Με ένα κατάπτυστο διάγγελμα, (δημοσιεύτηκε στη φιλογερμανική εφημερίδα Κρητικός Κήρυξ Ηρακλείου στις 30 Μαρτίου 1943), ο διορισμένος από τις αρχές κατοχής Γενικός Διοικητής Κρήτης Ιωάννης Πασσαδάκης, την ημέρα της Εθνικής Παλιγγενεσίας της 25ης Μαρτίου, απευθύνεται στους κατοίκους της Κρήτης. Ο Ιωάννης Πασσαδάκης, (Παχιαδάκης το πραγματικό του επίθετο), με καταγωγή από το χωριό Βορίτσι Πεδιάδος, υπηρέτησε τις κατοχικές αρχές από τη θέση του Νομάρχη Ηρακλείου αρχικά, (από τον Αύγουστο 1941 ως 24.01.1943) και στη συνέχεια ως Γενικός Διοικητής Κρήτης (από 26.01.1943 ως Οκτώβρη 1944). Τις ημέρες κατάρρευσης του Γ΄ Ράιχ στην Κρήτη και απόσυρσης των γερμανικών στρατευμάτων στην «Οχυρά Θέσω Χανίων», ο Ιωάννης Πασσαδάκης «δραπέτευσε» από την Κρήτη προς την Αθήνα. Στο διάγγελμά του ο Ιωάννης Πασσαδάκης δίδει τον τίτλο: Η Γερμανία σώζει την ιστορικήν μας φυλήν!!
Στην επιλεκτική μνήμη του ανιστόρητου και συνάμα υπηρέτη του φασισμού και ναζισμού Πασσαδάκη, δεν καταγράφηκαν τα γεγονότα της εισβολής των Γερμανών στην Κρήτη, οι βιαιότητες που ακολούθησαν την κατάληψη του νησιού, οι διαταγές καταναγκαστικής εργασίας, οι λεηλασίες και αρπαγές των προϊόντων, η πυρπόληση και καταστροφή της Καντάνου και εβδομήντα ακόμη χωριών και οικισμών της Κρήτης, η πείνα, ο φόβος και η ανασφάλεια των Κρητικών, η μαθητική διαρροή, οι συλλήψεις και βασανισμοί των πατριωτών, η μεταφορά Κρητικών σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και εργασίας, οι χιλιάδες εκτελεσμένοι τα χρόνια 1941-1944.
Ο γερμανικός στρατός και η ιδεολογία της συλλογικής ευθύνης, δεν αποτελούν εχθρό για τον Πασσαδάκη, αλλά εχθρός είναι ο εβραϊσμός και ο Μπολσεβικισμός. Απευθύνεται στους Κρητικούς τονίζοντας ότι η 25η Μαρτίου 1943, δεν μπορεί να εορτασθεί από τους Κρήτες με χαρά, γιατί στις χιονισμένες στέπες της Ρωσίας διεξάγεται ένας «αφάνταστος» αγώνας! Ισχυρίζεται ότι αν νικήσουν οι δυνάμεις του «Μπολσεβικισμού», οι αρχαιότητες της Ελλάδας θα γκρεμιστούν και τα έργα του πολιτισμού (αρχαία συγγράμματα και μνημεία) θα καούν και θα γκρεμιστούν. Την ίδια στιγμή που ανακοινώνει αυτά με το διάγγελμά του ο Πασσαδάκης, οι αρχαιότητες της Κρήτης αλλά και της Ελλάδας κλέβονται και μεταφέρονται στη Γερμανία, (ο μεγάλος αρχαιοκάπηλος της Κρήτης ήταν ο Ιούλιος Ρίγκελ) και στους αρχαιολογικούς χώρους γίνονται λαθρανασκαφές από τους πολιτισμένους Γερμανούς.
Αναφέρεται στους Πέρσες και την εκστρατεία τους κατά της Ελλάδας και τη γενναία νικηφόρα αντίσταση των αρχαίων Ελλήνων. Οι σύγχρονοι Έλληνες όμως, κατά τον Πασσαδάκη, δεν έπρεπε να στήσουν τα στήθη τους σ’αυτόν τον βάρβαρο κατακτητή που ήλθε να υποδουλώσει την πατρίδα τους, αλλά να τον ευχαριστήσουν για την έλευσή του! Καταγράφει ως «γενναία» τη γερμανική φυλή, εκείνη των στρατοπέδων συγκέντρωσης και του αφανισμού εκατομμυρίων ανθρώπων, εκείνη που έφερε τη φρίκη και την καταστροφή στην Ευρώπη, λέγοντας ως συμπέρασμα ότι είναι εκείνη η φυλή που θα σώσει την Ελλάδα τελικά από την καταστροφή!
Ένα απίστευτο διάγγελμα από τον άνθρωπο που διόρισαν οι Γερμανοί στη θέση του Νομάρχη και του Γενικού Διοικητή Κρήτης. Ένα διάγγελμα που η φιλογερμανική εφημερίδα Κρητικός Κήρυξ διέσωσε δημοσιεύοντάς το, ώστε οι νεώτερες γενιές των Ελλήνων που θα το μελετούν, να προσεγγίζουν την κατοχική ιστορία της Κρήτης και να γνωρίζουν εκείνους που υπηρέτησαν τον κατακτητή. Συγκεκριμένα, στο διάγγελμά του, ο Ιωάννης Πασσαδάκης τονίζει:
«Επί τη 25η Μαρτίου
Η Γερμανία σώζει την ιστορικήν μας φυλήν
Είναι σήμερον η ημέρα της Εθνικής Παλιγγενεσίας. Μέσα εις την μαινομένην θύελλαν του Παγκοσμίου πολέμου δεν υπάρχει θέσις δι’εορτασμούς. Κατά την ημέρας αυτήν άλλοτε η μνήμη του εορτάζοντος Έθνους εστρέφετο προς το παρελθόν και ανεπόλει μέσα εις τα βάθη του χρόνου την μακραίωνα Ιστορίαν του, τας στιγμάς του μεγαλείου και της χαράς ή της καταπτώσεως και του πένθους του!
Οι λαοί τηρούν πάντοτε μετά στοργής και σεβασμού εις την μνήμην των τα γεγονότα της ζωής των προγόνων. Και η ιστορία της ζωής των προγόνων μας διηγείται: προ πολλών χιλιάδων ετών εις την χώραν αυτήν, που κατοικούμεν σήμερον, οι πρόγονοί μας, οι αρχαίοι Έλληνες, εις μικρός Λαός, αλλ’εκλεκτός, εφωτίσθη πνευματικώς γρήγορα όταν άλλοι λαοί παρέμειναν ακόμη επί αιώνας εις το σκότος της αγνοίας. Επροχώρησεν εις τον πολιτισμόν με βήματα προόδου καταπληκτικά. Εγέννησεν ανθρώπους που έγραψαν βιβλία πλήρη σοφίας ώστε ακόμη και μετά τόσους αιώνας η ανθρωπότης να σκύπτει και να μελετά αυτά δια να ανεύρει την περιεχομένην εις τας σελίδας των αιωνίαν αλήθειαν, την οποίαν τόσον ποθεί το ανθρώπινον πνεύμα.
Ύψωσεν μνημεία ανθρωπίνης τέχνης απαραμίλλου, τα οποία γενναιαί ανθρώπων και Λαών δια μέσου του χρόνου εθαύμασαν διότι αποτελούν την ανωτέραν ανύψωσιν του ανθρωπίνου πνεύματος εν τη λατρείαν του προς την θείαν ωραιότητα και την αρμονίαν.
Και όταν κάποτε εξ Ασίας εισώρμησεν εις πολυάριθμος και φοβερός εχθρός, οι Πέρσαι, επολέμησε καίτοι μικρός μετά τέχνης και ανδρείας και έσωσεν από την υποδούλωσιν και εαυτόν και άλλους Λαούς. Όταν ήλθε το πλήρωμα του χρόνου και ο Χριστός απεστάλη, οι απόστολοι εκήρυξαν προς τους Λαούς του κόσμου τους λόγους του Διδασκάλου δια της αρμονικής και γλυκείας γλώσσης των Ελλήνων.
Αλλ’οι αιώνες παρέρχονται και δια μέσου αυτών, δοκιμασίαι, χαραί, θλίψεις ανάμεικτοι διεδέχθησαν αλλήλας εις την ζωήν του Έθνους μας.
Μέσα όμως και εις τας πλέον πικράς στιγμάς της ζωής του το δοκιμαζόμενον έθνος έστεψε πάντοτε τους οφθαλμούς του προς τον Παρθενώνα και το μεγαλείον της Ελλάδος των προγόνων και η ψυχή του εγέμιζεν από παρηγορίαν και θάρρος.
Αλλ’είπομεν!
Οι αιώνες παρέρχονται και όλα μεταβάλλονται. Μέσα εις τα βάθη του ορίζοντος σήμερον εις νέος πάλιν φοβερός και βάρβαρος εχθρός εξ Ασίας απειλεί. Ο περιπλανώμενος Ιουδαίος, η καταραμένη εβραϊκή φυλή, δια να εκδικηθή την Θρησκείαν του Χριστού, εις την εμφάνισιν της οποίας οφείλεται ο διασκορπισμός και η παρακμή της, υπέταξεν τον μεγάλον αυτόν λαόν, τον εξώπλισε, τον εφανάτισε με το μαστίγιον του Μπολσεβικισμού και τον ρίπτει σήμερον λυσσασμένον εναντίον των χριστιανικών λαών!
Το μικρόν έθνος μας κατά την ημέραν αυτήν, αντί της χαράς της Εθνικής του εορτής, μαζί με τους άλλους χριστιανικούς Λαούς αισθάνεται εις την ψυχήν του την αγωνίαν της απειλής του θανάτου και της καταστροφής. Η πάλη εκεί πάνω εις τας χιονοσκεπείς εκτάσεις είναι αφάνταστος!
Εάν οι δαίμονες του Μπολσεβικισμού των Εβραίων νικήσουν, όλα είναι χαμένα!
Αυτή θα είναι η τελευταίε επέτειος της Εθνικής μας εορτής! Η τελευταία φορά κατά την οποίαν αναφέρεται το όνομα Ελλάς, διότι μέσα εις την κόλασιν του κομμουνισμού θα σβύση και αυτό όπως και το όνομα όλων των πατρίδων των άλλων λαών. Τα ιερά ερείπια του Παρθενώνος τα οποία εσεβάσθησαν αιώνες και αυτοί οι κατακτηταί, ελάτρευσαν και επροστάτευσαν, μόλις επικρατήσει ο κομμουνισμός, εντός ολίγων ωρών θα έχουν καταπέσει από τα πλήγματα των νέων βαρβάρων, τα αθάνατα έργα της Ιλιάδος και Οδυσσείας και όλα τα άλλα σοφά συγγράμματα των αρχαίων Ελλήνων θα κατακαούν.
Όλα πρέπει να εξαφανισθούν διότι είναι δεσμοί ιεροί προς την Ιδέαν της Πατρίδος οι οποίοι πρέπει να εξαφανισθούν διότι η Ιδέα της πατρίδος πρέπει να σβύση! Οι λαοί πρέπει να λησμονήσουν την Ιστορία των. Πρέπει να μείνουν απολύτως χωρίς δεσμούς προς την πατρίδα, προς την θρησκείαν, προς την οικογένειαν δια να τεθούν εις την διάθεσιν του εβραϊσμού ως ένα άψυχον υλικόν, ως μία άμορφος μάζα ανθρώπων δια να δημιουργήσουν επάνω της το Παγκόσμιον Κράτος των Εβραίων, που είναι ο πόθος και η προσπάθεια των τόσων αιώνων!
Η σωτηρία θα γίνη! Οι Χριστιανικοί Λαοί θα σωθούν υπό της Γερμανίας. Η Ελλάς θα σωθή και θα ζήσει και αυτή.
Θα ανατείλουν ημέραι καλύτεραι. Μετά την σωτηρίαν το Ιστορικόν Έθνος μας-είμεθα βέβαιοι – θα διατηρή εις την ψυχήν του επί αιώνας την ευγνώμονα ανάμνησιν της διασώσεώς του υπό της γενναίας γερμανικής φυλής, ήτις τόσας υπερόχους θυσίας χάρις υμών όλων προσφέρει εις τον σημερινόν σκληρόν αγώνα της ζωής και του θανάτου των Λαών της Ευρώπης.
ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΣΣΑΔΑΚΗΣ
Υπουργός Γενικός Διοικητής Κρήτης».
Τρεις φορές γιορτάστηκε η Εθνική επέτειος της 25ης Μαρτίου στον νομό Ηρακλείου, τα χρόνια της κατοχής. Το 1942, 1943 και 1944. Τον Μάρτιο του 1945, οι Γερμανοί είχαν πλέον συμπτυχτεί στην «Οχυρά θέση Χανίων» και οι εκδηλώσεις της Εθνικής Παλιγγενεσίας έγιναν με λαμπρότητα και επισημότητα. Το πρόγραμμα της πρώτης επετείου, (25 Μαρτίου 1942), κατάρτισε και διαμοίρασε στις δημόσιες υπηρεσίες, ο Δήμαρχος Ηρακλείου Μάνθος Πλεύρης. Οι Γερμανοί επέτρεψαν κατάθεση στεφάνων στην πλατεία «Τρεις Καμάρες», στο άγαλμα του Άγνωστου Στρατιώτη, μόνον από τον Δήμαρχο και αντιπροσωπεία πέντε (5) μαθητών από κάθε σχολείο, με έναν συνοδό δάσκαλο-καθηγητή. Απαγορεύτηκαν οι λόγοι και οι συγκεντρώσεις των πολιτών.
Επέτρεψαν το σημαιοστολισμό των δημόσιων κτιρίων και των σχολείων. Ορίστηκε η ημέρα ως αργία για τα σχολεία, αλλά δεν απαλλάχτηκαν οι εργάτες της καταναγκαστικής εργασίας στα γερμανικά έργα. Το πρόγραμμα που διαμοίρασε ο Δήμαρχος και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Κρητικός Κήρυξ» έλεγε:
´1) Την 24ην Μαρτίου ημέραν Τρίτην
Την 4ην απογευματινήν θα κατατεθώσι προ του Αγνώστου Στρατιώτου της πλατείας Τριών Καμαρών στέφανοι πρώτον υπό του κ. Δημάρχου ως εκπροσώπου της πόλεως και δεύτερον υπό ομάδων εκ πέντε (5) μαθητών και ενός καθηγητού εξ εκάστου εκπαιδευτηρίου.
2) Την 25ην Μαρτίου ημέραν Τετάρτην
Την 10ην πρωινήν τελεσθήσεται δοξολογία εν τω Μητροπολιτικώ ναώ του Αγ. Μηνά εις ην θα παραστώσι πάσαι αι αρχαί της πόλεως και ο λαός. Θα σημαιοστολισθούν τα Δημόσια καταστήματα, ήτοι Νομαρχία, Δημαρχία, Σχολεία, Εμπορικόν Επιμελητήριον και Τράπεζαι.
Τα Σχολεία και αι Δημόσιαι υπηρεσίαι δεν θα εργασθώσι καθ’ όλην την ημέραν. Τα ιδιωτικά καταστήματα δύνανται προ μεσημβρίας να μείνουν κλειστά.
Κατά τα άλλα ολόκληρος η επαγγελματική τάξις (εργατών των Γερμανικών υπηρεσιών, οδοποιίας κ.λ.π.) θα εργάζεται κανονικώς.
Συγκεντρώσεις, διαδηλώσεις και λόγοι απαγορεύονται απολύτως…».
Με ένα λιτό άρθρο, επανέρχεται ο «Κρητικός Κήρυξ» σχολιάζοντας τον πρώτο εορτασμό της 25ης Μαρτίου 1942, κάτω από το βάρος των κατακτητών. Γράφει ο αρθρογράφος:
«Μετ’ επισημότητος και σεμνοπρεπείας εωρτάσθη εις την πόλιν μας η εθνική εορτή της 25ης Μαρτίου. Συμφώνως τω καταρτησθέντι προγράμματι την 4ην απογευματινήν της 24ης Μαρτίου κατετέθησαν προ του αγνώστου Στρατιώτου εν τη πλατεία των Τριών Καμαρών στέφανοι υπό του κ. Δημάρχου και υπό ομάδος μαθητών των εκπαιδευτηρίων της πόλεώς μας.
Χθες την πρωίαν εσημαιοστολίσθησαν τα Δημόσια καταστήματα και αι Τράπεζαι, την 10ην δε πρωινήν εγένετο επίσημος δοξολογία εις τον Μητροπολιτικόν ναόν του Αγίου Μηνά, χοροστατούντος του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Κρήτης κ. Βασιλείου εις την οποίαν παρέστησαν ο Νομάρχης κ. Πασσαδάκης, ο Δήμαρχος κ. Πλεύρης μετά του δημοτικού συμβουλίου, οι κ. κ. προϊστάμενοι των δημοσίων υπηρεσιών, οι διευθυνταί των τραπεζών και πολύς κόσμος. Μετά την δοξολογίαν εγένετο δεξίωσις εις το Δημαρχιακόν κατάστημα».
Το επόμενο έτος 1943, οι Γερμανοί επέτρεψαν να παραστούν στη δοξολογία στο μητροπολιτικό ναό του Αγίου Μηνά, όλα τα σχολεία της πόλης με τους δασκάλους και τους Επιθεωρητές Εκπαίδευσης Κωνσταντίνο Σταυρινίδη και Βασίλη Παρλαβάντζα. Επέτρεψαν το σημαιοστολισμό των Δημόσιων υπηρεσιών και των σχολικών κτιρίων. Τη δοξολογία τέλεσε ο Αρχιμανδρίτης Ευγένιος Ψαλλιδάκης, αντί του Μητροπολίτη Βασίλειου. Στην εφημερίδα «Κρητικός Κήρυξ» διαβάζουμε:
«Μετ’ επιβλητικής επισημότητος και σεμνοπρεπείας εωρτάσθη προχθές εις την πόλι μας η Εθνική εορτή της 25ης Μαρτίου. Προχθές την πρωίαν εσημαιοστολίσθησαν άπαντα τα Δημοτικά Καταστήματα ως και αι Τράπεζαι, την δε 9.15΄πρωινήν ώραν εγένετο επίσημος δοξολογία εις τον Μητροπολιτικόν Ναόν του Αγίου Μηνά, χοροστατούντος του Πρωτοσυγγέλου της Ιεράς Μητροπόλεως Αρχιμανδρίτου κ. Ευγενίου Ψαλλιδάκη. Εις ταύτην παρέστησαν ο Νομάρχης κ. Εμμ. Ξανθάκης, ο Δήμαρχος κ. Πλεύρης μετά του Δημοτικού Συμβουλίου, ο Δ/κητής της Χωροφυλακής κ. Πωλιουδάκης, ο Σύνδεσμος Νομαρχίας- Φρουραρχείου κ. Γκριδάκης, οι κ.κ. προϊστάμενοι των υπηρεσιών, οι διευθυνταί των Τραπεζών, οι επιθεωρηταί της δημοτικής εκπαιδεύσεως, άπαντα τα σχολεία της πόλεως μέσης και δημοτικής εκπαιδεύσεως μετά των διδασκάλων των ως και πλήθος κόσμου».
Το 1944, η εθνική επέτειος γιορτάστηκε διαφορετικά. Ο Υπουργός Γενικός Διοικητής Κρήτης Ιωάννης Πασσαδάκης, δέκα ημέρες πριν τον εορτασμό, με εγκύκλιό του καθορίζει τον τρόπο και τις εκδηλώσεις της 25ης Μαρτίου 1944. Μεταξύ άλλων, ο Ιωάννης Πασσαδάκης αναφέρει:
´…ο Αξιότιμος Δ/τής Φρουρίου Κρήτης είχε την ευγενή διάθεσιν να επιτρέψη αφ’ ενός τον πανηγυρικόν εορτασμόν της Εθνικής μας Εορτής.
Δια την φιλικήν ταύτην χειρονομίαν υπέβαλον τας ευγνωμόνας ευχαριστίας μου, διότι τα στρατεύματα κατοχής άτινα τόσον τιμούν την ιδέαν της Πατρίδος, επιτρέπουν ευχαρίστως και εις ημάς να εορτάσωμεν την εορτήν της ιδικής μας μητρός Πατρίδος, της αιώνιας Ελλάδος…».
Στη συνέχεια καταρτίζει το πρόγραμμα και συστήνει Επιτροπή εορτασμού σε κάθε χωριό, που αποτελείται από τον Πρόεδρο, τον ιερέα, τον δάσκαλο και τρεις Κοινοτικούς Συμβούλους, τους οποίους ονομάζει πρόκριτους. Στην εγκύκλιό του συνεχίζει ο Ιωάννης Πασσαδάκης:
«…εις εκάστην Κοινότηταν επιτροπή εκ του Προέδρου, του Ιερέως, του Διδασκάλου και 3 ετέρων προκρίτων προσλαμβανομένων υπ’ αυτών, θα καθορίση το πρόγραμμα του εορτασμού της Εθνικής Εορτής, το οποίον εις τας γενικάς του γραμμάς θα περιλαμβάνη τον σημαιοστολισμόν, δοξολογίαν, παρέλασιν των μαθητών των Σχολείων και στέψιν υπ’ αυτών των μνημείων των υπέρ Πατρίδος πεσόντων, όπου υπάρχουν τοιαύτα. Κατά την ανύψωσιν της σημαίας εις το Κοινοτικόν Κατάστημα την παραμονήν της Εθνικής εορτής, οι μαθηταί των Σχολείων θα παραταχθώσι καταλλήλως και θα ψάλλουν τον Εθνικόν Ύμνον.
Το απόγευμα της 25ης Μαρτίου εις την πλατείαν της Κοινότητος θα γίνη λαϊκή εορτή με χορούς Εθνικούς και Κρητικούς…».
Κλείνοντας τις οδηγίες του, ο Ιωάννης Πασσαδάκης εφιστά την προσοχή στους κρητικούς να μην παρασυρθούν στις εκδηλώσεις και ενοχλήσουν τους Γερμανούς με λόγια ή πράξεις. Τα γερμανικά στρατεύματα, όπως αναφέρει στην εγκύκλιό του ο Πασσαδάκης:
«…τόσον φιλικώς έχουν την ευχαρίστησιν να ιδούν και ημάς εορτάζοντας την Εθνικήν μας εορτήν, έστω και αν διατρέχωμεν τας δυσκόλους περιστάσεις του παγκοσμίου πολέμου…».
Μετά τον Υπουργό Γενικό Διοικητή Κρήτης, εγκύκλιο αποστέλλει και ο Νομάρχης Ηρακλείου Εμμανουήλ Ξανθάκης στους Προέδρους των Κοινοτήτων. Επαναλαμβάνει το πρόγραμμα, εφιστά την προσοχή των πολιτών να μην ενοχληθούν τα στρατεύματα κατοχής και υπενθυμίζει τη σύσταση Επιτροπής Εορτασμού (Ε.Ε). Στην εγκύκλιό του ο Εμμανουήλ Ξανθάκης αναφέρει μεταξύ άλλων:
«…ο Στρατός Κατοχής, πάνυ προθύμως και ευγενώς, επέτρεψε τον πανηγυρικόν εορτασμόν της Εθνικής ημών εορτής, κατά την 25ην τρέχοντος. Κατόπιν τούτου, συνιστώμεν εν εκάστη Κοινοτήτι επιτροπήν εκ του Προέδρου της Κοινότητος, του Ιερέως και του Διδασκάλου (ή διδασκάλων, όπου είναι πλείονες του ενός), και εκ τριών ετέρων προκρίτων, εκλεγομένων παρ’ αυτής. Η Επιτροπή αύτη θα μεριμνήση δια τον καλύτερον εορτασμόν εις εκάστην Κοινότητα…».
* Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος