Το πρώτο δεκαήμερο του 1943, ο Γκαίρινγκ αντικαθιστά το Στρατηγό Αντρέ και ορίζει νέο Στρατιωτικό Διοικητή Κρήτης το Στρατηγό Μπρούνο Όσβαλτ Μπρώυερ. Επί των ημερών του, ως Διοικητής του «Φρουρίου Κρήτης», ένδεκα γυναίκες και ένας άντρας, του χωριού Καλή Συκιά Ρεθύμνου, ρίχνονται στις φλόγες τεσσάρων (4) πυρπολημένων σπιτιών, βρίσκοντας τραγικό θάνατο.
Μια ακόμη γυναίκα και ένας άντρας εκτελούνται στα σοκάκια του χωριού. Οι Γερμανοί με τους συνεργάτες τους πυρπολούν κι άλλα έξι (6) σπίτια χωρίς θύματα. Ο Μπρούνο Όσβαλντ Μπρώυερ είναι ο ένας από τους δύο υπευθύνους της βαρβαρότητας που συντελέστηκε στις 6 Οκτωβρίου 1943 στην Καλή Συκιά.
Ο άλλος είναι ο επιλοχίας Φριτς Σούμπερτ, επικεφαλής του καταδιωκτικού αποσπάσματος Jacte Commando ή Ε.Κ.Α.Κ. (Ελληνικό Καταδιωκτικό Απόσπασμα Κρήτης – Σώμα Σουμπεριτών).
Μνημείο υποκρισίας-διαστρέβλωσης των πραγματικών γεγονότων και ύβρις προς τους Κρητικούς, είναι ο αποχαιρετιστήριος λόγος του Μπρώυερ, όταν στις 26 Ιουνίου 1944 εγκατέλειψε την Κρήτη και τη θέση του ανέλαβε ο Στρατηγός Μίλερ. Το «διάγγελμά» του, δημοσίευσε η εφημερίδα VESTE KRETA στις 27 Ιουνίου 1944. Μεταξύ άλλων αναφέρει:
«…αποχωρώ κατ’ αυτάς εκ της νήσου και αποχαιρετώ τον Κρητικόν λαόν. Όταν παρέλαβον περίπου προ δυο ετών την διοίκησιν, ήτο δι εμέ, ως Γερμανόν στρατιώτην και στρατηγόν, δύσκολον να διεισδύσω εις την ψυχήν και εις την καρδίαν αυτού του λαού.
Με την πάροδον των ετών εγνώρισα καλώς τας αρετάς και τα ελαττώματα του λαού αυτού επί μάλλον και μάλλον και τόσον περισσότερον τον έμαθα, ώστε ηδυνάμην να προσδιορίσω ότι αι αρεταί υπερισχύουν των ελαττωμάτων.
Εκ της επιγνώσεως ταύτης ανεπτύχθη κατόπιν με την πάροδον του χρόνου εκ μέρους μου και εκ μέρους του κρητικού λαού μία φιλία, η οποία, όπως εν πεποιθήσει ελπίζω, θα παραμείνη υπεράνω των πολεμικών γεγονότων και θα διατηρηθή.
Η ανάγκη και η αθλιότης, εις την οποίαν περιέπεσεν μέγα μέρος του λαού, λόγω των πολεμικών γεγονότων, μου έκαιε πάντοτε φλογερώς την ψυχήν και ήτο η αδιάκοπος προσπάθειά μου να επιλαμβάνομαι των αναγκών αυτών δια των ολίγων μέσων των εις την διάθεσίν μου ευρισκομένων.
Με το αυτό πνεύμα και με την αυτήν αντίληψιν εμφορείται και κάθε Γερμανός στρατιώτης εις την Κρήτην.
Όπως εγώ, ούτω κι ο Γερμανός στρατιώτης αισθάνεται την υποχρέωσιν να βοηθή τον πληθυσμόν, εφ’ όσον το επιτρέπουν τα μέσα των γερμανικών ενόπλων δυνάμεων, δια τινός τρόπου.
Ο κρητικός πληθυσμός εσημείωσε την στάσιν του γερμανού στρατιώτου και τούτο αποδεικνύουν αι εγκάρδιαι σχέσεις, αι οποίαι επικρατούν μεταξύ των Γερμανών και του πληθυσμού.
Είναι γνωστόν ότι διαβολαί των ξένων απατεώνων, οίτινες μόνον ζημιώνουν τον ελληνικόν πληθυσμόν, ζητούν θύματα απ’ αυτόν τα οποία δεν εξυπηρετούν τους εθνικούς σκοπούς του. Αυτός ο αδιάκοπος αγών δια το καλόν απέφερεν τους καρπούς του. Και εάν εις Κρήτην αι συνθήκαι σήμερον είναι ουσιωδώς καλλίτεραι από την Ελληνικήν ήπειρον και τα υπόλοιπα Βαλκάνια, αυτό το αποδίδομεν εις το ότι το μέγιστον μέρος του κρητικού πληθυσμού κατενόησε και υπεστήριξε αυτόν τον αγώνα προθύμως και εκθύμως.
Δια τον λόγον αυτόν εκφράζω εις τον κρητικόν λαόν ένα εκ βάθους καρδίας ευχαριστώ και ανήκει επίσης το ευχαριστώ τούτο εις τον Υπουργόν Γενικόν Διοικητήν Δρα Πασσαδάκην, εις τους ιεράρχας και υπαλλήλους της διοικήσεως και αστυνομίας. Μόνον δια της δράσεώς των και της αφόβου συνεργασίας των συνετελέσθη η επιτυχία του ειρηνικού τούτου έργου.
Όταν κατόπιν ο πόλεμος αυτός θα έχη λήξει, θα δυνηθή ο πληθυσμός της Κρήτης να κατανοήση την οφειλήν του προς τους πιστώς και πατριωτικώς δια τον λαόν των εργασθέντας άνδρας. Αποχωρώ εκ της νήσου με τας καλυτέρας και εγκαρδίους ευχάς δια τον κρητικόν λαόν. Είθε να φεισθή του λαού η σκληρά τύχη η οποία επεφυλάχθη εις τους λαούς οίτινες ευρίσκονται εις την απάνθρωπον δίνην του πολέμου τούτου.
Και αν μετά την λήξιν του πολέμου θα επέστρεφα εις την νήσον ως φιλοξενούμενος ελπίζω ότι ο κρητικός πληθυσμός θα με αντίκρυζε με την γνώμην και την φιλίαν την οποίαν θα διατηρήσω εις την καρδίαν μου πάντοτε δια τον λαόν της Κρήτης. Αι σκέψεις και τα αισθήματά μου θα επιστρέφουν πάντοτε κατά την διάρκειαν του πολέμου εις την ωραίαν αυτήν νήσον και τον αξιαγάπητοι λαόν της.
Χαίρετε
Χανιά 24- 6- 44 – ΜΠΡΩΫΕΡ
Στρατηγός των στρατευμάτων αλεξιπτωτιστών».
Ο Στρατηγός Μπρώυερ επέστρεψε μετά τον πόλεμο στην Κρήτη,, όπως ανέφερε στο διάγγελμά του, αλλά ως φιλοξενούμενος στο νεκροταφείο του Μάλεμε ύστερα από την καταδίκη και εκτέλεσή του.
Το έτος 1942, με απόφαση του Γερμανού Διοικητή Κρήτης Στρατηγού Αντρέ, ιδρύεται ένα καταδιωκτικό απόσπασμα με επικεφαλής τον υπαξιωματικό Επιλοχία Φριτς Σούμπερτ. Μέλη του αποσπάσματος ήταν κατάδικοι και γερμανόφιλοι Κρητικοί. Το απόσπασμα ονομάστηκε Ε.Κ.Α.Κ. ή Jacte Commando. Ο σκοπός της ίδρυσής του, ήταν η ανεύρεση των Κρητών ανταρτών. Ο Σούμπερτ μπορούσε να χρησιμοποιήσει όποιο τρόπο και μέσον έκρινε για την επίτευξη του σκοπού. Ο Σούμπερτ και το απόσπασμά του, με συνοδεία αξιωματικού και Γερμανών στρατιωτών, έδρασαν στην Καλή Συκιά στις 6 Οκτωβρίου 1943. Στο Ειδικό δικαστήριο εγκληματιών πολέμου, του αποδόθηκαν οι κατηγορίες της δολοφονίας έντεκα (11) γυναικών του χωριού. Συγκεκριμένα η απόφαση του Δικαστηρίου αναφέρει για το έγκλημα της Καλής Συκιάς και τον Σούμπερτ:
«Την 6ην Οκτωβρίου 1943 επέδραμε μετά 32 ανδρών εις το χωρίον Καλή Συκιά προς ανεύρεσιν όπλων, συνέλαβε 12 γυναίκες τας Ελένην χήραν Εμμ. Νικητάκην, Μαρίαν θυγατέρα Εμμ. Νικητάκην, Μαλαματένιαν σύζυγον Εμμ. Πετράκη, Ευαγγελία συζ. Ευστρατίου Γριντάκη, Φωτεινήν συζ. Ευθ. Δαμουλάκη Σταυρωτήν χήραν Ιωάννου Ζουμπεράκη, Μαρίαν συζ. Μάρκου Γριντάκη, Αργυρώ Κωνσταν. Κωστάκη, Ζαμβίαν συζ. Γεωργίου Γιαννουδάκη ή Χαϊδεμένου, Στυλιανή συζ. Γεωργίου Καλαφάτη, Ευαγγελίαν συζ. Ανδρέου Φρονιμάκη και Ευαγγελίαν συζ. Ευστρατίου Σταυγιανουδάκη, τας οποίας ετυφέκισε και κατόπιν έρριψε εις την πυράν των φλεγομένων οικιών ας ενέπρησεν. Επίσης εφόνευσε τους Βαρδήν Ε. Νικητάκην Ευάγγελον Δαμουλάκην Ιωάν. Δρανδάκην, Παναγιώτην Κουμεντάκην και Σταμάτιον Κατσιβελάκην. Ενέπρησε δέκα οικίας και ελεηλάτησε πολλάς οικίας του χωρίου».
Η Μάχη στα Τσιλίβδικα, στις 4 Οκτωβρίου 1943, μεταξύ ομάδας Γερμανοϊταλών, ανδρών της ομάδας του Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά και ανδρών της κρητικής αντίστασης των Οργανώσεων Ρεθύμνης και Χανίων, ήταν η αφορμή της καταστροφής και εκτέλεσης των κατοίκων της Καλής Συκιάς.
Αφού περιπλανήθηκαν από τα μέσα Σεπτεμβρίου ως αρχές Οκτωβρίου ο Καπετάν Μανόλης Μπαντουβάς με τους άντρες του, στις 3 Οκτωβρίου 1943 κατέληξαν στο οροπέδιο Τσιλίβδικα. Στην τελευταία επαφή των Βρετανών αξιωματικών Συνδέσμων με το Συμμαχικό Στρατηγείο, αποφασίστηκε να σταλεί πλωτό μέσον για τη διαφυγή των ανταρτών από την παραλία του Ροδάκινου.
Στα Τσιλίβδικα διανυκτέρευσαν. Η πορεία τους έγινε γνωστή από κάτοικο του χωριού Σελλιά, προδόθηκε στους κατακτητές και το επόμενο πρωινό, 4 Οκτωβρίου 1943, ομάδα 17 Γερμανοϊταλών έφτασε στο οροπέδιο. Οι άντρες του Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά είχαν ενισχυθεί και από αντάρτες των νομών Χανίων και Ρεθύμνου.
Άντρες από τον Καλλικράτη, το Ροδάκινο, την Ασή Γωνιά, του Φωτεινού, το Βιλανδρέδο, τη Σκαλωτή, από το Μουρί Αποκορώνου, από Μαρουλού, Αρολίθι, Εμπρόσνερο. Στα Τσιλίβδικα βρίσκονταν και όλοι οι Βρετανοί Αξιωματικού Σύνδεσμοι της Κρήτης, Τομ Ταμπάμπιν, Ζαν Φήλντιγκ, Άλεξ Ρέντελ, Ραλφ Στόκμπριτζ με τους υπαξιωματικούς ασυρματιστές τους. Στις 4 Οκτωβρίου 1943, δόθηκε σκληρή μάχη με τους αντάρτες. Όλοι οι Γερμανοϊταλοί εξουδετερώθηκαν, εκτός από έναν, που κατάφερε να διαφύγει.
Η διαφυγή του Γερμανού είχε τραγικά αποτελέσματα για το χωριό Καλή Συκιά. Μετά την ενημέρωση των ανωτέρων του, γερμανικός λόχος από 250 στρατιώτες, αξιωματικούς και υπαξιωματικούς, έφτασαν το πρωινό της 6ης Οκτωβρίου 1943 στο χωριό Άγιος Ιωάννης. Το γερμανικό τάγμα ακολουθούσε ομάδα είκοσι εφτά (27) δοσίλογων του Σούμπερτ με τον ίδιο επικεφαλής.1∏
Στη θέση «Χαλασέ- Παπαδονικολή τ’αμπέλι», οι δοσίλογοι συνάντησαν τον Σταμάτη Κατσιβελάκη του Κυριάκου και τον Παντελή Κουμεντάκη του Ιωάννου. Χωρίς λόγο και αιτία τους εκτέλεσαν.2
Στην έξοδο του χωριού Άγιος Ιωάννης, το γερμανικό τάγμα βάδισε προς το οροπέδιο Τσιλίβδικα να αναζητήσει τους νεκρούς Γερμανοϊταλούς. Οι είκοσι εφτά δοσίλογοι με πέντε Γερμανούς, κατευθύνθηκαν στο χωριό Καλή Συκιά. Τα γεγονότα που ακολούθησαν ήταν τραγικά. Οι άντρες του χωριού τους αντιλήφθηκαν και έφυγαν προς τα ορεινά. Οι σουμπερίτες συγκέντρωσαν τους κατοίκους έξω από το σχολείο. Με απειλές και φοβέρες, ζητούσαν να μάθουν που βρίσκονται οι αντάρτες. Οι προσπάθειές τους δεν είχαν αποτέλεσμα. Άρχισαν να πυρπολούν τέσσερα σπίτια. Στις φλόγες των σπιτιών έριξαν γυναίκες του χωριού.
Στα πυρπολημένα σπίτια των Ευάγγελου Πετράκη, Σταμάτη Σταυρουλάκη, Λεωνίδα Μονιάκη και Εμμανουήλ Κωστάκη, βρήκαν τραγικό θάνατο η Ελένη Νικητάκη, η κόρη της Μαρία Νικητάκη, η Μαλαματένια Πετράκη, η Ευαγγελία Γρυντάκη (έγκυος 8 μηνών), η Ευαγγελία Σταυγιανουδάκη, η Ευαγγελία Φρονιμάκη, η Ζαμπία Γιανναδάκη, η Μαρία Γρυντάκη, η Φωτεινή Δαμουλάκη, η Σταυρούλα Ζουμπεράκη, η Αργυρώ Κωστάκη.
Στους δρόμους του χωριού εκτελέστηκε η Χρυσή Καλαφάτη και στη θέση «Πλάκα» εκτελέστηκε ο υπέργηρος Βαρδής Νικητάκης (84 ετών). Οι περισσότερες από τις γυναίκες που κάηκαν ζωντανές ήταν ηλικιωμένες. Ο Ευστράτιος Δαμουλάκης (ετών 80), που ρίχτηκε στις φλόγες του σπιτιού του Μανόλη Κωστάκη, κατάφερε να ζήσει με σοβαρά εγκαύματα, αλλά πέθανε λίγο αργότερα από τα τραύματά του.
Το αποτέλεσμα της βαρβαρότητας των δοσίλογων, του Σούμπερτ αλλά και των πέντε Γερμανών που συντόνιζαν την επιχείρηση, ήταν ο θάνατος δώδεκα (12) γυναικών και δύο (2) αντρών. Τρεις ακόμη γυναίκες της Καλής Συκιάς διασώθηκαν με εγκαύματα, αν και ρίχτηκαν στις φλόγες. Η Μαρία Πετράκη, η Ειρήνη Μονιάκη και η Ασπασία Γιανναδάκη. Τέσσερις από τις γυναίκες που κάηκαν ζωντανές, ήταν από το χωριό Ροδάκινο. Η Ευαγγελία Φρονιμάκη, Ζαμπία Γιανναδάκη, Χρυσή Καλαφάτη και Ευαγγελία Σταυγιανουδάκη.
Οι βάρβαροι σουμπερίτες που έκαναν το αποτρόπαιο έγκλημα της Καλής Συκιάς, ιδίως τα αδέρφια Νίκος, Μιχάλης και Γιώργης Τζουλιάς, όπως και όλα τα αποβράσματα – ντροπή της Κρήτης που τους ακολουθούσαν, περίμεναν να ακούσουν από τις γυναίκες που έκαιγαν σπαρακτικές φωνές τρόμου, φόβου και απελπισίας. Περίμεναν αυτοί οι «άντρες», τις γυναίκες να τους ζητούν έλεος. Αντί γι’αυτό, όποια γυναίκα ακουμπούσαν για να τη σπρώξουν στις φλόγες, από το στόμα της έβγαινε μόνο μια κραυγή:
-Μη με ακουμπάτε, με λερώνετε ! ΜΗ ΜΕ ΜΑΓΑΡΙΖΕΤΕ !!!
…του πέταξα μία δραχμή, που πάνω μου τη βρήκα
να πάει να πιει μια ρακή, να φύγει από μπροστά μου
τα ρέστα που θα μείνουνε, να τα κρατήσει προίκα
να κάνει για την κόρη του, να πίνει στην υγειά μου…
Οι παραπάνω στίχοι είναι από το βιβλίο «Η γιαγιά μου η Βαγγελίτσα», του Ανδρέα Γ. Ανδρουλιδάκη. Από μαρτυρία του Ανδρέα Ανδρουλιδάκη, εγγονού της Ευαγγελίας Σταυγιανουδάκη που κάηκε ζωντανή στην Καλή Συκιά, η γιαγιά του έδωσε ένα δίφραγκο στον δοσίλογο που την έσπρωξε στις φλόγες, κι αυτός το πήρε.
ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΚΑΛΗΣ ΣΥΚΙΑΣ
Τετάρτη μέρα ήτανε η το Σαραντατρία
που οι Ναζί εκάμανε μέγα θηριωδία!!!
Εμπήκαν στην Καλή Συκιά μεσημεριού την ώρα
δώσαν τσεκούρι και φωτιά σε κάθε σπίτι τώρα !
Αντίποινα να δώσουνε έτσι για τιμωρία
στη μάχη του Τσιλίβδικα πάθαν πανωλεθρία.
Μάζεψαν γυναικόπαιδα τα κάνανε ομάδι
γέρους μωρά τα βάλανε και κείνα στο σημάδι.
Τους άνδρες δεν ευρήκανε η στα βουνά υπήρχαν
αντίσταση εκάνανε με όπλα που κατείχαν.
Μαζέψανε τον πληθυσμό εκείνοι οι φασίστες
μπλοκάκια εκρατούσανε μετρούσανε με λίστες.
Πού είναι οι άνδρες φώναζαν μιλήστε βρε πουτάνες
γιατί παιδιά θα κάνομε να είναι δίχως μάνες.
Γυναίκες δεν απάντησαν και δεν εκαταδώσαν
τσι κρύφτες η των ανταρτών ποτέ τους δεν προδώσαν.
Οι σουμπερίτες λύσσαξαν κι αρχίσανε να καίνε
έγκυες δε σεβάστηκαν ούτε μωρά που κλαίνε.
Το σώμα η τω Γερμανώ ήτανε οι σουμπερίτες
ανάμεσα τους ήτανε κάποιοι προδότες Κρήτες.
Βάλαν στα σπίτια μια φωτιά και τα ισοπεδώσαν
φωτιά τσεκούρι στο χωριό και όλο το γαζώσαν.
Γυναίκες βάλαν στη φωτιά και ζωντανές που ήταν
και στάχτη απομείνανε λίγα οστά εβρήκαν.
Γυναίκα κάψαν ζωντανή που ‘ταν εγκυμονούσα
δεν τήνε λυπηθήκανε και την πυροβολούσα.
Γυναίκα άλλη κάψανε που ‘χε μωρό κοπέλι
και έκλαιγε αμαναχό δεν ήξερε τι μέλλει.
Γυναίκες κάψαν δώδεκα και άντρας κάηκ’ένας
ναζί η τσι πετάξανε και λύπηση κιανένας.
Ποτέ αλλού δεν είχενε τέτοια θηριωδία
ανθρώπους καίνε ζωντανούς του Χίτλερ τα θηρία.
Γυναίκες εκαήκανε που ‘ταν απ’άλλο τόπο
οι Σουμπερίτες δεν έμοιαζαν με πρόσωπο ανθρώπω.
Τέσσερις π’το Ροδάκινο γυναίκες εκαήκαν
για γλυτωμό εφτάξανε μα θάνατο εβρήκαν.
Σπίτι δεν μας απόμεινε θύμα η να μην το’χει
ω την πανέρμη λευτεριά αντίτιμο που το’χει.
Έξι Οκτώβρη ήτανε ή το σαράντα τρία
που στο χωριό εγίνηκε μεγάλη τραγωδία.
Μέρα που κάψαν το χωριό ήτονε η Τετάρτη
θέλανε να το σβήσουνε ούλο από το χάρτη.
Θε μου και μάθε όλους μας πόλεμος τι σημαίνει
πέτρα στην πέτρα πάνω τση ότι δεν απομένει.
Χρόνια περάσανε πολλά μα κάποιοι τα θυμούνται
δακρύζουν αφηγώντας τα και δεν ξελησμονούνε.
Φόρο τιμής οι Γερμανοί δεν έχουν αποδώσει
που η ιστορία χρονικά το έχει βεβαιώσει.
Ένα χωριό εκάηκε δεν φτάνουνε τα λόγια
άνθρωποι εκαήκανε γεμίσαν μοιρολόγια.
Στη μνήμη αυτών που κάηκαν νιώθω ευγνωμοσύνη
για να’μαι’γω ελεύθερος σκοτώθηκαν εκείνοι !!!
Γ.Ν.Ν.
1 Ένορκη κατάθεση του Αντιπροέδρου της Καλής Συκιάς Εμμανουηλ Γρυντάκη, 16 Οκτωβρίου 1945
2 Μαρτυρία Βασιλικής Κουνδουράκη Κατσιβελάκη, αδερφής του Σταμάτη Κατσιβελάκη, Άγιος Ιωάννης Αγίου Βασιλείου, ετων 91 (2017)
* Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος