Ο Ιωάννης Πασσαδάκης διορίστηκε από τους Γερμανούς Νομάρχης Ηρακλείου τον Αύγουστο του 1941, αντικαθιστώντας τον Ιωάννη Τσατσαρωνάκη.
Ο Ιωάννης Τσατσαρωνάκης εκτελέστηκε από τα στρατεύματα των αλεξιπτωτιστών στις 6 Αυγούστου 1941 στη θέση Λιοφυτάκια Καρτερού, με το αφήγημα των «αντιποίνων», για τη συμμετοχή του στη Μάχη της Κρήτης.
Ακολουθούν τέσσερα έγγραφα με την υπογραφή του γερμανόφιλου Νομάρχη Ιωάννου Πασσαδάκη, από το αρχείο της Γερμανικής Στρατιωτικής Διοικήσεως Κρήτης (ΑΓΣΔΚ), που φυλάσσεται στα Χανιά.
Πιστεύουμε ότι τα έγγραφα συμβάλλουν στην ιστορική έρευνα, αποκαλύπτοντας συγχρόνως την τακτική και τις μεθόδους των Γερμανών αξιωματούχων και των συνεργατών τους στην Κρήτη.
Έγγραφο 1: Τηλεγράφημα στον Καγκελάριο Αδόλφο Χίτλερ, Βερολίνο
«Σαν πρώην βουλευτής του λαού της Κρήτης στο τελευταίο Ελληνικό Κοινοβούλιο και σαν Νομάρχης του Ηρακλείου σήμερα, επιτρέψτε μου, με την ευκαιρία της ημέρας της γιορτής σας, τα πιο εγκάρδια συγχαρητήρια της Κρήτης να σας μεταβιβάσω.
Ορίζεστε λόγω μίας θεϊκής διαταγής σαν προστάτης και διασώστης του Χριστιανισμού.
Ο μικρός λαός της Κρήτης μας βρίσκεται τώρα πια σίγουρα κάτω απ’την ισχυρή προστασία των έξοχων και γενναίων στρατευμάτων σας και δεν είναι τώρα πια συνδεδεμένος με την καταστροφική επιρροή της Αγγλίας γι’αυτό και βρίσκεται τώρα στο δρόμο της ψυχικής και πολιτιστικής συλλογικής εργασίας στο πλευρό του δικού του αήττητου προστάτη της Γερμανίας.
Οι Κρητικοί τιμούν τα σημερινά θύματα της Γερμανίας για την εξολόθρευση του άθεου Μπολσεβικισμού στο έπακρο και εύχονται τώρα πια από ευγνωμοσύνη και απ’την καρδιά τους την οριστική νίκη του ιστορικού σας αγώνα, ο οποίος όχι μόνο δεν είναι ένας αγώνας υπέρ της Γερμανίας, αλλά ένας αγώνας για την διάσωση της Ευρώπης και για ένα καλύτερο μέλλον ολόκληρης της ανθρωπότητας.
Ιωάννης Πασσαδάκης».
Παρατηρήσεις: Ο Ιωάννης Πασσαδάκης ήταν πρώην βουλευτής και δικηγόρος στο επάγγελμα με σπουδές στη Γερμανία. Μιλούσε πολύ καλά τη γερμανική γλώσσα. Η καταγωγή του ήταν από το χωριό Βορίτσι της Επαρχίας Πεδιάδος και το επίθετό του ήταν Παχιαδάκης. Το άλλαξε και το μετέτρεψε σε Πασσαδάκης, σε αντίθεση με τα αδέλφια του που κράτησαν το Παχιαδάκης.
Ως Νομάρχης Ηρακλείου απευθύνεται με το παραπάνω τηλεγράφημα στον Αδόλφο Χίτλερ στις 20 Απριλίου 1942. Μια απλή ανάγνωση του κειμένου και μόνο αρκεί για να προκαλέσει θλίψη και οργή στον αναγνώστη.
Το παραπάνω τηλεγράφημα αποτελεί όνειδος για τον διορισμένο Νομάρχη και το κείμενό του σε καμιά περίπτωση δεν εξέφραζε τον Κρητικό λαό τον οποίο επικαλείται. Οι Κρήτες αντιστάθηκαν στον Γερμανό κατακτητή, πλήρωσαν την αντίστασή τους με ποτάμια αίματος και ως τόπος η Κρήτη γνώρισε τις χειρότερες μέρες της νεώτερης ιστορίας της. Αντί λοιπόν ο Πασσαδάκης να σκύψει με ντροπή πάνω από τα χιλιάδες θύματα της γερμανικής λαίλαπας, αναφέρει στο τηλεγράφημα μεταξύ άλλων πως …ο μικρός λαός της Κρήτης μας βρίσκεται τώρα πια σίγουρα κάτω απ’την ισχυρή προστασία των έξοχων και γενναίων στρατευμάτων σας…
Η δουλοφροσύνη του Πασσαδάκη αποκαλύπτεται και στη φράση ότι ο Χίτλερ ορίστηκε από τον Θεό ως προστάτης και διασώστης του Χριστιανισμού. Άραγε, ο διορισμένος κατοχικός Νομάρχης δεν αναλογίστηκε πως οι εκτελέσεις, οι λεηλασίες, οι πυρπολήσεις δεκάδων κρητικών χωριών, οι επιτάξεις αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων, οι νεκρές ζώνες, οι φυλακίσεις, τα βασανιστήρια, οι εγκλεισμοί σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και εργασίας, έγιναν από τον στρατό του Χίτλερ, που κατά τον ίδιο τον Νομάρχη θα έσωζε τον χριστιανισμό στην Ευρώπη;
Έγγραφο 2: Επιστολή προς τον Πρόεδρο της Ελληνικής Κυβέρνησης Κωνσταντίνο Λογοθετόπουλο για την επικήρυξη της ανταρτικής Ομάδας του Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά
´ΠΡΟΣ τον κ. Πρόεδρον της Κυβερνήσεως, ΑΘΗΝΑΣ
Εξοχώτατε κ. Πρόεδρε
Λαμβάνω την τιμήν να υποβάλλω συνημμένως αντίγραφον της κατ’αυτάς απευθυνθείσης επιστολής μου προς τον Διοικητήν του Φρουρίου Κρήτης αξιότιμον Στρατηγόν κ. ΑΝΤΡΕ. Εκ της αναγνώσεως της επιστολής ταύτης θα αντιληφθήτε την ανησυχίαν η οποία με κατέχει κατ’αυτάς διότι εις τον φιλήσυχον Νομόν μου κυκλοφορεί μία επαναστατική ομάς υπό την ηγεσίαν του Εμμανουήλ Μπαντουβά εκ της δράσεως της οποίας κινδυνεύει να απωλεσθή η μέχρι σήμερον αρμονική συνεργασία με τα Στρατεύματα Κατοχής και να επακολουθήση η άλυσσος των θλιβερών γεγονότων και εκτελέσεων αίτινες έλαβον χώραν εις τους άλλους Νομούς και αίτινες απευφεύχθησαν μέχρι σήμερον εις τον ιδικόν μου.
Δια την επαναστατικήν αυτήν ομάδα ζητώ ως θα ίδητε αμνηστείαν παρά του Στρατηγού όστις μοι υπεσχέθη κατά την πρόσφατον ακρόασίν μου παρ’αυτώ να εξετάση ευμενώς την πρότασίν μου.
Εάν εν τούτοις ο αξιότιμος Στρατηγός δεν θελήση να δώση την αμνηστείαν, τότε δια να σώσω τον Νομόν από τα θλιβερά γεγονότα άτινα έλαβον χώραν εις τους άλλους Νομούς, σκέπτομαι να προτείνω την επικήρυξιν της εν λόγω ομάδος της οποίας η δράσις από ημέρας εις ημέραν δύναται να φθάση μέχρι τραυματισμού ή φόνου Γερμανού Στρατιώτου πράγμα όπερ θα είναι αληθές δυστύχημα δια τον Νομόν.
Εις την περίπτωσιν ταύτην της επικηρύξεως ευελπιστώ ότι η Εξοχότης σας θα μοι παράσχη την συνδρομήν αυτής δια της εγκρίσεως του απαιτουμένου χρηματικού ποσού δια την επικήρυξιν.
Ο Νομάρχης, Ιωάννης Πασσαδάκης».ª
Παρατηρήσεις: Το έγγραφο απευθύνεται από τον διορισμένο Νομάρχη Ηρακλείου Ιωάννη Πασσαδάκη στον Πρόεδρο της Ελληνικής Κυβέρνησης στην Αθήνα Κωνσταντίνο Λογοθετόπουλο. Έχει ημερομηνία 14 Μαρτίου 1942 και τονίζει την ανησυχία που τον διακατέχει για την επαναστατική ομάδα που κινείται στον νομό Ηρακλείου υπό την αρχηγία του Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά. Ο Νομάρχης αναφέρει ότι ζήτησε την αμνήστευση της παραπάνω ομάδας από τον Γερμανό Διοικητή Κρήτης Στρατηγό Αντρέ. Παρακαλεί τον Πρωθυπουργό, εάν ο Γερμανός Στρατηγός αρνηθεί την αμνηστία, να επικηρύξει ο ίδιος τους «επαναστάτες», προσφέροντας ανάλογο χρηματικό ποσό.
Αξίζει να προσεχτεί από τον αναγνώστη της επιστολής, πως ο Ιωάννης Πασσαδάκης δέχεται στα γραφόμενά του ότι εκείνος που εμποδίζει (;) τον Μάρτιο του 1942, όταν γράφτηκε η επιστολή, την αρμονική συνεργασία των κατοίκων του νομού Ηρακλείου με τα στρατεύματα κατοχής, είναι ο Καπετάν Μανόλης Μπαντουβάς και οι άντρες του.
Ο Ιωάννης Πασσαδάκης κλήθηκε στις 24 Ιανουαρίου 1943 από την Κυβέρνηση Λογοθετόπουλου και ανέλαβε καθήκοντα Γενικού Διοικητή Κρήτης, αντικαθιστώντας τον δικηγόρο Εμμανουήλ Λουλακάκη ο οποίος παραιτήθηκε από τη θέση του. Τον Ιωάννη Πασσαδάκη, αντικατέστηκε με διαταγή των αρχών κατοχής στις 25 Ιανουαρίου 1943, ο δικηγόρος Εμμανουήλ Ξανθάκης.
Έγγραφο 3: Επιστολή Ιωάννη Πασσαδάκη, προς τη γερμανική μυστική αστυνομία
´«Έχομεν την τιμήν ν’αναφέρωμεν ότι ο Διοικητής της Χωρ/κής του Νομού κ. Πολιουδάκης Ιω. υπέβαλλεν εσχάτως αναφοράν προς την Επιτροπήν Ασφαλείας δι’ης ζητεί όπως ληφθώσι μέτρα δραστικά και επικυρηχθεί χρηματ. αμοιβή δια την σύλληψιν ή αποτελεσματικήν κατάδειξιν των Εμμ. Μπαντουβά, Αντωνίου Γρηγοράκη ή Σατανά, Μύρωνος Σαμαρείτου, Γεωργίου Πετράκη ή Πετρακογιώργη, Αντωνίου Καρρά, Αναστασίου Μπουτζαλή, Ιωάν. Μπαούλου και Δημ. Βαρδάκη, διότι τα άτομα ταύτα κυκλοφορούν εις την ύπαιθρον χώραν και διαταράττουν την έννομον τάξιν.
Η Επιτροπή Ασφαλείας του Νομού συγκειμένη κατά τον ημέτερον νόμον εκ του Νομάρχου ως Προέδρου του Εισαγγελέως και Διοικητού Χωρ/κής ως μελών, συνεδριάσασα, ίνα λάβει σχετικήν απόφασιν, έκρινεν σκόπιμον την γενομένην πρότασιν, χάριν της διατηρήσεως της εννόμου τάξεως, να ληφθούν μέτρα κατά των άνω ρηθέντων επικινδύνων προσώπων.
Επειδή όμως δια τα πρόσωπα ταύτα δια να γίνη επικήρυξίς των κατά τον ημέτερον νόμον (άρθρ. 1 Νόμου ΤΟΔ) περί ληστείας απαιτείται να έχωσι διαπράξη διαφόρους εγκληματικάς πράξεις και δια τας πράξεις ταύτας να έχη εκδοθή δικαστικόν ένταλμα συλλήψεως, όπερ όμως δεν έχει εκδοθή υπό της Ελληνικής δικαιοσύνης διότι καθ’ουδενός εξ αυτών δεν κατετέθη μήνυσις δι’ορισμένην εγκληματικήν πράξιν.
Η Επιτροπή Ασφαλείας κωλύεται νομικώς να λάβη απόφασιν επικηρύξεως τούτων. Επειδή όμως τα άνω πρόσωπα είναι οργανωμένα εις ομάδα είναι δυνατόν να διαταράξουν την έννομον τάξιν και πρέπει να ληφθώσιν εναντίον αυτών μέτρα.
Η Επιτροπή Ασφαλείας υποβάλλει την παράκλησιν όπως αι Γερμανικαί αρχαί ευαρεστηθούν και ενισχύσουν δια παντός δυνατού τρόπου τον Διοικητήν της Χωρ/κής, δια την αποτελεσματικήν καταδίωξιν αυτών (σύλληψιν ή εξόντωσιν).
Ειδικώτερον υποβάλλει η Επιτροπή Ασφαλείας την παράκλησιν όπως χορηγηθώσιν εις τον Δ/την της Χωρ/κής τριάκοντα όπλα λειτουργώντα καλώς και ει δυνατόν πολυβόλα τινά, ίνα ούτος κατορθώση να συγκροτήση δύο ειδικά αποσπάσματα, άτινα θ΄αναλάβουν την αποτελεσματικήν αυτών καταδίωξιν και εξόντωσιν.
Ο Νομάρχης, Ιωάννης Πασσαδάκηςª.
Παρατηρήσεις : Το έγγραφο έχει ημερομηνία 15 Μαΐου 1942 και αριθμό πρωτοκόλλου 433. Ο Νομάρχης Ιωάννης Πασσαδάκης απευθύνεται στη Γερμανική Μυστική Αστυνομία Geheime Staatspolizei (Gestapo) και ζητά την επικήρυξη των:
Εμμανουήλ Μπαντουβά
Αντωνίου Γρηγοράκη ή Σατανά
Μύρωνα Σαμαρείτου
Γεωργίου Πετράκη ή Πετρακογιώργη
Αντωνίου Καρρά
Αναστασίου Μπουτζαλή
Ιωάννου Μπαούλου
Δημήτρη Βαρδάκη
Ο Ιωάννης Πασσαδάκης θεωρεί τους παραπάνω οκτώ αντιστασιακούς ως τους πλέον επικίνδυνους γιατί διαταράσσουν την «έννομον τάξιν». Η έννομος τάξις για τον Πασσαδάκη ήταν η τυφλή υπακοή στις αρχές κατοχής και ζητά την επικήρηξή τους με σεβαστό χρηματικό ποσό, ώστε αν δεν συλληφθούν ή εξοντωθούν από την Ελληνική Χωροφυλακή, να βρεθούν κάποιοι από τον ντόπιο πληθυσμό να τους καταδώσουν.
Ακόμη ζητά οπλισμό (30 όπλα …και ει δυνατόν πολυβόλα…), για την καταδίωξη των «επαναστατών».
Μετά την Κατοχή, ο Ιωάννης Πασσαδάκης αναχώρησε για την Αυστρία και εκεί συνελήφθη. Στάλθηκε πίσω στην Ελλάδα και πέρασε από το Ειδικό Δικαστήριο Εγκληματιών Πολέμου. Δικάστηκε και καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη και κλείστηκε στις φυλακές «Ζελιώτη».
Έγγραφο 4: Επιστολή Ιωάννη Πασσαδάκη, προς τον Φρούραρχο Ηρακλείου
«´Αξιότιμε κ. Φρούραρχε
Επειδή εκ διαφόρων πηγών λαμβάνω πληροφορίες ότι η συμμορία Παντουβά πρόκειται να προβή εις δολοφονίαν και εμού ως και άλλων προσώπων συνεργαζομένων μετά των Γερμανών, παρακαλώ όπως μοι χορηγήσετε εν πιστόλιον δι εμέ και εν δια τον φρουρόν μου χωροφύλακα.
Μετά των ευχαριστιών μου Ο Νομάρχης, Ιωάννης Πασσαδάκης».ª
Παρατηρήσεις: Το έγγραφο έχει ημερομηνία 28 Μαΐου 1942. Τον μήνα αυτό έγινε πράξη η απόφαση που είχε παρθεί στη Μίθια του Ψηλορείτη σε σύσκεψη των ενόπλων Ανταρτικών Ομάδων και του Άγγλου εκπροσώπου του Συμμαχικού Στρατηγείου Τομ Ταμπάμπιν.
Αποφασίστηκαν τότε οι εκτελέσεις διαφόρων δωσίλογων και συνεργατών του κατοχικού στρατού στον Νομό Ηρακλείου.
Ο δωσιλογισμός είχε αρχίσει να αναπτύσσεται το δεύτερο χρόνο της κατοχής και το Συμμαχικό Στρατηγείο σχεδίαζε μία μεγάλης κλίμακας ενεργειών – σαμποτάζ στα αεροδρόμια Ηρακλείου – Καστελλίου και Τυμπακίου. Η τιμωρία των συνεργατών των Γερμανών έπρεπε να είναι άμεση καθώς κινδύνευαν να καταδοθούν οι αποστολές των ανδρών για τις δολιοφθορές στα παραπάνω αεροδρόμια.
Μετά τις εκτελέσεις, θορυβημένος ο Ιωάννης Πασσαδάκης, ζητά με το έγγραφο προς τον Φρούραρχο Ηράκλειου προστασία. Αξιοπρόσεκτο είναι ότι, κατά τον Ιωάννη Πασσαδάκη, όλες οι εκτελέσεις αποδίδονται στην ομάδα Μπαντουβά.
Στο έγγραφο που απευθύνει στον Φρούραρχο Ηρακλείου αναφέρεται στη χορήγηση ενός πιστολιού στον ίδιο και ενός για τον σωματοφύλακά του χωροφύλακα. Στο έγγραφο του Ιωάννη Πασσαδάκη δεν αναφέρεται το όνομα του χωροφύλακα φρουρού του, αλλά καταγράφεται στη μετάφραση στα γερμανικά.
Ο Ιωάννης Πασσαδάκης, σύμφωνα με τις πληροφορίες που μας έδωσαν οι συγχωριανοί του από το χωριό Βορίτσι Πεδιάδος, αρρώστησε στη φυλακή και πέθανε λίγα χρόνια μετά την καταδίκη του σε ισόβια δεσμά. Είχε μείνει ανύπανδρος.
Το έτος 1948 κυκλοφόρησε στην Αθήνα ένα ολιγοσέλιδο έντυπο – βιβλίο με τίτλο:
«Σύντομος Πολιτική απολογία ενώπιον του Κρητικού Λαού του κ. Ιωάννου Πασσαδάκη δια τα πεπραγμένα του εν Κρήτη επί κατοχής».
Ένα αντίτυπο του βιβλίου με χειρόγραφες σημειώσεις του Ιωάννη Πασσαδάκη βρίσκεται σε αρχειακή συλλογή της πόλης μας. Στο τέλος του υπάρχει χειρόγραφη η παρακάτω δήλωση: ´«…η παρούσα «Πολιτ. Απολογία» εξεδόθη υπό τινών πολιτικών φίλων του κ. Πασσαδάκη εν Αθήναις, τη εγκρίσει του βεβαίως εκ των φυλακών εις ας ούτος ευρίσκεται και εδυσκολεύετο λόγω των διατυπώσεων να την εκδώση απ’ευθείας ο ίδιος. Βεβαιοί όμως υπευθύνως την ακρίβειαν του περιεχομένου. Ο βεβαιών Ι. Πασσαδάκης…».
Στο βιβλίο ο Ιωάννης Πασσαδάκης προσπαθεί να δικαιολογήσει την στάση και τις ενέργειές του τα χρόνια της Κατοχής και ως Νομάρχης Ηρακλείου και ως Υπουργός Γενικός Διοικητής Κρήτης.
Για τον Ιωάννη Πασσαδάκη που συνεργάστηκε με τις κατοχικές αρχές από τη θέση του Νομάρχη Ηρακλείου στην αρχή (1.8.1941 ως 24.1.1943) και στη συνέχεια από τη θέση του Υπουργού Γενικού Διοικητή Κρήτης, (26.1.1943 ως Οκτώβριος 1944), ταιριάζουν οι παρακάτω στίχοι του μεγάλου μας ποιητή Κωνσταντίνου Καβάφη. Λέει ο Καβάφης στο ποίημα του:
Αν είσαι απ’τους αληθινά εκλεκτούς,
την επικράτησί σου κύταζε πως αποκτάς.
Όσο κι αν δοξασθείς, τα κατορθώματά σου
στην Ιταλία και στη Θεσσαλία
όσο κι αν διαλαλούν οι πολιτείες,
όσα ψηφίσματα τιμητικά
κι αν σ’έβγαλαν στη Ρώμη οι θαυμασταί σου,
μήτε η χαρά σου, μήτε ο θρίαμβος θα μείνουν,
μήτε ανώτερος – τι ανώτερος; – άνθρωπος θα αισθανθείς…
*Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι Δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού