Είχαν ήδη συμπληρωθεί τρεις εβδομάδες στις οποίες η Αθήνα είχε γίνει πεδίο μάχης, όπως ποτέ ξανά στην ιστορία της… Ο Δεκέμβριος του 1944 υπήρξε μια από τις πιο δραματικές σκηνές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας και όσο πλησίαζαν οι τελευταίες ημέρες του χρόνου και οι μάχες στο κέντρο και τις συνοικίες της πρωτεύουσας συνέχιζαν να μαίνονται, η αγωνία για την έκβαση της σύγκρουσης κορυφωνόταν.
Από τη μια μεριά η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου, όπως είχε ανασχηματιστεί μετά την αποχώρηση των στελεχών της Αριστεράς, και οι Βρετανοί σύμμαχοι και από την άλλη το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ) με ραχοκοκαλιά του το ΚΚΕ. Οι λίγες κυβερνητικές δυνάμεις και κυρίως οι δυνάμεις των Βρετανών αντιμετώπιζαν τον ΕΛΑΣ, τον ένοπλο ανταρτικό βραχίονα του ΕΑΜ που είχε κυριαρχήσει στην Εθνική Αντίσταση κατά των κατακτητών, Γερμανών και Ιταλών, τα προηγούμενα χρόνια.
Η αρχική ορμή των επιθέσεων των ανταρτών είχε σχεδόν κάμψει την άμυνα των βρετανικών και κυβερνητικών δυνάμεων. Μετά την ενίσχυση όμως των Βρετανών με τη μεταφορά εμπειροπόλεμων στρατευμάτων από το θέατρο επιχειρήσεων της Ιταλίας, η πλάστιγγα άρχισε να γέρνει αποφασιστικά σε βάρος του ΕΑΜ. Σε αυτή την καμπή της σύγκρουσης και προκειμένου να συντομευθεί η διάρκεια της μάχης, καθώς οι πολεμικές ανάγκες παρέμεναν πιεστικές στα ευρωπαϊκά πεδία μαχών με τους Γερμανούς, οι Βρετανοί προχώρησαν σε μια αποφασιστική κίνηση: ο ίδιος ο πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας, ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, κατέφθασε αιφνιδιαστικά στην Αθήνα ανήμερα τα Χριστούγεννα και συνεκάλεσε σύσκεψη για την επόμενη μέρα μεταξύ όλων των πολιτικών δυνάμεων, προκειμένου να δοθεί διέξοδος…
Ο Τσώρτσιλ έφτασε αεροπορικώς μέσω Ιταλίας στο αεροδρόμιο Χασανίου (Ελληνικό), απ’όπου μετέβη με θωρακισμένο όχημα στο βρετανικό καταδρομικό HMS Ajax που ναυλοχούσε στον φαληρικό όρμο. Η σύσκεψη ορίστηκε για την επόμενη μέρα, την 26η Δεκεμβρίου στο ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετανία που λειτουργούσε στην πράξη ως στρατηγείο των κυβερνητικών δυνάμεων. Στη σύσκεψη προήδρευσε ο Αρχιεπίσκοπος και Αντιβασιλέας Δαμασκηνός, ενώ συμμετείχαν από αντιπροσωπείες από όλες τις μεριές.
Από την πλευρά των Συμμάχων ο ίδιος ο Τσώρτσιλ, οι υπουργοί Άντονυ Ήντεν και Χάρολντ Μακμίλαν, ο στρατάρχης Αλεξάντερ, διοικητής των συμμαχικών δυνάμεων της Μεσογείου και ο υποστράτηγος Σκόμπυ, διοικητής των συμμαχικών στρατευμάτων στην Ελλάδα, ο πρέσβης των ΗΠΑ Μακβή και ο επικεφαλής της σοβιετικής αποστολής συνταγματάρχης Ποπόφ. Από την πλευρά της κυβέρνησης και του αστικού πολιτικού κόσμου, ο πρωθυπουργός Γ.Παπανδρέου και μια σειρά από προσωπικότητες του προμεταξικού πολιτικού συστήματος, μεταξύ των οποίων και ο Νικόλαος Πλαστήρας. Και από τη μεριά του ΕΑΜ ο γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ Γιώργης Σιάντος, ο στρατηγός Μάντακας και ο γραμματέας της ΚΕ του ΕΑΜ Δημήτρης Παρτσαλίδης.
Βίντεο από βρετανικά επίκαιρα για την επίσκεψη του Τσώρτσιλ:
Όπως έγινε σύντομα αντιληπτό, όλοι στην αίθουσα εκτός από την αντιπροσωπεία του ΕΑΜ θεωρούσαν δεδομένο ότι η μάχη έχει κριθεί σε βάρος του ΕΛΑΣ. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ μίλησε για την ανάγκη να βρεθεί το συντομότερο δυνατόν διέξοδος από τη σύγκρουση με αποκλειστική δυνατότητα την κυριαρχία της κυβέρνησης που αναγνώριζαν οι Σύμμαχοι. “Εζητήσαμε τη σύσκεψη αυτή όχι από αδυναμία. Αλλα εάν αποτύχει, αύριο θα υποταχτούμε εις το τραχύ καθήκον των όπλων”. “Αυτό το καθήκον θα το εκπληρώσομεν πιστά μέχρι το τέλος”, τόνισε. Στη συνέχεια τόσο ο ίδιος, όσο και όλοι οι εκπρόσωποι των Συμμάχων αποχώρησαν, με τον Βρετανό πρωθυπουργό να τονίζει χαρακτηριστικά “το σόου είναι των Ελλήνων”.
Σε ερώτηση του Σιάντου για το αντικείμενο της συζήτησης, η απάντηση του Δαμασκηνού δεν άφηνε περιθώρια παρερμηνειών, το θέμα ήταν η κατάθεση των όπλων από τον ΕΛΑΣ. Το αποτέλεσμα της σύσκεψης, που επαναλήφθηκε στις 27 Δεκεμβρίου, υπήρξε ατελέσφορο και η ένοπλη σύγκρουση συνεχίστηκε για δύο εβδομάδες και πλέον, πριν ο ΕΛΑΣ συνθηκολογήσει και το ΕΑΜ οδηγηθεί λίγο αργότερα στην υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας.
Μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και χαρακτηριστική πτυχή των γεγονότων εκείνων των ημερών, είναι ότι λίγο μετά τη σύσκεψη αποκαλύφθηκε ότι η “Μεγάλη Βρετανία” είχε παγιδευτεί από τον ΕΛΑΣ με τεράστια ποσότητα εκρηκτικών υλών και με σκοπό να ανατιναχθεί το κτήριο με την βρετανική και ελληνική πολιτική ηγεσία παρούσα. Εκ των υστέρων όμως κρίθηκε ότι κάτι τέτοιο θα ήταν ιδιαίτερα επιζήμιο για το ΕΑΜ και το σχέδιο εγκαταλείφθηκε…