Σε πάρα πολλά από τα βιβλία που έχουν γραφεί για την Εθνική Αντίσταση Κρήτης 1941-1945, γίνεται αναφορά στην μάντρα του Σηφογιάννη στα όρη Δίκτη, πάνω από την Κασταμονίτσα. Φωτογραφίζουν και αναφέρουν έναν αγέρωχο άνθρωπο, ανυπόταχτο στους κατακτητές Γερμανούς, φιλότιμο, ακούραστο, ανιδιοτελή, επιβλητικό, με σκληρό βλέμμα αλλά γλυκιά καρδιά, τον Ιωάννη Σηφάκη ή Σηφογιάννη. Η μάντρα του αλλά και ο ίδιος, διαδραμάτισαν ένα πολύ σπουδαίο ρόλο στα δύσκολα χρόνια της Κατοχής.
Δυτικά από τη θέση Καράς Πηγάδι, στην περιοχή Καλόγερος, πάνω στο φρύδι του υψώματος, βρίσκεται η ιστορική μάντρα του Σηφογιάννη. Η μάντρα αυτή αποτελούσε το προπύργιο της Αντίστασης στα χρόνια της Κατοχής στον νομό Ηρακλείου. Πάνω στα όρη της Κασταμονίτσας, ορθώνονται τα ερείπια της μάντρας, να αντιστέκονται με πείσμα στην φθορά του χρόνου, πιστά στην λέξη αντίσταση όπως ακριβώς στα κατοχικά χρόνια. Εδώ διάλεξε να χτίσει την μάντρα του ο Σηφογιάννης, σε ένα μέρος όπου διακρίνεται όλος ο κάμπος της Πεδιάδας, το αεροδρόμιο του Καστελλίου, η πόλη του Ηρακλείου, ο μισός σχεδόν νομός Ηρακλείου, ο Ψηλορείτης, η νήσος Δία και ένα μεγάλο μέρος του Κρητικού πελάγους.
Τρία δωμάτια ήταν η μάντρα. Σήμερα οι τοίχοι ορθώνονται χωρίς την οροφή. Στο εσωτερικό των πέτρινων δωματίων, είναι φυτρωμένα αγριολούλουδα. Πάνω από τα πελέκια της εισόδου διακρίνεται η επιγραφή: «1943. Ι.Σ.». Όπου Ι.Σ. Ιωάννης Σηφάκης.
Στην μάντρα του Σηφογιάννη βρήκε κατά καιρούς καταφύγιο, ο υπεύθυνος του στρατηγείου της Μέσης Ανατολής για την Κρήτη, Άγγλος ταγματάρχης Τομ Ταμπάμπιν.
Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ ή Μιχάλης ή Φιλεντέμ, τον περισσότερο καιρό που έμεινε στην Κρήτη φιλοξενήθηκε στην μάντρα του Σηφογιάννη. Μάλιστα το παρατσούκλι Φιλεντέμ το απέκτησε από τον ίδιο τον Σηφογιάννη όπως λέγεται, αφού όλη την ώρα τον άκουγε να τραγουδεί το ωραίο αυτό παραδοσιακό κρητικό τραγούδι.
Ο Άγγλος λοχαγός Σάντυ Ρέντελ ή Αλέξης εγκατέστησε τον δικό του ασύρματο όταν ήρθε στην Κρήτη, αρχικά στο οροπέδιο του Καθαρού στο Λασίθι και το Φθινόπωρο του 1943 στην μάντρα του Σηφογιάννη.
Από του Σηφογιάννη την μάντρα ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις και τα σχέδια για την παράδοση του Ιταλού στρατηγού Κάρτα από τον Πάτρικ Λη Φέρμορ και τους συνεργάτες του. Στην Κασταμονίτσα και κατόπιν στην μάντρα του Σηφογιάννη συγκεντρώθηκαν οι απαγωγείς του στρατηγού Κράιπε το Πάσχα του 1944, εκεί κατέστρωσαν τα σχέδια, φωτογραφήθηκαν και από εκεί ξεκίνησαν για το μεγάλο κατόρθωμα της απαγωγής.
Ο αγγλικός ασύρματος βρίσκονταν λίγο πιο κάτω, στη θέση Λημέρι-Βατονερό και από μαρτυρίες αντιστασιακών δεν πλησίαζε κανείς εκεί. Τα μηνύματα για τον ασύρματο που έφταναν από διάφορα μέρη, τα πήγαινε ο ίδιος ο Σηφογιάννης ή τα παιδιά του Κωστής και Μανόλης στο προσωπικό του ασυρμάτου.
Το ότι η μάντρα του Σηφογιάννη ήταν το κρυσφύγετο των καταδιωκομένων Ελλήνων από τους Γερμανούς καταγράφεται στο παρακάτω απόσπασμα του βιβλίου του Γεωργίου Κάββου «Αντίσταση 1941-1945» σελ. 273: «…στις 11 Σεπτεμβρίου ο πρόεδρος της ΕΟΚ Μενέλαος Λιγνός και ο στρατιωτικός υπεύθυνος της ΕΟΚ Ν. Λασιθίου Αντ/χης Ν. Πλεύρης είχαν την πληροφορία ότι θα γίνονταν συλλήψεις δέκα ατόμων στο Ηράκλειο, μεταξύ των οποίων αναφέρθηκαν τα ονόματά τους, σε συνομιλία του Ιωάν. Πωλιουδάκη με τον αιμοσταγή Φριτς Σούμπερτ στο γραφείο του πρώτου. Αμέσως αποφάσισαν και έφυγαν και πήγαν στο χωριό Ξυδά Πεδιάδος και από εκεί στου Σηφογιάννη τη μάντρα κοντά στη θέση Καράς Πηγάδι, όπου ήταν και ο Άγγλος Ταγμ/χης Τομή Ταμπάμπιν…».
Από το ίδιο βιβλίο και στη σελ. 347 διαβάζουμε : «…στις 7 Σεπτεμβρίου 1943 επανήλθε στην Κρήτη ο εκπρόσωπος του Συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής στους νομούς Ηρακλείου-Λασιθίου και διαμερίσματος Άνω Μυλοποτάμου Ταγμ/χης Τομ Ταμπάμπιν, συνοδευόμενος από τον Παπά Ιωάννη Σκουλά ή Παπαγιάννη. Αποβιβάστηκαν στον όρμο Τσούτσουρα Μονοφατσίου απ’ όπου την άλλη μέρα ο Τομ Ταμπάμπιν πήγε στο κοντινό λημέρι στη θέση Καράς Πηγάδι στη μάντρα του Σηφογιάννη, όπου βρισκόταν ο αναπληρωτής του, Πάτρικ Λη Φέρμορ με τον ασύρματό του.
Την καθημερινότητα στη μάντρα του Σηφογιάννη, στη θέση «Καλόγερος», στα ορεινά της Κασταμονίτσας, περιγράφει ο αντιστασιακός και σαμποτέρ του αεροδρομίου Καστελλίου Κίμωνας Ζωγραφάκης ως εξής:
´…στου Σηφογιάννη τη μάντρα καμιά φορά εκάναμε σκοποβολή. Επαίρναμε αυγά και τα πετούσαμε ψηλά. Οι μόνοι που τα πετυχαίνανε ήταν οι Ρώσοι, ο Πέτρος και ο Ιβάν. Με το πιστόλι. Τρομεροί σκοπευτές. Δεν ήτανε Ρώσοι μας λέγανε. Ήτανε Κοζάκοι…ª.1
´…εβάλαμε μια φορά στοίχημα με το Σηφογιάννη ένα αρνί. Κοντά στη μάντρα ήτανε ένα ρυάκι, δυο τρία μέτρα. Του λέω:
-Μπάρμπα Γιάννη να βάλομε στοίχημα ότι θα πηδήξω το ρυάκι;
-Όχι παιδί μου, μην κάνεις τέτοιο πράγμα, μου λέει, θα σκοτωθείς.
-Εγώ μπάρμπα Γιάννη θα το πηδήξω ! Ήντα στοίχημα να βάλομε;
-Ένα αρνί θα βάλω εγώ, μου λέει. Εσύ;
-Εγώ θα βάλω τρεις λίρες.
Παίρνω φόρα και πηδώ το ρυάκι. Έσφαξε ο Σηφογιάννης το αρνί και το ψήσαμε. Όταν ετελειώσαμε το φαΐ βγάζω τρεις λίρες και του τις δίνω. Να πληρωθεί τ’αρνί. Δεν τσ ’ήθελε, ήτανε υπερήφανος…ª
´…στη μάντρα του Σηφογιάννη είναι γραμμένο στο πελέκι τση πόρτας 1943-ΙΣ. Τα γράμματα τα σκάλισε ο ίδιος ο Φιλεντέμ, δυο τρεις μέρες ήκανε να τα τελειώσει. Καλλιγραφικά γράμματα. Και μας ήλεγε να μην τον ενοχλούμε. Άμα ετελείωσε εφώναξε το μπάρμπα Γιάννη – Σηφογιάννη και του’πε: Κύριε Γιάννη αυτά είναι τα αρχικά σας ! Ποια αρχικά μου ; ερώτηξε ο Σηφογιάννης. Μα το όνομα και το επίθετο, Ι. Ιωάννης και Σ. Σηφάκης, του’πε ο Φιλεντέμ ! Ετσά εκατάλαβε ο Σηφογιάννης και μας είπε να μη τα χαλάσομε ποτέ. Να στέκουνε εκειά να τα θωρεί όσο θα στέκει και η μάντρα !…ª.
´…στου Σηφογιάννη τη μάντρα εσταματούσανε όλοι. Οι αγγελιοφόροι μας, οι σύνδεσμοι, όλοι. Οι Άγγλοι του’χανε απόλυτη εμπιστοσύνη του Σηφογιάννη. Στο Λημέρι εκατέβαινε μόνο αυτός και εμείς που είμαστε στην υπηρεσία του ασυρμάτου.
Μπορεί να πήγαινε από τη μάντρα στο Λημέρι και δυο και τρεις φορές τη μέρα. Τώρα που το σκέφτομαι, δεν έπρεπε να το κάνομε αυτό. Όλη μέρα πηγαινοερχότανε ο μπάρμπα Γιάννης. Μάντρα-Λημέρι και ξανά πάλι από την αρχή. Στην περιφέρειά μας δεν είχαμε δεύτερο σα το Σηφογιάννη…ª.2
Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ σε τηλεγράφημα που απέστειλε στον Γιώργο Καλογεράκη στις 19 Ιουνίου 2004, στην τελετή λήξης των μαθημάτων του Δημοτικού Σχολείου Καστασμονίτσας, αφιερωμένη στην Αντίσταση των κατοίκων την περίοδο της κατοχής, αναφέρεται μεταξύ άλλων και στην οικογένεια του Σηφογιάννη. Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ γράφει με κεφαλαία γράμματα τα εξής:
ΚΑΣΤΕΛΛΙ ΠΕΔΙΑΔΑ ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ ΚΡΗΤΗ
ΔΥΣΤΥΧΩΣ ΔΕΝ ΒΡΙΣΚΩ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΦΑΞ ΠΟΥ ΣΑΣ ΕΣΤΕΙΛΑ. Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΗΤΑΝ ΝΑ ΣΤΕΙΛΩ ΤΟΥΣ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΥΣ ΜΟΥ ΣΤΟΥΣ ΠΑΛΑΙΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΣΤΗ ΚΑΣΤΑΜΟΝΙΤΣΑ ΚΑΙ ΝΑ ΔΙΟΡΘΩΣΩ – ΕΣΤΟ ΠΟΛΥ ΑΡΓΑ ! – ΕΝΑ ΛΑΘΟΣ ΠΟΥ ΕΚΑΝΕ Ο ΜΠΙΛΛ ΜΟΣ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ. ΕΙΝΑΙ ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΥ ΘΕΛΩ ΝΑ ΓΡΑΨΩ ΠΩΣ ΕΚΑΝΕ ΕΝΑ ΣΟΒΑΡΟ ΛΑΘΟΣ ΔΙΑ ΤΟΝ ΠΑΛΑΙΟ ΦΙΛΟ ΚΑΙ ΣΥΜΠΟΛΕΜΙΣΤΗ ΚΙΜΩΝ ( ΖΑΧΑΡΗ ) ΖΩΓΡΑΦΑΚΗ. ΦΤΑΙΩ ΕΓΩ ΑΡΚΕΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΤΟ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΑ ΟΤΑΝ ΔΙΑΒΑΣΑ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ. ΑΛΛΑ ΑΡΠΑΖΩ ΤΗΝ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΝΑ ΤΟ ΔΙΟΡΘΩΣΩ ΚΑΙ ΣΥΓΓΝΩΜΗ ΑΠΟ ΚΑΡΔΙΑ ΠΩΣ ΔΕΝ ΤΟΚΑΝΑ ΠΙΟ ΝΟΡΙΣ. Ο ΜΠΙΛΛ ΗΤΑΝ ΚΑΛΟ ΠΑΙΔΙ ΑΛΛΑ ΗΤΑΝ ΝΕΟΦΕΡΜΕΝΟΣ ΚΑΙ ΕΚΑΝΕ ΜΕΡΙΚΑ ΛΑΘΗ, ΠΡΟΠΑΝΤΩΝ ΕΙΣ ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΕ ΔΙΑ ΤΟΝ ΚΙΜΩΝΑ ΚΑΙ ΔΙΑ ΤΗ ΓΝΩΜΗ ΜΟΥ ΔΙΑ ΑΥΤΟΝ. Η ΓΝΩΜΗ ΜΟΥ ΔΙΑ ΤΟΝ ΚΙΜΩΝΑ ΗΤΑΝ ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΘΕΡΜΗ ΦΙΛΙΑ ΚΑΙ ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗ ΔΙΑ ΤΗΝ ΑΦΟΒΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΤΟΥ ΣΕ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΕΣ ΣΤΙΓΜΕΣ ΚΑΙ ΝΑ ΠΩ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΕΙΣ ΑΥΤΟΝ ΚΑΙ ΟΛΗΝ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΚΑΣΤΑΜΟΝΙΤΣΑ ΔΙΑ ΤΗΝ ΒΟΗΘΕΙΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΘΗΣΕΙΑΣ ΔΙΑ ΤΟΥΣ ΣΥΜΜΑΧΟΥΣ ΑΠΟ ΑΓΓΛΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΗ ΜΕΧΡΙ ΤΕΛΟΥΣ ΑΥΤΩΝ ΤΩΝ ΖΟΡΙΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ. ΑΓΑΠΗΤΕ ΚΙΜΟΝ ΖΗΤΩ ΣΥΓΓΝΩΜΗΝ ΠΩΣ ΑΡΓΗΣΑ ΝΑ ΠΩ ΟΛΑ ΑΥΤΑ ΚΑΙ ΣΤΕΛΝΟ ΤΗΝ ΑΓΑΠΗ ΜΟΥ
ΝΑ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΥΣ ΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗ ΜΟΥ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ ΣΙΦΟΓΙΑΝΝΗ ΔΙΑ ΤΗΝ ΑΤΡΟΜΗΤΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑ ΜΕΝΑ ΚΑΙ ΑΛΛΟΥΣ ΣΥΜΜΑΧΟΥΣ ΣΤΗ ΜΑΝΔΡΑ ΣΑΝ ΑΗΤΟΦΩΛΙΑ ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ.
ΠΑΡΑΚΑΛΩ ΝΑ ΜΟΥ ΣΤΥΛΕΙΣ ΤΗΝ ΔΙΕΥΘΥΝΣΙ ΤΟΥ ΚΙΜΟΝ. ΘΕΛΩ ΝΑ ΤΟΥ ΣΤΕΙΛΩ ΜΙΑ ΚΑΙΝΟΥΡΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΟΥ ΜΠΙΛΛ ΠΟΥ ΕΚΑΝΑ ΜΙΑ ΑΛΛΑΓΗ ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΟΛΑ ΑΥΤΑ. ΣΤΕΛΝΩ ΤΗΝ ΑΓΑΠΗ ΜΟΥ ΣΤΟΥΣ ΠΑΛΑΙΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ
ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΤΡΙΚ ΛΗ ΦΕΡΜΟΡ
Στη μάντρα του Σηφογιάννη βρήκαν καταφύγιο και πιλότοι των συμμαχικών αεροπλάνων, (που καταρρίφτηκαν από τους Γερμανούς), όπως περιγράφει ο Κίμωνας Ζωγραφάκης:
«…πήραμε την πληροφορία από το μέλος μας Περράκη Εμμανουήλ, προέδρου Ε.Ε.Σ. Ηρακλείου-Λασιθίου ότι έρχεται νηοπομπή από τον Πειραιά αποτελούμενη από 7 Γερμανικά πλοία. Η ίδια πληροφορία έφτασε στο λημέρι από τον Εμμανουήλ Τσιριγωτάκη μέλους της οργάνωσης του δικτύου Καστελλίου. Στείλαμε στο στρατηγείο την είδηση και έστειλαν αεροπλάνα τα οποία βούλιαξαν τα 6 πλοία μεταξύ Ηρακλείου-Μήλου, ενώ το 7ο μέσα στο λιμάνι του Ηρακλείου όπου κατόρθωσε να φτάσει. Κατά την αεροναυμαχία που έγινε έπεσε ένα εγγλέζικο αεροπλάνο στην περιοχή Σητείας με δυο πιλότους τους οποίους παραλάβαμε στο χωριό Ανατολή Λασιθίου. Στο χωριό Ψυχρό συναντηθήκαμε με τον Ρέντελ, τον Μπάρνερ, τον Λοχαγό Μαθιό, έναν Άγγλο ασυρματιστή και τους δυο πιλότους. Όλοι μαζί κινήσαμε για το Λημέρι στη μάντρα του Σηφογιάννη…».3
…. …. ….
Η Καναδική εφημερίδα ΒΗΜΑ – Greek Canadian Newspaper, δημοσίευσε στις 12 Ιουλίου 2001 άρθρο του Στίβεν Σμιθ με τίτλο Τόλμη και τύχη. Μεταξύ άλλων στο άρθρο του ο Στίβεν Σμιθ αναφέρει: ´…ο Γρηγόρης Χναράκης, ορκισμένος αντιστασιακός με τον Μπαντουβά στο σπήλαιο Χαμαμουτζή στις 2.6.1941, περιμάζεψε 27 Βρετανούς φυγάδες της Μάχης και των στρατοπέδων, με προοπτική να σταλούν στη Μέση Ανατολή. Ο Χναράκης δεν αναφέρει χρονολογίες, ωστόσο από διάφορες πληροφορίες που έχω υπ’όψιν μου, τα γεγονότα θα πρέπει να έλαβαν χώρα την άνοιξη του 1942. Ο Χναράκης μετακινούσε τους φυγάδες από χωριό σε χωριό για λόγους ασφαλείας και τροφοδοσίας, γύρω πάντα από τα νότια παράλια του νομού Ηρακλείου, ούτως ώστε να είναι κοντά όταν θα λάβαινε ειδοποίηση για την επικείμενη άφιξη μέσου, που εκείνη την περίοδο ήταν συνήθως μικρά σκάφη επιφανείας.
Καμιά φορά όταν το επέτρεπαν οι επιχειρησιακές ανάγκες, την αποστολή εκτελούσε υποβρύχιο. Μεταξύ των ανωτέρω 27 φυγάδων ήταν και ο Υποσμηναγός Lenton, πιλότος καταρριφθέντος Βρετανικού αναγνωριστικού αεροπλάνου στην Κίσσαμο, το Δεκέμβριο 1941 και πιθανώς όλα τα διασωθέντα μέλη του πληρώματος.
Ο Lenton αναφέρεται στη Βρετανική έκθεση ως ενισχύων το ηθικό των φυγάδων, μέχρι τη φυγάδευσή τους, που πραγματοποιήθηκε με δυο αποστολές, στις 23/5/1942 και 6/6/1942.
Ο Lenton που αποκαλούνταν Αρίστος, ενώ φιλοξενούνταν στη μάντρα Σηφογιάννη, ρώτησε τη γριά Σηφογιάνναινα τι θέλει να της στείλει από το Κάιρο και εκείνη του είπε:
-Δε θέλω΄γω παιδί μου, μόνο καφέ και ζάχαρη.
Ο αεροπόρος (μέσω του Ελληνομαλτέζου διερμηνέα – Αλέκο τον λέγανε), της υποσχέθηκε να εκπληρώσει την επιθυμία της, πράγμα που έκανε αργότερα, και κατά την εκτέλεση-αποστολής του, παρέκαμψε της πορείας του, έκανε τρεις γύρους πάνω από του Σηφογιάννη τη μάντρα (όπως είχαν συνεννοηθεί) και έρριψε μέσα σ’ένα μεταλλικό μικρό κιβώτιο «καβέ και ζάχαρη» για τη γριά Σηφογιάνναινα, κατά που σημειώνει ο καπετάν Γρηγόρης Χναράκης…ª».
Η Μαρία Σηφάκη – Μακράκη, νύφη της Σηφογιάννενας διηγείται : «…επαντρεύτηκα τον Κωστή, το γιο του Σηφογιάννη. Η πεθερά μου Δέσποινα Σηφάκη ήταν από τους Αντριανήδες. Όλη τη κατοχή τήνε πέρασε στο Καλόγερο, στη μάντρα. Εκειά’χε τα οζά ο Σηφογιάννης. Δίπλα στον άντρα τση το Σηφογιάννη ήτανε πάντοτε. Αυτή εμαγέρευγε στσι Εγγλέζους, στσι αντάρτες, σ’όλους που ανεβαίνανε στη μάντρα..
Εκατέβαινε και στη Κασταμονίτσα και τος ήκανε το πλυσταριό, ρούχα μαντήλια, ποκάμισα, χλαίνες, όλα τα’πλυνε. Εζύμωνε και δεν τος έλειπε ποτέ το ψωμί.
Έκανε και τυροκομιό. Όλους τσι γνώριζε. Και μια φορά ήρθε στη μάντρα, η πεθερά μου το’λεγε πολλές φορές μετά τη κατοχή, ένας αεροπόρος. Το αεροπλάνο το’χανε ρίξει οι γερμανοί και τόνε φέρανε στη μάντρα. Ήντα να σου πω για τον αεροπόρο, μου’λεγε. Αυτοί οι ξένοι είναι πολύ ευγενικοί. Μου μίλιε με σέβας, έλεγε η πεθερά μου.
Και εσυνέχισε. Τον είχαμε στη μάντρα. Πολύ καιρό. Τα βράδια τον ήβλεπα πολλές φορές στενοχωρημένο να κάθεται στο πεζούλι. Να ξανοίγει τον ουρανό. Τραγούδιε κι ένα παράξενο τραγούδι. Μια μέρα του λέω γιάντα είναι στενοχωρημένος. Επλησίασε ο Κίμωνας από το Καστέλλι, ο γιος του Ξηρούχη και τα λόγια τα δικά μου τα’πε στη δική του γλώσσα. Και μου λέει ο αεροπόρος ότι έχει μικρά παιδιά και πότε πότε τα βάνει στο νου του και στενοχωράται.
Μια βραδιά τος ήκανα μυζηθρόπιτες. Επλησίασε κι αυτός και άρχιξε να τρώει. Φαίνεται ότι τ’αρέσανε. Στη πατρίδα του δεν τσι κάνουνε είπε. Και ερχίξανε τη ρακή. Ο άντρας μου πάντα είχε ρακή στη μάντρα. Οι Εγγλέζοι επίνανε πολύ ρακή. Και εβγήκανε στο κέφι. Ήτανε ο Εγγλέζος, ο Κίμωνας, τα παιδιά μου, ένας άλλος Εγγλέζος του ασυρμάτου ελέγανε, από το Θραψανό ο Χναράς, ο Ρουσογιάννης, ένα αντάρτης του Μπαντουβά ο Ζαμπέτης κι άλλοι που δε τσι θυμούμαι.
Εγώ να σάζω και να ψήνω μυζηθρόπιτες. Και εβγήκανε στο κέφι. Και εμπλέξανε τα τραγούδια, πότε δικά μας πότε ξένα. Και μου φωνιάζει ο Κίμωνας, κερά Δέσποινα, κερά Δέσποινα, έλα που σε θέλει ο αεροπόρος. Τον είχανε να τόνε στείλουνε με το καράβι στη Μέση Ανατολή. Πάω και κάθομαι κι εγώ. Και ήρχιξε να μου μιλεί και όντεν εσταμάθιε μου τα’λεγε ο Κίμωνας τα λόγια του. Και λέει ο αεροπόρος ότι σε λίγες μέρες θα μισέψει. Και άμα ξανάρθει στη Κρήτη με το αεροπλάνο, με ρώτηξε ήντα θέλω να μου κρατεί. Ήντα να του πω. Απ’όλα είχαμε, δόξα το Θεό. Και εσκέφτηκα και του λέω ότι άμα μπορεί να μου πέψει καφέ και ζάχαρη.
Γιατί του άντρα μου του’κανα καφέ με αλεσμένα ροβύθια. Καφέ και ζάχαρη του’πα. Κι ήδωσε ο θεός κι ήφυγε ο αεροπόρος. Επέρασε κανένας μήνας και μια μέρα εκούσαμε και είδαμε ένα αεροπλάνο απάνω από τα όρη. Αυτά τα βλέπαμε πάντα. Ήρχουντανε και εβομβαρδίζανε το αεροδρόμιο στο Καστέλλι. Και το βλέπουνε στη μάντρα κι έκανε κύκλους. Και σε καμιά ώρα μου φέρνουνε ένα κουτί. Σιδερένιο. Το’χομε ακόμη το κουτί. Με μια σφραγίδα απ’όξω. Τση Αγγλίας είπανε ύστερα ότι ήτανε η σφραγίδα. Και μου λέει ο Ρουσογιάννης ότι αυτό το κουτί είναι για σένα Δέσποινα. Το’χανε ανοίξει.
Κι έγραφε τ’όνομά μου σ’ένα χαρτί στα εγγλέζικα. Και είχε το κουτί μέσα καφέ και ζάχαρη. Εκατάλαβα ότι τα’ριξε ο αεροπόρος. Και εσκέφτηκα. Ήκανε αυτό που του ζήτηξα. Κι ήρθε ο άντρας μου ο Σηφογιάννης κι εγέλανε. Και μου’πε, άντε δα να μας ε κάνεις κιανένα καφέ εγγλέζικο… Αυτή την ιστορία μου την έλεγε πολλές φορές η πεθερά μου. Πολλοί ενομίζανε ότι είναι ψεύτικη, την έβγαλε από το νου τση. Και εσταμάτησε να τη λέει. Αλλά είναι πέρα για πέρα αληθινή. Θυμούμαι στο σπίτι τση και το κουτί το σιδερένιο και το χαρτί με τ’όνομά τση…ª.4
1 Ο Κίμωνας Ζωγραφάκης αναφέρεται στους δύο Ρώσους που απελεθευθερώθηκαν από το πολεμικό αεροδρόμιο Καστελλίου στις αρχές του 1944. Πήραν μέρος στο σαμποτάζ της Δαμάστας όπου ο Ιβάν (Βάνυα) σκοτώθηκε.
2 Κίμωνας Ζωγραφάκης, απομαγνητοφωνημένα αποσπάσματα συνέντευξης, Ηράκλειο 15 Ιουλίου 2000.
3 Κίμωνας Ζωγραφάκης, απομαγνητοφωνημένα αποσπάσματα συνέντευξης, Ηράκλειο, 15 Ιουλίου 2000.
4 Μαρία Σηφάκη – Μακράκη, απομαγνητοφωνημένη διήγηση στον Γιώργο Καλογεράκη, 15 Ιουνίου 2004.
* Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος