε περισσότερο με τους προδότες που οργίαζαν εκείνες τις ημέρες. Για την αποστολή δεν υπήρχε τίποτε νεώτερο και μου συνέστησε να περιμένω 2-3 μέρες. Αποφάσισα να περιμένω και ο Γαλανάκης ερχόταν και συζητούσαμε για τον τρόπο δράσης μας. Μετά από 2 μέρες φτάνη ο σύνδεσμος του στρατηγείου Μ. Ανατολής, Φάκαρος λεγόταν, και μου συνέστησε ότι αν ήθελα να φύγωμε έπρεπε να πάμε στη Μονή Πρέβελη.
Του έδωσα τα ονόματα αυτών που θα φεύγαμε και μου έδωσε το σύνθημα Τομπρούκ. Ανεχώρησα για το λημέρι για να συνεννοηθώ με τους υπόλοιπους της παρέας. Έφθασα στο λημέρι την ημέρα της Πρωτοχρονιάς του 1942. Ο Μαμουνάκης αρνήθηκε να πάη στη Μ. Πρέβελη, εγώ και ο Πολεμαρχάκης αποφασίσαμε να μην πάμε, μόνο ο Χιωτάκης μου είπε να του δώσω το σύνθημα και μπορεί να πάη αυτός επειδή έτσι κι αλλιώς ο δρόμος του ήταν από εκεί.
Εγώ με τον Πολεμαρχάκη αναχωρήσαμε για την Κασταμονίτσα, ο Μαμουνάκης για την Ιεράπετρα και ο Χιωτάκης για τα Χανιά ή για τη Μ. Ανατολή. Τον Μαμουνάκη τον είδα το 1943 στο Κάιρο, μαζί με τον αδελφό του οφθαλμίατρο κάτοικο Ηρακλείου, και όπως μου είπε έφυγε με καΐκι μαζί με άλλους από την Ιεράπετρα…».
* Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος