Την Παρασκευή 25 και το Σάββατο 26 Νοεμβρίου 2022, οι Φίλοι του Μουσείου Εθνικής Αντίστασης και Σύγχρονης Ιστορίας Ρούμελης, η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδος, ο Δήμος Λαμιέων και τα ΓΑΚ Φθιώτιδας, οργάνωσαν και υλοποίησαν επιστημονικό Συνέδριο τιμώντας τα 80 χρόνια από την ανατίναξη του Γοργοπόταμου.
Το θέμα του Συνεδρίου ήταν «Η συμβολή της Αντίστασης στη συμμαχική νίκη στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο». Οι εργασίες του εξελίχτηκαν στο Συνεδριακό Κέντρο Λαμίας, (στο Κάστρο Λαμίας) και την επιστημονική του επιμέλεια είχε η Δρ. Βασιλική Λάζου, Ιστορικός και διδάσκουσα στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ. Ως εισηγητής του Συνεδρίου συμμετείχα με την εισήγηση: ´Η συμβολή της Κρητικής Αντίστασης στη συμμαχική Νίκη».
Στο κείμενο της ανακοίνωσής μου αναφέρω και τα εξής:
…………………………..
Την Τρίτη 20 Μαΐου 1941, εκδηλώθηκε η επίθεση των Γερμανών αλεξιπτωτιστών για την κατάληψη της Κρήτης. Στις 6.15 το πρωί στα Χανιά, στις 2.30 μετά το μεσημέρι στο Ρέθυμνο και στις 3.40 ακριβώς μετά το μεσημέρι στο Ηράκλειο. Η Μάχη της Κρήτης κράτησε ακριβώς έντεκα ημέρες. Από τις 20 ως τις 31 Μαΐου 1941. Την 1η Ιουνίου 1941, η Κρήτη πέρασε στα χέρια των Γερμανοϊταλών. Τους νομούς Χανίων, Ρεθύμνης και Ηρακλείου κράτησαν οι Γερμανοί, τον νομό Λασιθίου οι Ιταλοί.
Η Κρήτη ήταν και το τελευταίο τμήμα της Ελληνικής επικράτειας, που ως τότε παρέμενε ελεύθερο. Ακολούθησαν τέσσερα χρόνια σκλαβιάς, τέσσερα χρόνια αγωνίας, βίας, φόβου και τρόμου. Οι δυνάμεις του Ράιχ ονόμασαν την Κρήτη «Φρούριο Κρήτης» και άρχισαν να κατασκευάζουν οχυρωματικά έργα με άντρες καταναγκαστικής εργασίας.
Πολλά γεγονότα εκτυλιχτήκαν στο νησί τα τέσσερα χρόνια της υποδούλωσης, με πρωτοπόρους τους Κρητικούς που είχαν ενταχθεί από την πρώτη ημέρα της κατοχής στην Κρητική Αντίσταση. Για τη συμβολή των Κρητών στη συμμαχική νίκη, ενδεικτικά θα μπορούσαν να τονιστούν και να αναλυθούν τέσσερα γεγονότα:
- Η Μάχη της Κρήτης, (20 – 31 Μαΐου 1941).
- Η συνεχής αντιστασιακή δράση Οργανώσεων και Ομάδων της Κρήτης.
- Τα σαμποτάζ των αεροδρομίων του νομού Ηρακλείου, (Ιούνιος 1942) και
- Η επιχείρηση Αλμπούμεν (5 Ιουλίου 1943).
Α. Η Μάχη της Κρήτης
Η επιχείρηση Ερμής ήταν η εφαρμογή του σχεδίου των δυνάμεων του Άξονα για την κατάληψη της Κρήτης. Από τις 6 ως τις 30 Απριλίου 1941, οι Γερμανοί κατέλαβαν την Ελλάδα. Το μόνο κομμάτι ελληνικής γης που απέμενε ελεύθερο ήταν η Κρήτη. Η κατάληψή της, εξυπηρετούσε τα πολεμικά τους σχέδια στη Μεσόγειο, (Κύπρο, Μάλτα, Γιβραλτάρ), αλλά και την επίθεση στη Ρωσία που ακολούθησε. Στις 25 Απριλίου 1941, ο Αδόλφος Χίτλερ εξέδωσε την 74η Πολεμική Ντιρεκτίβα, με την οποία ανακοίνωνε στους επιτελείς του το σχέδιο ΕΡΜΗΣ.
Οι Γερμανοί σχεδίασαν τους τομείς της επίθεσής τους στην Κρήτη. Τον νομό Λασιθίου ανέλαβαν να καταλάβουν τα στρατεύματα του Μουσολίνι. Οι Ιταλοί τον κατέκτησαν χωρίς μάχη. Πριν την στρατιωτική επιχείρηση της Κρήτης, ξεκίνησαν σφοδροί βομβαρδισμοί των αεροδρομίων Μάλεμε, Πηγής Ρεθύμνου και Ηρακλείου, καθώς και των λιμανιών της Σούδας και του Ηρακλείου.
Από τα μέσα Μαΐου, η γερμανική αεροπορία βομβάρδιζε και στόχους στην ενδοχώρα της Κρήτης. Η επιχείρηση ΕΡΜΗΣ άρχισε την Τρίτη τα ξημερώματα στις 20 Μαΐου 1941, με ρίψη αλεξιπτωτιστών στο αεροδρόμιο του Μάλεμε και στην γύρω περιοχή, στον κάμπο του Καστελλίου Κισσάμου, στην κοιλάδα του Αλικιανού και το λιμάνι της Σούδας.
Επικεφαλής των γερμανικών δυνάμεων, ο Χίτλερ όρισε τον Αντιπτέραρχο Κουρτ Στούντεντ. Ο Στούντεντ διεύθυνε την επιχείρηση από την Αττική και έφτασε στην Κρήτη την 6η ημέρα της μάχης, το πρωινό της 25ης Μαΐου 1941. Είχε στη διάθεσή του: Την 7η Μεραρχία Αλεξιπτωτιστών. Την 5η Ορεινή Μεραρχία, (είχε πολεμήσει στα οχυρά της γραμμής Μεταξά). Στοιχεία της 6ης Ορεινής Μεραρχίας. Ένα τάγμα τεθωρακισμένων. Ένα Σύνταγμα μοτοσικλετιστών.
Ένα Σύνταγμα Μηχανικών. Δύο ελαφρές αντιαεροπορικές μονάδες. 47 ομάδες μεταφορών από αεροσκάφη Γιούνγκερς 52 (δυνατότητα μεταφοράς 15 πλήρως εξοπλισμένων αλεξιπτωτιστών), συνολικά 500 Γιούνγκερς 52. Ολόκληρο το 8ο Αεροπορικό Σώμα, διατέθηκε στον Στούντεντ με εντολή του Χέρμαν Γκαίρινγκ, αρχηγού της Λουτβάφε, για την υποστήριξη της επιχείρησης ΕΡΜΗΣ.
Το 8ο Σώμα περιελάμβανε: 150 Γιούνγκερς καθέτου εφορμήσεως (Στούκας). 3 ομάδες Ντορνιέ, 17 βομβαρδιστικά. 2 ομάδες βομβαρδιστικά καθέτου εφορμήσεως Γιούνγκερς 88. 1 ομάδα αεροσκάφη Χάινγκελ. 3 ομάδες μαχητικά Μέσσερσμιτ 109. 3 ομάδες δικινητήρια βομβαρδιστικά Μ 110. Διάφορα άλλα αεροσκάφη Φίζελερς και Ντορνιέ.
Είκοσι ημέρες πριν την έναρξη της επιχείρησης Ερμής, ανέλαβε τη Διοίκηση των Ελληνοβρετανικών δυνάμεων της Κρήτης ο Υποστράτηγος της 2ης Νεοζηλανδικής Μεραρχίας, Μπέρναρντ Φράιμπεργκ. Στις 29 Απριλίου 1941, οι συμμαχικές δυνάμεις που βρίσκονταν στην Κρήτη ήταν: 13.000 Άγγλοι, 7.000 Νεοζηλανδοί, 6.000 Αυστραλοί και 1.000 από διάφορες κτήσεις (Μαορί κ.α.). Οι Ελληνικές δυνάμεις ήταν 474 αξιωματικοί και 10.977 άνδρες. Υπήρχαν ελάχιστα εφόδια, έλλειψη πυροβολικού, αντιαεροπορικών και πολεμικών αεροσκαφών.
Οι απώλειες των Γερμανών, σύμφωνα με τη δική τους καταγραφή, ήταν 1.990 νεκροί, 2.600 τραυματίες και 1.995 αγνοούμενοι γερμανοί στρατιώτες. Αλεξιπτωτιστές νεκροί και τραυματίες περίπου 6.500, 220 κατεστραμμένα γερμανικά αεροπλάνα και 150 με σοβαρότατες ζημιές. Χωρίς να υπολογίζονται και οι απώλειες του γερμανικού ναυτικού.
Β. Η συνεχής αντιστασιακή δράση των Οργανώσεων και Ομάδων της Κρήτης
Στις 16 Μαΐου 1941, τέσσερις ημέρες πριν την έναρξη της επιχείρησης Ερμής, σε δύο εφημερίδες της Κρήτης, τα «Κρητικά Νέα» του Ηρακλείου και τον «Εσπερινό Ταχυδρόμο» των Χανίων, δημοσιεύεται έκκληση – κάλεσμα του Κομμουνιστή ηγέτη Μιλτιάδη Πορφυρογένη για καθολική αντίσταση του πληθυσμού στη γερμανική μηχανή που έρχονταν να καταλάβει την Κρήτη. Ενδεικτικά, το κάλεσμα του Πορφυρογένη τελειώνει ως εξής: «…υποχρέωση όλων μας, ντόπιων και ξένων, είναι να συμβάλουμε γι’αυτό παραμερίζοντας διαφορές, πικρίες ή μνησικακίες.
Ενωμένοι όλοι σε μια τέτοια ιερή ένωση και με τη βοήθεια των μεγάλων δημοκρατιών της γης θα διατηρήσουμε ακλόνητα την πίστη μας στον τελικό θρίαμβο του δίκαιου και ωραίου αγώνα μας. Ας μην ξεχνούμε πως όλοι οι υπόδουλοι Έλληνες με κρυφά σφιγμένες τις γροθιές και με υγρά από τον πόνο μάτια, ατενίζουν σε μας με ελπίδες και με εμπιστοσύνη. Ας γίνουμε άξιοι της εμπιστοσύνης τους και ας δικαιώσουμε τις ελπίδες τους».
Δεκάδες αντιστασιακές ένοπλες οργανώσεις δημιουργήθηκαν αμέσως μετά την κατάληψη της Κρήτης την 1η Ιουνίου 1941. Η συνεχής δράση τους και οι φήμες που διέδιδε τα χρόνια της κατοχής το Συμμαχικό Στρατηγείο ότι επίκειται απόβαση στην Κρήτη και απελευθέρωση του νησιού, είχαν ως αποτέλεσμα οι Γερμανοί να διατηρούν μεγάλο αριθμό στρατευμάτων τους (25.000), ικανό αριθμό αεροσκαφών (σε τέσσερα αεροδρόμια, Καστέλλι, Ηράκλειο, Τυμπάκι και Μάλεμε), καθώς και μεγάλες Αντιαεροπορικές συστοιχίες, όλα τα παραπάνω χρήσιμα σε άλλα μέτωπα του πολέμου.
Γ. Τα σαμποτάζ των αεροδρομίων του νομού Ηρακλείου τον Ιούνιο του 1942
Τον Ιούνιο του 1942, ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος βρίσκονταν στην πιο κρίσιμη καμπή του. Το μέτωπο ήταν στραμμένο στη Μέση Ανατολή. Εκεί κυριαρχούσε το όνομα του Στρατάρχη Έρβιν Ρόμελ. Η μια του νίκη διαδεχόταν την άλλη και οι συμμαχικές δυνάμεις προσπαθούσαν με λυσσαλέο και ηρωικό τρόπο να τον σταματήσουν. Αρχές Ιουνίου, αντικειμενικός σκοπός του Ρόμελ, ήταν η με κάθε τρόπο και θυσίες κατάληψη του Τομπρούκ. Αυτό θα τον έφερνε μόλις 100 χιλιόμετρα από την πανίσχυρη βρετανική βάση της Αλεξάνδρειας.
Οι σύμμαχοι έπρεπε να απαντήσουν στην προέλαση του Ρόμελ. Και επέλεξαν να χτυπήσουν τα αεροδρόμια του νομού Ηρακλείου, (Ηράκλειο-Καστέλλι-Τυμπάκι), από τα οποία γίνονταν ο ανεφοδιασμός του. Ημερομηνία των σαμποτάζ καθορίστηκε η 10η Ιουνίου 1942 και για τα τρία αεροδρόμια. Το σχέδιο εξελίχτηκε για το αεροδρόμιο Καστελλίου όπου οι Βρετανοί σαμποτέρ, (επικεφαλής ο Λοχαγός Ντόνεαν), με τους Έλληνες βοηθούς τους Γιώργο Ψαράκη, Κίμωνα Ζωγραφάκη, Κώστα Μαυραντωνάκη και Γιώργο Δουνδουλάκη έπληξαν το στόχο την καθορισμένη ημερομηνία με επιτυχία.
Στο αεροδρόμιο Τυμπακίου οι σαμποτέρ μπήκαν με οδηγό τον Μύρωνα Σαμαρείτη, αλλά εκείνη τη νύχτα δεν υπήρχαν αεροπλάνα. Στο αεροδρόμιο Ηρακλείου η επιχείρηση καθυστέρησε λίγες μέρες και έγινε στις 13 προς 14 Ιουνίου 1942. Αυτό οφείλονταν κυρίως στο ότι η μεταφορά των σαμποτέρ έγινε με το παλαιού τύπου Ελληνικό υποβρύχιο «Τρίτων», με κυβερνήτη τον Επαμεινώνδα Κοντογιάννη, το οποίο έφτασε ανοιχτά του κόλπου των Μαλλίων τα ξημερώματα της 11ης Ιουνίου 1942.
Η επιχείρηση του σαμποτάζ του αεροδρομίου Καστελλίου στις 10 Ιουνίου 1942, καταγράφεται ιστορικά ως το πρώτο σαμποτάζ εναντίον των δυνάμεων του άξονα στην Ευρώπη, από άντρες του συμμαχικού στρατηγείου.
Τρεις ημέρες αργότερα, τη νύχτα της 13ης ξημερώματα 14ης Ιουνίου 1942, πραγματοποιήθηκε το μεγάλο σαμποτάζ του αεροδρομίου Ηρακλείου από άντρες του συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής. Η επιχείρηση ακολούθησε τρεις ημέρες μετά το σαμποτάζ του αεροδρομίου Καστελλίου και αυτό οφείλονταν κυρίως στο ότι η μεταφορά των σαμποτέρ έγινε με το παλαιού τύπου Ελληνικό υποβρύχιο «Τρίτων», με κυβερνήτη τον Επαμεινώνδα Κοντογιάννη, το οποίο έφτασε ανοιχτά του κόλπου των Μαλλίων τα ξημερώματα της 11ης Ιουνίου 1942. Για το αεροδρόμιο Ηρακλείου, το Συμμαχικό Στρατηγείο επέλεξε μία ομάδα με αρχηγό τον Γάλλο Ταγματάρχη Ζωρζ Μπερζέ. Μέλη της ομάδας ήταν ο Έλληνας Ανθυπολοχαγός Κωστής Πετράκης, ο Άγγλος Υπολοχαγός Τζωρτζ Τζέλικο και οι Γάλλοι αλεξιπτωτιστές Ζακ Σιμπάρ, Ζακ Μο και Πιέρ Λεοστίκ.
Όλοι οι σαμποτέρ ανήκαν στην Ειδική Αεροπορική Υπηρεσία S.A.S. (Special Air Service). Η επιχείρηση έγινε γρήγορα. Οι σαμποτέρ εισήλθαν όλοι στο αεροδρόμιο κρατώντας ο καθένας τους ένα σάκο με εμπρηστικές και εκρηκτικές βόμβες.
Απόθεταν τις βόμβες πάνω από το αριστερό φτερό κάθε αεροπλάνου που βρέθηκε μπροστά τους. Αυτό έγινε σκόπιμα για να μην μπορέσει ο εχθρός να επισκευάσει τα κατεστραμμένα αεροπλάνα. Ρύθμισαν τις βόμβες να εκραγούν μετά από δύο ώρες και αποχώρησαν. Το σαμποτάζ είχε επιτυχία.
Οι σαμποτέρ στράφηκαν προς τον νότο. Τα νότια παράλια της Κρήτης αποτελούσαν τα χρόνια της Κατοχής την πύλη σύνδεσης του νησιού με τη Μέση Ανατολή.
Την πορεία τους βοήθησαν αρκετοί Κρητικοί, όπως ο Εμμανουήλ Ιωσήφ Σταυρακάκης ή Σηφομανόλης από το χωριό Καρκαδιώτισσα, ο Ιωάννης Αντωνογιανάκης ή Μυρογιάννης και Γιάννης Λαμπράκης ή Θεός από το χωριό Κρότος, ο Ανωγειανός Ανθυπομοίραρχος Βασίλης Δραμουντάνης ή Κοζωνοβασίλης και άλλοι.
Δυστυχώς όμως η ομάδα των σαμποτέρ προδόθηκε στη θέση «Κολυβά» κοντά στο χωριό Βασιλικά Ανώγεια και ακολούθησε συμπλοκή με τα γερμανικά στρατεύματα.
Σκοτώθηκε ο Γάλλος δεκανέας Πιέρ Λεοστίκ. Ο επικεφαλής Ταγματάρχης Μπερζέ μαζί με τους άντρες του Μουό και Σιμπάρ πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Ο Λόρδος Τζέλικο και ο Κωστής Πετράκης την ώρα της συμπλοκής είχαν μεταβεί στο χωριό Κρότος να μάθουν νέα της άφιξης του πλωτού που θα τους έπαιρνε στη Μέση Ανατολή.
Τα σαμποτάζ που οργάνωσε το Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής τον Ιούνιο του 1942 των αεροδρομίων του νομού Ηρακλείου, ήταν τα πρώτα εναντίον των δυνάμεων του Άξονα σε ολόκληρη την Ευρώπη. Το σαμποτάζ του αεροδρομίου Ηρακλείου, καταγράφηκε ως ένα από τα μεγαλύτερα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Δ. Η επιχείρηση ΑΛΜΠΟΥΜΕΝ, (5 Ιουλίου 1943)
Στις αρχές του καλοκαιριού του 1943, πριν τη συμμαχική απόβαση στη Σικελία, το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής αποφάσισε να χτυπήσει τις αεροπορικές βάσεις της Κρήτης. Επέλεξε τα αεροδρόμια Ηρακλείου, Καστελλίου Πεδιάδος και Τυμπακίου, για δύο κυρίως λόγους:
Να παραπλανηθούν οι Γερμανοί και να νομίσουν πως η απόβαση θα γίνει στην Κρήτη, όπως εξάλλου προπαγάνδιζε το Στρατηγείο με τους αξιωματικούς συνδέσμους που έστελνε στο νησί τη διάρκεια της Κατοχής και να εμποδίσουν τα γερμανικά αεροσκάφη να συνδράμουν πετώντας από την Κρήτη τις δυνάμεις τους στη Σικελία, βυθίζοντας τα φίλια αποβατικά σκάφη όταν αυτά θα επιχειρούσαν την προσέγγιση στις Ιταλικές ακτές.
Ως ημερομηνία του εγχειρήματος επέλεξαν τα μεσάνυχτα της 4ης ξημερώματα 5 Ιουλίου 1943 ταυτόχρονα για όλους τους στόχους. Η επιχείρηση ονομάστηκε ΑΛΜΠΟΥΜΕΝ, που σήμαινε «το ασπράδι του αυγού». Στις ομάδες των σαμποτέρ συμμετείχαν και Κρήτες υπαξιωματικοί Για το αεροδρόμιο Καστελλίου ο Καστελλιανός Κίμωνας Ζωγραφάκης. Για το αεροδρόμιο Ηρακλείου ο Αρχανιώτης Γιάννης Ανδρουλάκης. Και για το αεροδρόμιο Τυμπακίου, ο Γιώργης Βοσκάκης-Μηναδογιώργης, από το χωριό Σάτα Αμαρίου.
Το σκάφος επιφανείας αποβίβασε τους σαμποτέρ στην Τρυπητή, μια απόκρημνη παραλία στα νότια του νομού Ηρακλείου, στις 23 Ιουνίου 1943. Επικεφαλής όλης της επιχείρησης ορίστηκε ο Άγγλος Ταγματάρχης Sutherland. Αυτός έμεινε στον τόπο της αποβίβασης και με έναν ασυρματιστή θα συντόνιζε όλη την επιχείρηση. Οι ομάδες χωρίστηκαν και ανέλαβε η κάθε μια το ρόλο της. Επικεφαλής της ομάδας για το Καστέλλι ήταν ο Δανός Υπολοχαγός Άντερς Λάσσεν. Για το αεροδρόμιο Ηρακλείου, ο Άγγλος Υπολοχαγός Κένεθ Λάμονμπυ. Για το αεροδρόμιο Τυμπακίου ο Σκωτζέζος Υπολοχαγός Ρόνυ Ροβς.
Τη νύχτα της 4ης Ιουλίου, οι σαμποτέρ μπήκαν στους στόχους. Στο Καστέλλι η επιχείρηση πέτυχε. Το αεροδρόμιο παραδόθηκε στις φλόγες. Ο ηρωικός Άντερς Λάσσεν έδωσε παραπλανητική μάχη στη δυτική πλευρά του αεροδρομίου με αποτέλεσμα οι σαμποτέρ να κάνουν ανενόχλητα τη δουλειά τους ανατολικά, ανατινάζοντας τα αεροπλάνα, τις αποθήκες καυσίμων και τα ορυκτέλαια. Το αεροδρόμιο Ηρακλείου δεν χτυπήθηκε. Η αναγνώριση της προηγούμενης ημέρας έδειξε ότι δεν υπήρχαν αεροπλάνα και οι σαμποτέρ επέλεξαν και ανατίναξαν τις μεγάλες αποθήκες καυσίμων που είχαν οι Γερμανοί στο χωριό Πεζά Πεδιάδος.
Στο Τυμπάκι οι σαμποτέρ μπήκαν στο αεροδρόμιο, αλλά δεν βρήκαν αεροσκάφη.
Για την επιτυχία των επιχειρήσεων συνέδραμαν πολλοί πατριώτες.
Στο Καστέλλι συμμετείχε ο Υπαρχηγός της Ομάδος Μπαντουβά Καπετάν Γιάννης Μπαντουβάς. Αρκετοί πατριώτες οδήγησαν, τροφοδότησαν και απέκρυψαν τους σαμποτέρ.
ΣΤ. Συμπεράσματα
Στην τελική νίκη των συμμαχικών δυνάμεων εναντίον του Άξονα, σημαντική ήταν η συμμετοχή της Κρητικής Αντίστασης. Μιας αντίστασης που αναπτύχτηκε από τους Κρητικούς στην αρχή σε μια παλλαϊκή άμυνα υπεράσπισης του νησιού από τους Γερμανούς αλεξιπτωτιστές και στη συνέχεια με τις Οργανώσεις και τις ένοπλες Ανταρτικές Ομάδες που δημιουργήθηκαν και στους τέσσερις νομούς της Κρήτης. Οι απώλειες των Γερμανών στη Μάχη της Κρήτης ήταν πολλές και αναντικατάστατες. Σε άντρες, πολεμικά αεροπλάνα και πλοία του γερμανικού ναυτικού.
Η νικηφόρα Μάχη της Κρήτης, κατέδειξε στους λαούς της Ευρώπης ότι η πολεμική μηχανή του Χίτλερ και των συμμάχων του δεν ήταν άτρωτη.
Οι Ανταρτικές Οργανώσεις και Ομάδες που αναπτύχτηκαν στο νησί, του ΕΑΜ και της ΕΟΚ, με τη συνεχή δράση τους, απασχόλησαν όλα τα χρόνια της κατοχής σημαντικό αριθμό Γερμανοϊταλών στρατιωτών, υποστηριζόμενους με βαρύ οπλισμό και αντιαεροπορικές συστοιχίες.
Τα πρώτα σαμποτάζ του Συμμαχικού Στρατηγείου στην Κρήτη που διενεργήθηκαν με την υποστήριξη και τη συμμετοχή αντρών της Κρητικής Αντίστασης στα αεροδρόμια του Ηρακλείου τον Ιούνιο του 1942, έφεραν τα στρατεύματα του Ρόμελ σε δεινή θέση στις επιχειρήσεις στην Αφρική. Το σαμποτάζ του αεροδρομίου Καστελλίου Πεδιάδος στις 10 Ιουνίου 1942, καταγράφεται ως το πρώτοσαμποτάζ εναντίον των δυνάμεων του άξονα στην Ευρώπη.
Τον Ιούλιο του 1943 που σχεδιάστηκε από το Συμμαχικό Στρατηγείο η απόβαση στη Σικελία και άρχισε να ξετυλίγεται το νήμα της νίκης των συμμαχικών όπλων, σημαντικά ήταν και πάλι τα παραπλανητικά σαμποτάζ στα αεροδρόμια του νομού Ηρακλείου. Τα σαμποτάζ στις 5 Ιουλίου 1943 με τη συμμετοχή της Κρητικής Αντίστασης, οι Σύμμαχοι θέλησαν να παραπλανήσουν την πολεμική μηχανή του Ράιχ και να πιστέψουν ότι η απόβαση θα γίνονταν στην Κρήτη.
Η συμβολή της Κρητικής Αντίστασης στη Συμμαχική Νίκη, είχε μεγάλο τίμημα. Χιλιάδες ήταν οι Κρητικοί που έπεσαν από τα βόλια του εχθρού, που είτε εκτελέστηκαν, είτε πέθαναν από τις κακουχίες του πολέμου. Εβδομήντα χωριά της Κρήτης λεηλατήθηκαν και πυρπολήθηκαν τα τέσσερα χρόνια της κατοχής.
«Όλη η Μεγαλόνησος, δοκίμασε το μίσος και τη θηριωδία του ναζισμού και του φασισμού. Η περίοδος αυτή προβάλλει την αναγκαιότητα της μνήμης ως έκφραση ελευθερίας, αντίστασης, αλληλεγγύης και αξιοπρέπειας».
- Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης, είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος