Ο Αντ/ρχης της Ελληνικής Χωροφυλακής Γεώργιος Εμμανουήλ Μιζεράκης, γεννήθηκε στο Σκινιά Μονοφατσίου το 1923. Δεκαεφτάχρονο παλικαράκι, μυήθηκε και έγινε μέλος της Εθνικής Αντίστασης Κρήτης. Γνωρίζοντας πολλά γεγονότα της κατοχής, αφού ο ίδιος συμμετείχε σ’αυτά, μας παρέδωσε χειρόγραφο σημείωμα με τίτλο: «Ο Ελληνικός Συμμαχικός Ασύρματος στην Κρήτη».
Περιγράφει διάφορα γεγονότα που συνέβησαν, όταν ο Θωμάς Ταμιωλάκης και οι σύντροφοί του εγκαταστάθηκαν με τον Ελληνικό ασύρματο στην Κρήτη, στις 2 Απριλίου 1943. Συγκεκριμένα, ο Γεώργιος Μιζεράκης γράφει:
´Τη 2α Απριλίου 1943, με απόφαση του Συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής (Σ.Σ.Μ.Α.) και με τη συνεργασία της Ελληνικής Κυβερνήσεως, αποβιβάστηκαν στην νοτιοανατολική παραλία της επαρχίας Σητείας οι:
- Ταμιωλάκης Θωμάς – Υπαξιωματικός του Ελληνικού Στρατού
- Αγγελικούσης Αντώνιος, ναυτικός – ασυρματιστής
- Αθουσάκης Εμμανουήλ, Χωροφύλακας Ελληνικής Χωροφυλακής
- Ένας πλήρης ασύρματος
Η ομάδα αυτή και ο ασύρματος με τη βοήθεια της Εθνικής Αντιστάσεως Σητείας, από απόμερα μονοπάτια κατάφερε να φθάσει στη δυτική πλευρά των Λασιθιώτικων βουνών στο φαράγγι του «Χαυγά» και να εγκατασταθεί σε μια μικρή σπηλιά, πλησίον της μάντρας του φλογερού πατριώτου κτηνοτρόφου Ιωάννου Σηφάκη ή Σηφογιάννη, από το χωριό Κασταμονίτσα Πεδιάδος.
Σκοπός της Ομάδος Ταμιωλάκη ήτο η δημιουργία κατασκοπευτικού δικτύου, η συλλογή πληροφοριών σχετικών με τη δύναμη, τις κινήσεις και τις προθέσεις των κατακτητών Γερμανών και Ιταλών και η μετάδοσή τους στο Σ.Σ.Μ.Α. στην Αίγυπτο.
Η τοποθεσία που εγκαταστάσθηκε η Ομάδα του Θωμά Ταμιωλάκη ήτο εξαιρετική, διότι απέναντι και κάτω, βρίσκονταν το γερμανικό πολεμικό αεροδρόμιο Καστελλίου, γεμάτο με γερμανικά αεροπλάνα, αποθήκες και αντιαεροπορικές πυροβολαρχίες.
Ενώ η τοποθεσία, το φαράγγι του «Χαβγά» δεν ήτο διαβατικό μέρος και δεν δημιουργούσε υποψίες στους κατακτητές Γερμανούς και οι σύνδεσμοι και πληροφοριοδότες κινούνταν με ασφάλεια.
Ο Θωμάς Ταμιωλάκης καταγόμενος από το χωριό Κασάνοι, ήτο γνώστης της περιοχής και σε μικρό χρονικό διάστημα είχε αναπτύξει πολύ καλό πληροφοριακό δίκτυο και ο ασυρματιστής συνεχώς μετέδιδε χρήσιμες πληροφορίες για τον αγώνα.
Σε μικρή όμως απόσταση στην ίδια περιοχή στην τοποθεσία «Βατονερό» σε άλλη σπηλιά, πριν λίγο καιρό είχε εγκατασταθεί και λειτουργούσε άλλη κατασκοπευτική ομάδα. Η συμμαχική ομάδα κατασκοπείας του Άγγλου Λοχαγού Άλεξ Ρέντελ ή Αλέξη.
Δυο μυστικοί κατασκοπευτικοί ασύρματοι, σε κατεχόμενο από τον εχθρό έδαφος σε μικρή απόσταση, απαγορεύονταν για λόγους ασφαλείας και έπρεπε ο ένας ασύρματος να μετακινηθεί σε άλλη ασφαλή περιοχή.
Απεφασίσθη να μετακινηθεί ο ασύρματος του Θωμά Ταμιωλάκη, ο οποίος και άρχισε αμέσως να αναζητά κατάλληλη και ασφαλή περιοχή.
Προς το σκοπό αυτό επισκέφτηκε και τον φλογερό πατριώτη, τον ανάπηρο πολέμου και στέλεχος της Εθνικής Αντίστασης Ανδρέα Γαλανάκη στον Σκινιά.
Οι δύο, Γαλανάκης και Θωμάς και άλλοι Σκινιανοί, μετά από προσεκτική μελέτη, αποφάσισαν ο ασύρματος του Ταμιωλάκη να μετακινηθεί από το φαράγγι του «Χαβγά» στον «Πλακόσπηλιο» στο φαράγγι του Αναποδάρη ποταμού.
Μετά την απόφαση αυτή, οι Θωμάς Ταμιωλάκης, Μιχαήλ Παπαϊωάννου και Κωνσταντίνος Σακαβέλης, αναχώρησαν για το φαράγγι του «Χαβγά», να ετοιμάσουν τη μετακίνηση.
Τον Δεκέμβριο του 1943, από το σπήλαιο του «Χαβγά», στον γάιδαρο του Παπαϊωάννου που είχαν πάρει από τον Σκινιά, φόρτωσαν τις κουβέρτες, τα άρβυλα και τα μαγειρικά σκεύη, ενώ στα δυο μουλάρια φόρτωσαν τη γεννήτρια και τον ασύρματο και ξεκίνησαν.
Τον γάιδαρο που προπορεύονταν συνόδευε ο αντιστασιακός Κωνσταντίνος Σακαβέλης από το χωριό Γάσι. Αποφάσισαν να κινηθούν ημέρα, διότι τη νύχτα στον «Ξερόκαμπο» απαγορευόταν η κυκλοφορία και περιπολούσαν ένοπλοι Γερμανοί.
Πέρασαν απ το Αμαριανό, την Μαθιά και κατηφόριζαν τον αγροτικό δρόμο του χωριού Αρμάχα. Στη διασταύρωση των αγροτικών δρόμων από Καστέλλι προς Γεράκι και Αρμάχα, ο αγροφύλακας του χωριού Γεράκι, ευρισκόμενος στην τοποθεσία «Αρμενός», αντιληφθείς την κίνηση, φώναξε:
-Πού πάτε; Γερμανοί είναι μπροστά σας!
Αμέσως ο Σακαβέλης προσπάθησε να γυρίσει τον γάιδαρο προς τα πίσω, αλλά δεν τα κατάφερε. Πρόλαβε όμως και έκανε νεύμα προς τους τρεις άλλους για τον κίνδυνο και αυτός ετράπη προς την παρακείμενη ρεματιά για να αποφύγει τη σύλληψή του.
Οι Ταμιωλάκης – Αγγελικούσης και Αθουσάκης μετά το νεύμα κινδύνου, οδήγησαν τα δυο μουλάρια σε παρακείμενη ρεματιά μέσα σε πικροδάφνες και τα έκρυψαν. Αυτοί δε ανέβηκαν πιο ψηλά πίσω από βράχους και παρακολουθούσαν.
Οι Γερμανοί προέρχονταν από το προσωπικό της αντιαεροπορικής πυροβολαρχίας που είχε τοποθετηθεί στην τοποθεσία «Καμινόλακος», περιοχής του χωριού Ευαγγελισμός και χωρίς να ελέγξουν το φορτίο του γαϊδάρου, νόμισαν ότι ήτο πατάτες και οδήγησαν τον γάιδαρο στο Καστέλλι στο Φρουραρχείο, για να πάρουν και αυτοί το μερίδιό τους.
Εκεί διεπιστώθη ότι δεν ήσαν πατάτες αλλά είδη οικιακής χρήσεως και νόμισαν ότι ανήκαν σε οικογένεια που μετακινούνταν, για κείνο και το Φρουραρχείο στο Καστέλλι δεν έδωσε συνέχεια.
Οι Ταμιωλάκης, Αγγελικούσης και Αθουσάκης όταν διαπίστωσαν ότι δεν ενεργούνταν έρευνα της περιοχής, πήραν τα δυο μουλάρια και από μονοπάτια στις πλαγιές των βουνών, έφθασαν στον Σκινιά στο σπίτι του Ανδρέα Γαλανάκη.
Από Σκινιανούς προσεφέρθησαν είδη κλινοστρωμνής και κουζίνας. Διανυκτέρευσαν στον Σκινιά και το πρωί της επομένης με οδηγούς τον Ιωάννη Συμισακάκη και τον Μιχαήλ Χανιαλάκη πήγαν στη βορεινή πλευρά του φαραγγιού του Αναποδάρη ποταμού κάτω από τον γκρημνό «Πετριθιά», στον «Πλακόσπηλιο».
Ο ´Πλακόσπηλιοςª ήτο ευρύχωρος μέσα στο δάσος από σκίνους – αργουλίδες και κέδρους. Άπλωσαν την κεραία του ασυρμάτου και πήραν το Σ.Σ.Μ.Α. Ανέφεραν τη μετακίνησή τους και η επικοινωνία ήτο χωρίς εμπόδια πολύ καθαρή. Εκεί πήγε και ο Σακαβέλης και διηγήθηκε την περιπέτειά του.
Στον «Πλακόσπηλιο» παρέμειναν περί το τρίμηνο. Το νερό ήταν μακρυά. Με την πρώτη βροχή, διεπιστώθη ότι δεν ήτο στεγανός. Το σπουδαιότερο όμως, από την πλευρά της περιοχής της Βιάννου δεν παρείχε ασφάλεια. Μιαν ημέρα Βιαννίτες από την τοποθεσία «Μελισσοχάρακο» έφθασαν στον Πλακόσπηλιο χωρίς να γίνουν αντιληπτοί και ο ασύρματος λειτουργούσε. Τότε αποφάσισαν για λόγους ασφαλείας να μετακινηθούν σε άλλη ασφαλή τοποθεσία. Επέλεξαν την απέναντι, τη νότια πλευρά του φαραγγιού και συγκεκριμένα την τοποθεσία «Μερτίδι».
Στην τοποθεσία αυτή για να υπάγουν Γερμανοί, έπρεπε να περάσουν από τον Σκινιά ή το Δεμάτι. Και στα δυο χωριό υπήρχαν οργανωμένοι στην Εθνική Αντίσταση, δυναμικοί πατριώτες. Σε περίπτωση εμφανίσεως Γερμανών, έτρεχαν, ειδοποιούσαν κι ο ασύρματος διέκοπτε τη λειτουργία, ενώ τα γερμανικά ραδιογωνιόμετρα έχαναν την επαφή.
Στην τοποθεσία αυτή ο Αθουσάκης σε ένα κοίλωμα βράχου έκτισε ξερότοιχο, έκοψε δοκάρια και θάμνους και στέγασε ένα μικρό δωμάτιο. Εκεί, σ’αυτό το μικρό δωμάτιο έμεναν όλον τον υπόλοιπο χρόνοι, και ο ασύρματος λειτουργούσε τακτικά μέχρι την απελευθέρωση.
Οι Γερμανοί κατακτητές είχαν πληροφορίες ότι, στα νότια μέρη του νομού Ηρακλείου, λειτουργούσε μυστικός ασύρματος και κατά τη συγκέντρωση στο Αρκαλοχώρι των Προέδρων Κοινοτήτων της περιοχής, ο Φρούραρχος Ηρακλείου είπε στον Πρόεδρο της Κοινότητας του Σκινιά:
-Στην περιοχή σας, κρύπτεται ένα μυστικό και αν το ανακαλύψωμε, θα το πληρώσετε πολύ ακριβά.
Ο Πρόεδρος της Κοινότητας του Σκινιά, ο Κωνσταντίνος Ιωάννου Παπαδάκης, που εγνώριζε το μυστικό αφού ήτο και αυτός τροφοδότης του και οργανωμένος στην Εθνική Αντίσταση Κρήτης, απάντησε στον Φρούραρχο:
-Μυστικό δεν κρύβεται στην περιοχή. Αν υπήρχε θα το εγνώριζα και θα το γνωρίζατε και σεις.
Η απάντηση αυτή ήτο ψεύτικη προς παραπλάνηση του Φρουράρχου. Όμως, παρά την παραπλανητική αυτή απάντηση του Προέδρου της Κοινότητος του Σκινιά, οι Γερμανοί δεν επείστηκαν και εξακολουθούσαν να ερευνούν και να αναζητούν το μυστικό.
Ένα πρωινό του Απρίλη του 1944, ένα γερμανικό αυτοκίνητο με τέσσερις Γερμανούς αξιωματικούς έφθασε στο Σκινιά.
Οι αξιωματικοί αυτοί, με οδηγό τον τοπογραφικό χάρτη που κρατούσαν, ανέβηκαν στο ύψωμα «Κεφάλα» και με ραδιογωνιόμετρα προσπαθούσαν να εντοπίσουν το μυστικό.
Μόλις οι Γερμανοί άρχισαν να ανεβαίνουν το ύψωμα «Κεφάλα», ο Μιχαήλ Νικολάου Χανιαλάκης τρέχοντας πήγε στην τοποθεσία «Μερτίδι» και ο ασύρματος του Ταμιωλάκη σταμάτησε να λειτουργεί.
Έτσι οι Γερμανοί αξιωματικοί απέτυχαν να εντοπίσουν το μυστικό. Επέστρεψαν και έφυγαν.
Μετά παρέλευση ολίγων ημερών, με αυτοκίνητο, ήλθαν στον Σκινιά τρεις Γερμανοί αξιωματικοί.
Αγγάρεψαν δυο μουλάρια και τον νεαρό Ζαχαρία Εμμ. Μιζεράκη, (οργανωμένο στην Εθνική Αντίσταση Κρήτης). Φόρτωσαν δυο καδρόνια και ραδιογωνιόμετρο και αναχώρησαν προς το Δεμάτι.
Με οδηγό τοπογραφικό χάρτη, ανέβηκαν την οροσειρά των Αστερουσίων και έφθασαν στην κορυφή «Μουρί».
Εκεί έστησαν το ραδιογωνιόμετρο και άρχισαν να αναζητούν το μυστικό, το δυναμικό στέλεχος της Εθνικής Αντιστάσεως και του ασυρμάτου Θωμά Ταμιωλάκη.
Ο Μιχαήλ Νικολάου Χανιαλάκης έτρεξε στην τοποθεσία «Μερτίδι» και ο ασύρματος σταμάτησε να λειτουργεί.
Απογοητευμένοι οι Γερμανοί, αφού απέτυχαν και τη δεύτερη φορά να εντοπίσουν τον μυστικό ασύρματο, πήραν τον δρόμο της επιστροφής. Κατέβηκαν στα Φαβριανά, που στο μεταξύ είχε πάει εκεί το αυτοκίνητό τους και τους περίμενε.
Επιβιβάστηκαν και έφυγαν για το Ηράκλειο, ενώ ο Μιζεράκης με τα δυο μουλάρια επέστρεφε στο Σκινιά.
Οι Γερμανοί αξιωματικοί, απογοητευμένοι, εγκατέλειψαν κάθε άλλη προσπάθεια στην περιοχή.
Ο Μυστικός Ελληνικός Κατασκοπευτικός Ασύρματος του Θωμά Ταμιωλάκη με το συνθηματικό όνομα ΕΤΟΝ, προσέφερε ανεκτίμητες πληροφορίες στο Σ.Σ.Μ.Α. και την 11ην Οκτωβρίου 1944 μαζί με τις ένοπλες δυνάμεις της Εθνικής Αντιστάσεως Κρήτης μπήκε στο απελευθερούμενο Ηράκλειο.
Στενοί συνεργάτες του Θωμά Ταμιωλάκη από την περιοχή ήσαν οι παρακάτω:
- Γαλανάκης Ανδρέας του Δημητρίου – Σκινιάς
- Παπαδημητρόπουλος Εμμανουήλ του Ιπποκράτη – Σκινιάς‹Ú
- Χανιαλάκης Μιχαήλ του Νικολάου – Σκινιάς
- Συμισακάκης Ιωάννης του Σταύρου – Σκινιάς
- Χαραλαμπάκης Αριστόδημος του Νικολάου – Σκινιάς
- Μιζεράκης Εμμανουήλ του Γεωργίου – Σκινιάς
- Συμισακάκης Στυλιανός του Σταύρου – Σκινιάς
- Μιζεράκης Γεώργιος του Εμμανουήλ – Σκινιάς
- Παπαϊωάννου Μιχαήλ του Νικολάου – Σκινιάς
- Βερβελάκης Ιωάννης του Θεοφάνη – Σκινιάς
- Μπριτζολάκης Εμμανουήλ του Κωνσταντίνου – Σκινιάς
- Μιζεράκης Ζαχαρίας του Εμμανουήλ – Σκινιάς
- Σφακιανάκης Ηλίας του Εμμανουήλ – Σκινιάς
- Κανακαράκης Δημήτριος του Μιχαήλ – Δεμάτι
- Δημητρουλάκης Στυλιανός του Κωνσταντίνου – Δεμάτι
- Παναγιωτάκης Γεώργιος του Ιωάννου – Δεμάτι
- Πετράκης Μιχαήλ του Γεωργίου – Βακιώτες
- Μπριτζολάκης Κωνσταντίνος του Εμμναουήλ – Βακιώτες
- Κονιός Βασίλειος του Γεωργίου – Φαβριανά
- Σακαβέλης Κωνσταντίνος του Νικολάου – Γάσι
Ευαγγελισμός Πεδιάδος 28.10.2021
Γεώργιος Εμμ. Μιζεράκης
Αντ/ρχης Ελληνικής Χωροφυλακής ε.α.»
Τον Δεκέμβριο του 1943, ο Θωμάς Ταμιωλάκης αποφάσισε να μετακνήσει τον ασύρματο από τη θέση «Καράς Πηγάδι» των Λασιθιώτικων βουνών, στη θέση «Πλακόσπηλιοςª στο φαράγγι του Αναποδάρη ποταμού, κοντά στο χωριό Σκινιάς. Οι άνδρες του ασυρμάτου χρησιμοποίησαν ένα γαϊδούρι και δυο μουλάρια, φορτώνοντας όλα τα πράγματα. Στη διασταύρωση μεταξύ Καστελλίου Αρμάχας και Γερακίου, γερμανικό μπλόκο σταμάτησε την πορεία τους.
Το γαϊδούρι με τα πράγματα που οδηγούσε ο Κώστας Σακαβέλης έπεσε στα χέρια των γερμανών. Ο ίδιος πρόλαβε και κρύφτηκε. Τα δυο μουλάρια, οι Ταμιωλάκης, Αγγελικούσης και Αθουσάκης κατάφεραν και τα έκρυψαν ανάμεσα σε θάμνους. Οι ίδιοι απομακρύνθηκαν από την περιοχή.
Στη διάσωση των μουλαριών με τον ασύρματο, τα εργαλεία και τα υπόλοιπα πράγματα, βοήθησε ο Νικόλαος Γκιαουράκης του Εμμανουήλ ή Γκιαουρονικόλης, από το χωριό Γεράκι.
Την περιπέτεια της διάσωσης του ασυρμάτου, περιγράφει ο Μιχάλης Γκιαουράκης, γιος του Νικολάου, όπως το άκουγε από τον πατέρα του: «Ο δάσκαλος Κώστας Σακαβέλης, μόλις έπεσε το σκοτάδι, κατευθύνθηκε στο χωριό Γεράκι να ζητήσει έμπειρο οδηγό να απομακρύνουν τα φορτωμένα μουλάρια από την περιοχή. Φτάνοντας στο κεντρικό καφενείο του χωριού μπήκε μέσα.
Συνομίλησε με τον Μιχάλη Μανωλαράκη ή Κλητήρα. Βγαίνοντας από το καφενείο οι δυο τους, ο Κλητήρας αντίκρισε τον Νικόλαος Γκιαουράκη που πήγαινε κι αυτός στο καφενείο.
Ο Κλητήρας είπε στον Σακαβέλη ότι να, ο Γκιαουρονικόλης είναι ο άνθρωπος που ψάχνεις. Θα σε βοηθήσει γιατί είναι καλός κτηνοτρόφος και γνωρίζει σπιθαμή προς σπιθαμή την περιοχή.
Ο πατέρας μου στην αρχή ήταν αρνητικός, αναρωτιόνταν μήπως όλο αυτό το σκηνικό που του περιέγραψε ο δάσκαλος ο Σακαβέλης για να βοηθήσει να βρουν τα μουλάρια είναι ένα παιγνίδι γερμανόφιλων.
Ο δάσκαλος τον έπεισε λέγοντάς του ότι έχουμε φορτώσει ένα συμμαχικό ασύρματο και αν τον βρουν οι Γερμανοί θα κάψουν το Γεράκι.
Ο πατέρας μου δέχτηκε με επιφύλαξη και πήραν το δρόμο που ανέφερε ο Σακαβέλης ότι εκεί είδε τα μουλάρια για τελευταία φορά. Πράγματι ο πατέρας μου τα βρήκε μέσα στους πρίνους. Είδε ότι ήταν φορτωμένα και κακόβαλε. Σκέφτονταν από μέσα του τι να έχουν άραγε τα τσουβάλια, μήπως πράγματα του γερμανικού στρατού; Πήραν το δρόμο προς την Αγία Άννα, ένα εκκλησάκι στο Γερακιανό βουνό.
Στο δρόμο ο πατέρας μου έλυσε με τρόπο το ένα τσουβάλι και βάζοντας το χέρι του μέσα είδε ότι είχε σόλες παπουτσιών. Φτάνοντας στην Αγία Άννα, κατευθύνθηκαν στο σπήλιο “Χώνες”. Είδε ο πατέρας μου μέσα στο σπήλιο αντάρτες, έναν τον γνώριζε, ήταν ο Σωμαράς, (Δημήτρης Καλογεράκης από το χωριό Γαλατάς Πεδιάδος) και έτσι ησύχασε. Ο πατέρας μου άφησε τα μουλάρια και τον Σακαβέλη εκεί και γύρισε πίσω στο Γεράκι».
Ο Σακαβέλης ειδοποίησε τον Θωμά, τον Αγγελικούση και τον Αθουσάκη. Οι άντρες φτάσανε στο σπήλιο “Χώνες”. Μείναν εκεί μέχρι να δουν τι θα κάνουν οι Γερμανοί του Καστελλίου, αφού είχαν στην κατοχή τους ένα από τα ζώα της αποστολής που είχαν πιάσει στη διακλάδωση της Αρμάχας με το Καστέλλι και το Γεράκι.
Όταν διαπίστωσαν ότι οι Γερμανοί δεν κάνουν έρευνες, πήραν τα δυο ζώα με τον ασύρματο και έφτασαν στο χωριό Σκινιάς και κατέλυσαν στο σπίτι του Ανδρέα Γαλανάκη. Στη συνέχεια εγακατέστησαν τον συμμαχικό ασύρματο στον «Πλακόσπηλιο» και αργότερα, όταν η θέση τους δεν τους παρείχε ασφάλεια, τον μετέφεραν σε μια σπηλιά στην τοποθεσία «Μερτίδι».
* Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης, είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος