Την Τρίτη 20 Μαΐου 1941, εκδηλώθηκε η επίθεση των Γερμανών αλεξιπτωτιστών για κατάληψη της Κρήτης. Στις 6.15 το πρωί στα Χανιά, στις 2.30 μετά το μεσημέρι στο Ρέθυμνο και στις 3.40 ακριβώς μετά το μεσημέρι στο Ηράκλειο. Πριν τη ρίψη των αλεξιπτωτιστών, προηγήθηκε σφοδρός βομβαρδισμός από γερμανικά αεροπλάνα των πόλεων της Κρήτης, των λιμανιών και των αεροδρομίων Μάλεμε και Ηρακλείου. Οι βομβαρδισμοί επιλεγμένων στόχων της Κρήτης είχαν ξεκινήσει από τις αρχές Μαΐου.
Ο κ. Μανώλης Μακράκης, ο γνωστός επιχειρηματίας του Ηρακλείου, από το 1939-40 σε νεαρή ηλικία (15-16 ετών), δούλευε στην τότε επιχείρηση των Τσιτόπουλου-Κωστόπουλου, με κεντρικό κατάστημα στην Αγορά του Ηρακλείου. Λίγες ημέρες πριν την πτώση των αλεξιπτωτιστών, ο Μανώλης Μακράκης αποφασίζει να εγκαταλείψει το Ηράκλειο και να μεταβεί δια μέσου του Αρκαλοχωρίου στο χωριό του Κασταμονίτσα, όπου βρισκόταν η οικογένειά του.
Περιγράφει με λεπτομέρειες την προσπάθειά του και τους βομβαρδισμούς που δεχόταν η πόλη του Ηρακλείου. Μεταξύ άλλων, από τον κ. Μανώλης Μακράκη αναφέρεται: «…έπρεπε όμως να βρει ένα μεταφορικό μέσον, ένα κάρο, γιατί για αυτοκίνητο ήταν δύσκολο. Έμαθε ότι φεύγει για την Παναγιά, και θα περνούσε και από το Αρκαλοχώρι, ένας καραγωγέας. Έψαξε και τον βρήκε. Δεν έδειξε όμως προθυμία για τη μεταφορά. Ούτε ήθελε να βάλει το άλογό του που ήταν νέο στη δουλειά σε μεταφορά φορτίου. Κι οι δρόμοι παράξενοι. Μα ο Μανόλης επέμενε.
–Εγώ θα σε πληρώσω καλά μόνο να με μεταφέρεις. Πόσα θέλεις;
Για να τον αποτρέψει ο καραγωγέας του είπε ένα πολύ σημαντικό για την εποχή ποσόν. Τι να κάμει όμως ο νεαρός αγωνιστής;
-Κόψε μου κάτι και φεύγομε…
Φόρτωσαν τα πράγματα στο κάρο. Τα τρόφιμα, τη βαλίτσα και τ’άλλα ψώνια. Κάθισε κι ο Μανόλης δίπλα στον καραγωγέα και ξεκίνησαν. Τα πράγματα τα πήραν από το ψυγείο της αποθήκης που είχαν τα τυριά του μαγαζιού, τράβηξαν προς τα πάνω να βγουν στην Καινούρια Πόρτα και να πάρουν το δρόμο του προορισμού τους. Δεν πρόλαβαν να κόψουν μια μικρή απόσταση και σήμανε συναγερμός. Κατέβηκαν στο πιο κοντινό καταφύγιο. Στη λήξη του συναγερμού ξαναβγήκαν. Και μετά από λίγο τα ίδια. Είχε αγαναχτήσει ο καραγωγέας. Όμως δε γινόταν διαφορετικά. Κι ενώ ξεκίνησαν πρωί, φτάσανε βράδυ στην Καινούρια Πόρτα. Κι αυτό που με κατάπληξη μπορούσε να διαπιστώσει κανείς ήταν ότι σε ώρα συναγερμού όλοι παρατούσαν τα μαγαζιά τους δίχως να κατεβάσουν τα ρολά. Όλοι ανοιχτά τα συρτάρια τους χωρίς καμιά μέριμνα για τις εισπράξεις τους. Κι όμως ποτέ δεν ακούστηκε το παραμικρό για κλοπή. Η μόνη φροντίδα που είχαν όλοι ήταν να σώσουν τη ζωή τους. Εκεί στη Χαριλάου Τρικούπη είχαν φτιάξει πολλά καταφύγια ζικ-ζακ και τοποθετούσαν στην άκρη των ορυγμάτων αυτών, σακιά από άμμο. Το ίδιο γινόταν σε κάθε ελεύθερο χώρο της πόλης. Τα καταφύγια από πάνω ήταν βέβαια ξέσκεπα και τα αεροπλάνα με δαιμονικό θόρυβο πετούσαν σε χαμηλό ύψος λες κι ήθελαν να σαρώσουν και να εξαφανίσουν τα πάντα. Σωστό πανδαιμόνιο με τα στούκας, να σπούνε τα τζάμια, να τραντάζει ο κόσμος λες και γινόταν Δευτέρα Παρουσία. Επιτέλους μετά από πολλές ώρες κατάφεραν να βγουν από την πόλη και τι να δουν κι εκεί; Κάρα, αυτοκίνητα, γαϊδουράκια, πεζοί, να φεύγουν ομαδικά από την πόλη για να σωθούν. Τα αντιαεροπορικά πυρά βάζανε κατά των βομβαρδιστικών κι έλαμπε ο κόσμος από τα πυρά στο αεροδρόμιο. Κατά τα μεσάνυχτα φτάσανε εξουθενωμένοι στα Πεζά. Νηστικοί και αποκαμωμένοι μπήκαν σ’ένα καφενείο. Εκεί ζήτησαν να τους ετοιμάσουν κάτι για να φάνε κι ο κόσμος εκεί γύρω, μαζεμένο πλήθος, αναστατωμένοι όλοι. Πολλοί τους ρωτούσαν τι συμβαίνει στο Ηράκλειο γιατί βέβαια επικοινωνία δεν υπήρχε. Αφού φάγανε κάτι, τάισαν και το ζωντανό, το πότισαν και συνέχισαν το δρόμο τους. Κατά τα ξημερώματα φτάσανε έξω από το Αρκαλοχώρι. Εκεί διέκριναν μια ομάδα μαζεμένων ανθρώπων οι περισσότεροι βρακοφόροι. Ήταν η αεράμυνα, σαν φρουροί του τόπου…ª.1
Αυτή ήταν η εικόνα της πόλης του Ηρακλείου, λίγες ημέρες πριν την 20η Μαΐου 1941. Στη Βρετανική έκθεση αναφέρεται ότι την πρώτη ημέρα της Μάχης, στο Ηράκλειο, έπεσαν περίπου 3000 αλεξιπτωτιστές από 200 αεροπλάνα (το καθένα μετέφερε περίπου 15 άντρες). Επικεφαλής των αλεξιπτωτιστών ήταν ο Συνταγματάρχης Μπρώυερ, αργότερα Στρατηγός Διοικητής του «Φρουρίου Κρήτη». Το μεγαλύτερο μέρος των αλεξιπτωτιστών ρίχτηκε στο αεροδρόμιο Ηρακλείου και οι υπόλοιποι επιχείρησαν στις δύο πόρτες, τη Χανιόπορτα και την Καινούρια Πόρτα.
Ο Φρούραρχος Ηρακλείου Εμμανουήλ Τζαγκαράκης γράφει στην έκθεσή του προς το ΓΕΣ για την πρώτη ημέρα της Μάχης της Κρήτης: «…την 16ην περίπου ώραν της 20ης Μαΐου 1941 πολυάριθμα οπλιταγωγά αεροπλάνα ενεφανίσθησαν από θαλάσσης εις τον ορίζοντα συνοδευόμενα υπό βομβαρδιστικών και μετά ολιγόλεπτον βομβαδισμόν ήρχισαν να ρίπτονται αλεξιπτωτισταί, κατ’αρχάς μεν εις την περίμετρον της πόλεως εγγύς των Ενετικών τειχών, είτα δε εις ολόκληρον την περιοχήν την κατεχομένην υπό των στρατευμάτων μας, ήτοι εις αεροδρόμιον Ρουσών, Πόρον, Χρυσοπηγήν, Αγ. Ιωάννην, Μασταμπάν, Θέρισσον, περιοχήν Σταυρωμένου και Γιόφυρο και επί των αμπελώνων δυτικώς του Ηρακλείου μέχρι θαλάσσης. Το σχέδιον ενεργείας των γερμανών απέβλεπε εις άμεσον κατάληψιν της πόλεως Ηρακλείου. Τούτο εξάγεται εκ δύο περιστατικών. α) Οι πρώτοι αλεξιπτωτισταί της 20ης Μαΐου προσγειώθηκαν εις Καινούρια Πόρτα και Χανίων Πόρτα, επί τω σκοπώ να καταληφθώσιν αι δύο αύται είσοδοι από της πρώτης στιγμής και δι’αυτών να εισέλθη την επομένην ο κύριος όγκος των δυνάμεών των…».
Οι σκληρότερες συμπλοκές, της πρώτης ημέρας της Μάχης της Κρήτης, έγιναν γύρω από τα τείχη της Χανιόπορτας. Στην Χανιόπορτα βρέθηκε να πολεμά ο δάσκαλος και Έφεδρος Λοχαγός από τον Προφήτη Ηλία, (Κανλί Καστέλλι) Γεώργιος Μανωλεσάκης. Ένα παλικάρι με άφθαρτο πατριωτισμό και απέραντη αγάπη προς την πατρίδα. Με το τάγμα του Χαιρέτη. Πολεμούσε με το πολυβλόλο του καθηλώνοντας επί ώρες τους Γερμανούς, που μάταια προσπαθούσαν να μπουν από την Χανιόπορτα στην πόλη του Ηρακλείου. Πολεμούσε μαζί με τον Υπολοχαγό Κωνσταντίνο Γουναλάκη και είκοσι ακόμη στρατιώτες. Εκεί τον βρήκε ο θάνατος. Από μια εχθρική σφαίρα που τον χτύπησε στο κεφάλι.
Την εικόνα του ήρωα νεκρού Λοχαγού Γεωργίου Μανωλεσάκη, περιγράφει στο ημερολόγιό του ο γιατρός Λογιάδης: «…ενώ επέστρεφον εις το σπίτι μου κάποιος δεκανεύς με εβεβαίωσε ότι ο αδελφός μου Λοχαγός ήτο νεκρός εις το Φρούριον πάνω από των Χανίων την Πόρτα. Αμέσως έτρεξα προς ανεύρεσίν του. Όντως μέσα σε ένα όρυγμα ήτο κάποιος Λοχαγός νεκρός μελανιασμένος. Τον πλησίασα και με πολύν κόπον ανεγνώρισα το πτώμα του Λοχαγού Γεωργίου Μανωλεσάκη εφέδρου παλαιού τραυματίου. Ο Μανωλεσάκης ήτο ο αξιωματικός που εμάχετο με το πολυβόλον από το επίκαιρον αυτό σημείον. Εις τον ήρωα αυτόν οφείλονται οι περισσότεροι νεκροί του Θερίσσου και ολοκλήρου της περιφερείας. Το πολυβόλον του θέριζε επί πολλάς ώρας. Εν τούτοις που οι Γερμανοί εισήλθον εις την πόλιν από μέρος αφύλακτον του φρουρίου, προχώρησαν προς το μέρος που ευρίσκετο το πολυβόλον και εκ των όπισθεν κτύπησαν και σκότωσαν τον Λοχαγόν Γεώργιον Μανωλεσάκην…».2
Ο Στρατηγός Λιναρδάκης, στην έκθεσή του προς το ΓΕΣ, αναφέρει ότι ως το βράδυ, οι περισσότεροι αλεξιπτωτιστές είχαν εξουδετερωθεί και παρέμειναν μόνο λίγοι στο Μασταμπά, τη Θέρισσο και το Γάζι. Αυτό οφειλόταν σε ήρωες μαχητές, όπως τον Γεώργιο Μανωλεσάκη.
Το βιογραφικό του ήρωα Λοχαγού πήραμε από την οικογένειά του. Σ’ αυτό αναφέρονται τα εξής: “Εγεννήθη εις Ηράκλειον το έτος 1896. Απεφοίτησεν του Γυμνασίου Ηρακλείου το έτος 1913 αριστούχος. Επανήλθεν εις την τότεν λειτουργήσασαν, μονοτάξιον τμήμα Ηρακλείου Ακαδημίας και απεφοίτησεν ως αριστούχος. Διωρίσθη το 1914 εις το 2/ξιον Δημ. Σχολείον Αγίου Θωμά όπου και υπηρέτησεν έως το 1920 ότε παρητήθη. Ενδιαμέσως υπηρέτησεν ως νεοσύλεκτος ανήκων εις την στρ. κλάσιν του 1916. Ανεδιωρίσθη τη αιτήσει του και ετοποθετήθη εις το Δημ. Σχολείον Δαφνών υπηρετήσας το σχολ. έτος 1923-1924, παραιτηθείς και πάλιν. Ανεδιωρίσθη ακολούθως τη αιτήσει του εις το Δημ. Σχολείον αρρένων Κανλί Καστελλίου όπου και υπηρέτησεν μέχρι το 1940 ότε εύρεν ηρωικόν θάνατον κατά την Μάχην της Κρήτης εναντίον των γερμανών.
Κατά την στρατιωτικήν υπηρεσίαν του το 1916 απηλλάγη ωε πρεσβύτερος υιός μητρός τελούσης εν χηρεία. Κατετάγη όμως ακολούθως ως εθελοντής εις το 3ον Σύνταγμα Κρητών. Την 1-3-1917 ωνομάσθη δεκανεύς. Την 1-10-1917 λοχίας δια δε του από 6-121913 ΒΔ ωνομάσθη Έφεδρος Ανθυπολοχαγός εξελθών του εν Αθήναις ουλαμού των Εφέδρων Αξιωματικών.
Υπηρετήσας εις μονάδα διώξεως ληστών εις Αγρίνιον κατά μίαν συμπλοκήν ετραυματίσθη εις τον μηρόν εκ χειροβομβίδος, ενοσηλεύθη δε εις στρατιωτικόν νοσοκομείον Αθηνών. Μετά την έξοδόν του ανεχώρησε με το Σύνταγμά του, 3ο Κρητών, εις Μικράν Ασίαν το έτος 1921. Εκεί ετραυματίσθη εις την μάχην Εσκή Σεχήρ το ίδιο έτος με σφαίρα καταστροφής (ντουμ-ντουμ). Το τραύμα εκείνο είχεν είσοδον την δεξιάν παρειάν και έξοδον την αριστεράν. Κατά την είσοδον η σφαίρα προσέκρουσεν την κάτω σιαγόνα και ακριβώς κάτωθεν του 2ου γομφίου και εθρυμματίσθη θραύσασα και (ακριβώς) αποκόψας την γλώσσαν εις το σημείον του χαλινού θραύσματα δε της σφαίρας και των οδόντων ενεσφηνώθησαν εις τον ουρανίσκον και τον φάρυγγα, το δε υπόλοιπον της σφαίρας εξελθόν επροξένησεν μέγα ρήγμα. Διεκομίσθη εις Θεσσαλονίκην και εκείθεν εις Αθήνας όπου και ενοσηλεύθη επιτυχώς επί εξάμηνον.
Ολίγον προ του τραυματισμού του, 21 Ιουλίου 1921, είχε προαχθεί εις Υπολοχαγόν κατά δε την νοσηλείαν του ετιμήθη με το χρυσούν αριστείον Ανδρείας. Τον Μάρτιον 1922 εζήτησε και εστάλη πάλιν εις Μικράν Ασίαν όπου ετοποθετήθη Φρούραρχος σιδηροδρομικής γραμμής και υπηρέτησεν έως της καταρρεύσεως, ότε απελύθη ως Υπολοχαγός στις 30 Ιουλίου 1923.
Κατά τον Αλβανικόν Πόλεμον επεστρατεύθη ως Λοχαγός και ανεχώρησεν δια το μέτωπον ως Διοικητής Λόχου. Έλαβεν μέρος εις πλείστας μάχας και ολίγον προ της εισβολής των γερμανών έλαβεν αναρρωτικήν άδειαν δια λόγους υγείας (έπασχεν από έλκος του δωδεκαδακτύλου). Τότε δε επανήλθεν εις την οικογένειάν του όπου και παρέμεινεν έως την εισβολήν των γερμανών εις Κρήτην.
Κατ’αυτήν ανακληθεισών των αδειών επανήλθεν εις Ηράκλειον και ανέλαβεν υπηρεσίαν εις το Τάγμα Χαιρέτη. Η υπηρεσία που ανέλαβεν ήτο εις το επιτελείον του Τάγματος. Τρεις ημέρας δε προ του θανάτου του είχεν αναλάβει Ταμίας αυτού.
Την 20ην Μαΐου 1941 ημέραν της γερμανικής επιχειρήσεως εις το Ηράκλειο κι ενώ άρχισε η ρίψις αλεξιπτωτιστών, τμήμα του Τάγματος με επικεφαλής τον Χαιρέτην και τον Λοχαγόν Γεώργιον Μανωλεσάκην ευρέθη εις Θέρισσον προς αναγνώρισιν. Ελθόντες δε εις σύγκρουσιν μετά των γερμανών οπισθοχώρησαν και οχυρώθησαν άνωθεν της πύλης του Παντοκράτορος (Χανίων Πόρτας), εμποδίζοντες απ’εκεί τον εχθρόν να εισχωρήση εντός της πόλεως. Ο Γεώργιος Μανωλεσάκης, παρά τας αντιρρήσεις του Αρχηγού Χαιρέτη ανέλαβεν δράσιν δια πολυβόλου όπλου το οποίον ήτο τοποθετημένον εις μικρόν όρυγμα άνωθεν της πύλης αριστερά τω έξωθεν ερχομένω, ούτινος πολυβόλου ο χειριστής είχεν φονευθεί. Εκεί μαχόμενος ηρωικώς ο Γεώργιος Μανωλεσάκης επεσημάνθη εις το τέλος παρά του έναντι καθηλωμένου εχθρού, επυροβολήθη δια πολυβόλου όπλου εις την κεφαλήν και εφονεύθη. Κατ’άλλας πληροφορίας, εδόθη σήμα εις υπερκείμενον αεροπλάνον το οποίον και τον εφόνευσεν δια πολυβόλου. Επίσης κατ’άλλην πληροφορίαν, οι Γερμανοί εισελθόντες εντός της πόλεως από μέρος αφύλακτον, εκτύπησαν εκ των όπισθεν και εφόνευσαν τον ήρωα Γεώργιο Μαλωλεσάκη.
Δια την δράσιν του ο Λογιάδης στην «Μάχη της Κρήτης» του Ιωάννου Μουρέλλου γράφει: Εις τον ήρωα Μανωλεσάκην οφείλονται οι περισσότεροι νεκροί της Θερίσσου και ολοκλήρου της περιφερείας. Το πολυβόλον του εθέριζε επί πολλάς ώρας ολόκληρον την περιοχήν.
Κατά την μικράν διδασκαλικήν υπηρεσίαν του εις το Δημοτικόν Σχολείον Προφήτου Ηλία παρουσίασεν την μεγίστην δυνατήν δράσιν τόσον εντός του Σχολείου όσον και εις κάθε πολιτιστικήν εκδήλωσιν του χωρίου. Ούτω παρέμεινεν εις τας ψυχάς όλων των συγχωριανών του το πρότυπον διδασκάλου. Δυσκόλως δε σήμερον και επί πολλά έτη μετέπειτα θα υπάρξη δι’αυτούς άλλος καλλίτερος. Διεκρίνετο δια την αυστηράν προσήλωσίν του εις το καθήκον και την εργασίαν. Υπήρξε πράγματι πρότυπον τόσον ως στρατιώτης όσον και ως διδάσκαλος».3
Ο Λοχαγός Μανωλεσάκης μετά την κατάληψη της Κρήτης, την 1η Ιουνίου 1941, τάφηκε στο σημείο που σκοτώθηκε, πάνω στα Ενετικά τείχη. Στις 11 Απριλίου 1948, πραγματοποιήθηκε τελετή ανακομιδής των λειψάνων του ήρωα. Από το χωριό του Κανλί Καστέλλι παρευρέθηκαν ως μέλη Επιτροπής οι Καλαϊτζάκης Δημήτριος, Πρόεδρος της Κοινότητας, ο Αρχιμανδρίτης Θεόκλητος Βουμβουλάκης, ο ιερέας του χωριού, ο Εμμανουήλ Σαπουντζάκης ο Γεώργιος Τριβυζάκης και πολλοί κάτοικοι. Η ανακομιδή έγινε παρουσία του Δημάρχου Ηρακλείου κ. Αριστείδη Ανδρουλάκη, των εκπαιδευτικών και των στρατιωτικών αρχών. Επίσης παρευρέθηκαν Αρχηγοί και Καπετάνιοι του ένοπλου αντιστασιακού αγώνα των ετών 1940-1945. Μίλησαν για τον ήρωα, ο Αρχιμανδρίτης Θεόκλητος Βουμβουλάκης και ο αδερφός του Μιχάλης Μανωλεσάκης. Τα οστά του ήρωα μεταφέρθηκαν στο Κανλί Καστέλλι και τοποθετήθηκαν στο εσωτερικό του πολιούχου ναού του χωριού.4
Έκτοτε κάθε χρόνο γίνονταν μνημόσυνα για τους εκπαιδευτικούς πεσόντες στους διάφορους πολέμους, όπως έγινε και στις 2 Μαρτίου 1953, στις εορτές για την «Εβδομάδα των δασκάλων».5
Ο Ταγματάρχης πλέον, μετά τον θάνατό του Γεώργιος Μανωλεσάκης, άφησε τέσσερα παιδιά ορφανά. Στα χέρια της άξιας συζύγου του Χριστίνας. Τον Λεωνίδα, την Μαρίκα, την Άννα και την Αλεξάνδρα. Ο ίδιος ξεπέρασε τον σοβαρό τραυματισμό από σφαίρα στο κεφάλι, στη μάχη του Εσκή Σεχήρ είκοσι χρόνια πριν, (το 1921), αλλά στις 20 Μαΐου 1941 και πάλι μια σφαίρα του εχθρού σημάδεψε το κεφάλι του. Και του πήρε τη ζωή, πάνω στα ενετικά τείχη του Ηρακλείου. Υπερασπιζόμενος την πατρίδα του. Από έναν λαό υπέρμαχο των ιδεών του φασισμού, του ναζισμού και της συλλογικής ευθύνης. Που ως αρπακτικό θέλησε να κατακτήσει και να καταστρέψει την Κρήτη. Χωρίς να λογαριάσει τους Κρητικούς.
Το 1943, η Σοφία Βέμπο πήγε και τραγούδησε στους Έλληνες στρατιώτες που βρίσκονταν στη Μέση Ανατολή. Στο τέλος των τραγουδιών της, είπε μια μαντινάδα. Αυτήν την μαντινάδα αφιερώνουμε με τη σειρά μας στον ήρωα Γεώργιο Μανωλεσάκη:
Μία φωνή ακούστηκε από τον Ψηλορείτη, σκύψετε ανθρώποι και Θεοί γιατί περνά η ΚΡΗΤΗ !!!
1 Ειρήνη Ταχατάκη, Μια βαλίτσα γεμάτη όνειρα, βιογραφία Μανώλη Μακράκη, υπό έκδοση.
2 Ημερολόγιο γιατρού Λογιάδου, Ι. Δ. Μουρέλλου, Η Μάχη της Κρήτης, μέρος 1ον, Β’ έκδοσις, Ηράκλειο 1950.
3 Χειρόγραφο κείμενο τεσσάρων σελίδων, αρχείο οικογένειας Μανωλεσάκη Γεωργίου.
4 Εφημερίδα Η ΔΡΑΣΙΣ, Ηράκλειο 13 Απριλίου 1948.
5 Εφημερίδα ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ, Ηράκλειο 3 Μαρτίου 1953.
* Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης, είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος