Ο διορισμένος από τις αρχές κατοχής Νομάρχης Ηρακλείου Εμμανουήλ Ξανθάκης, τρεις ημέρες μετά την απαγωγή του γερμανού Στρατηγού Κράιπε, απευθύνεται με έγγραφό του στον Φρούραρχο Ηρακλείου. Με το έγγραφο εκφράζει την «αγανάκτησή» του για την απαγωγή, ένα γεγονός που σύμφωνα με τον Νομάρχη «…μπορεί να διαταράξει την αρμονικήν συνεργασίαν μεταξύ πληθυσμού και στρατού…». Προτρέπει τους πολίτες του Νομού Ηρακλείου, αλλά και της Κρήτης γενικότερα, να γίνουν προδότες της πατρίδας τους, αποκαλύπτοντας στις αρχές κατοχής οτιδήποτε υποπέσει στην αντίληψή τους σχετικά με την απαγωγή του Στρατηγού. Με τον τρόπο αυτό, κατά τον Νομάρχη Εμμανουήλ Ξανθάκη, «…διασφαλίζεται πλήρως η συμφιλιωτική προσπάθεια την οποίαν ανέλαβε ο κ. Διοικητής του Φρουρίου Κρήτης…», εγκληματίας πολέμου και καταδικασμένος σε θάνατο μετά την Κατοχή Μπρούνο Μπρώυερ.
Συστήνει επιτροπές οι οποίες θα περιοδεύσουν με γερμανικά αυτοκίνητα τα χωριά της υπαίθρου του νομού Ηρακλείου, προπαγανδίζοντας την αποκάλυψη των δραστών της απαγωγής. Θα είχε μεγάλο ενδιαφέρον να γνωρίζαμε τα μέλη των επιτροπών αυτών που ξεχύθηκαν αυτόβουλα στον νομό Ηρακλείου.
Ο Νομάρχης Ηρακλείου Εμμανουήλ Ξανθάκης ξεχνά την πριν από έξι μήνες, (Σεπτέμβρης 1943), καταστροφή των χωριών της Βιάννου και την εκτέλεση των πολιτών της επαρχίας αυτής. Ξεχνά τις εκατοντάδες εκτελέσεις, τους βασανισμούς, τις αποστολές Κρητών πατριωτών στη Γερμανία και τον εγκλεισμό τους σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως, τις αρπαγές και τις λεηλασίες των κατακτητών κατά του πληθυσμού της Κρήτης. Αντ’ αυτού, στο έγγραφό του διαβλέπει «…την παγιωθείσαν αρμονικήν συνεργασίαν στρατού και πληθυσμού…».
Νομίζω ότι η σύνταξη του παραπάνω εγγράφου, που βρίσκεται στο Αρχείο γερμανικής Στρατιωτικής Διοικήσεως Κρήτης, υπερβαίνει τις αρμοδιότητες του Νομάρχη Ηρακλείου και βέβαια, σε καμιά περίπτωση δεν εκφράζει το κοινό αίσθημα του Κρητικού λαού, το οποίο αναπτερώθηκε με την απαγωγή του Στρατηγού Κράιπε, ένα κατόρθωμα των ανδρών της Κρητικής Αντίστασης και των Βρετανών Πάτρικ Λη Φέρμορ και Στάνλεϋ Μος και όχι βέβαια όπως γράφει ο Νομάρχης ο κρητικός λαός «…υπερβαλόντως ελυπήθη από την κακούργον ενέργειαν αυτήν…». Για πληρέστερη κατανόηση του περιεχομένου, παραθέτουμε αυτούσιο το κείμενό του εγγράφου:
«ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
ΝΟΜΑΡΧΙΑ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
Αριθ. Πρωτ. 402
Εν Ηρακλείω τη 29 Απριλίου 1944
ΠΡΟΣ Το Φρουραρχείον Ηρακλείου
Ενταύθα
Αφορά: Απαγωγήν του Στρατηγού κ. Κράιπε
Εν σχέσει με την απαγωγήν του Στρατηγού κ. Κράιπε έχομεν την τιμήν να σας γνωρίσωμεν τα κάτωθι:
Το απόγευμα της 27ης τρέχοντος επληροφορήθημεν το λυπηρόν γεγονός της απαγωγής δια το οποίον εκφράζομεν την βαρυτάτην μας οδύνην, τόσον την προσωπικήν όσον και του πληθυσμού του Νομού Ηρακλείου, καθώς και την αγανάκτησιν εναντίον των δραστών οι οποίοι τείνουν να διαταράξουν την αρμονικήν συνεργασίαν μεταξύ πληθυσμού και στρατού.
Το απόγευμα της 28-4-44 κατόπιν και των προφορικών μας συνεννοήσεων μετά του Φρουραρχείου και του κ. Υπουργού Γενικού Διοικητού, εκαλέσαμεν σύσκεψιν 100 επιλέκτων συμπολιτών, παρισταμένου και του Μητροπολίτου, του κ. Δημάρχου και του κ. Διοικητού Χωρ/κής και του κ. Εισαγγελέως.
Εις τους προσκεκλημένους αυτούς εξέθεσα τα της καταστάσεως δια μακρών, εστιγμάτισα την ενέργειαν των κακοποιών τούτων στοιχείων και παρεκάλεσα όπως πάντες οι πολίται βοηθήσουν το έργον μου και συμβάλλουν και ούτοι εις την έρευναν προς ανακάλυψιν οιουδήποτε διαφωτιστικού στοιχείου με την βεβαιότητα ότι ούτω πράττοντες οι πολίται θα προσφέρουν μεγάλην υπηρεσίαν εις τον Νομόν διότι διασφαλίζεται πλήρως η συμφιλιωτική προσπάθεια την οποίαν ανέλαβεν ο κ. Διοικητής του Φρουρίου Κρήτης.
Πάντες οι προσκεκλημένοι ομοφώνως εξεδήλωσαν τον αποτροπιασμόν των και την αποδοκιμασίαν των κατά της βδελυράς πράξεως της απαγωγής και εξέφρασαν την αγανάκτησίν των διότι η πράξις αύτη τείνει να χαλαρώνη την ήδη παγιωθείσαν αρμονικήν συνεργασίαν στρατού και πληθυσμού.
Προσεφέρθησαν δε όπως επιτροπαί εξ’αυτών αναχωρήσουν εις διαφόρους επαρχίας του Νομού όπου έχουν επιρροήν ίνα διαφωτίσουν τον πληθυσμόν και του υποδείξουν ότι η αναγγελία οιουδήποτε διαφωτιστικού στοιχείου όπερ τυχόν ήθελεν υποπέσει εις την αντίληψίν των, είναι έργον πατριωτικόν σήμερον. Ήδη την 9 π.μ. της σήμερον 29-4-44 ανεχώρησαν 4 αυτοκίνητα με τας επιτροπάς δια τας διαφόρους κατευθύνσεις του Νομού.
Επίσης συνετάχθη και υπεγράφη το συνημμένον ψήφισμα διαμαρτυρίας το οποίον ετοιχοκολλήθη εδημοσιεύθη και εκυκλοφόρησεν ευρύτατα.
Δια του τρόπου τούτου τόσον η Νομαρχία όσον και ο πληθυσμός καταβάλλουν κάθε δυνατήν προσπάθειαν δια να βοηθήσουν το έργον της ανακαλύψεως των ενόχων δια να περιορισθή η τιμωρία εις αυτούς και μόνον όπως τους αξίζει.
Η Νομαρχία θα συνεχίση τας προσπαθείας της και έχει δόση και τας απαιτουμένας διαταγάς εις την Χωρ/κήν και Αγροφυλακήν ίνα τα όργανά των σπεύσουν κα αναγγείλουν οιανδήποτε διαφωτιστικόν στοιχείον όπερ ήθελεν υποπέσει εις την αντίληψιν αυτών.
Βεβαίως έχει υποπέσει εις την αντίληψιν υμών ότι διάφορα κακοποιά στοιχεία κυκλοφορούν εις τον Νομόν φέροντα στολήν Γερμανικήν, ως εκ τούτου είναι δύσκολον και εις τον πληθυσμόν να αναγνωρίση εκ πρώτης όψεως αυτούς. Και δια τούτο παρακαλούμεν όπως ληφθή υπ’όψιν τούτο εν τη εκτιμήσει και τω καταμερισμώ των ευθυνών.
Ελπίζομεν ότι ταχέως θέλει διαλευκανθή πλήρως η υπόθεσις αύτη δια να λήξη και η αγωνία του πληθυσμού όστις υπερβαλόντως ελυπήθη από την κακούργον ενέργειαν αυτήν.
Ο ΝΟΜΑΡΧΗΣ
ΕΜΜ. Κ. ΞΑΝΘΑΚΗΣ.»1
Το απόγευμα της 28ης Απριλίου, που αναφέρεται ο Νομάρχης στο έγγραφό του, μετά τη σύσκεψη των 100 «επιλέκτων» Ηρακλειωτών, εκδόθηκε ψήφισμα με τις υπογραφές των «συσκεφθέντων». Τυπώθηκε στις εγκαταστάσεις της εφημερίδας «Κρητικός Κήρυξ» σε εκατοντάδες αντίτυπα και διαμοιράστηκε στα κοινοτικά καταστήματα, στα καφενεία, στις εκκλησίες, σε κάθε μέρος συγκέντρωσης του πληθυσμού του νομού Ηρακλείου. Το ψήφισμα αναφέρει:
«ΨΗΦΙΣΜΑ
Οι υπογεγραμμένοι, εκπροσωπούντες εν προκειμένω την γνώμην και τα αισθήματα ολοκλήρου του λαού του Νομού Ηρακλείου, έχοντες υπ’όψιν την παρ’αγνώστων εξαφάνισιν του Στρατηγού κ. Κράιπε,
α) Εκφράζομεν την βαθυτάτην μας οδύνην και αγανάκτησιν δια την πράξιν
ταύτην
β) Πεποίθαμεν ότι εις τας ενεργείας ταύτας δεν μετέχει ο Κρητικός λαός εάν δε τυχόν μετέσχον τινές ούτοι ασφαλώς θα είναι εκ των κακοποιών στοιχείων τα οποία τελευταίως επιδίδονται εις δολοφονικάς και ληστρικάς εναντίον του φιλησύχου λαού πράξεις
γ) Αποδοκιμάζομεν και αποκηρύττομεν κάθε ενέργειαν οιουδήποτε συμπατριώτου μας τείνουσαν να δημιουργήση προστριβάς μεταξύ του λαού της Κρήτης και των Στρατευμάτων Κατοχής και δ) Ποιούμεθα έκκλησιν προς πάντας τους Κρήτας όπως σπεύση οιοσδήποτε γνωρίζει οτιδήποτε στοιχείον δυνάμενον να διαφωτίση οπωσδήποτε την υπόθεσιν της εξαφανίσεως του στρατηγού κ. Κράιπε να ανακοινώση τούτο εις τας Ελληνικάς ή γερμανικάς Αρχάς, βέβαιος ων ότι ούτω παρέχει μεγάλην υπηρεσίαν εις τον τόπον μας και συντείνει εις την πρόληψιν μεγάλων κακών.
Εν Ηρακλείω τη 28 Απριλίου 1944
Η Ε Π Ι Τ Ρ Ο Π Η.»2
Το ψήφισμα υπογράφουν πλέον των εκατό πολιτών της πόλης του Ηρακλείου. Πρώτες υπογραφές είναι εκείνες του Αρχιερατικού Επιτρόπου Ευγένιου Ψαλιδάκη και του Δημάρχου Ηρακλείου Μάνθου Πλεύρη. Το ψήφισμα υπογράφτηκε μετά από πιέσεις και υπόδειξη των κατακτητών, του Νομάρχη Ηρακλείου Εμμανουήλ Ξανθάκη, του Υπουργού Γενικού Διοικητή Κρήτης Ιωάννη Πασσαδάκη και του Διοικητή Χωρ/κής Πολιουδάκη. Οι Ηρακλειώτες που υπογράφουν, το κάνουν για ένα και μόνο λόγο. Να αποτρέψουν, (αν μπορέσουν), τις ομαδικές εκτελέσεις, τα αντίποινα και το ξέσπασμά των Γερμανών στον πληθυσμό της Κρήτης.
Ανάλογα ψηφίσματα από τις 26 ως τις 30 Απριλίου 1944, με τις υπογραφές των Προέδρων, ιερέων, ιατρών, συμβολαιογράφων, μελών Κοινοτικών Συμβουλίων, των κατοίκων, κ.ά. έχουν εγκριθεί σε πολλά χωριά του νομού Ηρακλείου, τα πρωτότυπα των οποίων φυλάσσονται στο αρχείο της Γερμανικής στρατιωτικής Διοικήσεως Κρήτης. Τα κείμενα των ψηφισμάτων αυτών είναι γραμμένα με σκληρή γλώσσα και απαράδεκτο ύφος, κατά των απαγωγέων του Στρατηγού Κράιπε. Για πληρέστερη ενημέρωση, παραθέτουμε το κείμενο ενός ψηφίσματος από «κεφαλοχώρι» της ενδοχώρας του νομού Ηρακλείου:
«…οι υπογεγραμμένοι εκπροσωπούντες τα αισθήματα ολοκλήρου του πληθυσμού της Κοινότητος …, έχοντες υπ’όψιν την δια των προκηρύξεων γνωσθείσαν ημίν εξαφάνισιν του Στρατηγού κ. Κράιπε Α) Εκφράζομεν τον αποτροπιασμόν μας και την ψυχικήν μας αγανάκτησιν δια την άστοχον ταύτην ενέργειαν Β) Είμεθα βέβαιοι ότι εις την ανοσιουργόν ταύτην πράξιν όχι μόνον δεν μετέχει ο Κρητικός λαός, αλλά και αισθάνεται την μεγαλυτέραν απέχθειαν δια τας τοιαύτας εγκληματικάς ενεργείας αι οποίαι αντίκεινται εις τα ιδεώδη του Κρητικού λαού και εις τα παραδόσεις αυτού.
Γ) Αποδοκιμάζομεν και αποκηρύττομεν τοιούτου είδους ανάνδρους ενεργείας εις ας εάν τυχόν συμμετέχουν και ημέτεροι συμπολίται κατηγορούμεν και αυτούς ως εγκληματίας έναντι του Κρητικού πληθυσμού».3
Με υπόδειξη του Γενικού Διοικητή Κρήτης Ιωάννη Πασσαδάκη, έγιναν δύο μεγάλες συγκεντρώσεις στην πόλη των Χανίων (στις 6 Μαΐου 1944) και στην πόλη του Ηρακλείου (στις 18 Μαΐου 1944). Μοναδικό θέμα η καταδίκη των απαγωγέων του Στρατηγού Κράιπε. Η συγκέντρωση στα Χανιά έγινε έξω από την σημερινή πλατεία Δικαστηρίων με ομιλητή τον ίδιο τον Ιωάννη Πασσαδάκη. Στο Ηράκλειο έγινε στην πλατεία του Αγίου Μηνά, με ομιλητές τον δικηγόρο Μιχαήλ Κουναλάκη και τον Νομάρχη Εμμανουήλ Ξανθάκη. Στην συγκέντρωση του Ηρακλείου εγκρίθηκε σχετικό ψήφισμα. Με ημερομηνία 18 Μαΐου 1944, ο Νομάρχης Ηρακλείου Εμμανουήλ Ξανθάκης ενημερώνει την Kreiskommandantur Ηρακλείου, στέλνοντας ταυτόχρονα και το σχετικό ψήφισμα με το οποίο οι απαγωγείς του Στρατηγού Κράιπε αποκαλούνται «αναρχικά στοιχεία.
«Ηράκλειον 18-5-44
Προς Φρουραρχείον, ενταύθα
Αφορά Λαϊκήν συγκέντρωσιν Ηρακλείου
Έχομεν την τιμήν να γνωρίσωμεν ότι σήμερον 18-5-44 και ώραν 11 π.μ. εγένετο η προαγγελθείσα πάνδημος Λαϊκή Συγκέντρωσις του Λαού Ηρακλείου εις την πλατείαν του Καθεδρικού Ναού Αγίου Μηνά. Προσήλθον αυθορμήτως, πολλαί χιλιάδες κόσμου, πάσης τάξεως. Ωμίλησε προς τον Λαόν ο κ. Μιχαήλ Κουναλάκης, δικηγόρος, εκ μέρους της Λαϊκής Επιτροπής, όστις και ανέγνωσε το εγκριθέν ψήφισμα, το οποίον αποστέλλομεν συνημμένως εις δύο αντίτυπα. Εν συνεχεία ωμίλησεν ο κ. Νομάρχης δια μακρών, εξάρας την μεγάλην σημασίαν ην έχει η Λαϊκή συγκέντρωσις, δια την καλήν και αρμονικήν συνεργασίαν, στρατού και λαού. Η συγκέντρωσις αύτη, εσημείωσε πλήρη επιτυχίαν και ήτο μια καλή απάντησις, δια τα αναρχικά στοιχεία. Αντιθέτως, ο Λαός προσήλθεν με ενθουσιασμόν και εζητοκραύγασεν, υπέρ της Πατρίδος, θρησκείας και οικογενείας.
Ο Νομάρχης».4
Το ψήφισμα που δια βοής επιβεβαίωσε ο «αυθορμήτως συγκεντρωθείς και ζητωκραυγάζων λαός του Ηρακλείου» στις 18 Μαΐου 1944, έχει ως εξής:
´Ο λαός Ηρακλείου, συνελθών σήμερον εις πάνδημον συγκέντρωσιν εν τη πλατεία του Μητροπολιτικού Ναού του Αγ. Μηνά. Λαβάνων υπ’όψει τας δυσχερείς περιστάσεις ας διέρχεται ο τόπος
Διακηρύττει
Εν συνεχεία προς το από 28 Απριλίου 1944 ψήφισμα των εκπροσώπων του λαού. Την σταθεράν αυτού θέλησιν δια την τήρησιν αφ’ενός της πλήρους και ειλικρινούς αυτού νομιμοφροσύνης έναντι των Στρατευμάτων Κατοχής και αφ’ετέρου δια την μη διατάραξιν της εννόμου τάξεως και της ησυχίας της νήσου
Αποδοκιμάζει
Εντόνως πάσαν αντίθετον ενέργειαν οπόθεν δήποτε προερχομένην, διότι αύτη θα απέβαινε πρόξενος ανεπανορθώτων συμφορών δια τε τον νομόν Ηρακλείου και την Κρήτην γενικώτερον. Παρακαλεί και εξουσιοδοτεί
Τον Νομάρχην Ηρακλείου κ. Εμμανουήλ Κων. Ξανθάκην όπως μετ’αντιπροσωπείας της Επιτροπής Λαϊκής Συγκεντρώσεως, επιδώση το παρόν εις τον αξιότιμον Κύριον Φρούραρχον Ηρακλείου».5
Στις 26 Απριλίου 1944, δύο Βρετανοί αξιωματικοί Σύνδεσμοι και έντεκα άντρες της Κρητικής Αντίστασης, απήγαγαν τον γερμανό Στρατηγό Κράιπε από τη διακλάδωση των Αρχανών. Η τολμηρή τους ενέργεια στέφθηκε από πλήρη επιτυχία, πετυχαίνοντας ταυτόχρονα δύο στόχους. Πρώτον αναπτέρωσε το ηθικό των Κρητών αλλά και των υποδούλων λαών της Ευρώπης στο άκουσμα του είδησης και δεύτερο καταρράκωσε το φρόνημα των γερμανών κατακτητών, συντρίβοντας λίγα χιλιόμετρα από το Αρχηγείο τους τα ναζιστικά και φασιστικά τους πρότυπα. Κανείς διορισμένος Νομάρχης, Γενικός Διοικητής Κρήτης, Δήμαρχος ή Πρόεδρος Κοινότητας, κανένα «αυθόρμητο» ψήφισμα, καμιά «παλλαϊκή» συγκέντρωση, καταδίκη και ύβρεις προς τους απαγωγείς δεν μπορούν να υποβαθμίσουν ούτε να απαξιώσουν το εγχείρημα δεκατριών ηρώων.
Η λαϊκή μούσα ύμνησε τους απαγωγείς με τους παρακάτω στίχους:
Αν θέλετε ονόματα
τα γράφω ένα – ένα
κι οι δεκατρείς ήταν ήρωες
σαν του Εικοσιένα
Ήταν Λη Φέρμορ, Στάνλεϋ Μος,
Τυράκης, Πατεράκης,
ο Καπετάν Ζωγραφιστός
και ο Αθανασάκης.
Ακόμα είν’Ακουμιανός
Κόμης, Τζατζάς, Χναράκης,
Παπαλεωνίδας, Σαβιολής
κι Αντώνης Ζωιδάκης6
1 Αρχείο γερμανικής Στρατιωτικής Διοικήσεως Κρήτης, Φ7, δεσμίς 3γ, αριθ. 282-283.
2 Αρχείο γερμανικής Στρατιωτικής Διοικήσεως Κρήτης, Φ7, δεσμίς 3γ, αριθ. 284.
3 Αρχείο γερμανικής Στρατιωτικής Διοικήσεως Κρήτης, Φ7, δεσμίς 3γ, αριθ. 306.
4 Αρχείο γερμανικής Στρατιωτικής Διοικήσεως Κρήτης, Φ7, δεσμίς 3γ, αριθ. 244-245.
5 Αρχείο γερμανικής Στρατιωτικής Διοικήσεως Κρήτης, Φ7, δεσμίς 3γ, αριθ. 249.
6 Μανόλης Μαρκάκης-25/3/1983
* Του Γεωργίου Α. Καλογεράκη, δρ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντή Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος