Προσεγγίζοντας το ιστορικό γεγονός της απαγωγής του Στρατηγού Κράιπε το βράδυ της 26ης Απριλίου 1944 στην Ελληνική και ξένη βιβλιογραφία, καταγράφεται ότι ο Υπεύθυνος Βρετανός αξιωματικός Σύνδεσμος της Κρήτης Αντισυνταγματάρχης Τομ Ταμπάμπιν δεν γνώριζε για την επιχείρηση, ούτε συμφώνησε γι’αυτήν όταν ενημερώθηκε. Αυτό καταγράφεται και στις διηγήσεις αντιστασιακών, πλήθος των οποίων διαθέτω ηχογραφημένες.
Ο Αρχηγός της Ανεξάρτητης Ομάδας Ανωγείων Α.Ο.Α. Χριστομιχάλης Ξυλούρης, σε ανέκδοτες χειρόγραφες σημειώσεις του διαψεύδει αυτόν τον μύθο, αφού διαβάζοντας ο αναγνώστης τα χειρόγραφα του Χριστομιχάλη, διαπιστώνει ότι ο Τομ Ταμπάμπιν, όχι μόνο γνώριζε, αλλά συμμετείχε ενεργά στην επιχείρηση της απαγωγής. Γράφει ο Χριστομιχάλης Ξυλούρης:
«…ευρισκόμενος εις το λημέρι μου εις θέσιν Πετροδολάκια με την ομάδα μου έλαβα το κάτωθι σημείωμα από τον Αρχηγόν της Αγγλικής κατασκοπίας εν Κρήτη Τομ Ταμπάμπιν ψευδώνυμον (Ιωάννης). Αγαπητέ μου Μιχάλη θέλω να μας βοηθήσετε στο εξής: να στείλετε μαζί με τον Αντώνη ένα καλό παιδί να τον βοηθήσει σε μια δουλειά που θέλει ο κ. Μιχάλης. Το παιδί πρέπει να είναι ψύχραιμος και πολύ εχέμυθος, ένας από τους δύο Κώστηδες θα κάνει. Ήρθαμε καλά. Ο Κώστας σας χαιρετά όλους. Δεν είδα ακόμη τα άλλα παιδιά. Με αγάπη Ιωάννης.
Το σημείωμα αυτό μου το έφερε ένα γενναίο παλικάρι, καλός πατριώτης και θαυμάσιος σύνδεσμος Αντώνιος Ζωιδάκης, τον οποίο ηρώτησα περί τίνος πρόκειται αλλά μου είπε ότι γράφει το σημείωμα γνωρίζω, μου είπε δε το εξής προφορικώς: ο άνδρας όπου θα τον συνοδεύσει πρέπει να γνωρίζει τα εδάφη, να περάσει απού τον Πρίνο, Ασίτες, Άγιο Θωμά, να κατεβεί εις Ντουρμπουτζή. Οι δύο Κώστηδες όπου μου έγραφε να στείλω τον έναν ήταν (ο) Κων. Κεφαλογιάννης και ο έτερος (ο) Κων. Πασπαράκης Πετρόκωστας, αλλά επειδή είχαν σταλεί και οι δύο εις υπηρεσία και απουσίαζαν από το λημέρι έστειλα τον Ιωάννη Γ. Βιτώρο του οποίου η οικογένεια διέμενε εις του Ντουρμπουτζή.
Μου είπε δε ο Ζωιδάκης να παραγγείλω στον σύνδεσμον ότι θα τον ακολουθήσει. Να είναι έτοιμη μια ομάδα από 20-25 άνδρες αν παραστεί ανάγκη να επέμβει. Ο Αρχηγός της Αγγλικής κατασκοπίας εγνώριζε ότι υπάρχει οργάνωση εις Ντουμπρουτζή με οπλαρχηγό τον Κανάκη Βιτώρο παράρτημα της οργανώσεως Ανωγείων. Παρήγγειλε του Ζωιδάκη και μου είπε να έχω ετοιμάσει 20-25 άνδρες και αν παραστεί ανάγκη να επέμβει.
Ούτω και εγένετο. Άμα έφθασαν εις Ντουμπρουτζή ο Ι. Βιτώρος και ο Α. Ζωιδάκης και ανακοίνωσαν τα παραπάνω αναχώρησαν δια Αρχάνες χωρίς να γνωρίζει κανείς περί τίνος επρόκειτο. Οι απαγωγείς δεν είχαν ακόμη μελετήσει το δρομολόγιον ούτε τι θέλει ακολουθήσει μετά την απαγωγήν και γι ’αυτό έλαβαν αυτά τα μέτρα.
Μόλις συνέλαβον τον Στρατηγόν και εξουδετέρωσαν τον σωφέρη εκάθισεν σωφέρης ο Ταγ/χης Λη Φέρμορ και ο Μπιλ ο Λοχαγός έβαλεν το Στρατηγό εις το δεύτερον κάθισμα και κατόπιν εκάθισε δεξιά του ο Μπιλ και αριστερά του ο Εμμ. Πατεράκης και εκρατούσαν έτοιμο το πιστόλι και του ανεκοίνωσαν ότι είναι Άγγλοι κομάντος και αν μιλήσει θα θανατωθεί αμέσως. Ετράβηξεν το αυτοκίνητον μέσα από την πόλιν του Ηρακλείου και επέρασεν απ’όλα τα γερμανικά φυλάκια και οι φρουροί εστέκοντο τότε όλοι προσοχή διότι έβλεπαν το όχημα του Στρατηγού των και έφθασαν εις Γενή Γκαβέ ανενόχλητοι.
Εις αυτήν την επιχείρησιν εφάνη πολύ χρήσιμος ο ατρόμητος Βασίλειος Ραφτόπουλος ο οποίος επρομήθευσεν τις γερμανικές στολές εις τους δύο Άγγλους αξιωματικούς και ότι άλλο ήτο χρήσιμον, επίσης εκεί ήτο το μέλος της αντίστασης Σύνδεσμος και πληροφοριοδότης Μιχαήλ Ακουμιανάκης όλες τις ημέρες της παραμονής των πλησίον των Αρχανών έως ότου επέτυχαν τον σκοπόν των.
Μόλις έφθασαν εις Γενή Γκαβέ ο Ταγματάρχης (Μιχάλης) επήρε το αυτοκίνητον και ετράβηξεν 2-3 χιλιόμετρα προς τα Χελιανά και κατόπιν το έβαλεν εις ένα ελαιώνα και το εγκατέλειψεν. Έγραψεν δε ένα σημείωμα γραμμένο εις την γερμανικήν και Αγγλικήν γλώσσα και έγραψεν τα εξής: Των Γερμανών (ο) Στρατηγός Κράιπε τον συνέλαβαν Άγγλοι κομάντος και ουδείς από τον πληθυσμόν ευθύνεται, κατόπιν ετράβηξεν προς Ανώγεια όπου εις τον δρόμον έφθασεν και την συνοδεία με τον Στρατηγόν Κράιπε και εσυνέχισαν την πορεία προς τα Ανώγεια αλλά ήθελεν λίγη ώρα να ξημερώσει και άφησαν τον Στρατηγόν 3 χιλιόμετρα έξωθεν των Ανωγείων εις μία χαράδρα και τον απέκρυψαν και κατόπι οι δύο Άγγλοι αξιωματικοί ετράβηξαν προς Ανώγεια με την στολή του γερμανού λοχίου και ετράβηξαν κατευθεία εις του Παπά Γιάννη Σκουλά το σπίτι.
Μόλις οι χωριανοί τους αντελήφθησαν τρομοκρατήθησαν διότι τους εθεώρησαν Γερμανούς. Έλαβεν αμέσως γνώσιν η περιφερειακή Επιτροπή και ετοίμασεν αμέσως φαί και ψωμί και το επήγεν εις την κρυψώνα ο Ν. Σταυρακάκης και εκάθισεν όλην την ημέραν και τους έκανε συντροφιά, έστειλαν αμέσως σύνδεσμον εις το λημέρι της Ομάδος και με ενημέρωσαν δια την όλην επιχείρησιν του τι είχε γίνει και ότι την μεθεπομένην θα έρθουν εις το λημέρι και να λάβω τα κατάλληλα μέτρα.
Έστειλα αμέσως περιπολίες από την Μίθια έως τη Στεφάνα δια να ανιχνεύσουν τον δρόμο μήπως παρουσιαστούν Γερμανοί να επέμβουν αλλά ουδέν ενεφανίσθη.
Οι απαγωγείς προμηθευθέντες ένα μουλάρι το οποίον ίππευσεν ο Κράιπε διότι ήταν αδύνατον να βαδίση τον ανήφορον επειδή ήταν πολύ παχύς και έφθασαν εις το λημέρι την 27ην Απριλίου 1944. Τον συνοδεύσαμεν όλοι μαζί εις το κρυσφύγετον όπου ήθελα διαμείνει, εις Πετροδολάκια εις Ρούσο Σπηλιάρι απέναντι από την βρύση Εμπρείσκους και εκεί εκαθίσαμεν 30 ώρες.
Πρώτες εντυπώσεις του Κράιπε καθώς μας είπεν ο Ταγματάρχης Λη Φέρμορ (Μιχάλης) να μην με αφήσεις με αυτούς τους αγρίους διότι θα με λιντσάρουν. Αλλά άμα εκαθίσαμεν 3-4 ώρες και τους περιποιηθήκαμεν άλλαξεν γνώμην και λέγει εις την γερμανικήν γλώσσα ότι αυτοί είναι πλια ευγενείς παρά εμάς τους Ευρωπαίους.
Καθίσαμεν εκεί έως την 28ην μέχρι την δεκάτη πρωινή όλο αυτό το 24ωρο διότι δεν εμπορέσαμεν να επικοινωνήσωμεν με το Κάιρον διότι κατά κακήν τύχη είχε πάθει βλάβη αυτήν την μέρα ο ασύρματος και παρ’όλες τις προσπάθειες δεν εμπορέσαμεν να επικοινωνήσωμεν με τη Μέση Ανατολήν.
Την 10ην πρωινήν με εκάλεσεν ο Ταγματάρχης και μου λέγει να ετοιμάσω τέσσερις άνδρες να τους συνοδεύσουν έως το Αμάρι. Μετά τούτου εσχημάτισα ειδικόν απόσπασμα συνοδείας εκ της ομάδος μου. 1ο τον Ιωάννη Γ. Βιτώρο 2ο Κωνσταντίνον Βασ. Κεφαλογιάννη 3ο Εμμ. Δ. Κεφαλογιάννη 4ο Κων. Ιω. Πασπαράκη.
Επήγα μαζί και εγώ έως τη βρύση του Χριστού και από εκεί τους ευχήθηκα καλή τύχη και εγύρισα εις το λημέρι. Από εκεί εβάδισαν και βγήκαν την κορυφή Κόλιτα και επροχώρησαν την νοτίαν πλευρά του Ψηλορείτη, δια μέσου Γερμανικών φυλακίων και αποσπασμάτων με πολλούς κινδύνους προώθησαν τον Γερμανόν Στρατηγόν μέχρι της επαρχίας Αμαρίου φθάσαντες μέχρι το όρος Κέντρος και από εκεί τότες εγύρισαν πίσω προς το λημέρι δια να μας ενισχύσουν εις ενδεχόμενη σύγκρουση με τους Γερμανούς. Από το Αμάρι εσυνέχισαν την πορεία μέχρι το Ροδάκινο και από εκεί ανεχώρησαν δια αγγλικού μέσου εις Αφρικήν..ª.1
Ένας δεύτερος μύθος αφορά τις εκτελέσεις, πυρπολήσεις και καταστροφές οικισμών από τους βάρβαρους κατακτητές με την αιτιολογία της συμμετοχής των Κρητών στην επιχείρηση απαγωγής του Στρατηγού Κράιπε, συνδέοντας τα αντίποινα με το ναζιστικό –φασιστικό δόγμα της συλλογικής ευθύνης. Τα χωριά Σαχτούρια, Μαγαρικάρι, Καμάρες, Ανώγεια, Λοχριά, Γερακάρι, Γουργούθι, Καρδάκι, Σμιλές, Βρύσες, Δρυγιές, Άνω Μέρος, Κρύα Βρύση, Κοξαρέ, Ανώγεια, η εκτέλεση των κατοίκων του χωριού Λοχριά, η τιλιξά στο Μονοδένδρι και ο θάνατος 250 Κρητών πατριωτών με το πλοίο Τάναις, είναι ένα μέρος των εγκλημάτων των κατοχικών στρατευμάτων που αποδόθηκαν στην απαγωγή του Στρατηγού Κράιπε.
Τα παρακάτω τέσσερα έγγραφα από τα γερμανικά αρχεία, αποδεικνύουν ότι οι γερμανοί, από την πρώτη στιγμή γνώριζαν πως η απαγωγή σχεδιάστηκε και εκτελέστηκε από αξιωματικούς του Συμμαχικού Στρατηγείου και άνδρες της κρητικής αντίστασης, που είχαν εκπαιδευτεί στη Μέση Ανατολή και ανήκαν στις Ελληνικές ένοπλες δυνάμεις. Με βάση αυτήν την γνώση, δεν δικαιολογούνται τα ναζιστικά εγκλήματα που ακολούθησαν την απαγωγή του Κράιπε.
έγγραφο 1
«Τμήμα Στρατού Ξηράς 30.4.1944
Αναφορά
Θέμα:
Απαγωγή του Στρατιωτικού Διοικητή
Ο Στρατιωτικός Διοικητής της Μεραρχίας Στρατηγός Κράιπε απήχθη την νύχτα από 26 προς 27 Απριλίου μετά τις 22.25 ώρα πιθανόν από Άγγλους πράκτορες κατά την διαδρομή από Άνω Αρχάνες προς την Κνωσσό (νότια του Ηρακλείου).
Ύστερα από άμεσες γενικευμένες αναζητήσεις βρέθηκαν στο όχημα στις 27.4 γύρω στις 10.40 ώρα 5 χιλιόμετρα δυτικά των Θεοδώρων (Ρέθυμνο) ένα Αγγλικό στρατιωτικό πανωφόρι και μία επιστολή. Το περιεχόμενο της επιστολής έχει ως ακολούθως: «Ο Στρατηγός κρατείται αιχμάλωτος. Γνωρίζοντας το πώς θα φερθούμε απέναντι στον Στρατηγό, βρισκόμαστε καθ’οδόν για την Αίγυπτο. Η ομηρία δεν έχει να κάνει με δράσεις συμμορίας».
Περαιτέρω πληροφορίες σχετικά με τις συνθήκες του συμβάντος καθώς και για την τύχη του οδηγού του οχήματος δεν υπάρχουν προς το παρόν
Κατ’εντολή – Σράντερ».2
έγγραφο 2
«Κάιρο 2.5.1944 (Ρόιτερ)
Ανακοινώνεται επίσημα ότι ο Στρατιωτικός Διοικητής των Τεθωρακισμένων Στρατηγός Κράιπε πιάστηκε αιχμάλωτος ύστερα από βρετανική επίθεση.
Οι βρετανικές υπηρεσίες γνωστοποίησαν σήμερα το πρωί ότι ο Στρατηγός Κράιπε, ο οποίος διοικούσε την 22η Μεραρχία Τεθωρακισμένων, γνωστή με το όνομα Μεραρχία «Sevastopol», πιάστηκε αιχμάλωτος πριν από μερικές ημέρες από Bρετανούς αξιωματικούς κατά την διάρκεια μίας επίθεσης. Η απαγωγή έλαβε χώρα χωρίς την υποστήριξη καταδρομέων.
Ο Στρατηγός Κράιπε, ο οποίος είναι κάτοχος του Σταυρού των Ιπποτών του Σιδερένιου Σταυρού, απομακρύνθηκε απ’το νησί». 3
έγγραφο 3
«Τoργκάου, 7 Ιουνίου 1944
Σχετ. Στρατηγός Κράιπε
Από τις Baseler ειδήσεις της 2.5.1944, αρ.185,σελίδα 1, στήλη 4, προωθήθηκε την 1 Μαΐου μια ανακοίνωση από το Κάιρο, με την οποία επιβεβαιώνεται ότι τα Βρετανικά στρατεύματα Κομάντο πέτυχαν να συλλάβουν και να απαγάγουν/απομακρύνουν από την Κρήτη τον ανώτατο αρχηγό των γερμανικών στρατευμάτων της νήσου. Σύμφωνα με το ανακοινωθέν:
«Ο ανώτατος αρχηγός της 22ης τεθωρακισμένης μεραρχίας γρεναδιέρων Στρατηγός Κ ρ ά ι π ε, συνελήφθη από Βρετανούς αξιωματικούς κατά τη διάρκεια μιας επιχείρησης στην Κρήτη από όπου και απομακρύνθηκε . Η 22η Τεθωρακισμένη Μεραρχία Γρεναδιέρων ανήκει στη γερμανική ελίτ και έλαβε για τις υπηρεσίες της το όνομα Sebastopol / Σεβαστούπολις.
Η Βρετανική επιχείρηση/επιδρομή επετεύχθη χωρίς καμία βοήθεια εκ μέρους του πληθυσμού».4
έγγραφο 4
«Περισσότερα αποσπάσματα σχετικά με την απαγωγή του Στρατηγού Κράιπε στην Κρήτη από ξένες εφημερίδες
- Εφημερίδα στην Στοκχόλμη Stockholm Tidningen στις 19.5.44
Ένα τηλεγράφημα του Ρόιτερ απ’το Λονδίνο στις 18.5.44 αναφέρεται στην απαγωγή του Στρατηγού Κράιπε, Διοικητή της 22ης Μεραρχίας Τεθωρακισμένων, από Άγγλους αξιωματικούς στην Κρήτη μέσα στο υπηρεσιακό όχημα με την σημαία του Στρατηγού με κατεύθυνση το Ηράκλειο διερχόμενο από 20 στρατιωτικές θέσεις ελέγχου (μπλόκα). Περίπου 40 χλμ. απ’το Ηράκλειο μεταφέρθηκε σε βρετανικό πλοίο. Μία σφραγισμένη επιστολή έμεινε πίσω, η οποία γνωστοποιούσε την απαγωγή από Βρετανούς.
- Βρετανική εφημερίδα Times στις 19.5.44
Τηλεγράφημα από τον Κάιν στις 18.5.44 ανακοινώνει την άφιξη του Στρατηγού Κ. Η απαγωγή περιγράφεται όπως και στην σουηδική εφημερίδα. Το κείμενο της επιστολής, που άφησαν πίσω τους, δημοσιεύεται, στην οποία επεξηγείται το ότι η απαγωγή πέτυχε, με βρετανική εντολή, υπό την καθοδήγηση ενός ταγματάρχη και ενός λοχαγού της φρουράς Coldstream χωρίς την βοήθεια Κρητικών. Αναφέρεται ότι βοήθησαν απλά ως οδηγοί ενεργοί έλληνες στρατιώτες από τη Μέση Ανατολή και ότι κάθε τιμωρία κατά του ελληνικού πληθυσμού θα είναι άδικη.
Τις επόμενες ημέρες, γερμανικά αεροπλάνα σκόρπισαν φυλλάδια πάνω από τη σχετική περιοχή της Κρήτης και αξιούσαν την παράδοση του Στρατηγού υπό την απειλή της καταστροφής αρκετών χωριών γύρω απ’το Ηράκλειο.
Ακολούθησε μετά ένα βιογραφικό σημείωμα του Στρατηγού, ο οποίος καθόταν στο όχημα ανάμεσα σε δύο βρετανούς αξιωματικούς. Στο τιμόνι καθόταν επίσης ένας βρετανός αξιωματικός. Ο Στρατηγός είχε αίσθηση του χιούμορ και διακωμωδούσε την κατάστασή του.
- Σουηδική εφημερίδα Svenska Dagbladet στις 2.5.44
Το σύντομο κείμενο του τηλεγραφήματος από το Λονδίνο περιλαμβάνεται στο ένθετο σε γερμανική μετάφραση.
«Στσ’ εικοσιέξε (26) τ’ Απριλιού μια δροσερή βραδούλα,
τον Κράιπε εκλέψανε σαν νά ’τανε νυφούλα.
Μέσα στ’ αμάξι του ’τανε μ’ ένα του ιπποκόμο,
Άγγλοι κι αντάρτες τον βουτούν στων Αρχανών το δρόμο.
Ο ένας είν’ ο Φιλεντέμ με τον Ζωϊδαντώνη
κι ο Τυρογιώργης πήδησε κοντά τους και σιμώνει.
Κι ένα αμάξι έρχεται κι αμέσως ξεσβουριάρουν,
τα ταχυβόλα πρότειναν πάνω τους να μοντάρουν.
Γερμανικά φωνιάζανε τ’ αμάξι σταματάνε
και μ’ ένα δυο πηδήματα τον Κράιπε αρπάνε..».5
1 Ανέκδοτα χειρόγραφα σημειώματα Αρχηγού Ανωγείων Χριστομιχάλη Ξυλούρη
2 Αρχείο Γεωργίου Καλογεράκη, μετάφραση Αλεξάκη Ευθυμία, εκπαιδευτικός.
3 Αρχείο Γεωργίου Καλογεράκη, μετάφραση Αλεξάκη Ευθυμία, εκπαιδευτικός.
4 Αρχείο Γεωργίου Καλογεράκη, μετάφραση Αλεξάκη Ευθυμία, εκπαιδευτικός.
5 Απόσπασμα τραγουδιού για την απαγωγή του Κράιπε από τον δάσκαλο Μανούσο Μπικάκη από τη Νίθαυρη Αμαρίου.
* Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος