Ιστορικες σελιδες: Δάσκαλοι στο απόσπασμα

Χίλιες διακόσιες είκοσι εννέα ημέρες, (1.229) ή 40 μήνες και 11 ημέρες κράτησε η γερμανοϊταλική κατοχή στον νομό Ηρακλείου. Από την 1η Ιουνίου 1941 ως τις 11 Οκτωβρίου 1944.

Την 1η Ιουνίου 1941, η Κρήτη περνά σε διπλή κατοχή. Τους νομούς Ηρακλείου Ρεθύμνης και Χανίων κρατούν οι γερμανοί, τον νομό Λασιθίου οι Ιταλοί. Οι κατακτητές ονομάζουν την Κρήτη «Φρούριο Κρήτη», ορίζουν διοικητές ανώτατους γερμανούς αξιωματικούς και επιχειρούν να την καταστήσουν βάση των εξορμήσεών τους στη Μέση Ανατολή και στη Βόρειο Αφρική.

Στη διάρκεια της τετράχρονης κατοχής, η Κρήτη γνώρισε το βάρβαρο πρόσωπο του κατακτητή. Δεκάδες χωριά πυρπολήθηκαν και καταστράφηκαν (Κάντανος, Φλώρια, Ανώγεια, Γερακάρι, Χωριά της Βιάννου κ.ά.). Δεκάδες εκτελέσεις αμάχων, γυναικών, παιδιών, ηλικιωμένων. Συλλήψεις και εκτοπίσεις πατριωτών σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Λεηλασία των αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων. Απαγορευμένες ορεινές ζώνες που καταδίκαζαν τους κτηνοτρόφους στην πείνα και την εξαθλίωση των οικογενειών τους. Χρηματικά πρόστιμα στο δόγμα της συλλογικής ευθύνης. Χιλιάδες οι νεκροί. Η Κρήτη σ’ όλα αυτά τα δεινά, προέταξε πρώτη την Αντίσταση στον κατακτητή. Αμέσως μετά την κατάληψη του νησιού, ιδρύθηκαν οι πρώτες αντιστασιακές οργανώνεις. Οι δάσκαλοι του Ηρακλείου μετείχαν στο κάλεσμα των Αρχηγών της ενωμένης Εθνικής Αντίστασης.

Δεκαεφτά (17) δάσκαλοι του νομού Ηρακλείου έδωσαν τη ζωή τους για τα πανανθρώπινα ιδανικά της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Στήθηκαν στις κάννες των γερμανικών εκτελεστικών αποσπασμάτων. Διδάσκοντας το καλύτερο μάθημα τους λαούς της Ευρώπης, τους μαθητές τους, την κοινωνία. Φωτίζοντας τους δρόμους ως φάροι και οδηγοί στην πορεία των νέων, δίδοντας το παράδειγμα της αυτοθυσίας και εθελοθυσίας, δείχνοντας την αγάπη τους για την Ελλάδα.

Οι δάσκαλοι που στηθήκαν στις κάννες των γερμανικών τουφεκιών ήταν:

• Αγγελάκης Εμμανουήλ τ. Δημητρίου, από το χωριό Βαχός Βιάννου, εκτελέστηκε στο Βαχό στις 14 Σεπτεμβρίου 1943.
• Δετοράκης Νικόλαος τ. Ιωάννου, από το Ηράκλειο, εκτελέστηκε στη θέση Γουρνόλακκος Ψηλορείτη, στις 5 Σεπτεμβρίου 1943.
• Ζαχαριουδάκης Αντώνιος τ. Δημητρίου, από το χωριό Νίβρυτος, εκτελέστηκε στις 10 Φεβρουαρίου 1944 στο Χαϊδάρι.
• Ζωγραφάκης Ιωάννης τ. Γεωργίου, από το χωριό Καστέλλι Πεδιάδος, εκτελέστηκε στις 27 Οκτωβρίου 1943 στην Αγυιά Χανίων.
• Μανουσάκης Ιωάννης τ. Εμμανουήλ από το χωριό Δραπέτι, εκτελέστηκε στις 14 Ιουνίου 1942 στη θέση Ξηροπόταμος Ηρακλείου.
• Μηλιαράκης Αριστομένης τ. Ιωάννου, από το χωριό Πεύκος Βιάννου, εκτελέστηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 1943 στον Πεύκο.
• Μπετεινάκης Αντώνιος τ. Γεωργίου από το χωριό Αρχάνες, εκτελέστηκε στις 27 Οκτωβρίου 1943 στην Αγυιά Χανίων.
• Παπαδάκης – Τζαγκαράκης Νικόλαος τ. Χαρίδημου, από τις Μοίρες, εκτελέστηκε την 1η Ιουνίου 1942 στις Μοίρες.
• Παπαδημητρόπουλος Χαράλαμπος τ. Εμμανουήλ, από το χωριό Πεύκος Βιάννου, εκτελέστηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 1943 στη θέση Λυγιά Βιάννου.
• Παπαϊσιδώρου Αριστείδης τ. Κωνσταντίνου, από το χωριό Παλαιοπαναγιά Θηβών, εκτελέστηκε στις 6 Σεπτεμβρίου 1943 στην Αγυιά Χανίων.
• Πολεμαρχάκης Στυλιανός τ. Νικολάου, από το χωριό Καστέλλι Πεδιάδος, εκτελέστηκε το καλοκαίρι του 1944 στο Χαϊδάρι.
• Σαρρής Ιωάννης τ. Γεωργίου, από το χωριό Δαμάστα, εκτελέστηκε στις 21 Αυγούστου 1944 στη Δαμάστα.
• Σηφάκης Γεώργιος τ. Ζαχαρία, από το χωριό Αγία Βαρβάρα, εκτελέστηκε στις 14 Ιουνίου 1942 στη θέση Ξηροπόταμος Ηρακλείου.
• Σηφάκης Ευάγγελος τ. Γεωργίου, από το χωριό Αγία Βαρβάρα, εκτελέστηκε στις 14 Ιουνίου 1942 στη θέση Ξηροπόταμος Ηρακλείου.
• Σηφάκης Μιχαήλ τ. Ζαχαρία, από το χωριό Αγία Βαρβάρα, εκτελέστηκε στις 14 Ιουνίου 1942 στη θέση Ξηροπόταμος Ηρακλείου.
• Τσαγκαράκης Γεώργιος τ. Ιωάννου, από το χωριό Αμιρά Βιάννου, εκτελέστηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 1943 στον Αμιρά.
• Τζαγκαράκης Νικόλαος τ. Εμμανουήλ, από το χωριό Αμιρά Βιάννου, εκτελέστηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 1943 στον Αμιρά.

1. Αγγελάκης Εμμανουήλ τ. Δημητρίου

Στις 12 Σεπτεμβρίου 1943, άντρες του Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά έδωσαν μάχη με στρατιώτες του τακτικού γερμανικού στρατού στη Σύμη Βιάννου. Η μάχη έληξε με νίκη των ανταρτών. Δεκάδες Γερμανοί στρατιώτες νεκροί και δέκα αιχμάλωτοι στα χέρια των ανταρτών. Από τους άντρες της αντίστασης, ένας νεκρός και δύο τραυματίες. Τα αποτελέσματα της μάχης ήταν ότι χιλιάδες Γερμανοί μετά από διαταγή του Διοικητή Κρήτης Μπρούνο Μπρώυερ και του Διοικητή Ηρακλείου Φρειδερίκου Μίλερ, στις 14 Σεπτεμβρίου 1943, κατέκλυσαν την επαρχία Βιάννου και άρχισαν ομαδικές εκτελέσεις και πυρπόληση των χωριών. Από τους πρώτους που εκτελέστηκαν ήταν ο δάσκαλος Εμμανουήλ Αγγελάκης από το χωριό Βαχός Βιάννου.

«…το γερμανικό απόσπασμα οδηγεί το Ζερβοδημήτρη, το δάσκαλο (Αγγελάκη), τον αδερφό του το Γιώργη, το Χαραλάμπη, το Γιάννη και Γιώργη Αλεξάκη, το Χαρίλαο του Ζερβογιώργη κι έναν Αγιοβασιλίτη, πήραν και τον Μανόλη Κατωγιαννάκη και τους οδηγούν στην πεζούλα του Πέτρου, κάτω από την εκκλησία του Αφέντη Χριστού. Τους στένουν στην σειρά στον τοίχο. Τους σκοπεύουν και τους πυροβολούν…»1.

Ο δάσκαλος Μανόλης Αγγελάκης και ο Ζερβοδημήτρης, δεν σκοτώνονται αμέσως. Τραυματίζονται. Ο δάσκαλος σηκώθηκε. Απευθυνόμενος στους Γερμανούς, ρωτά με θάρρος γιατί τους εκτελούν. Οι γερμανοί συνεχίζουν και με νέες ριπές τους αποτελειώνουν2.

2. Δετοράκης Νικόλαος τ. Κωνσταντίνου

Ο Δετοράκης Νικόλαος γεννήθηκε στην Κριτσά Μεραμβέλλου, το έτος 1905. Παρακολούθησε τα μαθήματα του Διδασκαλείου Ηρακλείου και αποφοίτησε δάσκαλος. Διορίστηκε στο χωριό Φυλάκιο του Έβρου. Γνωρίστηκε με τη Θρακιώτισσα Σουλτανία και παντρεύτηκαν. Απέκτησαν δύο παιδιά, την Αντιγόνη και ένα παιδί αβάπτιστο, που πέθανε μετά τη γέννησή του. Μετά το τέλος του Ελληνοϊταλικού πολέμου, μετατέθηκε στην Κρήτη και κατοίκησε στο Ηράκλειο. Ο Επιθεωρητής Κρήτης τον τοποθέτησε δάσκαλο στο χωριό Αβδελάς Μυλοποτάμου, το σχολικό έτος 1941-42. Κτήριο για να στεγάσει τους μαθητές του χωριού Αβδελά δεν υπήρχε. Οι κάτοικοι, με τη βοήθεια του δασκάλου και προσωπική εργασία, έχτισαν το σχολείο του χωριού. Στον Αβδελά, ο Δετοράκης με τη γυναίκα του Σουλτανία, απέκτησαν και άλλο παιδί, την Ελένη. Στις 5 Σεπτεμβρίου 1943, ο Νικόλαος Δετοράκης συνόδευσε τους συγγενείς των Αβδελιανών, που είχαν εκτελέσει οι Γερμανοί στο Γουρνόλακκο του Ψηλορείτη, αφού πολλοί από τους σκοτωμένους είχαν παιδιά που ήταν μαθητές του. Το δάσκαλο, καθώς και τους Μυλοποταμίτες που είχαν φτάσει στο Γουρνόλακκο για να θάψουν τους συγγενείς τους, τους εκτέλεσαν οι Γερμανοί που βρίσκονταν ακόμη στη θέση Γουρνόλακκος. Ο Νικόλαος Δετοράκης ήταν 38 ετών3.

3. Ζαχαριουδάκης Αντώνιος  τ. Δημητρίου

Ο Αντώνιος Ζαχαριουδάκης γεννήθηκε το 1919 στη Νίβρυτο Ηρακλείου. Γονείς του ο ιερέας Αντώνιος Ζαχαριουδάκης και η Αικατερίνη. Αδέρφια του ο Γιώργος, ο Μανόλης, ο Ματθαίος και η Σταματία. Τελείωσε την Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου το 1940 και αμέσως διορίστηκε δάσκαλος στο Νομό Καβάλας (Β΄ Εκπαιδευτική Περιφέρεια)4.  Από τη Νίβρυτο, αναχώρησε για την Καβάλα στις 26 Νοεμβρίου 1940, κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου. Ο ίδιος δεν είχε στρατευτεί. Στις 26 Μαρτίου 1941, βρίσκεται ακόμη στο σχολείο της Καβάλας, όπου είχε διοριστεί.

Με την είσοδο των Γερμανών στην Ελλάδα και την κατάληψή της, αναχωρεί για την Αθήνα. Το επόμενο σχολικό έτος 1941-42, υπηρετεί στο 25ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών. Εντάσσεται στην Αντίσταση, δίδοντας τον δικό του αγώνα στους δρόμους και τα υπόγεια της Αθήνας, μοιράζοντας προκηρύξεις και γράφοντας συνθήματα στους τοίχους. Στις 4 Δεκεμβρίου 1943, συλλαμβάνεται από ταγματασφαλίτες, παραδίδεται στη Γκεστάπο των Αθηνών και στις 10 Φεβρουαρίου 1944 εκτελείται στο Χαϊδάρι. Για την εκτέλεση του δασκάλου Αντώνη Ζαχαριουδάκη, ο αδερφός του Μανόλης διηγείται:

«Ο αδερφός μου ήτανε το δεύτερο παιδί της οικογένειας. Εσπούδασε δάσκαλος, το ήθελε αυτό και τελείωσε την Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου πριν το πόλεμο με τσι Ιταλούς. Εδιορίστηκε αμέσως στην Καβάλα. Ο πατέρας μου ο παπάς του’λεγε να μη πάει. Που θα πάει μέσα στσι φλόγες του πολέμου. Δεν τόνε πήρανε όμως τον αδερφό μου στο στρατό και εξεκίνησε για την Καβάλα την ημέρα του Αγίου Στελιανού, 26 του Νοέμβρη το 1940. Επήγε σε σχολείο στην Καβάλα. Από εκεί μας έστελνε που και που γράμματα. Όντεν επήρανε οι Γερμανοί την Ελλάδα και δώσανε τη Θράκη και τη Καβάλα στους Βούλγαρους, ο αδερφός μου εκατέβηκε στην Αθήνα στο 25ο Δημοτικό Σχολείο. Μετά δεν είχαμε νέα του. Τον αναζητήσαμε παντού. Και από τον Ερυθρό Σταυρό. Ο πατέρας μου ο παπάς δεν ήθελε να πιστέψει ότι ο αδερφός μου είχε σκοτωθεί. Εμάθαμε μετά από πολλά χρόνια ότι εκτελέστηκε από τους Γερμανούς στο Χαϊδάρι, στις 10 Φεβρουαρίου 1944»5.

4. Ζωγραφάκης Ιωάννης τ. Γεωργίου

Ο Γιάννης Ζωγραφάκης ήταν γιος του Γεωργίου Ζωγραφάκη ή Ξηρούχη και της Αικατερίνης, το γένος Κατζαγιαννάκη. Σπούδασε δάσκαλος και στην έναρξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου υπηρετεί στο χωριό Γάλυπε Πεδιάδος. Επιστρατεύεται και με τον βαθμό του Έφεδρου Ανθυπολοχαγού, παίρνει μέρος στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο. Διμοιρίτης του 1ου Λόχου, του 43ου Συντάγματος Πεζικού, της Πέμπτης Μεραρχίας. Στα βουνά της Αλβανίας, με την Κρητική Μεραρχία, έδωσε πολλές και σκληρές μάχες. Τον Φεβρουάριο του 1941 τραυματίζεται από βλήματα οβίδας πυροβολικού. Λόγω του τραυματισμού του, παραμένει ανάπηρος στο αριστερό χέρι και μειώνεται η όρασή του. Επέστρεψε στην Κρήτη με καΐκι, μετά από μεγάλες ταλαιπωρίες. Στη μάχη της Κρήτης δεν παίρνει μέρος, γιατί δεν έχει αναρρώσει ακόμη. Ο πατέρας του Γιώργης και ο αδερφός του Κίμωνας, παίρνουν ενεργά μέρος στις μάχες στου Κοκκίνη το Χάνι. Οι Γερμανοί καταλαμβάνουν την Κρήτη και τον Ιούνιο του 1941 φτάνουν στο Καστέλλι. Στον κάμπο υπάρχει ένας διάδρομος προσγείωσης του αεροδρομίου, που είχαν αρχίσει να κατασκευάζουν οι Άγγλοι. Δεν τον ολοκλήρωσαν και για να μην πέσει στα χέρια των Γερμανών, τον καταστρέφουν oι ίδιοι. Οι κατακτητές, βλέποντας τα πλεονεκτήματα της γεωγραφικής θέσης του Καστελλίου, επομένως και ενός αεροδρομίου (περιβάλλεται γύρω από βουνά κάνοντάς το απόρθητο), αποφασίζουν να το κατασκευάσουν.

Ο πρόεδρος της Κοινότητας Καστελλίου Γιώργης Ζωγραφάκης ή Ξηρούχης και πατέρας του Γιάννη, παραιτείται από τη θέση του μέσα στο γραφείο του Γερμανού Ταγματάρχη Τροστ (είχε φτάσει στο Καστέλλι επικεφαλής της Γερμανικής δύναμης), με μια υπερήφανη δήλωση. Χωρίς φόβο, δηλώνει μια μέρα στον Ταγματάρχη Τροστ, (Διοικητή του αεροδρομίου Καστελλίου και των γερμανικών δυνάμεων της περιοχής), ότι: «Εγώ υπηρετώ τους πολίτες της Κοινότητας Καστελλίου και όχι τους Γερμανούς». Μετά απ’αυτήν την δήλωση, που άφησε αποσβολωμένο και αμήχανο τον Τροστ, παίρνει την οικογένειά του και πηγαίνει στο χωριό Κασταμονίτσα, νοικιάζει ένα σπίτι, μεταφέρεται εκεί και ηγείται της τοπικής Αντίστασης (της ευρύτερης περιοχής Καστελλίου). Ο Γιάννης Ζωγραφάκης οργανώνεται αμέσως, όπως και τα αδέρφια του Κίμωνας και Χάρης, οι αδερφές του Μαρία και Ευθυμία, ακόμη και τα μικρότερα αδέρφια Παύλος, Γρηγόρης και Παντελής. Όλη η οικογένεια του Γιώργη Ξηρούχη στην Αντίσταση. Στις αρχές του Σεπτέμβρη 1943, ο Καπετάν Μανόλης Μπαντουβάς προσκαλεί πολλούς αντιστασιακούς (και τον Γιάννη Ζωγραφάκη), στο λημέρι του πάνω από τη Σύμη. Πιστεύει πως η ώρα για την απελευθέρωση της Κρήτης έχει φτάσει και οι σύμμαχοι ετοιμάζουν απόβαση στο νησί. Αυτές τις πληροφορίες διέρρεαν σκόπιμα οι Άγγλοι πράκτορες, για να παραπλανηθούν οι Γερμανοί και να πιστέψουν ότι θα ακολουθήσει απόβαση στην Κρήτη. Το είχε πιστέψει κι ο ίδιος ο Καπετάν Μανόλης. Ο Γιάννης Ζωγραφάκης αποφασίζει να πάει στη σύσκεψη. Τον συνοδεύουν οι αντιστασιακοί Γιώργης Πολεμαρχάκης και Γιάννης Μαυραντωνάκης. Μετά τα γεγονότα της Βιάννου που ακολούθησαν, άρχισαν οι συλλήψεις των αξιωματικών. Η σειρά του Γιάννη Ζωγραφάκη δεν άργησε να φτάσει. Συλλαμβάνεται μαζί με άλλους αξιωματικούς του νομού Ηρακλείου.

Στις 25 Οκτωβρίου 1943, στο γερμανικό στρατοδικείο που συνεδρίασε στις φυλακές της Αγυιάς Χανίων έγινε η «μεγάλη» δίκη των αξιωματικών της ΕΟΚ του νομού Ηρακλείου. Η κατηγορία που αντιμετώπιζαν από τους κατακτητές ήταν σύσταση οργάνωσης (Ε.Ο.Κ.), ένοπλη εξέγερση, δημιουργία δολιοφθορών και συμμετοχή των αξιωματικών στα γεγονότα της Βιάννου που είχαν προηγηθεί κατά ένα μήνα. Η ετυμηγορία των Γερμανών δικαστών έστελνε στο απόσπασμα πέντε αξιωματικούς.

Στην ποινή του θανάτου καταδικάστηκαν οι Αντώνιος Μπετεινάκης από τις Αρχάνες, Εμμανουήλ Γιακουμάκης από τον Μοχό, Ιωάννης Ζωγραφάκης από το Καστέλλι Πεδιάδος, Παναγιώτης Μπέρκης από το Μεταξοχώρι και Μιχάλης Πατεριανάκης από τη Βόνη. Εκτελέστηκαν στις 27 Οκτωβρίου 1943, στην Αγυιά Χανίων.

 

1 Γεωργίου Χρηστάκη, Επαρχία Βιάννου 1940-1945, Σύλλογος Βιαννιτών Ηρακλείου «Ο Πατούχας», Ηράκλειο 2000, σελ.213.

2 Γεωργίου Χρηστάκη, ο.π., σελ. 213-214.

3 Το βιογραφικό του δασκάλου Νικολάου Δετοράκη, μας παρέδωσε η κόρη του Ελένη Δετοράκη, στις 20 Μαΐου 2015.

4 Φύλλο Εφημερίδας της Κυβερνήσεως, 11 Οκτωβρίου 1940, Τεύχος 3ον, αριθμός φύλλου 205.

5 Εμμανουήλ Δημητρίου Ζαχαριουδάκης, μαγνητοφωνημένη συνέντευξη, 28 Νοεμβρίου 2015.

 

* O Γιώργος Α. Καλογεράκης είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού  Σχολείου Θραψανού.