Το χωριό Σκινιάς το διάστημα της τετράχρονης κατοχής 1941-1944 ανέπτυξε μεγάλη αντιστασιακή δράση. Πριν την κατοχή, στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο, δεκάδες Σκινιανοί πήραν μέρος πολεμώντας με την Πέμπτη Μεραρχία Κρητών με τίμημα τέσσερις νεκρούς και τρεις αναπήρους πολέμου.
Νεκροί ήταν οι: Πανακάκης Σταύρος του Μιχαήλ, Παπαδάκης Στυλιανός του Αντωνίου, Χρυσουλάκης Αντώνιος του Εμμανουήλ και Χατζογιαννάκης Γεώργιος του Εμμανουήλ.
Ανάπηροι λόγω τραυμάτων και κακουχιών του πολέμου ήταν οι: Βερβελάκης Γεώργιος του Θεοφάνη, Ρερεράκης Χριστόφορος του Νικολάου και Ζερβάκης Ανδρέας του Εμμανουήλ. Στη Μάχη της Κρήτης που ακολούθησε, το τίμημα του χωριού ήταν ένας νεκρός, ο Ιωάννης Προεστάκης του Εμμανουήλ και ένας τραυματίας, ο Μιχάλης Παπαϊωάννου του Νικολάου.
Στην καταναγκαστική εργασία των κατοίκων του χωριού στο πολεμικό αεροδρόμιο Καστελλίου, τη ζωή του έδωσε ο Ιωάννης Μαρκατάτος του Κωνσταντίνου. Σπουδαία έγγραφα – τεκμήρια, καταστάσεις ονομάτων των κατοίκων του Σκινιά που μετείχαν στις δεκαπενταμερίες, διασώζει στο αρχείο της ενορίας του χωριού ο ιερέας παπά-Μιχάλης Παπαϊωάννου.
Στην μεταφορά από τους Γερμανούς 300 πατριωτών της Κρήτης από το λιμάνι του Ηρακλείου στον Πειραιά με το πλοίο Τάναις, πνίγηκαν κατά την καταβύθισή του στις 9 Ιουνίου 1944 οι Σκινιανοί Βερβελάκης Αντώνιος του Θεοφάνη και Τζανάκης Χαρίλαος του Κωνσταντίνου.
Στη Μάχη του Ρίμινι της Ιταλίας που κράτησε οχτώ ημέρες, από τις 14 ως τις 21 Σεπτεμβρίου 1944, έδωσε τη ζωή του για τη συμμαχική νίκη κατά την πρώτη ημέρα της μάχης, ο Μανόλης Καλαϊτζάκης του Μιχαήλ. Για να φτάσει η πολυπόθητη ημέρα της συντριβής του φασισμού και ναζισμού, όπου οι κατοχικές δυνάμεις εγκατέλειπαν την Κρήτη για να συμπτυχθούν στα Χανιά.
Τότε, η πρώτη σημαία της λευτεριάς υψώθηκε στον Σκινιά στην αυλή του ιερού ναού του Αγίου Αντωνίου, όπου και τελέστηκε λαμπρή θεία λειτουργία με τη συμμετοχή ανταρτών, κατοίκων του Σκινιά και του Πρωτοσύγκελου Αρχιμανδρίτη Ευγένιου Ψαλιδάκη.
Το προηγούμενο Σάββατο 21 Σεπτεμβρίου 2024 στην αίθουσα του Πνευματικού Κέντρου Σκινιά, η Ενορία Αγίου Αντωνίου Σκινιά με τη συνδιοργάνωση της Περιφέρειας Κρήτης και του Δήμου Μινώα Πεδιάδας, πραγματοποίησε εσπερίδα με τίτλο: ìΒ΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Σκινιανών ηρώων και μαρτύρων αίμαî. Η ημερίδα αφιερώθηκε στους ήρωες του Σκινιά που έδωσαν τα χρόνια 1940-1944 το αίμα τους για την πατρίδα, που βοήθησαν στη συμμαχική νίκη και την ήττα του άξονα.
Ως επίλογος της εσπερίδας, η δασκάλα Μαρία Γαλανάκη αναφέρθηκε στην απελευθέρωση του Σκινιά, του πρώτου χωριού στην ενδοχώρα του νομού Ηρακλείου που ήχησε το σήμαντρο της λευτεριάς από το καμπαναριό του Αγίου Αντωνίου, πολιούχου αγίου του Σκινιά. Συγκεκριμένα, η αξιόλογη εκπαιδευτικός και ιστορική ερευνήτρια Μαρία Γαλανάκη, ανέφερε στην εισήγησή της τα εξής :
«Η απελευθέρωση του νομού Ηρακλείου και ο Σκινιάς
Άραγε γιατί αυτός ο τίτλος; Τι σχέση μπορεί να είχε ο Σκινιάς; Ας κάνουμε μια αναδρομή στην πορεία και ολοκλήρωση της Γερμανικής κατοχής. Ως την έναρξη της Μάχης της Κρήτης, το νησί ήταν το μοναδικό ελεύθερο κομμάτι της Ελλάδας.
Γι’αυτό είχαν μεταβεί εκεί η ελληνική κυβέρνηση και ο βασιλιάς. Ωστόσο, αν και επιμόνως ζητούσαν οπλισμό οι Κρητικοί, δεν έγινε δεκτό το αίτημά τους. Από το πρωί της 20ης Μαΐου που ξεκίνησε η ρίψη αλεξιπτωτιστών και για 12 μέρες σύμμαχοι και άμαχος πληθυσμός πολέμησαν με σθένος.
Η αντίσταση των Κρητικών, ο ηρωισμός και η αυταπάρνησή τους, είχαν ως αποτέλεσμα να πληγούν σε μεγάλο βαθμό οι χιτλερικές δυνάμεις. Αυτό όμως αποτέλεσε και έναν επιπλέον λόγο για να φερθούν με απανθρωπιά και μεγάλη σκληρότητα τα χρόνια που ακολούθησαν. Περίπου 1300 εκτελέσεις αμάχων και καταστροφές χωριών έγιναν σταδιακά και όχι εν θερμώ, ως τον Σεπτέμβριο του 1941 από τους πρώτους στατιωτικούς διοικητές Κουρτ Στούντεντ και Αλεξάντερ Αντρέ.
Προηγήθηκε ο βομβαρδισμός Ηρακλείου και Χανίων. Ακολούθησαν επιτάξεις τοπικών προϊόντων, όπως ελαιόλαδο, κρασί, σιτηρά και άλλων τροφίμων, αλλά και μεταγωγικών ζώων και μέσων. Επιτάχθηκαν δημόσια κτίρια και ιδιωτικές κατοικίες.
Ξεκίνησαν μεγάλα οχυρωματικά και πολεμικά έργα, όπως τα αεροδρόμια Τυμπακίου και Καστελλίου με καταναγκαστική εργασία. Επιβλήθηκε το μέτρο της σκληρής και ατιμωτικής «αγγαρείας», παραβλέποντας ηλικία, φύλο ή επάγγελμα. Παράλληλα όμως, άρχισε να δημιουργείται η Εθνική Αντίσταση από ομάδες Κρητών και συμμάχων.
Έτσι, μετά από 3,5 χρόνια κατοχής, φτάσαμε στην αποδυνάμωση των Γερμανών κατακτητών και στη σταδιακή αποχώρησή τους. Σχετικά με την περιοχή μας, την 1η Ιουνίου του 1941, έφτασαν στο Μεϊντάνι του Καστελλίου οι πρώτοι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές με τις μηχανές τους.
Στόχος τους να ολοκληρώσουν την κατασκευή του πολεμικού αεροδρομίου, που είχαν ξεκινήσει να κατασκευάζουν οι σύμμαχοι Βρετανοί τον Ιανουάριο του 1941. Για την υλοποίηση του στόχου, όπως ήδη αναφέρθηκε, χιλιάδες κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής οδηγήθηκαν σε καταναγκαστική εργασία.
Από το πρώτο τρίμηνο του 1942 ως και τις 24 Σεπτεμβρίου 1944, που ολοκληρώθηκε η αποχώρηση των Γερμανών από το Καστέλλι και την ύπαιθρο του νομού Ηρακλείου, το αεροδρόμιο αποτελούσε κομβικό σημείο και ήταν πλήρως επιχειρησιακό. Διοικητής των Γερμανικών δυνάμεων της περιοχής (που έφταναν τις 2.500 άντρες) ως τον Μάιο του 1944, ήταν ο Ταγματάρχης Τροστ.
Όταν κλήθηκε, όμως από τον Χίτλερ, να ενισχύσει το «τείχος του Ατλαντικού» αντικαταστάθηκε από τον Λοχαγό διοικητή της Αντιαεροπορικής μονάδας (FLAK), ο οποίος παρέμεινε ως και την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων. Η αποχώρηση των Γερμανών άρχισε σταδιακά από τον νομό Λασιθίου με συγκέντρωσή τους στο Ηράκλειο.
Ωστόσο, η σταδιακή αποχώρηση των κατακτητών από τα ανατολικά προς τα δυτικά δεν έγινε αναίμακτα, αλλά με τρομοκρατία και λεηλασίες κατά του πληθυσμού. Σύμφωνα με τους Γερμανούς, μέσα στο δεύτερο δεκαπενθήμερο του Αυγούστου καταστράφηκαν 13 χωριά, εκτελέστηκαν 500 άτομα και άλλα 1.000 συνελήφθησαν.
Πολλές μέρες πριν από τις 24 Σεπτεμβρίου 1944 είχαν ξεκινήσει οι προετοιμασίες για την αποχώρησή τους από το Καστέλλι. Τα πυρομαχικά τους συγκεντρώνονταν στη θέση «Γραμπέλα», κοντά στο χωριό Διαβαϊδέ.
Τη μέρα της αποχώρησης, 24 Σεπτεμβρίου 1944 δόθηκε εντολή ανατίναξής τους στις 12.30, γεγονός που αναστάτωσε όλη την περιοχή, ανθρώπους μα και ζώα που έτρεχαν αφηνιασμένα στο άκουσμα αυτών των εκρήξεων. Οι εκρήξεις διήρκεσαν περίπου μία ώρα, αλλά ευτυχώς δεν υπήρξαν θύματα. Σκοπός τους ήταν να υπονομεύσουν και το αεροδρόμιο.
Ωστόσο, φαίνεται ότι με τη συμβολή του Ανθυπολοχαγού Ουάιτ και εθελοντών, αποκαταστάθηκαν άμεσα οι ζημιές, καλύφθηκαν οι κρατήρες και το αεροδρόμιο ήταν και πάλι έτοιμο για υπηρεσία.
Στις 11 Οκτωβρίου ο κατοχικός στρατός αποχώρησε από την πόλη του Ηρακλείου, όπου ήταν συγκεντρωμένος και τον νομό Ρεθύμνου. Οι Γερμανοί στρατιώτες συγκεντρώθηκαν στον νομό Χανίων στην περιοχή που ορίζεται από τις Καλύβες, τον Αλικιανό και το Ακρωτήρι.
Τους Γερμανούς στρατιώτες συνόδευαν συμμαχικοί αξιωματικοί που με τη βοήθεια διερμηνέων προσπαθούσαν να καταρρακώσουν και να μειώσουν το ηθικό τους. Ακολουθώντας τα Γερμανικά στρατεύματα, οι σύμμαχοι σκόρπιζαν προκηρύξεις κάνοντας συστάσεις και προειδοποιώντας τους Γερμανούς.
Πρωτεργάτες ο Αμερικανός Ταγματάρχης Ρόυς και ο Βρετανός Ταγματάρχης Στέφενς. Τέσσερις από τις προκηρύξεις διασώζονται στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης και προέρχονται από το αρχείο του Στέργιου Σπανάκη. Η πρώτη απευθύνεται στον Διοικητή Κρήτης Στρατηγό Μίλερ και ρίχτηκε με αεροπλάνα στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1944.
Έχει τίτλο σε μετάφραση: «ΔΙΑΤΑΓΗ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΔΙΟΙΚΗΤΗ ΤΟΥ ΦΡΟΥΡΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ» και οι προαναφερθέντες αξιωματικοί υπενθυμίζουν τα γερμανικά εγκλήματα στην Κρήτη, καταγράφουν την απελπιστική θέση που έχουν περιέλθει από το καλοκαίρι του 1944 και απαγορεύουν με την απειλή της ποινής του θανάτου τη συνέχιση των εγκλημάτων και των καταπιέσεων σε βάρος του Κρητικού λαού.
Ωστόσο αυτό που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι το εξής: Αν και η μεγάλη νύχτα της Κατοχής για το Καστέλλι και την ενδοχώρα το Ηρακλείου κράτησε 39 μήνες και 24 ημέρες, για τον Σκινιά ο άνεμος της ελευθερίας φύσηξε 13 μέρες νωρίτερα. Το πρώτο χωριό του νομού Ηρακλείου στο οποίο υψώθηκε η ελληνική σημαία ήταν ο Σκινιάς, στις 11 Σεπτεμβρίου 1944.
Από συνέντευξη του συγχωριανού μας κ. Γεωργίου Μιζεράκη διαβάζουμε : …όλη η ένοπλη δύναμη της Εθνικής Αντίστασης Κρήτης με αρχηγούς τον Ιωάννη Μπαντουβά και τον Συνταγματάρχη Νικόλαο Πλεύρη και πολλά μέλη της Νομαρχιακής Επιτροπής από το Ηράκλειο, ήλθαν στον Σκινιά.
Έγινε δοξολογία στον Ναό του Αγίου Αντωνίου και ο Σκινιάς ήταν το πρώτο ελεύθερο Τμήμα του νομού Ηρακλείου. Από αυτή την ιστορική μέρα έχουμε δύο φωτογραφίες.
Πριν από αρκετά χρόνια ο κ. Καλογεράκης ανέφερε αυτό το περιστατικό και εγώ θυμήθηκα κάποια σχετική αναφορά της γιαγιάς μου, Ζαμπουλάκη Μαρίας του Κωνσταντίνου και της Παρασκευής (Καρπαθιωτάκη αργότερα που παντρεύτηκε).
Μου έλεγε συχνά η γιαγιά μου ότι ´ήρθαν παιδί μου όλοι οι μεγάλοι εκείνης της εποχής, ο Ευγένιος, ο Μπαντουβάς, πολλοί επίσημοι από το Ηράκλειο και επειδή ήμουν ψηλή, μου δώκανε να βαστώ τη σημαία». Νομίζω ότι δεν είχε καταλάβει ούτε η ίδια σε ποια ιστορική στιγμή βρέθηκε να συμμετέχει.
Όταν λοιπόν συζητούσαμε με τον Γιώργο Καλογεράκη αυτό το θέμα, του ανέφερα ότι η γιαγιά μου κρατούσε τότε στον ναό του Αγίου Αντωνίου τη σημαία. Μου έστειλε την επόμενη κιόλας μέρα τη φωτογραφία από το αρχείο της Εθνικής Αντίστασης «Ομάδες Μπαντουβάδων» και διαπίστωσα με τη μητέρα μου ότι όντως ήταν η γιαγιά μου, που ήταν τότε 23 ετών.
Έτσι το χωριό μας, ο Σκινιάς, ήταν το πρώτο χωριό του νομού Ηρακλείου που διαλάλησε την ελευθερία του, πριν αυτό το κύμα χαράς εξαπλωθεί σε όλη σχεδόν την Κρήτη. Η αλήθεια είναι ότι προκαλεί αυτό το γεγονός ένα αίσθημα περηφάνιας, αλλά και απορίας. Γιατί ο Σκινιάς;
Και γιατί έναν μήνα πριν την επίσημη αποχώρηση από το Ηράκλειο; Ίσως έχει να κάνει με τη δράση της Εθνικής Αντίστασης και τον κομβικό ρόλο που διαδραμάτισε αυτός ο τόπος, αλλά και οι άνθρωποί του. Εξάλλου, το ιστορικό υλικό που υπάρχει για τη δράση των Σκινιανών στην Εθνική Αντίσταση είναι τόσο πλούσιο, που θα γίνει ιδιαίτερη μνεία, τόσο στα σημαντικά πρόσωπα που με αυταπάρνηση και αγάπη αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση της πατρίδα μας, όσο και στα σημαντικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν.
Έναν ακριβώς μήνα αργότερα από την ύψωση της Ελληνικής σημαίας στο χωριό μας τον Σκινιά, στις 11 Οκτωβρίου 1944 ανακοινώνονται τα εξής: Προς τον λαόν του νομού Ηρακλείου. Δυνάμει κυβερνητικής διαταγής συνεστήθη Νομαρχιακή Διοίκησις υπό την προεδρείαν του πρωτοσύγκελου της Ι. Μ. Κρήτης ως εκπροσώπου της Ελληνικής Κυβερνήσεως και των κάτωθι υπογραφομένων μελών.
Χαιρετίζομεν τον λαόν του Ηρακλείου με τον χαρμόσυνον χαιρετισμόν της Ελευθερίας. Καλούμεν τον λαόν να πειθαρχήση στα κελεύσματα της Ελληνικής Κυβερνήσεως. Να αποφύγη πάσαν ενέργειαν ή πρόκλησιν ήτις να τείνη εις την δημιουργίαν προστριβών.
Επιβάλλεται να εορτάσωμεν την μεγάλη και επιφανή ημέραν της Ελευθερίας ως Έλληνες ηνωμένοι και χαρακωμένοι εντός των χαρακωμάτων των εθνικών μας ιδεωδών.
Ζήτω η Κρήτη!
Εν Ηρακλείω τη 11η Οκτωβρίου 1944 Ζήτω η Ελλάς.
Ζήτωσαν οι σύμμαχοι.
Ο Πρόεδρος Αρχιμανδρίτης Ευγένιος Ψαλιδάκης.
Είναι η πρώτη ανακοίνωση της παραπάνω επιτροπής που επικοινωνεί με τον λαό του Ηρακλείου, αφού, για 3,5 χρόνια που διήρκεσε η γερμανική κατοχή, δεν υπήρχε ελευθερία λόγου. Στις 20.10.1944 αποσύρονται οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής και από την Αθήνα. Οι Γερμανοί κατακτητές της Κρήτης, αρχίζουν να συμπτύσσονται στην περιοχή γύρω από την πόλη των Χανίων.
Τελικά, οι Γερμανοί αφοπλίστηκαν στις 23 Μαΐου 1945, όταν έφτασε στο νησί το σύνταγμα των Hamshire. Οι Γερμανοί στρατιώτες αποχώρησαν από την Κρήτη ένα μήνα μετά την παράδοση του Ράιχ, ανεμπόδιστοι με πλοία στις 12 Ιουνίου με τα προσωπικά τους είδη. Η λευτεριά που τώρα χαιρόμαστε δεν χαρίστηκε, μα κερδήθηκε με αγώνες και θυσίες.
Είναι χρέος μας να τη διαφυλάξουμε και να την παραδώσουμε σ’αυτούς που θα’ρθουν.
Είναι χρέος μας να διαφυλάξουμε και να παραδώσουμε τις αξίες και τα ιδανικά των προγόνων μας στους νέους μας και να τους γαλουχήσουμε με αυτά.
Μα κι αυτοί έχουν χρέος να ασχοληθούν με την ιστορία μας, να αποσαφηνίσουν μέσα τους τις έννοιες της πατρίδας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της δικαιοσύνης, της ισότητας, της ισονομίας, αξίες και έννοιες που δυστυχώς χάνουν με το πέρασμα του χρόνου την υπόστασή τους και αλλοτριώνονται.
Όποιος γνωρίζει το παρελθόν του, πατά πιο γερά στο παρόν για να οδηγηθεί στο μέλλον με γνώση, ασφάλεια και αξιοπρέπεια».
Λευτεριά θεά αφορεσμένη Πόσες φορές, προεστοί της σκλαβιάς και δημογέροντες σε παραδώσαν στο δήμιο. Ιερά δικαστήρια σε έκριναν, καλώντας τους αναμάρτητους να σε λιθοβολήσουν. Φαρισαίοι, ντυμένοι ρασοφόροι, σ’αναθεμάτισαν, μέσα στις ύβρεις των εξαθλιωμένων.
Άνθρωποι σκοτεινοί, ντυμένοι στρατοδίκες, σε καταδίκασαν σε θάνατο, το απόσπασμα στήνοντας πριν έρθει η αυγή. Νοικοκυραίοι, την οργή τους δράμι – δράμι μετρώντας πίσω απ’του νου τα λαδοπίθαρα ψιθύρισαν το ανάθεμα στη μάνα που σ’εγέννα Και μπιστικοί σου, πριν να λαλήσει ο πετεινός, ωσάν το Χριστό τρεις φορές σ’αρνήθηκαν.
Όμως σαν χάραξε η μέρα της πληρωμής και στη θήκη της έβαλες στομωμένη τη σπάθα την κάπα σα πέταξες απ’το πληγωμένο κορμί σου και μπήκες αγέρωχη απ’την πύλη της Νίκης στο πανηγύρι της μεγάλης πλατέας ρίχνοντας στον αέρα τις μπαλωθιές της απελευθέρωσης σα σήκωσες της χαράς το ποτήρι κι έστησες πρώτη το χορό, αφήνοντας την εξουσία της πρώτης ημέρας στις καμπάνες της Αναστάσεως, όλοι αυτοί, μ’ευνουχισμένο το βλέμμα τους, ασπόνδυλοι σύρθηκαν πίσω σου, προσπαθώντας να ορθώσουν το άδειο κορμί τους, να ψάλλουν κι εκείνοι τον Ύμνο τον Εθνικό και να κρατήσουν ενός λεπτού σιγή για τους νεκρούς που οι ίδιοι επρόδωσαν.
(ποίημα: Κωνσταντίνος Γεωργίου Καργάκης)
O Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι Δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Καστελλίου