Το Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας και η Περιφέρεια Κρήτης – Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου, παρουσίασαν την Κυριακή 12 Ιουλίου 2020, στις 6.00 η ώρα το απόγευμα στην πλατεία Ελευθερίας Καστελλίου, τον τόμο των Πρακτικών του Συνεδρίου που πραγματοποιήθηκε στο Καστέλλι, στο Θραψανό και στο Αρκαλοχώρι, από τις 6 ως τις 9 Ιουλίου 2017. Τον τόμο επιμελήθηκαν οι Γεώργιος Καλογεράκης, Κωνσταντίνος Μουτζούρης και Βούλα Επιτροπάκη.
Ενδεικτικά, ακολουθούν αποσπάσματα από δύο εισηγήσεις, α) «Το αεροδρόμιο του Ρεθύμνου στη Μάχη της Κρήτης και στην Κατοχή», του Ρεθύμνιου σπουδαίου ιστορικού ερευνητή και συλλέκτη Δημητρίου Σκαρτσιλάκη και β) «Οι μαρτυρίες ενός νεαρού αυτόπτη μάρτυρα για το σαμποτάζ στο αεροδρόμιο Ηρακλείου», του Νικολάου Σ. Κολομβοτσάκη, που ως νεαρός καταναγκαστικός εργάτης, βίωσε τα αποτελέσματα του σαμποτάζ του αεροδρομίου Ηρακλείου τα μεσάνυχτα της 13ης Ιουνίου 1942.
Α) Το αεροδρόμιο του Ρεθύμνου στη Μάχη της Κρήτης και στην Κατοχή, του Δημητρίου Σκαρτσιλάκη, σελ. 215-222.
«Το αεροδρόμιο του Ρεθύμνου ξεκίνησε να κατασκευάζεται από τους Άγγλους το Νοέμβριο του 1940 στα πλαίσια της άμυνας του νησιού σε ενδεχόμενη επίθεση από τις δυνάμεις του άξονα. Για την κατασκευή του εργάστηκαν και οι κάτοικοι της κοντινής περιοχής (Άδελε, Πηγή), επί πληρωμή. Το μήκος του έφτανε τα 960 μέτρα και το πλάτος τα 120 μέτρα.
Ωστόσο δεν ήταν ένα σημαντικό αεροδρόμιο και δεν υπήρχαν εγκαταστάσεις αντιαεροπορικής άμυνας αλλά ούτε και άλλες υποδομές. Σύμφωνα με τις Αγγλικές μυστικές αναφορές, στο αεροδρόμιο του Ρεθύμνου γίνονταν εργασίες ακόμη και τον Φεβρουάριο του 1941, ενώ ο διάδρομος ήταν κατάλληλος μόνο για μαχητικά αεροσκάφη. Στην ουσία επρόκειτο για έναν απλό διάδρομο προσγείωσης.
Το αεροδρόμιο εκτείνονταν από τον Πηγιανό κάμπο (ρέμα) έως το Σφακάκι (ρέμα). Βρίσκονταν 8 χιλιόμετρα ανατολικά της πόλης του Ρεθύμνου και 250 μέτρα από την ακτή. Η βόρεια πλευρά του εφάπτονταν με τη νότια πλευρά της παλαιάς Εθνικής οδού Ρεθύμνου-Ηρακλείου όπου έχει παραμείνει αναλλοίωτη μέχρι σήμερα. Στο δυτικό άκρο του αεροδρομίου, υπήρχε ένα μικρό κτίριο το οποίο ήταν ο σταθμός ασυρμάτου της RAF. Μέχρι και τις παραμονές της μάχης, ο αεροδιάδρομος χρησιμοποιούνταν για μετασταθμεύσεις μαχητικών αεροσκαφών.
Μεταξύ των μονάδων που αποβιβάστηκαν στην Κρήτη, μετά την εκκένωση της Ελλάδας, ήταν τα 2/1 και 2/11 Αυστραλιανά τάγματα. Το 2/1 έφτασε στις 30 Απριλίου 1941 στο χώρο του αεροδρομίου του Ρεθύμνου όπου υπήρχαν 2300 Έλληνες στρατιώτες (4ο τάγμα). Μετά από επιθεώρηση των θέσεων του από το στρατηγό Freyberg, το 2/1 Αυστραλιανό τάγμα επιφορτίστηκε με την άμυνα του αεροδρομίου από θάλασσα και από αέρα. Έλαβε αμυντικές θέσεις στα υψώματα νότια και ανατολικά του διαδρόμου προσγείωσης. Το 2/11 τάγμα έφτασε μερικές ημέρες μετά και τοποθετήθηκε στα υψώματα δυτικά του αεροδρομίου και στα αριστερά του Ελληνικού 4ου τάγματος. Θα λειτουργούσε σαν εφεδρεία για την άμυνα του αεροδρομίου.
Από την αρχή έγινε αντιληπτό από τον Αντισυνταγματάρχη Ian Campbell, διοικητή των Αυστραλιανών μονάδων στον τομέα Ρεθύμνου, ότι ο λόφος «Κεφάλα» ανατολικά του αεροδρομίου και περίπου 800 μέτρα μακριά, καθώς και τα υψώματα νότια ήταν το κλειδί για την προστασία και την κατοχή του. Από εκεί φαίνονταν καθαρά όλος ο διάδρομος και η γύρω περιοχή. Ο λόφος «Κεφάλα» λόγω της καίριας σημασίας του, ονομάστηκε από τους Αυστραλούς λόφος Α. Ο λόφος που τοποθετήθηκε το 2/11 τάγμα, ονομάστηκε λόφος Β.
Λόγω της εξαιρετικής θέσης των υψωμάτων που δέσποζαν του αεροδρομίου αποφασίστηκε να τοποθετηθούν οι αμυντικές θέσεις Αυστραλών και Ελλήνων στα υψώματα νότια-νοτιοανατολικά του διαδρόμου, καθώς πέρα από την καλή παρατήρηση προσφέρονταν και για καλύτερη κάλυψη κάτω από τα ελαιόδεντρα, από τα βομβαρδιστικά της Luftwaffe. Έτσι ο χώρος του αεροδρομίου έμεινε χωρίς αμυντικές θέσεις για την επερχόμενη επίθεση, επειδή ουσιαστικά θα ήταν εκτεθειμένες από παντού.
Επάνω στο λόφο Α τοποθετήθηκαν έξι κανόνια τα τέσσερα από αυτά με διεύθυνση βολής τον διάδρομο προσγείωσης. Επίσης κατασκευάστηκαν τέσσερις θέσεις πολυβόλων όπου επανδρώθηκαν από άνδρες του 2/1 τάγματος πολυβόλων.
Το μεσημέρι στις 13/5/1941 ένα Me 110 πέταξε επάνω από το αεροδρόμιο του Ρεθύμνου προσπαθώντας να τραβήξει πυρά ούτως ώστε να αποκαλύψει τις θέσεις των αμυνομένων. Χτυπήθηκε όμως από τα πυρά ενός Αυστραλιανού πολυβόλου και κατέπεσε εκεί κοντά. Επάνω στους νεκρούς αεροπόρους βρέθηκαν αεροφωτογραφίες που έδειχναν ότι οι αμυντικές θέσεις των Αυστραλών δεν είχαν αποκαλυφθεί η είχαν επισημανθεί λάθος από τα Γερμανικά αναγνωριστικά αεροπλάνα.
Την επόμενη ημέρα τοποθετήθηκε συρματόπλεγμα γύρω από τις αμυντικές θέσεις στους λόφους Α και Β. Αν και σε γενικές γραμμές το αεροδρόμιο του Ρεθύμνου χρησιμοποιήθηκε περιστασιακά, τρία καταδιωκτικά Hurricane προσγειώθηκαν και παρέμειναν εκεί, κάτι που σίγουρα προκάλεσε μεγάλη εντύπωση στους Αυστραλούς στρατιώτες που ήταν συνηθισμένοι στην χωρίς αντίπαλο Luftwaffe πάνω από τα κεφάλια τους όλες αυτές τις μέρες.
Στις 16-18/5/1941έφτασαν στην περιοχή του αεροδρομίου δύο άρματα τύπου Matilda για την ενίσχυση της άμυνας. Η αρχική ιδέα ήταν να θαφτούν στο χώμα και να προεξέχει μόνο ο πυργίσκος σαν σταθερή αμυντική θέση στο αεροδρόμιο, όμως η ιδέα αυτή εγκαταλείφθηκε και τα δύο άρματα τοποθετήθηκαν στο δρόμο προς Πηγή, νοτιοδυτικά του διαδρόμου προσγείωσης.
Ο τομέας του Ρεθύμνου ανήκε στο Β κύμα επιθέσεως που επρόκειτο να λάβει χώρα, το μεσημέρι της 20ης Μαΐου 1941.
Το αεροδρόμιο του Ρεθύμνου ήταν ο αντικειμενικός σκοπός της ομάδας Kroh και ο κύριος στόχος των Γερμανικών δυνάμεων στον τομέα Ρεθύμνου. Η ομάδα «Kroh» είχε σαν αποστολή να προσγειωθεί στην ανατολική και στη δυτική άκρη του αεροδρομίου, να το καταλάβει, να εξασφαλίσει ταχύτατα το διάδρομο και να το καταστήσει έτοιμο για χρήση σε περίπτωση αποστολής ενισχύσεων.
Δυτικά του αεροδρομίου και προς το Ρέθυμνο επρόκειτο να προσγειωθεί η ομάδα μάχης «Διοίκηση Συντάγματος» όπου περιλάμβανε και τον διοικητή των Γερμανικών δυνάμεων στο Ρέθυμνο, Alfred Sturm. Ο σκοπός αυτής της ομάδας ήταν να λειτουργήσει σαν εφεδρεία και συνδετικός κρίκος μεταξύ της ομάδας «Kroh» και της ομάδας «Wiedemann» η οποία θα προσγειώνονταν δυτικότερα στα προάστια της πόλης του Ρεθύμνου με αντικειμενικό σκοπό την κατάληψή της.
Το μεσημέρι στις 20/5/1941 τα γερμανικά βομβαρδιστικά έκαναν την εμφάνιση τους επάνω από το Ρέθυμνο. Έριξαν αρκετές βόμβες στην περιοχή του αεροδρομίου, κοντά στις Αυστραλιανές θέσεις, χωρίς όμως κάποιο αποτέλεσμα. Μερικές βόμβες έπεσαν επίσης και στο διάδρομο προσγείωσης. Κατόπιν εμφανίστηκαν τα μαχητικά, όπου γάζωναν την περιοχή για εκφοβισμό, υποστηρίζοντας την επερχόμενη ρίψη των αλεξιπτωτιστών.
Στις 15:30 περίπου και πριν ακόμη κάτσει η σκόνη από τους πολυβολισμούς των Γερμανικών αεροσκαφών, έκαναν την εμφάνισή τους από ανατολικά, οι σχηματισμοί των αργοκίνητων μεταγωγικών JU52, πετώντας κατά μήκος της ακτογραμμής και σε ύψος μόλις 100-120 μέτρα. Με το πέρασμά τους μπροστά από τις Αυστραλιανές
θέσεις στα υψώματα, τα μεταγωγικά δέχθηκαν μια καταιγίδα πυρός που προξένησε απώλειες στους αλεξιπτωτιστές εντός των αεροσκαφών αλλά και στον αέρα.
Πρώτη στις 15:30, έπεσε η ομάδα Kroh η οποία απαρτίζονταν από τους λόχους διοικήσεως, 1ο, 3ο, 4ο, 2ο πολυβόλων, μία διμοιρία αντιαρματικών(14ος λόχος), μια διμοιρία βαρέων όπλων (13ος λόχος) και μια διμοιρία διαβιβάσεων.
Ο 4ος λόχος πήδηξε πρώτος και έπεσε εγγύτερα στο λόφο Α περίπου 800 μέτρα ανατολικά του αεροδρομίου, με πολλές απώλειες ενώ βρίσκονταν ήδη στον αέρα. Ότι απέμεινε από αυτόν καθηλώθηκε στον αυχένα του λόφου Α.
Οι λόχοι διοικήσεως, 1ος, 3ος και διαβιβάσεις, έπεσαν πολύ πιο ανατολικά από ότι είχε προβλεφθεί, στην περιοχή Λατζιμά, δηλαδή επτά χιλιόμετρα από το αεροδρόμιο.
Οι υπόλοιπες δυνάμεις έπεσαν ανατολικά του αεροδρομίου έως και την περιοχή Σταυρωμένου. Μαζί με την ομάδα Kroh, έπεσαν από λάθος και οι 10ος & 12ος λόχος που ανήκαν στην ομάδα Wiedemann. Αρκετοί αλεξιπτωτιστές προσγειώθηκαν ακριβώς επάνω στις αμυντικές θέσεις των Αυστραλών στο λόφο Α, ενώ κάποιες άλλες ομάδες έπεσαν στην περιοχή του αεροδρομίου, ακριβώς μπροστά από τις θέσεις του Αυστραλιανών και Ελληνικών τμημάτων. Οι αλεξιπτωτιστές αυτοί είτε σκοτώθηκαν είτε αιχμαλωτίστηκαν από τις πρώτες στιγμές της μάχης.
Δυτικά του αεροδρομίου ακολούθησε η ρίψη της ομάδας «Διοίκηση Συντάγματος». Σε αυτήν υπάγονταν το επιτελείο του 2ου Συντάγματος, Περνώντας πάνω από το αεροδρόμιο δέχτηκε έντονο πυρ από τα υψώματα που βρίσκονταν οι Αυστραλιανές δυνάμεις. Ένα μεταγωγικό χτυπήθηκε πάνω από το αεροδρόμιο και κατέπεσε φλεγόμενο. Πολλοί Αλεξιπτωτιστές και πληρώματα σκοτώθηκαν μέσα στα μεταγωγικά, καθώς η εύθραυστη αλουμινένια επικάλυψη του JU52 δεν μπορούσε να τους προστατέψει. Η ρίψη ξεκίνησε στο προκαθορισμένο σημείο, δηλαδή δυτικά του αεροδρομίου στις 15:47, όμως η διασπορά της ομάδας «Διοίκηση Συντάγματος» ήταν μεγάλη και οι απώλειες πολλές.
Ο ταγματάρχης Kroh συγκέντρωσε τις δυνάμεις του και κινήθηκε προς το αεροδρόμιο. Σύντομα διαπίστωσε ότι για τον έλεγχό του, θα έπρεπε να καταλάβει το λόφο Α και τα υψώματα νότια του διαδρόμου προσγείωσης. Έτσι οι Γερμανικές δυνάμεις συγκεντρώθηκαν και στράφηκαν προς τα εκεί. Ένας λόχος αλεξιπτωτιστών γαντζώθηκε στην βόρεια πλευρά του λόφου Α. Η γεωλογική διαμόρφωση, ευνοούσε τους Γερμανούς διότι μπορούσαν να καλυφθούν και να κινηθούν στις πεζούλες και τα αμπέλια χωρίς να γίνουν αντιληπτοί από τις δυνάμεις των Αυστραλών που βρίσκονταν επάνω στο λόφο. Οι Αυστραλοί πυροβολητές ουσιαστικά έμειναν ακάλυπτοι καθώς δέχονταν πυρά από πολύ κοντά.
Οι αμυντικές θέσεις των πολυβόλων εντοπίζονταν και δέχονταν μια κόλαση πυρός. Ένας-ένας οι Αυστραλοί υπερασπιστές του λόφου, έπεσαν. Ο Kroh διέταξε ένα λόχο αλεξιπτωτιστών, να καταλάβει και το νότιο μέρος του λόφου. Μετά από σκληρή μάχη, οι αμυντικές θέσεις των Αυστραλών και τα 4 κανόνια των 75 χιλ, βγήκαν εκτός μάχης. Όσοι πυροβολητές επιβίωσαν, υποχώρησαν προς τα πίσω παίρνοντας μαζί τους τις βελόνες από τα κλείστρα των πυροβόλων τους. Ο Campbell διέταξε τα δυο τανκ να κινηθούν εναντίων των Γερμανικών θέσεων κάτω από το λόφο Α. Η επίθεση όμως ήταν μια αποτυχία και τα τανκ βγήκαν εκτός μάχης. Μέχρι το σούρουπο το μεγαλύτερο μέρος του ζωτικής σημασίας λόφου, περιήλθε πλέον σε Γερμανικά χέρια.
Μόλις νύχτωσε έγινε προώθηση δυνάμεων και ενός αντιαεροπορικού των αλεξιπτωτιστών έως τη μέση του αεροδρομίου. Στέλνοντας αναγνωριστικές περιπολίες, ο Ταγματάρχης Kroh διαπίστωσε ότι τα υψώματα κατέχονται από ισχυρές εχθρικές δυνάμεις.
Παρόλο που οι Γερμανοί είχαν στην κατοχή τους κυρίως το βορειοανατολικό μέρος του λόφου Α, δεν μπορούσαν να κινηθούν προς τα υψώματα δυτικά, επειδή η περιοχή καλύπτονταν από Αυστραλιανά τμήματα που είχαν εξαιρετικό πεδίο πυρός. Έτσι παρέμειναν καλυμμένοι στον «Λόφο με τα αμπέλια», όπως τον ονόμαζαν.
Ο Αντισυνταγματάρχης Campbell κατάλαβε αμέσως την κρισιμότητα της κατάστασης. Την αυγή της επόμενης ημέρας, διέταξε επίθεση και ανακατάληψη του λόφου. Η επίθεση όμως απέτυχε αν και οι Γερμανοί υπέστησαν μεγάλες απώλειες.
Λίγη ώρα αργότερα, μια δύναμη Αυστραλών έφτασε στο σημείο της συμπλοκής. Ο Campell συγκέντρωσε τους εναπομείναντες άνδρες του στο ρέμα Bardia ανατολικά του λόφου Α και έδωσε τη διαταγή για μια νέα επίθεση στις Γερμανικές θέσεις. Αυτή τη φορά οι αλεξιπτωτιστές δεν μπόρεσαν να αντέξουν το βάρος μιας ακόμη επίθεσης και αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το λόφο. Οι Αυστραλοί έπιασαν επίσης 34 αιχμαλώτους και ανακατέλαβαν τα 4 κανόνια που είχαν εγκαταλείψει την προηγούμενη μέρα. Όσοι Γερμανοί κατάφεραν να διαφύγουν, κινήθηκαν προς την ακτή και τον οικισμό Σταυρωμένου.
Πρέπει να λεχθεί ότι στο Ρέθυμνο έγινε ακριβώς αυτό που έπρεπε να είχε γίνει στο Μάλεμε, δηλαδή μια αντεπίθεση και ανακατάληψη των υψωμάτων που δέσποζαν στον αεροδιάδρομο. Έτσι με το λόφο Α και τα υπόλοιπα υψώματα στα χέρια των Αυστραλών, οι Γερμανοί δεν μπορούσαν να κρατήσουν τον διάδρομο καθώς βάλλονταν από παντού. Η περιορισμένη επιτυχία των Γερμανών σε αυτή τη φάση κράτησε μόνο 18 ώρες…
Στις 29 Μαΐου καταφθάνουν Γερμανικά τμήματα από δυτικά. Ο αγώνας για το Ρέθυμνο έχει πλέον χαθεί. Στις 30 του μηνός οι Αυστραλιανές δυνάμεις παραδίδονται στο δυτικό άκρο του αεροδρομίου…”.
Β) Οι μαρτυρίες ενός νεαρού αυτόπτη μάρτυρα για το σαμποτάζ στο αεροδρόμιο Ηρακλείου, του Νικολάου Σ. Κολομβοτσάκη, σελ. 311-315.
Την επομένη στις 14 Ιουνίου 1942, με την άφιξη μας το πρωί στο αεροδρόμιο για την συνήθη άχαρη εργασία μας, το θέαμα που αντικρίσαμε ήταν πέρα πάσης περιγραφής και φαντασίας. Μόνο κινηματογραφική ταινία θα μπορούσε να αποδώσει αυτό το θέαμα. Η ψυχική μας διάθεση αμέσως μεταβλήθηκε και τις μαύρες ψυχές μας ένα κύμα αισιοδοξίας τις πλημμύρισε.
Όμως μετά από λίγο μας γεννάται η απορία. Πώς μας έφεραν σήμερα στο θέαμα αυτό και αφού μάλιστα κάναμε την ίδια εργασία ; Τι ίσως μας περιμένει, μήπως θα αποτελέσομε εμείς τα εξιλαστήρια θύματα; Υποσυνείδητα μια αγωνία μας καταλαμβάνει αν μετά το πέρας της εργασίας θα επιστρέψομε ξανά στα σπίτια μας ή σε κανένα απόσπασμα.
Δεν μπορούμε να χαρούμε το γεγονός από την αγωνία, και μονάχα όταν άρχισε η επιστροφή μας μετά το τέλος της εργασίας, με τον ίδιο ρυθμό και προς την ίδια κατεύθυνση σιγά σιγά να μας εγκαταλείπει ο φόβος ώστε τελικά φθάνοντας στα σπίτια μας να αναπνεύσαμε ελεύθερα. Εκεί τότε με άνεση εκφράζαμε τον ενθουσιασμό μας και με συνεχείς αφηγήσεις ενημερώναμε τους χωριανούς μας για το τόσο ευχάριστο και μεγάλο γεγονός.
Όλα τα μεταγωγικά αλλά και μερικά μικρά αεροπλάνα είχαν μεταβληθεί σε μια μαύρη άμορφη μάζα. Ότι είχε απομείνει από κάθε αεροσκάφος, ήταν ο σκελετός από σιδερογωνιές και ένας μεταλλικός τάπητας στο έδαφος που κάλυπτε μεγαλύτερη επιφάνεια από ότι το ίδιο το αεροσκάφος από το λιωμένο μέταλλο της ατράκτου. Περίεργο πράγμα ακόμα και ο σκελετός είχε γυρίσει από την μια η την άλλη πλευρά, αποτέλεσμα της μεγάλης θερμοκρασίας που είχε αναπτυχθεί από τη έκρηξη.
Φαίνεται βρέθηκαν όλα εφοδιασμένα με καύσιμα για το επόμενο ταξίδι Δεν μπορεί και η πλέον μεγάλη φαντασία να συλλάβει αυτό το θέαμα, ένα αεροδρόμιο με μαύρους σκελετούς που προσέφεραν ανεμπόδιστη θέα σε όλα τα αποτεφρωμένα σκάφη και επομένως να μπορεί να τα μετρήσει κανείς μια που υπήρχε χωρίς εμπόδιο απέραντη θέα. Αυτό ήταν το αποτέλεσμα του νυκτερινού σαμποτάζ. Τρομερή κινητικότητα στο χώρο. Αξιωματικοί στρατιώτες μηχανήματα όλοι σε τρομερή υπερένταση που πρόδιδε τον μεγάλο τους πανικό την οργή τη λύπη και την απογοήτευση τους.
Ο εφοδιασμός του Ρόμελ σταμάτησε για αρκετό καιρό και έτσι ήρθε η αρχή της καταστροφής του. Με το υποβρύχιο Τρίτων στον κόλπο Μαλλίων, με τρείς λέμβους, αποβιβάζονται ο Ζωρζ Μπερζέ, Τζωρτζ Τζέλικο, ο Ζακ Σιμπάρ, ο Ζα Μο, ο Πιέρ Λεοστίκ και ο Έλληνας Ανθυπολοχαγός Κώστας Πετράκης. Πως μπόρεσαν οι τρεις Γάλλοι, οι δύο Εγγλέζοι και ο Έλληνας Πετράκης να περάσουν στο χώρο αυτό με τα διπλά συρματοπλέγματα και ηλεκτροφόρα καλώδια ;
Σχεδόν ακάλυπτοι από ένα σημείο και μετά στο κέντρο στην καρδιά του αεροδρομίου, προχωρούν και τοποθετούν τους εκρηκτικούς μηχανισμούς με τον βραδυφλεγή μηχανισμό στην άτρακτο κάθε αεροσκάφους. Συνδυασμένη η Βρετανική αεροπορία εκείνη την στιγμή, προκαλεί πανικό στους Γερμανούς και οι σαμποτέρ επωφελούνται πολύ στο έργο τους. Μετά το πέρας του έργου τους αναχώρησαν και κατέφυγαν σε χωριό της νότιας Κρήτης, και συγκεκριμένα στα Βασιλικά Ανώγεια, από όπου θα έφευγαν για την Αίγυπτο. Αλίμονο όμως… γλύτωσαν από τον βέβαιο θάνατο για να πέσουν θύματα ενός προδότη Έλληνα του Μανόλη Χαριτάκη. Στην συμπλοκή με τους Γερμανούς φονεύεται ο 18 μόλις ετών Λεοστίκ και συλλαμβάνονται αιχμάλωτοι οι τρείς άλλοι.
Ο Πετράκης και ο Τζέλικο που ευτυχώς έλειπαν εκείνη την στιγμή στον Κρότο για να φροντίσουν την επάνοδο τους στην Αίγυπτο, γλύτωσαν και αργότερα έφυγαν για την Αλεξάνδρεια.
Είναι το μεγαλύτερο σαμποτάζ στην Ευρώπη μαζί με το του Γοργοπόταμου του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Είναι άξιοι θαυμασμού για την τόλμη και αποφασιστικότητά τους και για την πίστη τους στη Ελευθερία. Ζωντανό παράδειγμα προς μίμηση. Δεν ήταν δυνατό την καταστροφή αυτή αλλά και την ταπείνωση που τους δημιούργησε το σαμποτάζ, να την αφήσουν χωρίς εκδίκηση.
Συλλαμβάνουν από τον άμαχο πληθυσμό πενήντα άτομα σχεδόν όλα από τον επιστημονικό κόσμο του Ηρακλείου, τους μη φίλους των φυσικά και τα οδηγούν στο απόσπασμα. Αυτόν τον τρόπο βρήκαν για να βγάλουν την εκδίκηση τους οι στυγνοί μας κατακτητές. Μεγάλο το κατόρθωμα τους, ισάξιο του σαμποτάζ.
Οι πενήντα αυτοί μάρτυρες προστιθέμενοι στους δώδεκα που είχαν εκτελεσθεί στις 3 Ιουνίου μεταξύ των οποίων και ο Δήμαρχος Ηρακλείου Μηνάς Γεωργιάδης και δύο του αδέρφια Τίτος και Μανώλης, οι εξήντα δύο αυτοί μάρτυρες αποτέλεσαν το φωτοστέφανο της επερχόμενης ελευθερίας. Κακόμοιρη Κρήτη, πόσο φόρο αίματος πλήρωσες και πληρώνεις για την λευτεριά σου. Παντέρμη Κρήτη …, ψυχές που γεννάς, λέει ο Παντελής Πρεβελάκης
* O Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Διευθυντής Δημοτικού Σχολείο Θραψανού Πεδιάδος.