Ο Σεβ. Μητροπολίτης Αρκαλοχωρίου Καστελλίου και Βιάννου κ.κ. Ανδρέας, στο ιερό του ναού του Αγίου Ιωάννου Λιλιανού.
Ο Σεβ. Μητροπολίτης Αρκαλοχωρίου Καστελλίου και Βιάννου κ.κ. Ανδρέας, στο ιερό του ναού του Αγίου Ιωάννου Λιλιανού. Δίπλα του οι ιερείς παπά Γεώργιος Μαραυγάκης και παπά Κίμωνας Βλαστός. Διακρίνονται στον τοίχο του ιερού, οι γερμανικές επιγραφές – οδηγίες προς τους τεχνίτες μηχανικούς. Ο κατοχικός στρατός, τα χρόνια 1941-1944, είχε μετατρέψει την εκκλησία σε μηχανουργείο

¨Στο χωριό Λιλιανό Πεδιάδος, στην απογραφή των κατακτητών το 1942 για τον καθορισμό της καταναγκαστικής εργασίας (1 προς 10 η αναλογία), απογράφηκαν 322 κάτοικοι. Το χωριό βρίσκονταν πλησίον του πολεμικού αεροδρομίου Καστελλίου και τα χρόνια της τετράχρονης κατοχής, είχε τη δική του συμβολή στον αντιφασιστικό αγώνα.

Έξι κάτοικοι του Λιλιανού, τρεις άνδρες και τρεις γυναίκες, έδωσαν το αίμα τους για την πατρίδα. Άρνηση καταναγκαστικής εργασίας, βομβαρδισμοί, καταστροφή των κατοικιών, αρπαγή προϊόντων, πρόστιμα, εκτελέσεις, θύματα ναρκοπεδίων, ήταν η καθημερινότητα. Προσεγγίζοντας την κατοχική ιστορία του Λιλιανού, αναφέρουμε τα εξής:

  1. Β΄ σαμποτάζ αεροδρομίου Καστελλίου – Μιχάλης Μετοχιανάκης

Στις 4 Ιουλίου 1943 τα μεσάνυχτα, ξημερώνοντας 5, πραγματοποιήθηκε το Β΄ σαμποτάζ του αεροδρομίου Καστελλίου από Βρετανούς και Έλληνες συνεργάτες τους. Την επόμενη ημέρα, 6 Ιουλίου 1943, οι Γερμανοί εκτέλεσαν στην περιοχή Ξηροπόταμος Ηρακλείου 19 πατριώτες. Μεταξύ των παλικαριών, ήταν και ο νεαρός Μιχάλης Μετοχιανάκης από το χωριό Λιλιανό Πεδιάδος.

Η αδελφή του Μιχάλη Μετοχιανάκη Ζαχαρένια, τον Αύγουστο του 2003, εξήντα χρόνια μετά το σαμποτάζ του αεροδρομίου Καστελλίου και τον θάνατο του αδελφού της, θυμάται: «… εκείνο το βράδυ εκούσαμε τσι σειρήνες και μεγάλους κρότους από βόμβες. Εβλέπαμε κι ήλαμπε ο κόσμος.

Είχανε πάρει φωτιά τα καύσιμα τω Γερμανώ. Εμείς είμαστε στο σπίτι του πατέρα μας. Επαδέ στο χωριό. Ο αδερφός μου άμα ήκουσε τσι ανατινάξεις, ήφυγε κι επήγε στ’αλώνι. Το χωριό γεμάτο Γερμανούς. Επήγε στ’αλώνι με ένα γέρο μαζί, τον Μπριτζολογιώργη, του Μιχάλη του Μαραυγάκη τον παππού. Ο γέρος του λέει:

-Έλα Μιχαλιό παιδί μου να πάμε πιο πάνω στο Κεφάλι να μη μας πιάσουνε οι γερμανοί.

-Έ μπάρμπα, εδά θα μας ε πιάσουνε οι Γερμανοί ;

Οι Γερμανοί επιάσανε το Μιχάλη το Μπελά που κοιμούντανε στ’αλώνι και τον αδερφό μας το Μιχάλη. Την νύχτα αμέσως τσι πιάσανε. Ο Μπριτζολογιώργης ήπεσε χάμε και οι Γερμανοί δεν τον είδανε και δεν τον πιάσανε.

Τον επήγανε το Μιχάλη μας στσι Αποστόλους. Το πρωί οι Γερμανοί εκάνανε κι άλλες συλλήψεις από το χωριό. Τον Γιάννη Γκαλανάκη, Κωστή Μαραυγάκη, Μανόλη Μαραυγάκη ή Μακρύ Μανόλη. Όλους τσι πήγανε στσι Αποστόλους.

Το μεσημέρι τσι πήγανε από τσι Αποστόλους στσ’ Αγιές Παρασκιές. Τελευταία τόνε βάλανε στο αυτοκίνητο μαζί με ένα Μανουρά από το Αρκαλοχώρι και τον επήρανε στο Ηράκλειο. Μας είπανε ύστερα ότι τσι σκοτώσανε στο Ξεροπόταμο στο Ηράκλειο. Όντε μας εφέρανε το χαμπέρι ότι εσκοτώσανε τον αδερφό μου οι Γερμανοί, εκλαίγαμε κι εβγάναμε τα μαλλιά μας κι εγυρίζαμε τσι δρόμους του χωριού. Με βλέπει ένας Γερμανός και μου λέει γιατί κλαίω. Τον ήρπαξα από το μπέτη και τόνε ταρακούνησα.

-Γιατί μου σκοτώσετε τον αδερφό μου ;

Μου λέει ότι δεν τον εσκότωσα εγώ. Αν ήμουνε κακός άνθρωπος, ήθελα να σε σκοτώσω και σένα. Τάξε γιατί τόνε πλούμισα. Εχάσαμε τον αδερφό μας κι ήτανε μικιός, 20 χρονών παλικάρι…».

  1. Νάρκες, Φραγκιαδουλάκη – Καραπιδάκη Χαρίκλεια του Εμμανουήλ
Η Χαρίκλεια Φραγκιαδουλάκη, από το χωριό Λιλιανό.
Η Χαρίκλεια Φραγκιαδουλάκη, από το χωριό Λιλιανό. Σκοτώθηκε πατώντας γερμανική νάρκη, (παγίδα), κοντά στα σύρματα του αεροδρομίου Καστελλίου, την Άνοιξη του 1943

Το Α΄ σαμποτάζ του αεροδρομίου Καστελλίου, (10 Ιουνίου 1942), είχε ως αποτέλεσμα την ναρκοθέτηση της γειτνιάζουσας μ’αυτό περιοχής και την τοποθέτηση ηλεκτροφόρων καλωδίων γύρω του.

Με ανακοινώσεις στις εφημερίδες, στους ναούς και στα χωριά, οι αξιωματούχοι του κατοχικού στρατού το έκαναν γνωστό στους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής για να προφυλάγονται. Παρά τις συστάσεις των Γερμανών, η Χαρίκλεια Φραγκιαδουλάκη από το Λιλιανό Πεδιάδος, έβγαζε την κατσίκα της για βοσκή κοντά στα ηλεκτροφόρα σύρματα.

Η χρήση και η επικινδυνότητα του ηλεκτρικού ρεύματος ήταν ακόμη άγνωστα στους πολίτες. Τις εγκαταστάσεις του πολεμικού αεροδρομίου, ηλεκτροδοτούσε μικρό ηλεκτρικό εργοστάτασιο που βρίσκονταν στην είσοδο του χωριού Βαρβάρω (Αρχάγγελος). Τ

ην Άνοιξη του 1943, τα ηλεκτροφόρα καλώδια σκότωσαν την κατσίκα της Χαρίκλειας Φραγκιαδουλάκη. Βλέποντας την κατσίκα της να κεραυνοβολείται από το ρεύμα, προσπάθησε τρέχοντας να την σύρει μακριά.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να πατήσει μία νάρκη, να εκραγεί και της αποκοπούν τα κάτω άκρα. Η ακατάσχετη αιμορραγία οδήγησε την Χαρίκλεια στον θάνατο. Στην εφημερίδα Κρητικός Κήρυξ, με ημερομηνία 13 Μαΐου 1943, δημοσιεύτηκε η παρακάτω ανακοίνωση:

«ΠΡΟΣΕΧΕΤΕ ΤΑ ΣΤΡ. ΣΥΡΜΑΤΟΠΛΕΓΜΑΤΑ

Κοινοποιούμεν κατωτέρω γνωστοποίησιν του κ. Φρουράρχου Ηρακλείου, σχετικώς με τον κίνδυνον τον οποίον διατρέχει ο πληθυσμός, εφ’όσον πλησιάζει τα υπό του στρατού Κατοχής τοποθετημένα συρματοπλέγματα, ως και τας εν γένει πολεμικάς εγκαταστάσεις και παρακαλούμεν όπως έχει τούτο υπ’όψιν του ο πληθυσμός προς αποφυγήν δυστυχημάτων. Επίσης εντέλλεται ο κ. Δήμαρχος Ηρακλείου και ο Δ/τής Χωροφυλακής, ο κ. Επόπτης Αγροφυλακής και οι Πρόεδροι Κοινοτήτων του νομού Ηρακλείου όπως δώσωσιν ευρυτάτην δημοσίευσιν της παρούσης, δια παντός προσφόρου μέσου και δια της επ’εκκλησίαις αναγνώσεως προς διαφώτισιν του κοινού.

Ο Νομάρχης Εμμανουήλ Κ. Ξανθάκης

ΓΝΩΣΤΟΠΟΙΗΣΙΣ

Φέρεται εις γνώσιν του πληθυσμού, ότι απαγορεύεται απολύτως εις τον πληθυσμόν, να πλησιάζει τα συρματοπλέγματα τα οποία έχουν τοποθετηθεί υπό του Γερμανικού στρατού εις τους καταυλισμούς και τας στρατιωτικάς εγκαταστάσεις, καθ’ότι πάντα ταύτα έχουν συνδεθεί με νάρκας. Ιδιαιτέρως εφιστάται η προσοχή, δια τον κίνδυνον τον οποίον διατρέχουν τα παιδιά, τα οποία παίζουν προ των καταυλισμών.

Ο Φρούραρχος Δρ. Στόσμπεργª.

Μετά τον θάνατο της Χαρίκλειας Φραγκιαδουλάκη αλλά και άλλων πολιτών και πολλών οικόσιτων ζώων στα ηλεκτροφόρα σύρματα, η Kreiskommandantur Ηρακλείου επανέρχεται με έγγραφο προς τη Νομαρχία Ηρακλείου και ημερομηνία 15 Ιουνίου 1944, τονίζοντας τα εξής:

´ΔΥΣΤΥΧΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΜΙΝΕΣ (ΝΑΡΚΕΣ)

Παρακαλείται η Νομαρχία όπως δημοσιεύση την κάτωθι ανακοίνωσιν εις την εφημερίδα “Κρητικός Κήρυξ”. Εις τους Προέδρους των Κοινοτήτων δέον να υποδειχθή να κάμουν ευρυτέραν προπαγάνδαν δια τον σκοπόν τούτον εις την Κοινότητά των.

ìΑπαγορεύεται αυστηρώς η είσοδος εις τα πεδία των ναρκών, προ των οποίων έχουν τοποθετηθή συρματοπλέγματα εμποδίζοντα την είσοδον καθώς και απαγορευτικαί πινακίδες. Επίσης απαγορεύεται η παραμονή και η βοσκή ζώων εις απόστασιν 50 μέτρων προ της επικινδύνου αυτής ζώνης. Η παράβασις της διαταγής ταύτης συνεπάγεται την κατάσχεσιν των ζώων”».

  1. Η εκτέλεση του Γεωργίου Μαραυγάκη στις 29 Αυγούστου 1942, ανήμερα της εορτής του Αγίου Ιωάννου
Ο Γεώργιος Μαραυγάκης από το Λιλιανό

Ο Γεώργιος Χαρίδημου Μαραυγάκης από το χωριό Λιλιανό Πεδιάδος, με τη σύζυγό του Ελένη απέκτησαν εφτά παιδιά. Τα χρόνια της κατοχής δούλευε στην καταναγκαστική εργασία.

Είχε χάσει την ακοή του και είχε το παρώνυμο ψευτόπαππας. Ανήμερα του Αη Γιαννιού, το βράδυ μετά την καταναγκαστική εργασία, θέλησε να περάσει από τον ναό του Αγίου Ιωάννου (στα Καμάρια), να προσευχηθεί και να συνεχίσει προς το χωριό του το Λιλιανό.

Οι Γερμανοί χρησιμοποιούσαν το εσωτερικό του ναού ως χώρο επισκευής μηχανουργείο του αεροδρομίου Καστελλίου και τοποθετούσαν σκοπούς. Ένας Γερμανός σκοπός τον είδε και του φώναξε να σταματήσει.

Ο Γεώργιος Μαραυγάκης είχε στρέψει την πλάτη προς αυτόν και δεν τον είδε. Δεν σταμάτησε στο παράγγελμα του σκοπού αφού δεν άκουγε κι εκείνος σήκωσε το όπλο, τον πυροβόλησε και τον σκότωσε. Αφήνοντας τη γυναίκα του Ελένη χήρα και τα εφτά παιδιά του ορφανά. Ο Γεώργιος Μαραυγάκης, σκοτώθηκε στις 29 Αυγούστου 1942.

Τα παρακάτω έγγραφα από το αρχείο της Γερμανικής στρατιωτικής Διοικήσεως Κρήτης, (ΑΓΣΔΚ), αναφέρονται στην εκτέλεση του Γεωργίου Μαραυγάκη και στο αίτημα για βοήθεια, που υπέβαλε η γυναίκα του Ελένη.

´Νομαρχία Ηρακλείου –Ηράκλειο 23 Οκτωβρίου 1942

Προς την Υποδιοίκηση Καστελλίου εις Καστέλλι

Παρακαλούμεν όπως ειδοποιήσητε την Ελένη χήρα Γ. Μαραυγάκη κάτοικον Λιλιανού όπως προσέλθη εις την Νομαρχίαν και της χορηγήσομεν διατακτικήν δια 80 οκάδων σιτηρών και 15 οκάδων οσπρίων εκ της συγκεντρώσεως άτινα θα πληρώση προς τιμήν διατιμήσεως ήτοι δρχ. 280 την κριθήν και δρχ. 450 τα όσπρια. Την παρούσαν να παραδόσητε εις την εν λόγω κυρίαν ίνα μας την επιδείξη.

Ο Νομάρχης Ιωάννης Πασσαδάκης

…………………………………

Προς το Φρουραρχείον Ηρακλείου – Λιλιανό 6 Οκτωβρίου 1942

Αρχείο Γερμανικής Στρατιωτικής Διοικήσεως Κρήτης, (ΑΓΣΔΚ).
Ο Γεώργιος Μαραυγάκης από το Λιλιανό, εκτελέστηκε από Γερμανό σκοπό στις 29 Αυγούστου 1942, στη θέση Αη Γιάννης Καμάρια, ανήμερα της εορτής του Αγίου

Η Ελένη χήρα Γεωργίου Μαραυγάκη κάτοικος Λιλιανού Πεδιάδος αιτείται όπως τη δοθή αποζημίωσις ίνα διαθρέψη την πολυμελήν οικογένειάν της, καθ’όσον ο σύζυγός της εργαζόμενος εν τω αεροδρομείω Καστελλίου και ων κουφός, εφονεύθη υπό τινος σκοπού.

Το Φρουραρχείον Ηρακλείου διαβιβάζη αυτήν εις το Φρουραρχείον Καστελλίου, ίνα γνωματεύση σχετικώς και το Φρουραρχείον Καστελλίου απαντά ως εξής: Τα εν τω πρόσθεν εγγράφω αναφερόμενά μου είναι ήδη γνωστά και μάλιστα τα έχω εξετάσει κατά το παρελθόν θέρος

Αι δηλώσεις ανταποκρίνονται προς την αλήθειαν.

Η οικογένεια αύτη υπεστηρίχθη καυτά το παρελθόν έτος υπό του Φρουραρχείου δια της χορηγήσεως σιτηρών και οσπρίων.

Το Φρουραρχείο Καστελλίου υποβάλλει την πρότασιν όπως και κατά το έτος τούτο χορηγηθή εις την οικογένειαν αυτήν μία ανάλογη ποσότης τροφίμων.

Η χορήγησις των σιτηρών θα ημπορούσε να γίνη από την συγκέντρωσιν του χωρίου Λιλιανό

Ο Φρούραρχος Καστελλίου

………………………………………………….

Φρουραρχείο Ηρακλείου – 6 Οκτωβρίου 1942

Διαβιβάζεται εις τον Νομάρχην Ηρακλείου δια τα περαιτέρω. Επειδή πρόκειται περί οικογενειακός με 7 ανήλικα τέκνα, ευαρεστήθητε να ενεργήσετε να χορηγηθούν εις αυτήν μία ανάλογος ποσότης σιτηρών, οσπρίων και ελαίου.

Ο Φρούραρχος Ηρακλείου

……………………………………..

  1. Βομβαρδισμοί -Αναστασία Φραγκιαδουλάκη και Σοφία Μαραυγάκη

Οι βομβαρδισμοί γερμανικών στόχων στην Κρήτη την περίοδο 1941-1944 από τα συμμαχικά αεροπλάνα ήταν συχνοί, πολλές φορές καθημερινοί. Οι περισσότεροι όμως νυχτερινοί. Τα φίλια αεροσκάφη, (Βρετανικά και Αμερικάνικα), έφταναν πάνω από τις εχθρικές εγκαταστάσεις κυρίως των αεροδρομίων Ηρακλείου, Καστελλίου και Τυμπακίου και άφηναν τις βόμβες τους. Επειδή όμως οι πιλότοι δε γνώριζαν τις περιοχές και τα αντιαεροπορικά πυρά σχημάτιζαν ένα αδιαπέραστο τείχος, δεκάδες συμμαχικές βόμβες ρίχνονταν σε περιοχές γύρω των αεροδρομίων με τραγικά αποτελέσματα. Πολλοί κάτοικοι σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν από τους συμμαχικούς βομβαρδισμούς. Κτήρια, σπίτια, σχολεία, εκκλησίες, έπαθαν ανεπανόρθωτες ζημιές. Εκατοντάδες οικόσιτα ζώα, αγελάδες, πρόβατα, κατσίκες, άλογα, σκοτώθηκαν βόσκοντας στα λιβάδια.

Αναστασία Φραγκιαδουλάκη του Νικολάου

Σε ημερήσιο βομβαρδισμό την 1η Ιουνίου 1944, τραυματίζεται θανάσιμα από τα αέρια της έκρηξης των βομβών, η Αναστασία Φραγκιαδουλάκη από το χωριό Λιλιανό. Βρίσκονταν στο χωριό Μουχτάρω, όταν έριξαν τις βόμβες τους τα συμμαχικά αεροπλάνα. Η κόρη της Ανδριάνη Φραγκιαδουλάκη, δεκατριών χρονών τότε, θυμάται:

´…στην Κατοχή ζούσαμε στο Λιλιανό. Ο πατέρας, η μάνα μου και έξι αδέρφια. Ο πατέρας μου λεγόταν Φραγκιαδουλάκης Νικόλαος και εγώ ήμουν η μικρότερη από τα αδέρφια μου. Δεκατριών χρονών. Ήτανε Μάης και η μητέρα μου πήγαινε να βγάνει αρακά στο Μουχτάρω. Την ταχινή, στο μεροκάματο. Τότε μόλις ο ήλιος εψήλωνε σταματούσανε. Επήγε ένας αξάδερφος της μάνας μου και της λέει, Αναστασία, θα’ρθεις με τσι συντρόφισσές σου να μου κάνεις ένα καερέτι ;

Η μάνα μου δέχτηκε κι επήγε με τσ’άλλες γυναίκες στου ξαδέρφου του Παυλή. Δίπλα στο χωράφι οι γερμανοί εκάνανε σκοποβολή εκείνη την ημέρα. Ξαφνικά ήρθανε τα Εγγλέζικα αεροπλάνα και βλέπουνε τσι γερμανούς, πολλούς γερμανούς, να κάνουνε σκοποβολή. Ερίξανε βόμβες με το τσουβάλι. Ήτανε μεσημέρι. Η μάνα μου δεν εσκοτώθηκε από βλήμα, τραυματίστηκε λίγο στο χέρι. Έπαθε όμως εσωτερική αιμορραγία και την πήγανε στο Καστέλλι οι ίδιοι οι γερμανοί, τραυματισμένη όπως ήτανε.

Δεν επέθανε από το τραύμα αλλά η βόμβα έπεσε κοντά και την πιάσανε τα αέρια και της δημιουργήσανε εσωτερική αιμορραγία. Δεν εβρίσκαμε γιατρό γιατί είχανε τραυματιστεί και άλλοι γερμανοί στρατιώτες. Ο πατέρας μου και ο κουνιάδος μου ο Στεφανής, δεν εβρίσκανε γιατρό δικό μας. Την πήγανε στο σπίτι τση Σοφίας Ζητάκη. Βράδυ βράδυ της φέρανε γιατρό οι γερμανοί. Βγάζει ο γιατρός, ένας ψηλός άνθρωπος, έξω από το δωμάτιο τον Στέφανο και του λέει πως σε λένε. Στέφανο απάντησε αυτός. Να ετοιμάσετε τα έθιμά σας, του λέει ο γερμανός, γιατί η γυναίκα θα πεθάνει.

Ο Στέφανος και ο πατέρας μου δεν τόνε πιστέψανε, γιατί η μάνα μου εμιλούσε μέχρι τότε. Σε λίγη ώρα όμως, κόπηκε η μιλιά τση. Είχε παραγγείλει τση μεγάλης μου αδερφής να με προσέχει γιατί ήμουν η πιο μικρή. Όταν εσταμάτησε να μιλεί, δεν επέρασε πολύ ώρα και πέθανε. Την πήγανε μετά στον Αφέντη Χριστό στο Καστέλλι και έκανε όλη νύχτα στην εκκλησία. Την άλλη μέρα το πρωί τήνε φέρανε και τη θάψανε στο Λιλιανό. Η μάνα μου ήτανε ο καλύτερος άνθρωπος του κόσμου. Και χάθηκε άδικα…ª.

Σοφία Μαραυγάκη – Φραγκιαδουλάκη του Εμμανουήλ

Σε βομβαρδισμό του αεροδρομίου Καστελλίου από συμμαχικά αεροπλάνα το 1942, καρφώθηκε ένα βλήμα βόμβας στην κοιλιακή χώρα της Σοφίας Μαραυγάκη. Η υγεία της κλονίστηκε. Της έγιναν πολλές χειρουργικές επεμβάσεις και από γερμανούς γιατρούς στο Καστέλλι τα χρόνια της κατοχής. Μετά την απελευθέρωση πέθανε από σηψαιμία του τραύματός της.

  1. Πρόστιμο στην Κοινότητα Λιλιανού

Ο Πρόεδρος και οι κάτοικοι της Κοινότητας Λιλιανού Πεδιάδος, αδρανούσαν στην αποστολή καταναγκαστικών εργατών, της γνωστής «δεκαπενταμερίας» στο αεροδρόμιο Καστελλίου, με αποτέλεσμα να τιμωρηθούν με πρόστιμο από τον Φρούραρχο Ηρακλείου. Το είδος του προστίμου και η πληρωμή του, (πιθανόν σε οκάδες ελαιόλαδου), δεν προέκυψε από τη μελέτη των γερμανικών αρχείων. Η απόφαση του Φρουράρχου προς τον Πρόεδρο της Κοινότητας Λιλιανού με ημερομηνία 7 και 8 Σεπτεμβρίου 1943, αναφέρει σχετικά:

«Καθώς εξηκρίβωσεν το Φρουραρχείον είσθε πάντοτε αδρανείς εις το ζήτημα της αποστολής εργατών, εξ’ άλλου εις τα αιτήματα του στρατού Κατοχής έχετε δείξει στάσιν εντελώς αδιάφορον. Τούτου ένεκεν το Φρουραρχείον είναι υποχρεωμένον να επικυρώση την επιβληθείσαν ποινήν».

  1. Το τελευταίο θύμα – Νικόλαος Χρηστάκης, 29 Οκτωβρίου 1944
Νικόλαος Κωνσταντίνου Χρηστάκης από το χωριό Λιλιανό.
Το τελευταίο θύμα της ευρύτερης περιοχής της ενδοχώρας του νομού Ηρακλείου, Νικόλαος Κωνσταντίνου Χρηστάκης από το χωριό Λιλιανό. Σκοτώθηκε την Κυριακή 29 Οκτωβρίου 1944, όταν οι κατοχικές δυνάμεις είχαν ήδη συμπτυχθεί στην «Οχυρά Θέση Χανίων»

Στις 11 Οκτωβρίου 1944, οι Γερμανοί εγκατέλειψαν το Ηράκλειο και συμπτύχτηκαν στην «Οχυρά Θέση Χανίων». Την Κυριακή 29 Οκτωβρίου 1944, ο Οπλαρχηγός της Εθνικής Αντίστασης Κρήτης Κυριάκος Ψαράκης – Ψαροκυριάκος, κάλεσε στο χωριό του Αμαριανό, τους άντρες της Αντίστασης για να γιορτάσουν το γεγονός της απελευθέρωσης.

Στο Αμαριανό βρέθηκαν πολλοί αντιστασιακοί από τα χωριά της Πεδιάδας και του Μονοφατσίου, καθώς και πλήθος κατοίκων των χωριών της ευρύτερης περιοχής.

Πάνω στο γλέντι, έπεσε νεκρός ο Νικόλαος Κωνσταντίνου Χρηστάκης, από το χωριό Λιλιανό Πεδιάδος. Ο θάνατός του, που ήταν και το τελευταίο θύμα της περιοχής μας τα κατοχικά χρόνια, αποδόθηκε σε άσκοπο πυροβολισμό.

Ο Καστελλιανός Κίμωνας Ζωγραφάκης, τον Αύγουστο του 2003 στο εξοχικό του στις Γούβες, έδωσε μιαν άλλη εκδοχή: «…μας εκάλεσε ο Ψαροκυριάκος στο Αμαριανό να γλεντίσομε μετά απού φύγανε οι Γερμανοί από το Ηράκλειο.

Εσκοτώθηκε τότε ένα παλικάρι από το Λιλιανό. Ποιος τόνε σκότωσε, ελέγαμε όλοι. Και ρωτούσαμε ο ένας τον άλλο. Κάποιοι εσκεφτήκαμε ότι μπορεί να τόνε πυροβόλησε κανείς δοσίλογος. Ήτανε πολύς κόσμος στο Αμαριανό. Η πλατέα γεμάτη, ο κεντρικός δρόμος, τα καφενεία όλα γεμάτα.

Και εσκεφτήκαμε μερικοί μη και τόνε σκότωσε κανείς γερμανόφιλος. Για να μας ε βάλει να σκοτωθούμε αναμεταξύ μας. Ετσά πρέπει να’γινε. Το ίδιο μου’πε κι ο Νιργιανός. Είχαμε πάει μαζί. Και μου λέει, Κίμωνα, έχε το νου σου. Αυτή η δουλειά είναι δοσίλογου μόνο νά’χομε το νου μας…».

* Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης  είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου  Θραψανού Πεδιάδος