![]()
Γεώργιος Τσολάκογλου, 30.4.1941 – 2.12.1942 και Ο Κωνσταντίνος Λογοθετόπουλος
Γεννήθηκε το 1886 και πέθανε στην Αθήνα στις 22 Μαΐου 1948. Ήταν ο πρώτος κατοχικός πρωθυπουργός την περίοδο 1941-1942, διορισμένος από τους κατακτητές. Πήρε μέρος στους Βαλκανικούς πολέμους, στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και στη Μικρασιατική εκστρατεία. Στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο ήταν Διοικητής του Γ΄ Σώματος Στρατού. Μετά την επίθεση τω Γερμανών κατά της Ελλάδος, ο Τσολάκογλου και άλλοι ανώτεροι αξιωματικοί υπέγραψαν συνθηκολόγηση άνευ όρων με τους κατακτητές. Στις 30 Απριλίου 1941, ορκίστηκε Πρωθυπουργός της Ελλάδας με απόφαση των Γερμανών Αξιωματούχων. Στις 2 Δεκεμβρίου 1942 παραιτήθηκε και τον αντικατέστησε ο Κ. Λογοθετόπουλος. Μετά την απελευθέρωση φυλακίστηκε και δικάστηκε για τη στάση του από ειδικό Δικαστήριο, που συστήθηκε γι’αυτό τον σκοπό. Καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια δεσμά. Πέθανε από λευχαιμία στις 22 Μαΐου 1948.
Ανήμερα της Εθνικής εορτής στις 25 Μαρτίου 1942, στις εφτά η ώρα το απόγευμα στο ραδιοφωνικό σταθμό Αθηνών, ο Πρόεδρος της κυβέρνησης στρατηγός Τσολάκογλου απεύθυνε λόγο προς την ελληνική νεολαία, τους σπουδαστές και τους μαθητές Μέσης και Δημοτικής Εκπαίδευσης. Ο λόγος του Τσολάκογλου ξεκινά πατριωτικά, στη συνέχεια όμως προβάλλει το «συνηθισμένο» κίνδυνο του Μπολσεβικισμού και του αφανισμού της πατρίδας από τον κομμουνισμό. Ένας λόγος που διαπνέεται από μίσος, ανάδειξη των φασιστικών ιδεολογιών και πλήρη αποδοχή της νέας τάξης πραγμάτων μιας νέας Ευρώπης, που ευαγγελίζονται τα ναζιστικά καθεστώτα της Γερμανίας και Ιταλίας. Παραβλέπει τα χιλιάδες θύματα του Ελληνικού στρατού στη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου, ενός στρατού που ο ίδιος οδήγησε στο μέτωπο και αναγνωρίζει μόνο το αίμα των νεκρών Γερμανοϊταλών. Προξενεί εντύπωση η παραίνεση του Τσολάκογλου προς τους νέους να διατηρήσουν την εθνική τους αξιοπρέπεια, όταν στο τιμόνι της χώρας έχουν ηγέτες του δικού του αναστήματος.
«Νέοι και Νέες της Ελλάδος
Συγκεντρωθήτε νοερώς σήμερον περί τον βωμόν της Ελλάδος Πατρίδος και αποκαλυφθήτε προ των ενδόξων ηρώων μας του 1821. Η ζωή και το μέλλον της Ελλάδος, ευρίσκονται την στιγμήν αυτήν εμπεπιστευμένα εις σας. Καλείσθε κατά τας δυσχερείς αυτάς στιγμάς της Πατρίδος, να εργασθήτε εν συνοχή και ομονοία δια να διατηρήσετε την ένδοξον και μεγάλην κληρονομίαν των προγόνων μας, και την ψυχήν του Ελληνικού Έθνους αμόλυντον.
Η Ελλάς δια μέσου της τρισχιλιετούς ιστορίας της έγραψε δια του αφθάρτου πνεύματος και του ηρωισμού των τέκνων της σελίδας υπερόχου πολιτισμού, δόξης και μεγαλείου. Η πατρίς συνεχίζει σήμερον την ιστορικήν αυτήν πορείαν της και σας καλεί εις γενικόν προσκλητήριον δια να σας εμπιστευθή ότι δια μέσου τριών και πλέον χιλιετηρίδων εδημιούργησε.
Σεις οι νέοι είσθε εκείνοι επί των οποίων στηρίζει τας ελπίδας της σήμερον η Ελλάς και εφ’ υμών θα βαστάξω δια να δημιουργήση το προσεχές μεγαλείον της μέσα εις την Νέαν Ευρώπην.
Συνταχθήτε όλοι περί την Ελλάδα και σταθήτε ακλόνητοι επί των Εθνικών μας επάλξεων διατηρούντες την συνοχήν και αλληλεγγύην σας και την πίστιν σας επί τα πεπρωμένα της φυλής.
Δικαιούμεθα να είμεθα υπερήφανοι δια την ένδοξον ιστορίαν, δια τον πολιτισμόν και δια την ζωτικότητα της φυλής μας. Επί τρεις χιλιετηρίδας επραγματοποιήσαμεν τεραστίας κατακτήσεις δια του πνεύματος και εδημιουργήσαμεν ένα πολιτισμόν του οποίου την αξία όλοι αναγνωρίζουν. Ο πολιτισμός ούτος εδημιουργήθη εν Ελλάδι από των αρχαιοτάτων, κατέκτησε την Μεσόγειον και απετέλεσεν εν συνεχεία τον πυρήνα όλων των άλλων πολιτισμών και τας ρίζας του σημερινού πολιτισμού της Ευρώπης.
Το Ελληνικόν Έθνος δια των νικών και των θριάμβων του Μαραθώνος διετήρησε την ανεξαρτησία του και τον πολιτισμόν δια ν’ αποδοθή αργότερον δια του Μεγάλου Αλεξάνδρου εις άλλους εκπολιτιστικούς αγώνας και να μεταφέρη τα φώτα του πολιτισμού του αυτού εις τα βάθη της Ασίας και της Αφρικής.
Επί χίλια ολόκληρα χρόνια η Ελληνική φυλή ηγωνίσθη δια της ψυχής και του πνεύματός της εις το Βυζάντιον και εδημιούργησε νέον φως και νέον πολιτισμόν χωρίς να καμφθή και να σβύση από της μοίρας το πλήγμα.
Η επανάστασις του 1821 εχαιρετίσθη υφ’ ολοκλήρου του κόσμου ως εν γεγονός το οποίον θα έστρεφε τον παράγοντα της Ελληνικής ψυχής και του Ελληνικού πνεύματος προς νέα εκπολιτιστικάς κατακτήσεις. Δι’ όλην αυτήν την υπέροχον δημιουργίαν ήτις προέκυψε δια του 1821 δυνάμεθα να είμεθα υπερήφανοι. Έχομεν εν ενδοξότατον παρελθόν και εν ηρωικόν παρόν δια τα οποία πρέπει να σεμνυνώμεθα.
Η Ελληνική πατρίς σας καλεί σήμερον δια να σας εμπιστευθή και πάλιν την διατήρησιν της Ελληνικής αξιοπρεπείας σας της συνοχής και αλληλεγγύης σας επί των οποίων θα στηριχθή το μέλλον της Νέας Ελλάδος.
Η Ελλάς κράτος με Ιστορίαν με αγώνας και με πολιτισμόν δεν είναι ποτέ δυνατόν να αδικηθή από τους ισχυρούς και μεγάλους λαούς της Ευρώπης. Η εθνική συνοχή είναι το κυριώτερον όπλον μας κατά τας παρούσας περιστάσεις. Η φυλή μας πρέπει αντί πάσης θυσίας να αγωνισθή σήμερον δια να ανταπεξέλθη εις τας αντιξοότητας των περιστάσεων αι οποίαι είναι όμως παροδικαί. Ο ανώτατος και κυρίαρχος Νόμος είναι ο βιωτικός αγών. Εργασθήτε λοιπόν με συνοχήν και αλληλεγγύην προς τον σκοπόν τούτον και σφυρηλατήσατε δια της πίστεώς σας προς τα ιδεώδη του έθνους μας το μεγαλείον της Πατρίδος.
Αφήσατε την ψυχήν σας να πλημμυρίση από το εκτυφλωτικόν φως που λέγεται Ελλάς. Έχομεν άλλωστε βαθείας τας ρίζας του πολιτισμού και των ιστορικών δικαιωμάτων μας ώστε να δυνάμεθα να πιστεύωμεν ότι, οι μεγάλοι λαοί της Ευρώπης, οίτινες τόσον γενναιοφρόνως μας συμπεριεφέρθησαν δεν πρόκειται να αδικήσουν τον ελληνικόν λαόν.
Νέοι και Νέες της Ελλάδος γράψατε με ανεξίτηλα γράμματα μέσα εις την ψυχήν σας ότι η σωτηρία της Ελλάδος, συνίσταται εις την σύσφιξιν των εσωτερικών μας δεσμών και της Εθνικής μας ομονοίας μας. Η περιφρούρησις της Ελλάδος ας αποτελή πάντοτε το όνειρόν σας και την κυρίαν φροντίδαν σας. Κάθε βράδυ καθείς από σας ας θέτει το ερώτημα εις τον εαυτόν του: Τι έπραξες σήμερον υπέρ της Ελλάδος;
Δεχθήτε λοιπόν με καρτερίαν τας προσωρινάς δοκιμασίας μας και ενισχύσατε τας οικογενείας σας εις τον σκληρόν αγώναν της. Αν κωφεύσετε εις τας παραινέσεις αυτάς της Πατρίδος, τότε η ιστορία ουδέποτε θα σας συγχωρήση.
Πρέπει να είσθε υπερήφανοι διότι η Πατρίς σας αναθέτει τόσον σοβαρά καθήκοντα. Η γενεά η ιδική σας είναι εκείνη η οποία θα ζήση και θα καρπωθή τα αγαθά τα οποία θα προκύψουν από την σημερινήν κατάστασιν. Μη δίδετε πίστιν εις φανταστικούς παραδείσους και εις σχέδια ξένα προς την πραγματικότητα.
Το Έθνος είναι η ζώσα δύναμις η κυβερνώσα τα πάντα. Το Έθνος θα επιζήση όλων ημών και δια τούτο οφείλομεν να το διαφυλλάξωμεν άτρωτον και αξιοπρεπές. Το σύνολον του Έθνους μας είναι η πηγή της ζωής μας και την στιγμήν αυτήν οφείλομεν να την διατηρήσωμεν και να την περιφρουρήσωμεν αντί πάσης θυσίας καταβάλλοντες πάσαν προσπάθειαν όπως διατηρηθή η συνοχή μας.
Παρά την λυσσώδη προπαγάνδαν του κεφαλαιοκρατισμού η πραγματικότης βοά ότι, του αγώνος του Ευρωπαϊκού πολιτισμού και της ελευθερίας προμαχούν σήμερον η Εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία και η Φασιστική Ιταλία, αίτινες διεξάγουν υπέροχον όντως αγώνα εναντίον του Μπολσεβικισμού προς σωτηρίαν της Ευρώπης. Ο κομμουνισμός ο οποίος ηπείλησε εκ θεμελίων την ύπαρξιν του πολιτισμού τούτου και την ελευθερίαν της Ευρώπης, είναι δημιούργημα της πλουτοκρατίας και έχει ως αντικειμενικόν σκοπόν της διατάραξιν της κοινωνικής τάξεως, την ανατροπή των Εθνικών και Θρησκευτικών θεσμών και την καταστροφήν των πάντων. Ο Μπολσεβικισμός επιδιώκει την διαίρεση των Λαών, τον αλληλοσπαραγμόν, την κατάλυσιν κάθε κοινωνικού και πολιτιστικού δεσμού, την καταστροφήν της θρησκείας και την στείρευσιν κάθε πηγής ανθρωπίνου πολιτισμού δια να καλύψη εν συνεχεία την Ευρώπην δια του τίτλου της ερημώσεως και του ολέθρου.
Εναντίον του μεγάλου αυτού κακού, εναντίον της τρομακτικής ταύτης συμφοράς που ηπείλει την Ευρώπην ολόκληρον με εκμηδένισιν, ωρθώθησαν αι δυο μεγάλαι επαναστάσεις του Ιταλικού Φασισμού και του Εθνικοσοσιαλισμού, αι οποίαι δια του ηρωικού των αγώνος έθραυσαν οριστικώς τα δεσμά τα οποία εχάλκευσαν δια την Ευρώπην η πλουτοκρατία και ο Μπολσεβικισμός και σφυρηλάτησαν τας νέας μορφάς της ζωής δια των οποίων θα σωθούν οι λαοί της Ευρώπης. Η Γερμανία και η Ιταλία απεδόθησαν εις τον αγώνα και διεξάγουν αυτόν με πνεύμα ηρωικόν και αυταπάρνησιν συγκινούσαν. Ο άξων δεικνύει σήμερον εις όλους τους πεπολιτισμένους λαούς τον δρόμον τον οποίον οφείλουν να ακολουθήσουν δια να προστατεύσουν την κοινωνίαν των και τον πολιτισμόν των.
Νέοι και νέαι της Ελλάδος
Εθεώρησα καθήκον μου σήμερον ως Αρχηγός του Κράτους επ’ ευκαιρία της Εθνικής επετείου να επικοινωνήσω μεθ’ υμών και να σας απευθύνω ολίγα τινά δια το όνειρον όλων μας, δια την Ελλάδα μας. Αι κακουχίαι και αι δοκιμασίαι μας θα διαρκέσουν κατ’ ανάγκην μέχρι της στιγμής καθ’ ην θα παύση να κροτή το πυροβόλον και θα υπογραφή η ποθητή ειρήνη. Καθ’ όλον αυτό το διάστημα βασική μας επιδίωξις πρέπει να είναι η διατήρησις της εθνικής αξιοπρεπείας μας και η φροντίς δια την συνοχήν και ομόνοιαν της φυλής μας εν τη πεποιθήσει ότι αι δοκιμασίαι μας αυταί θα παρέλθουν συντόμως.
Ατενίσατε λοιπόν την πραγματικότηταν κατά πρόσωπον. Σφυρηλατήσατε τους χαρακτήρας σας συμφώνως προς τας υπαγορεύσεις του εθνικού συμφέροντος. Παραμείνατε ψύχραιμοι και σταθεροί προς την μεγάλην ιδέαν της Ελλάδος. Πρέπει να είσθε ανά πάσαν στιγμήν έτοιμοι, ίνα συνεχίσετε τον ιστορικόν δρόμον του Έθνους μας.
Συντόμως θα σας αναγγείλω την νέαν ανάπλασιν των πολιτικών μας θεσμών εντός των πλαισίων του μεγάλου αγώνος της Γερμανίας και της Ιταλίας μέσα εις τα οποία περιλαμβάνονται και τα συμφέροντα της Ελλάδος.
Εγκολπωθήτε τας νέας ιδέας της τάξεως που θεμελιούται εις την Νέαν Ευρώπην δια του αγώνος και του αίματος των Γερμανών και των Ιταλών διότι μόνον δια της επικρατήσεως του αγώνος αυτού θα οδηγηθή και η Ελλάς εις ημέρας νέας δόξης και εκπολιτιστικού μεγαλείου μέσα εις την Νέαν Ευρώπην του άξονος.
Ζήτω το Έθνος Ζήτω η Νεολαία”
Καθηγητής Ιατρικής και δεύτερος διορισμένος πρωθυπουργός της Ελλάδας από τις 2 Δεκεμβρίου 1942 έως τις 7 Απριλίου 1943. Πολέμησε ως γιατρός στους Βαλκανικούς πολέμους και το 1922 υπηρέτησε στο στρατιωτικό νοσοκομείο Αθηνών για την περίθαλψη των τραυματιών της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Στην πρώτη κατοχική κυβέρνηση του Γεωργίου Τσολάκογλου διορίστηκε Αντιπρόεδρος και Υπουργός Πρόνοιας. Το φθινόπωρο του 1944, ο Λογοθετόπουλος διέφυγε στη Γερμανία. Με την κατάρρευση του Ράιχ παραδόθηκε στους Αμερικάνους. Το ειδικό δικαστήριο δοσιλόγων του επέβαλε την ποινή των ισοβίων δεσμών (ερήμην). Το 1946 παραδόθηκε στην Ελλάδα. Το 1951 του δόθηκε χάρη και πέθανε το 1961.
Στο αρχείο του Μουσείου Εθνικής Αντίστασης Κρήτης Ομάδες Μπαντουβάδων, διατηρείται επιστολή του δικηγόρου και μέλους της Αντίστασης Εμμανουήλ Γρυλλιωνάκη που αναφέρεται στον Κωνσταντίνο Λογοθετόπουλο και στον λόγο που απηύθυνε στον Ελληνικό λαό στις 24 Μαρτίου 1943. Η επιστολή έχει ημερομηνία 14 Αυγούστου 1943 και παραλήπτη τον Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά. Ο Εμμανουήλ Γρυλλιωνάκης γράφει τα εξής:
“Καπετάνιο μου
Μου έδωσαν χθες το ακριβές κείμενον της προκηρύξεως του Λογοθετοπούλου προς τον Ελληνικόν λαόν κατά την Εθνικήν Εορτήν του παρελθόντος Μαρτίου συνεπεία της οποίας και λέγεται ότι εξεδιώχθη από πρόεδρος Κυβερνήσεως.
Επειδή ανεξαρτήτως του υπογράφοντος το κείμενον είναι εξαιρετικόν και επίκαιρον και δη ο όρκος σας στέλλω ένα αντίγραφον. Ίσως ο όρκος είναι ότι χρειάζεται διά να δίδεται και σήμερον από τα μέλη των πατριωτικών οργανώσεων. Περιμένω εντολάς σας διά την συνάντησιν περί της οποίας γνωρίζετε και μένω απολύτως εις την διάθεσίν σας».
Το διάγγελμα του κατοχικού πρωθυπουργού προς τον Ελληνικό λαό, τονίζει:
´24 Μαρτίου 1943, Προς τον Ελληνικόν Λαόν
Έλληνες και Ελληνίδες,
Η επέτειος της Εθνικής ημών παλλιγγενεσίας ευρίσκει την πατρίδα μας συντετριμένην υπό το βάρος μιας πολεμικής καταστροφής, εις ουδενός όμως την καρδίαν δεν έπαυσαν να εμφωλεύουν τα αγνά εκείνα και υπέροχα αισθήματα της τρυφεράς αγάπης και της βαθυτάτης λατρείας δι` αυτήν.
Είμεθα εξ ίσου υπερήφανοι, άνδρες και γυναίκες, αλύγιστοι και αναλλοίωτοι προ του καθήκοντος προς την πατρίδα. Όλοι μαζί υψώσαμεν τον αλλαλαγμόν της χαράς εις τας στιγμάς της θείας βουλής. Το ιερόν της όνομα εψέλισαν τα βρεφικά μας χείλη, με αυτό το όνομα επτερύγισεν η ψυχή των πολεμιστών ηρώων μας, αυτό το όνομα ηυλόγησαν τα χείλη των γερόντων ως αποχαιρετισμόν προς τας νέας γενεάς.
Εις τον κόσμον αυτόν των ποικιλωνύμων ανθρωπίνων κοινωνιών φέρομεν αναμφισβητήτως τα πρωτεία, διότι εκληρονομήσαμεν από μεγάλους το πρώτιστον καθήκον του πολιτισμού την αγάπην της ελευθέρας πατρίδος.
Η σημερινή επέτειος μας συγκινεί βαθύτατα. Φέρει εις την μνήμην μας τους αγώνας εκείνους των ηρώων της πελλιγγενεσίας μας, των προγόνων μας οι οποίοι συνεκλόνισαν την υφήλιον με τους ηρωισμούς των και έγραψαν εις την ιστορίαν των λαών τας ωραιοτέρας σελίδας της αυταπαρνήσεως και της αυτοθυσίας. Οι άνδρες και αι γυναίκες του 21 προσέφεραν τον εαυτόν των ολοκαύτωμα διά την αναγέννησιν της πατρίδος, έσπειραν εις τα ιερά αυτά χώματα όπου από χιλιετηρίδων εβλάστησεν η ιδέα του ελευθέρου ανθρώπου τον ιερόν σπόρον του υψηλωτέρου ανθρωπίνου ιδεώδους και ούτε μίαν στιγμήν η μεγάλη φυλή μας δεν αφήκε να σβεσθή το ιερόν πυρ της πατρίδος.
Έλληνες και Ελληνίδες,
Τα παραδείγματα της ιστορίας μας, διδάσκουν εις όλους μας ότι είναι αθάνατον το δένδρον που ανέθαλεν από τον σπόρον εκείνον που έσπειραν οι πρόγονοί μας. Η Ελληνική φυλή έχει πλασθεί υπό της θείας βουλής διά να ζη και να προοδεύη διά μέσου των αιώνων και διδάσκουν ακόμη τα παραδείγματα εκείνα ότι και ορμητικώτεροι τυφώνες δεν είναι ικανοί να σβύσουν την λαμπηδώνα της. Παραμείνατε ακλόνητοι εις τας θέσεις σας, αγέρωχοι εις το καθήκον σας και αλύγιστοι προ των συμφορών. Ενώπιον του κόσμου ολοκλήρου παραμένομεν πάντοτε η προνομιούχος φυλή η οποία εκήρυξεν εις την ανθρωπότητα το μέγιστον αγαθόν της ελευθερίας και εφ` όσον ετέθημεν υπό την θείαν αυτής σκέπην και ετάχθημεν πρώτοι εις το υπέροχον αυτό κήρυγμα, πρώτοι θα είμεθα και διά την απόλαυσιν του αγαθού. Κλείσατε εις τας ψυχάς σας το αγνόν αυτό αίσθημα με το οποίον εγαλουχήθημεν όλοι από των πρώτων προγόνων μας μέχρι των Ηρώων των τελευταίων μας αγώνων και ριζώσατε εις τας καρδίας σας την σκέψιν ότι δεν υπάρχει Έλλην ικανός να θρέψη εις την ψυχήν του αίσθημα διαφορετικόν εκείνου που μας εδίδαξαν οι πρόγονοί μας.
Ας χαιρετήσωμεν λοιπόν την σημερινήν επέτειον με αυτήν την πίστιν και ας επαναλάβωμεν τον ιερόν όρκον των προγόνων μας: «Ω ιερά πλην τρισαθλία πατρίς, ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου, ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία επί τόσους αιώνας έχυσαν και χύνουν τα ταλαίπωρα τέκνα σου, εις τα ιδικά μου δάκρυα χυνόμενα κατά ταύτην την στιγμήν και εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις Σε. Εις το εξής συ θα είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου, το όνομά σου οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου ανταμοιβή των κόπων μου. Η θεία δικαιοσύνη ας εξαντλήση επάνω εις την κεφαλήν μου όλους τους κεραυνούς της, το όνομά μου να είναι εις αποστροφήν και το υποκείμενόν μου το αντικείμενον της κατάρας και του αναθέματος των ομογενών μου αν ίσως λησμονήσω εις μίαν στιγμήν τας δυστυχίας των και δεν εκπληρώσω το χρέος μου».
Ζήτω η Ελλάς
Κ. Λογοθετόπουλος
Τον Κωνσταντίνο Λογοθετόπουλο αντικατέστησε με απόφαση των κατοχικών αξιωματούχων ο Ιωάννης Ράλλης, τρίτος κατοχικός πρωθυπουργός (7 Απριλίου 1943 ως 12 Οκτωβρίου 1944).
1 ´Κρητικός Κήρυξª, Παρασκευή 27 Μαρτίου 1942
2 Επιστολή Εμμανουήλ Γρυλλιωνάκη προς τον Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά, 14 Αυγούστου 1943
* Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος.