Τρεις ημέρες πριν την κατάληψη της Κρήτης από τα γερμανοϊταλικά στρατεύματα, ο Χάρακας δοκίμασε τη βαρβαρότητα των επίδοξων κατακτητών. Στις 29 Μαΐου 1941, γερμανικά αεροπλάνα βομβαρδίζουν το χωριό στην προσπάθεια των Γερμανών αξιωματούχων να ανακόψουν τους δρόμους διαφυγής των συμμαχικών στρατευμάτων προς τον νότο. Τρεις νεκροί και τέσσερις τραυματίες ήταν το αποτέλεσμα του βομβαρδισμού. Νεκροί ήταν ο Παντελής Γ. Σταυρουλάκης, ο Αντώνιος Γ. Τζατζαράκης και η Ειρήνη Τζατζαράκη (Ρηνακάκη). Τραυματίες ήταν ο Χαράλαμπος Α. Τριανταφυλλάκης, η Ροδούσα Χ. Τριανταφυλλάκη, ο Νικόλαος Ε. Τζερνιάς και ο Γεώργιος Ε. Κουνενιδάκης.
Μετά τα σαμποτάζ των αεροδρομίων του νομού Ηρακλείου τον Ιούνιο του 1942, (Καστελλίου στις 10 και Ηρακλείου στις 13 Ιουνίου) και τη μάχη των δολιοφθορέων με τους Γερμανούς που ακολούθησε στην τοποθεσία «Κολυβά» του χωριού Βασιλικά Ανώγεια, ο Διοικητής Κρήτης Στρατηγός Αντρέ διατάζει την εκκένωση της ευρύτερης περιοχής των Αστερουσίων. Για τους κατοίκους των χωριών που βρίσκονται εντός της εκκενουμένης περιοχής και θα εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, δίδονται οδηγίες και κατάσταση με τα όμορα χωριά που μπορούν να εγκατασταθούν. Μεταξύ των χωριών υποδοχής είναι και ο Χάρακας.
Για την εκκένωση των Αστερουσίων και τον ορισμό του Χάρακα ως χωριό φιλοξενίας των προσφύγων, ακολουθούν τρία έγγραφα από το αρχείο της γερμανικής Στρατιωτικής Διοικήσεως Κρήτης:
- Ο Διοικητής Κρήτης Στρατηγός Αντρέ
Διαταγή εκκένωσης Αστερουσίων, 3 Ιουλίου 1942.
“ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΦΡΟΥΡΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ 3/7/1942
ΠΡΟΣ Τον κ. Υπουργόν
Δια λόγους ασφαλείας και προς ειρήνευσιν της νήσου Κρήτης εξέδωσε την συνημμένην διαταγήν της οποίας ακολουθεί η δημοσίευσις εις τον τύπον.
Η Κράις Κομμανταντούρ Ηρακλείου ειδοποιήθη να διατάξη τον Νομάρχην δια την άμεσον εκτέλεσιν τούτου. Εις τον Νομάρχην να παρασχεθή κάθε προστασία κατά την εκτέλεσιν των καθηκόντων του.
Στρατηγός Αντρέ
…
Εφημερίς Παρατηρητής
Μέχρι της 15.7.42, δέον άπαντες οι πολίται να εκκενώσουν την κάτωθι περιοχήν του νοτίου τμήματος του Νομού Ηρακλείου.
Η υπό εκκένωσιν περιοχή εκτείνεται εις παραλιακήν λωρίδα πλάτους δύο χιλιομέτρων οριζομένη προς Δυσμάς υπό των ορίων των Νομών Ηρακλείου – Λασιθίου μέχρι του Ακρωτηρίου Ανεμόμυλος και εκείθεν προς βορράν μέχρι του σημείου 77 παρά το νότιον άκρον του κόλπου Μεσσαράς.
Πολίται διαμένοντες εις την περιοχήν ταύτην (συμπεριλαμβανομένων και των ποιμένων) θα θεωρηθώσιν ως φυγάδες και θα τουφεκίζονται αμέσως. Άπαντα τα σκάφη αλιευτικά, λέμβοι, κλπ. τα ευρισκόμενα πλησίον της ως άνω λωρίδος της ακτής δέον να απομακρυνθώσιν εντεύθεν.
Ο καταυλισμός των εκκενουμένων περιοχών δέον να μη λάβη χώραν εις την περιοχήν των ορέων της Αστερουσίας και εις απόστασιν μικροτέραν των 6 χιλιομέτρων από της ακτής.
Ο Διοικητής Φρουρίου Κρήτης”.1
- Ο Νομάρχης Ηρακλείου Ιωάννης Πασσαδάκης
Επεξηγήσεις προς τους Προέδρους Κοινοτήτων των Αστερουσίων για τη διαταγή εκκένωσης των χωριών τους, 8 Ιουλίου 1942.
“ΝΟΜΑΡΧΙΑ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
Προς τον κ. Πρόεδρον Κοινότητος (Όρα συνημμένην κατάστασιν)
Ο Αξιότιμος Διοικητής του Φρουρίου Κρήτης δια της από 3-7-42 διαταγής του διέταξε την εκκένωσιν μιας λωρίδος εδάφους της Νοτίας παραλίας του νομού πλάτους 5 χιλιομέτρων από της ακτής μέχρι της 15 τρέχοντος.
Εις την εκενουμένην λωρίδα περιλαμβάνονται Κοινότητες και συνοικισμοί κείμεναι πλησίον της περιφερείας σας και συνεπώς πρέπει οι κάτοικοι τούτων να εγκατασταθώσιν λόγω ανάγκης των πραγμάτων εις χωρία της Κοινότητάς σας.
Δια την εξεύρεσιν των καταλλήλων οικημάτων προς φιλοξενίαν των προσφύγων τούτων συνιστώμεν επιτροπής αποτελουμένης εξ υμών, των ιερέων και του αρχαιοτέρου εκπαιδευτικού υπαλλήλου ώστε μετά των οικείων αστυνομικών οργάνων θα φροντίση επειγόντως ώστε κανείς εκ των μετακινουμένων να μη μείνει εις την ύπαιθρον.
Πας κάτοικος ο οποίος θα απειθαρχήση εις τας διαταγάς σας και δεν θα παραδώση οίκημα δια τους εκτοπιζομένους πρόσφυγας δέον να γνωρίζη ότι θα εκτοπισθή αυτός εκ της γης του.
Ελπίζω εν τούτοις ότι δεν θα παρουσιασθή τοιαύτη περίπτωσις αλλά εάν παρουσιασθή να το αναφέρητε αμέσως δι’εγγράφου σας εις την οικείαν αστυνομικήν αρχήν δια να προβή εις την σύλληψίν του και την μεταφοράν του εις Ηράκλειον.
Τα ζώα των μεταφερουμένων οικογενειών θα κανονίσητε ώστε να βόσκωσιν από τους βοσκούς των λοιπών κατοίκων.
Αι περιστάσεις του παγκοσμίου πολέμου είναι δυσχερέσταται και οι κάτοικοι δέον να βοηθούν αλλήλους και εκείνοι οίτινες αγνοήσουν το καθήκον αυτό είναι άξιοι περιφρονήσεως και της μεγαλυτέρας τιμωρίας”.2
….
“Κατάσταση οικισμών
Μαγαρικάρι Γρηγοριά
Σκούρβουλα Πετροκεφάλι
Κουσσές Πόμπια
Αληθινή Πέρι
Πλώρα Πλάτανος
Χουστουλιανά Απεσωκάρι
Βασ. Ανώγεια Βαγιωνιά
Στάβγιες Στέρνες
Χάρακας
Πύργος Μεσσοχωριό
Καστελιανά Σχοινιάς
Βαχός Αμυρά
Πεύκος Κάτω Σύμη”.3
…
“Μεταξύ των εκκενουμένων συνοικισμών είναι και οι συνοικισμοί της Κοινότητός σας και συνεπώς πρέπει να ειδοποιηθούν εγκαίρως όλοι οι κάτοικοι να απομακρυνθούν μέχρι της 15ης του μηνός δια να μη συμβή κανέν λυπηρόν επεισόδιον με τα Στρατεύματα Κατοχής και πάθουν κάτοικοι της Κοινότητός σας.
Η λωρίς εδάφους η οποία θα εκκενωθή μέχρι της 15ης του μηνός είναι πλάτους δύο χιλιομέτρων από της ακτής αλλ’εντός των ημερών θα εκδοθή διαταγή η οποία θα διατάσση την εκκένωσιν εδάφους μέχρι πέντε χιλιομέτρων από της ακτής.
Συνεπώς από τώρα πρέπει να υπολογίζεται δια τη απομάκρυνσιν όλων των κατοίκων των κατοικούντων εντός της λωρίδος των 5 χιλιομέτρων.
Οι κάτοικοί σας ούτοι θα εγκατασταθούν εις χωρία και Κοινότητας αι οποίαι κείνται πέραν του έκτου (6) χιλιομέτρου.
Αι Υποδ/σεις Χωρ/κής έλαβον ήδη διαταγάς ημών δια να φροντίσουν δια την εγκατάστασίν σας εις τας Κοινότητας και χωρία άτινα κείνται πλησίον σας, αλλ’εντελλόμεθα όπως και σεις τη βοηθεία της αστυνομίας καταβάλητε πάσαν προσπάθειαν δια το ζήτημα τούτο και αναχωρήσητε τελευταίος εκ της Κοινότητός σας αφού πρώτον αποχωρήσουν και εγκατασταθούν οι κάτοικοι της Κοινότητός σας.
Ειδοποιήσαμεν και τους Προέδρους των πέριξ Κοινοτήτων να σας παράσχουν πάσαν δυνατήν βοήθειαν δια την εγκατάστασίν σας.
Αναφέρατε λήψιν και εκτέλεσιν της παρούσης
Ο Νομάρχης Ιωάννης Πασσαδάκης”.
- Ο Νομάρχης Ηρακλείου Ιωάννης Πασσαδάκης
Προς τους Προέδρους των Κοινοτήτων που εκκενώνονται, 8 Ιουλίου 1942.
“ΝΟΜΑΡΧΙΑ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
Ηράκλειο, 8 Ιουλίου 1942
ΠΡΟΣ Τον κ. Πρόεδρον της Κοινότητος
Ο Αξιότιμος Διοικητής του Φρουρίου Κρήτης δια της από 3/7/1942 διαταγής του διέταξε την εκκένωσιν μιας λωρίδος εδάφους της νοτίας παραλίας του Νομού πλάτους 5 χιλιομέτρων από της ακτής. Εντός της λωρίδας ταύτης περιλαμβάνονται τα κάτωθι σημεία και συνοικισμοί Σημείον 77. Πλάτσταρα – Αργαστήρι – Μάταλλα – Μούδια – Συγκέλλου – Φανταούτσιο – Καρκοκέφαλα – Μονή Οδηγητρίας – Βαθί –Ράχη – Άγιος Γεώργιος – Κεφάλι – Ράχι Μαρτσέλλου – Κάπαρι – Αγιοφάραγγο – Άγιος Αντώνιος – Σησαμόλακκος – Ροδώνας – Καραβόβρυσι – Νιο Περβόλι – Άγιος Ιωάννης – Χοιρόμανδρα – Λιονταριά – Κέρκελος – Χρυσόστομος – Ανατολικώς – Καμοσπηλιά – Πλατανιά – Περάματα – Καλυβώνας – ‘Άγιος Γεώργιος – Παναγιά – Αντισκάρι – Πλατειά – Κοπράνα – Βαγιά – Κόρακας – Καλαμήτσι – Τσούρος – Άγιος Δημήτριος – Παναγιά – Τρουλί – Άγιος Ονούφριος – Καστελλιανά – Μιαμούς – Επάνω Τουρλωτό – Κάτω Τουρλωτό –
Κακό Πέραμα – Παληομέτοχα – Γαλανό – Πλάκα – Άγιος Σάββας – Μόκι – Πόρος – Σεφέρι Πόρος – Μάρμαρα – Καπετανιανά – Παπούρα – Παναγιά – Κόφινας – Πευκόλακκος – Άγιος Ιωάννης – Κοπανιστός – Πετράδα – Σελώματα – Κοπράνα – Κεφάλι – Άγιος Παύλος – Ανάληψις – Παρανύμφοι – Αμύγδαλος – Σκύλος – Μαρούλια – Παναγιά – Κάτω Κάμπος – Σάκος – Καστέλλο – Μουρνιά – Πρινιάς – Μυρτιάς Λάκκος – Αγκινάρα – Χαρακιανού – Αμή Βίγλα – Αρκάλου Πηγάδι – Βλυχάδα – Αχεντριά – Απομονή – Τσούτσουρα – Άγιος Νικήτας – Χείμαρρος – Μιντριάς – Άγιος Παντελεήμων – Μελόπυργος.
Μεταξύ των εκκενουμένων συνοικισμών είναι και οι συνοικισμοί της Κοινότητός σας και συνεπώς πρέπει να ειδοποιηθούν εγκαίρως όλοι οι κάτοικοι να απομακρυνθούν μέχρι της 15ης του μηνός δια να μη συμβή κανέν λυπηρόν επεισόδειον με τα στρατεύματα κατοχής και πάθουν οι κάτοικοι της Κοινότητός σας. Η λωρίς του εδάφους ήτις θα εκκενωθή μέχρι της 15ης του μηνός είναι πλάτους δύο 2 χιλιομέτρων από της ακτής αλλά εντός των ημερών θα εκδοθή διαταγή η οποία θα διατάσσει την εκκένωσιν εδάφους μέχρι 5 χιλιομέτρων από της ακτής.
Συνεπώς από τώρα πρέπει να υπολογίζετε δια την απομάκρυνσιν όλων των κατοίκων των κατοικούντων εντός της λωρίδας των πέντε 5 χιλιομέτρων.
Οι κάτοικοί σας ούτοι θα εγκατασταθούν εις χωρία και Κοινότητας αι οποίαι κείνται πέραν του έκτου 6ου χιλιομέτρου από της ακτής. Αι Υποδιοικήσεις Χωροφυλακής έλαβον ήδη διαταγάς ημών δια να φροντίσουν δια την εγκατάστασίν σας εις τας Κοινότητας και χωρία άτινα κείνται πλησίον σας, αλλ’εντελλόμεθα όπως και σεις τη βοηθεία της Αστυνομίας καταβάλητε πάσαν προσπάθειαν δια το ζήτημα τούτο και αναχωρήσητε τελευταίος εκ της Κοινότητός σας αφού πρώτον αποχωρήσουν και εγκατασταθούν οι κάτοικοι της Κοινότητός σας. Ειδοποιήσαμεν τους Προέδρους των πέριξ Κοινοτήτων να σας παράσχουν πάσαν δυνατήν βοήθειαν δια την εκεί εγκατάστασίν σας. Αναφέρατε λήψιν και εκτέλεσιν της παρούσης
Ο ΝΟΜΑΡΧΗΣ”.4
“Ήδη εδώσαμεν οδηγίας εις τας αρμοδίας Αστυνομικάς αρχάς της περιφερείας όπως ειδοποιήσωσιν εγκαίρως τους κατοίκους και προετοιμασθώσιν δια την εκκένωσιν.
Επίσης ειδοποιήσαμεν προς τούτο και τους Προέδρους των πέριξ μεγάλων Κοινοτήτων ίνα τη συνεργασία και βοηθεία τριμελούς επιτροπής αποτελουμένης εκ του Προέδρου της Κοινότητος, Ιερέως και διδασκάλου και τη συνδομή της οικείας Αστυνομικής Αρχής φροντίσει δια την εγκατάστασιν των εις την Κοινότητα των εγκαταστηθησομένων οικογενειών εκ της εκκενουμένης περιφερείας.
Αποστείλαμεν δε εις την υπό εκκένωσιν περιοχήν και τον αρμόδιον εν τη Νομαρχία υπάλληλον ίνα επιβλέψη δια την έγκαιρον εκένωσιν της περιφερείας σας.
Εκάστη εκ των τριών Υποδιοικήσεων Χωρ/κής εις την περιφέρειαν την οποία υπάγεται η λωρίς του εκκενουμένου εδάφους διετάχθησαν ήδη να καθορίσουν πόσαι και ποίαι οικογένειαι θα εγκατασταθούν εις άλλας Κοινότητας της περιφερείας των εις ας δεν θα γίνη εκκένωσις και να επιτάξουν ανάλογα οικήματα.
Τοιαύται Κοινότητες που θα εγκατασταθούν οι κάτοικοι των εκκενουμένων είναι αι κάτωθι
Μαγαρικάρι – Γρηγοριά – Σκούρβουλα – Πετροκεφάλι – Κουσσές – Πόμπια – Πέρι – Πλώρα Πλάτανος – Χουστουλιανά – Αμπελούζο –Μητρόπολις – Άγ. Δέκα – Ρουφάς – Απεσωκάρι
Βασ. Ανώγεια – Βαγιωνιά – Στάβγιες – Στέρνες – Χάρακας – Πύργος – Μεσσοχωριό – Καστελλιανά – Σχοινιάς – Κεφαλοβρύση – Αμυρά – Πεύκος – Κάτω Σύμη.
Ελπίζομεν ότι εγκαίρως θα συντελεσθή η άνω διαταχθείσα εκκένωσις του ρηθέντος εδαφικού τμήματος
Ο Νομάρχης
Ιωάννης Πασσαδάκης”.5
1 Διαταγή εκκένωσης των Αστερουσίων του Στρατηγού Αντρέ, με ημερομηνία 3 Ιουλίου 1942. Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Παρατηρητής» των Χανίων.
2 Ο Νομάρχης Ηρακλείου Ιωάννης Πασσαδάκης προς τους Προέδρους των οικισμών που θα υποδεχτούν τους κατοίκους των χωριών που εκκενώνονται.
3 Εγκύκλιος του Νομάρχη Ηρακλείου Ιωάννη Πασσαδάκη. Κατάσταση είκοσι πέντε (25) χωριών υποδοχής προσφύγων, μεταξύ των οποίων και ο Χάρακας Μονοφατσίου.
4 H kreiskommandantur Ηρακλείου προς τον Νομάρχη Ηρακλείου. Περιγράφεται αναλυτικά η περιοχή εκκένωσης με τους οικισμούς και τα τοπωνύμιά τους.
5 Οδηγίες του Νομάρχη Ηρακλείου Ιωάννη Πασσαδάκη προς τους Προέδρους των Κοινοτήτων που εκκενώνονται.
* O Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος