Ο Δήμος Μινώα Πεδιάδας τίμησε και φέτος την επέτειο της Μάχης της Κρήτης σε μια συγκινητική εκδήλωση στο χωριό Μαχαιρά Μονοφατσίου, την Κυριακή 26 Μαΐου 2024.
Οι κάτοικοι του χωριού Μαχαιρά τα χρόνια της κατοχής, απέκρυψαν και παρείχαν αρωγή και περίθαλψη στα μέλη των οικογενειών των αγωνιστών της Αντίστασης Καπετάν Χρήστου Μπαντουβά, Καπετάν Γιάννη Μπαντουβά, Καπετάν Αναστάση Μπουτζαλή, Καπετάν Κώστα Μπαντουβά και του Οπλαρχηγού Αντώνη Καρά.
Ως ελάχιστο φόρο τιμής, ο Δήμος Μινώα Πεδιάδας εδώ και πολλά χρόνια, (τις εκδηλώσεις ξεκίνησε ο τότε Δήμαρχος Αρκαλοχωρίου Χαράλαμπος Γιαννόπουλος), τιμά τις επετείους της Μάχης της Κρήτης στο χωριό Μαχαιρά, σε συνεργασία με την Τοπική Κοινότητα και τον δραστήριο Πολιτιστικό Σύλλογο.
Στην εκδήλωση της 27ης Μαΐου 2024, ιστορική προσέγγιση των γεγονότων έκανε η εκπαιδευτικός του Παγκρήτιου Δημοτικού Σχολείου κ. Μαρία Καλογεράκη. Μεταξύ άλλων, η Μαρία Καλογεράκη ανέφερε:
«Κυρίες και κύριοι, μιλώ σήμερα σ’ έναν τόπο που είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στην υπόθεση της Αντίστασης, με το θρυλικό πολεμικό Αεροδρόμιο του Καστελλίου, με τα βουνά τα Λασιθιώτικα και τα Βιαννίτικα απέναντι, με τις ομάδες αντίστασης που δημιουργήθηκαν αμέσως με την κατάληψη της Κρήτης το καλοκαίρι του 1941 από τον Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά και στη συνέχεια τον εθνομάρτυρα Αλέξανδρο Ραφτόπουλο, μια περιοχή με τεράστια προσφορά σε αίμα και πατριωτισμό στην υπόθεση εκείνου του ιερού αγώνα. Αισθάνομαι δέος και σεβασμό, γιατί στέκομαι εδώ στο μνημείο της Μαχαιράς και διαβάζω τις φωνές των νεκρών:
Ατσαλάκης Γεώργιος
Ζερβάκης Ιωάννης
Κορνελάκης Γεώργιος
Κυριακάκης Νικόλαος
Μαθιανάκης Νικόλαος
Μαντιδάκης Νικόλαος
Σκουλατάκης Σταύρος
Κυριακάκης Ευστράτιος
Είναι οι μάρτυρες τούτου του χωριού της Μαχαιράς, που έχουμε την τιμή να μνημονεύουμε σήμερα. Ένα χωριό που πέρα από το αίμα που πρόσφερε, πέρα από τον εφιάλτη που έζησε στα χρόνια της Κατοχής, παρείχε στοργή και στέγη σε παιδιά αγωνιστών, καταδιωκόμενα:
Στα παιδιά του Καπετάν Γιάννη Μπαντουβά, Κωστή, Μανώλη και Καίτη.
Στη γυναίκα του Καπετάν Χρήστου Μπαντουβά, τη δασκάλα Ζωή και στην κόρη του Ρένα Μελά Μπαντουβά.
Στο μικρό Κωστή Μπαντουβά, γιο του εθνομάρτυρα Κωνσταντίνου, ορφανό από πατέρα, σκοτωμένο από τον κατοχικό στρατό.
Στον Γιώργο, γιο του Καπετάν Αναστάση Μπουτζαλή, εκείνου του αξιόλογου και αδικοχαμένου παλικαριού.
Στον Ζαχαρία, γιο του Οπλαρχηγού Αντώνη Καρά.
Σήμερα έχω την τιμή να μιλώ στη Μαχαιρά, ένα από τα χωριά της Κρήτης που τάχτηκε σύσσωμο και αλληλέγγυο στην υπόθεση του αγώνα. Περιέθαλψε, αγωνιστές και καταδιωκόμενους, αλλά και στελέχωσε με παλικάρια αντάρτικες ομάδες όταν η φωνή της πατρίδας το καλούσε. Αυτή ήταν η Μαχαιρά της Αντίστασης. Αυτήν τιμούμε σήμερα».
Ποια ήταν όμως τα θύματα του χωριού Μαχαιρά κατά, τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο; Ποια ήταν αυτά τα παλικάρια που έδωσαν το αίμα τους για την πατρίδα;
Ατσαλάκης Γεώργιος του Εμμανουήλ και της Άννας. Γεννήθηκε στη Μαχαιρά και υπηρετούσε στην Ελληνική Χωροφυλακή στη Βόρειο Ελλάδα. Μετά το πέρασμα των γερμανών από τα Οχυρά του Ρούπελ, μια μεγάλη ομάδα Ελλήνων προσπάθησε να περάσει στις ακτές της Τουρκίας και από εκεί στη Μέση Ανατολή γα να συνεχίσουν τον αγώνα. Μεταξύ τους και ο Γεώργιος Ατσαλάκης. Με ένα μεγάλο καΐκι έφτασαν στα Ψαρά με κατεύθυνση τη Χίο. Στη διαδρομή βούλιαξαν το καΐκι οι γερμανοί και ο Γεώργιος Ατσαλάκης πνίγηκε.
Ζερβάκης Ιωάννης του Κωνσταντίνου. Γεννήθηκε το 1917 στη Μαχαιρά. Πήρε μέρος στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο. Στις 16 Φεβρουαρίου 1941 σκοτώθηκε στο ύψωμα Πούντα Νορτ (Σεντέλι) της Αλβανίας.
Κορνηλάκης Γεώργιος του Νικολάου και της Μαρίας (Σηφάκη). Γεννήθηκε το 1912 στη Μαχαιρά. Πήρε μέρος στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο και στις 16 Φεβρουαρίου 1941 σκοτώθηκε στο ύψωμα Πούντα Νορτ της Αλβανίας.
Σκουλατάκης Κωνσταντίνος του Σταύρου και της Ελένης. Γεννήθηκε στη Μαχαιρά και πήρε μέρος στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο. Στην επιστροφή του στην Κρήτη το πλοιάριο που μετέφερε τους στρατιώτες βυθίστηκε στα Κήθυρα από γερμανικό πολεμικό πλοίο, και ο Κωνσταντίνος Σκουλατάκης πνίγηκε.
Κυριακάκης Νικόλαος του Μιχαήλ. Γεννήθηκε στη Μαχαιρά στις 20/9/1917 και σκοτώθηκε στην Αθήνα από τους Γερμανούς, στις 12 Δεκεμβρίου 1944.
Μαθιανάκης Πανάγος
Μαντιδάκης Νικόλαος
Κυριακάκης Ευστράτιος του Μιχαήλ. Αδελφός του Νικολάου Κυριακάκη. Γεννήθηκε στη Μαχαιρά της τότε Κοινότητας Ινίου στις 12/11/1925. Παντρεύτηκε την Ευγενία του Ανδρέα και της Εργίνης Κενδριστάκη από το Θωμαδιανό Πεδιάδος στις 24/2/1946. Απέκτησαν δυο παιδιά, τη Μαρίκα και τον Νικόλαο. Η Μαρία πέθανε σε ηλικία επτά μηνών από βρογχίτιδα. Υπηρετώντας τη θητεία του, ο Ευστράτιος Κυριακάκης σκοτώθηκε στο ύψωμα Δραγασιά του Γράμμου στις 13/3/1948. Για τον πατέρα του Ευστράτιο, ο γιος του Νίκος Κυριακάκης μας αφηγήθηκε:
«…ο πατέρας μου ήταν μετρίου αναστήματος και ο Γιάννης ο Ψυλλάκης από την Έμπαρο που ήταν μαζί στο ίδιο αντίσκηνο μου έλεγε ότι στις περιπολίες που πήγαιναν μαζί, φώναζε, Γιάννη εγώ θα πηγαίνω μπροστά γιατί είσαι ψηλός και φαίνεσαι και έχουν σκοτώσει και τον αδερφό σου οι Γερμανοί, μη χάσει η μάνα σου και σένα. Ο παππούς μου είχε έξι παιδιά. Τη Μαρία, την Αριστέα,, το Μανόλη, το Νικόλαο, τον Ευστράτιο και το Γρηγόρη. Ο παππούς γεννήθηκε στη Λύκτο, (Ξυδά), και από εκεί πήρε το Ξυδιανομιχάλης. ΄Ηταν δυο αδέρφια. Ο ένας ήρθε στη Μαχαιρά και ο άλλος πήγε στην Αρμάχα…».
Η Μαχαιρά περιέθαλψε την γυναίκα του Καπετάν Χρήστου Μπαντουβά, Ζωή (Αγιομυργιανάκη), και την εννιάχρονη κόρη του Ειρήνη. Η Ειρήνη Μελά Μπαντουβά δεν ξέχασε ποτέ τα παιδικά της κατοχικά χρόνια στη Μαχαιρά και πολλά από τα γραφόμενά της καθώς και σελίδες από το ημερολόγιό της εστιάζονται γύρω απ’αυτό το χωριό. Θυμάται και περιγράφει όλα τα σπίτια και τους Μαχαιριανούς που βοήθησαν την οικογένεια του επικηρυγμένου πατέρα της και πολλά περιστατικά που συνέβησαν εκεί. Ο γιος της Χρήστος Μελάς, στηριζόμενος στα γραπτά της μητέρας του, παίρνοντας τον λόγο για να χαιρετίσει την εκδήλωση του Δήμου Μινώα Πεδιάδας την Κυριακή 26 Μαΐου 2024, είπε τα εξής:
«Αξιότιμοι προσκεκλημένοι, αγαπητές φίλες και αγαπητοί φίλοι, βρισκόμαστε σήμερα εδώ, για μια ακόμα φορά, να θυμηθούμε τα ιστορικά γεγονότα και τιμήσουμε την μνήμη των Κρητών πατριωτών, των κατοίκων της Μαχαιράς για την ηρωική στάση τους κατά των κατακτητών κατά την περίοδο της Γερμανικής κατοχής. Οι κάτοικοι του μικρού αυτού χωριού, έμελλε να παίξουν σημαντικό ρόλο κατά την περίοδο της κατοχής.
Ο πρώτος πυρήνας της Αντίστασης στη Μαχαιρά δημιουργήθηκε από τις αρχές Ιουλίου του 1942 από τον Καπετάν Χρήστο Μπαντουβά, ο οποίος υπήρξε παππούς μου. Έκτοτε, η Μαχαιρά αποτέλεσε σπουδαίο αντιστασιακό προπύργιο. Ήταν ο σταθμός που φιλοξενούσε αντάρτες και Άγγλους τους οποίους προωθούσε στα νότια χωριά και στα παράλια για να διαφύγουν στη Μέση Ανατολή.
Ταυτόχρονα εδώ συγκέντρωναν τρόφιμα για την τροφοδοσία των ανταρτών στο λημέρι στα Λασιθιώτικα, ρόλος ιδιαίτερα σημαντικός για την Εθνική Αντίσταση. Δίχως την συμβολή των κατοίκων της Μαχαιράς, όπως και άλλων πατριωτών από τα γύρω χωριά, θα ήταν αδύνατη η επιβίωση των ανταρτών στο βουνό.
Η Μαχαιρά όμως, έμελλε να παίξει ένα ακόμα πολύ σημαντικό ρόλο, ειδικότερα για την οικογένεια του Καπετάν Χρήστου Μπαντουβά, και φυσικά την Εθνική Αντίσταση και είναι ο λόγος που η οικογένειά μας θα χρωστά αιώνια ευγνωμοσύνη στους κατοίκους του χωριού.
Η μητέρα μου, Ειρήνη – Νέλη Μελά – Μπαντουβά, όπως πιστεύω γνωρίζετε όλοι, είχε καταφύγει εδώ, σε ηλικία εννέα ετών μαζί με την μητέρα της Ζωή Μπαντουβά και τον πατέρα της Καπετάν Χρήστο Μπαντουβά που ήταν επικηρυγμένοι και διωκόμενοι από τους Γερμανούς. Όπως η ίδια καταγράφει σε ιδιόχειρα γραπτά της, μετά τη σύλληψη και θανάτωση με φρικτά βασανιστήρια του Εθνομάρτυρα Κώστα Ζαχαρία Μπαντουβά, περιπλανήθηκαν από τόπο σε τόπο αναζητώντας ασφαλές καταφύγιο. Πουθενά δεν γινόταν αποδεκτοί, ούτε καν από συγγενείς και φίλους, σε κανένα χωριό, καθώς ο κόσμος γνώριζε ότι αν τους βοηθούσε, βοηθούσε την Εθνική Αντίσταση, και έτσι υπέγραφε την καταδίκη του.
Αφού πέρασαν με τα πόδια τα Αστερούσια κάτω από φοβερές συνθήκες χωρίς τροφή και νερό μέσα στο χειμωνιάτικο κρύο, με σχισμένα παπούτσια και ματωμένα πόδια, εντελώς απελπισμένοι, έφτασαν τελικά στην Μαχαιρά, όπου είχαν συντέκνους και φίλους που είχαν κάνει πριν τον πόλεμο και γνώριζαν καλά τη φιλοξενία και την καλοσύνη των Μαχαιριανών.
Έφτασαν βράδυ στο χωριό και βρήκαν γαλήνιους και χαρούμενους ανθρώπους να βεγγερίζουν στις πόρτες των σπιτιών τους χωρίς φόβο. Φιλοξενήθηκαν αρχικά από τον Νίκο και την Μαρία Μπελημπασάκη που τους υποδέχτηκαν πρόθυμα, και μετά από την Κρουσταλλένια και τον Αντώνη Μαθιανάκη που τους έκρυψαν στον οντά τους.
Ο καπετάν Χρήστος Μπαντουβάς, έφυγε σχεδόν αμέσως για το λημέρι στη Λασιθιώτικη Μαδάρα ενώ η γυναίκα με το παιδί, από τον Φεβρουάριο του 1943 παρέμειναν στην περιοχή και κρυβόντουσαν στα γύρω χωριά, στη Μάρθα, στο Μηλιαράδω, στην Έμπαρο, στον Σκινιά, και στα Αμιρά για να μην δίνουν στόχο παραμένοντας πολύ καιρό στον ίδιο τόπο. Μετά τη μάχη της Σύμης, στις 12 Σεπτεμβρίου του 1943 όπου επικεφαλής ήταν ο Καπετάν Χρήστος Μπαντουβάς, έφυγαν από τα Αμιρά, το τελευταίο καταφύγιό τους, και αφού περιπλανήθηκαν σε διάφορα χωριά δίχως για μια φορά ακόμα να τους δέχονται, κατέφυγαν και πάλι στη Μαχαιρά!
Στη Μαχαιρά τους υποδέχτηκαν στο σπίτι της Γεωργίας Κορνηλάκη όπου έμειναν κλεισμένοι περίπου έξι μήνες με απόλυτη μυστικότητα και σιωπή για να μην γίνει φανερή η παρουσία τους.
Όλο αυτό το διάστημα η Ζωή Μπαντουβά, ήταν σε επαφή με το κλιμάκιο αντιστασιακών της Μαχαιράς και κατηύθυνε τη δράση τους.
Στα τέλη του Μαρτίου του 1944, είχε γίνει πια γνωστή η παρουσία τους και διάφοροι Μαχαιριανοί είπαν στον Γρηγόρη Μακρογαμβράκη και στον Σταύρο Δασκαλάκη:
“Ξέρομε ποιοι είναι αυτοί που μένουν στης Κορνηλάκη το σπίτι. Αφήστε τους ανθρώπους να μένουν φανερά στο χωριό, γιατί το μικρό παιδί θα κουζουλαθεί από την κλεισούρα. Κι εμείς Έλληνες πατριώτες είμαστε και να μη φοβούνται”.
Και από τότε, όλοι είχαν τα σπίτια τους ανοιχτά και κανείς ποτέ δεν τους έκανε αδιάκριτες ερωτήσεις και όλοι προσπαθούσαν να τους βοηθήσουν. Υπήρχε δηλαδή μια καθολικότητα στη συμμετοχή των ανθρώπων της Μαχαιράς στην υπόθεση της Ελευθερίας της Πατρίδας. Η ευγνωμοσύνη και ο θαυμασμός μας, θα είναι παντοτινός για όλους τους Μαχαιριανούς!
Αγαπητές φίλες και αγαπητοί φίλοι,
Δεν είναι τυχαίο ότι, παρά τον κίνδυνο, στο χωριό Μαχαιρά, τα δύσκολα χρόνια της γερμανικής Κατοχής, δεν υπήρξε ποτέ ούτε ένας προδότης!
Όλο το χωριό, κρατούσε εφτασφράγιστο το μυστικό του, δίχως καν συνεννόηση μεταξύ των κατοίκων!
Μικρές, αληθινές ιστορίες, από μεγάλες ψυχές που αναδεικνύουν τον πατριωτισμό και τον ηρωισμό των απλών ανθρώπων, χωρικών, των Μαχαιριανών!
Ανθρώπων που δεν φοβήθηκαν τον κατακτητή, που αψήφησαν τον κίνδυνο, που εμψυχώθηκαν από την ιδέα της ελευθερίας, με ανιδιοτέλεια, δίχως να έχουν ειδική παιδεία και μόρφωση.
Ανθρώπων που αξίζει να θυμόμαστε και να κρατούμε στη σκέψη μας ως παράδειγμα ανδρείας, ηρωϊσμού και φιλοπατρίας!
Ας είναι αιωνία η μνήμη και το παράδειγμά τους!
Ως ένδειξη ευγνωμοσύνης και τιμής, εκτός από την παρουσία μας εδώ, τόσο εμένα όσο και των αδελφών μου Γιάννη και Έλλης, ο Κωνσταντίνος Μπαντουβάς που δυστυχώς δεν κατάφερε να είναι μαζί μας, προσφέρει και φέτος χρηματικό βραβείο στους τέσσερις μαθητές του σχολείου».
Στο χωριό Μαχαιρά, όλοι οι κάτοικοι ήταν πατριώτες. Μια πρώτη καταγραφή όμως των κατοίκων που είχαν ενεργό ρόλο και συμμετοχή τα χρόνια της κατοχής στην Κρητική Αντίσταση, σημειώνει στα γραφτά της η Ειρήνη Μελά Μπαντουβά, κόρη του Καπετάν Χρήστου Μπαντουβά. Συγκεκριμένα, η αείμνηστη πλέον Ειρήνη Μελά Μπαντουβά, συμπεριλαμβάνει στον κατάλογο των Αντιστασιακών της Μαχαιράς τους παρακάτω:
Μακρογαμβράκης Γρηγόρης και Μαρία
Δασκαλάκης Στάθης
Αποστολάκης Νικόλαος
Βαρδαβάς Βασίλης
Παπαδάκης Βαγγέλης (αγροφύλακας)
Κυριακάκης Μανόλης και Ειρήνη
Κορνηλάκη Γεωργία
Κορνηλάκης Νικόλαος και Ελένη και Μαρία
Μαθιανάκης Αντώνης και Κρουσταλλένια
Μαθιανάκης Μανόλης και Βενιζέλος
Ατσαλάκης Νίκος, (τυφλός)
Μαθιανάκη Μαρία (Κονομομαρία)
Μπελημπασάκης Νίκος και Μαρία
Σεκέρης Ηλίας (Μικρασιάτης)